Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Urszula Iwanowska
Sędziowie:	SSA Jolanta Hawryszko (spr.) SSO del. Beata Górska
Protokolant:	St. sekr. sąd. Katarzyna Kaźmierczak

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2013 r. w Szczecinie

sprawy W. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 listopada 2012 r. sygn. akt VII U 1567/12

oddala apelację.

SSO del. Beata Górska SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 117/13

UZASADNIENIE

Decyzją z 14 marca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił W. L. prawa do emerytury, ponieważ ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. nie udowodnił stażu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wymaganego ustawą.

W odwołaniu od decyzji ubezpieczony W. L. wniósł o przyznanie prawa do emerytury, podnosząc że organ rentowy niezasadnie nie zaliczył do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu od 29 marca 1971 r. do 14 października 1974 r. z tytułu wykonywania pracy radiotelegrafisty okrętowego w czasie pełnienia długoterminowej służby wojskowej na okręcie Marynarki Wojennej w Brygadzie Okrętów(...)w Ś.. Praca na tym stanowisku wiązała się ze stałym nadzorem i obsługą sprzętu łączności na okręcie, w tym radiostacji (...) produkcji rosyjskiej o mocy 150 W oraz radiostacji (...) produkcji rosyjskiej o mocy 20 W. Ubezpieczony jako marynarz wchodzący w skład załogi na stałe zaokrętowany był na okręcie.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości.

Wyrokiem z 29 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Sąd okręgowy ustalił, że W. L. 60 lat ukończył (...), nie przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego oraz nie pozostaje w zatrudnieniu. Wniosek o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach złożył 9 stycznia 2012 r. Przed organem rentowym na 1. stycznia 1999 r. udokumentował okres ubezpieczenia wynoszący 27 lat i 26 dni, w tym 11 lat 11 miesięcy i 29 dni z tytułu pracy w warunkach szczególnych w związku z zatrudnieniem w przedsiębiorstwie (...) (...) L. w okresie od 2 maja 1977 r. do 30 września 1978 r. na stanowisku starszego rzemieślnika i młodszego maszynisty oraz w związku z zatrudnieniem w Zarządzie (...) w Ś. w okresie od 2 listopada 1978 r. do 31 maja 1989 r. na stanowisku trymera, operatora przeładunkowego sprzętu zmechanizowanego. W okresie od 28 października 1970 r. do 14 października 1974 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową, przy czym w od 27 listopada 1970 r. do 25 marca 1971 r. odbywał kurs radiotelegrafistów okrętowych, a od 29 marca 1971 r. do 14 października 1974 r. pełnił zasadniczą służbę wojskową na stanowisku radiotelegrafisty okrętowego w Brygadzie Okrętów (...)w Ś.. Służba na tym stanowisku wiązała się ze stałym nadzorem i obsługą sprzętu łączności na okręcie, w tym radiostacji (...) produkcji rosyjskiej o mocy 150 W oraz radiostacji (...) produkcji rosyjskiej o mocy 20 W. W czasie zasadniczej służby wojskowej w Brygadzie Okrętów (...) w Ś. W. L. nie był z wojskiem związany umową o pracę. Po ukończeniu szkoły, a przed rozpoczęciem zasadniczej służby wojskowej W. L. nie pozostawał w zatrudnieniu. Po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej ubezpieczony pozostawał bez pracy i dopiero 5. listopada 1974 r. podjął pracę w Zakładach(...) Oddział w L. na stanowisku montera układów elektronicznych.

Na podstawie art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm., zwanej dalej ustawą emerytalną) w związku regulacjami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), sąd okręgowy zważył, że okres od 29 marca 1971 r. do 14 października 1974 r., kiedy ubezpieczony w toku zasadniczej służby wojskowej w Brygadzie Okrętów (...) w Ś. pełnił obowiązki na stanowisku radiotelegrafisty, nie może być zaliczony do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury. Zgodnie z punktem 18 wykazu A działu VIII (W transporcie i łączności) – załącznika do rozporządzenia z 1983 r. za wykonywanie pracy w warunkach szczególnych uznaje się prace radiotelegrafistów, radiotelefonistów, telegrafistów i teletypistów oraz radiooperatorów kontroli emisji radiowej. W ocenie sądu I instancji, zarówno w świetle zeznań świadków, jak i dowodu z zaświadczenia z 22 maja 2012 r., w spornym okresie W. L. odbywał zasadniczą służbę wojskową na stanowisku radiotelegrafisty okrętowego, co wiązało się ze stałym nadzorem i obsługą sprzętu łączności na okręcie oraz stałym zaokrętowaniem. Z samej jednak istoty okres zasadniczej służby wojskowej nie jest okresem zatrudnienia i nawet ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony okresu tego nie zrównuje z zatrudnieniem, tylko nakazuje zaliczyć okres zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie określonych uprawnień. Jednocześnie okres zasadniczej służby wojskowej nie pozostaje poza regulacją prawa ubezpieczeń społecznych, na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej jest to okres składkowy. Natomiast jedynie żołnierzy zawodowych ustawa uważa za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, co wprost wynika z art. 32 ust. 3 pkt 6. W związku z powyższym sąd okręgowy uznał, że skoro regulacja obejmuje tylko żołnierzy zawodowych, to ten krąg podmiotowy jest zamknięty, zwłaszcza, że w sprawie nie chodzi o pracę w szczególnym charakterze, ale o zatrudnienie w szczególnych warunkach. Nie każda zaś zasadnicza służba wojskowa ze względu na jej charakter może być porównywalna z pracą w szczególnych warunkach, a jeśli nawet, to rozwiązanie korzystne dla zainteresowanych musiałoby być wyraźne i mające uzasadnienie w indywidualnej specyfice służby (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 2010 r., sygn. akt 203/10, Lex nr 786370). Pozytywnej regulacji stwierdzającej, że okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie ma też w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ujęcie w nim tylko żołnierzy zawodowych (§ 10), tak jak w ustawie emerytalnej (art. 32 ust. 3 pkt 6), świadczy zdaniem sądu meriti o regulacji zamkniętej i wyklucza lukę prawną. Bez szczególnych regulacji lub uwarunkowań, okres zasadniczej służby wojskowej nie podlega więc wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury. Nie budziło też wątpliwości sądu okręgowego, że ani przed rozpoczęciem odbywania zasadniczej służby wojskowej, ani po jej zakończeniu ubezpieczony nie był zatrudniony w warunkach szczególnych.

Apelację od wyroku sądu I instancji złożył ubezpieczony, w której zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie prawa materialnego, a to art. 32 ustawy emerytalnej oraz § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia Rady ministrów z dnia 7 lutego 1983 r,. w związku z art. 5 k.c. poprzez błędną wykładnię przepisów prawa prowadzącą do wydania wyroku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów i uznanie, że okres zasadniczej służby wojskowej W. L. nie może być uwzględniony przy ustalaniu prawa do emerytury jako zatrudnienie w szczególnych warunkach, w sytuacji gdy w sprawie jest poza sporem, że ubezpieczony w trakcie odbywania zasadniczej służby wojskowej od 29 marca 1971 r. do 14 października 1974 r. pełnił długoterminową służbę w warunkach szczególnych, wymagających stałego nadzoru i obsługi sprzętu łączności na okręcie Marynarki wojennej w Brygadzie Okrętów (...) w Ś.. Wskazując na powyższe podstawy apelacji, ubezpieczony wniósł o zmianę wyroku sądu I instancji i przyznanie mu prawa do emerytury zgodnie z wnioskiem, względnie o uchylenie wyroku sądu okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez ten sąd.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Ustalenia sprawy są między stronami niesporne, a sąd apelacyjny w pełni podzielił także dokonaną przez sąd okręgowy ocenę prawną. Dla rozstrzygnięcia kluczowe jest ustalenie, że W. L. zasadniczą służbę wojskową odbywał w okresie od 28 października 1970 r. do 14 października 1974 r., przy czym przed rozpoczęciem odbywania zasadniczej służby wojskowej, a po ukończeniu szkoły ubezpieczony nie pozostawał w zatrudnieniu, natomiast po jej odbyciu zawarł nowy stosunek pracy 5. listopada 1974 r. W tym czasie obowiązywał art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1967 r. nr 44 poz. 440), który od 29 listopada 1967 r. stanowił o zaliczaniu okresu odbytej służby wojskowej do wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem pracowników, którzy po odbyciu służby podjęli – w zakreślonym ustawowo terminie – zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby. Z kolei w myśl art. 108 ust. 4 powołanej ustawy szczegółowe zasady wliczania czasu odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia regulowało także rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin. Zgodnie z § 3 tego rozporządzenia (w brzmieniu obowiązującym do kwietnia 1975 r.) pracownikowi, który podjął zatrudnienie stosownie do zasad określonych w § 1 lub 2, zalicza się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Należy jednak zaakcentować, że wspomniane regulacje § 1 i 2 cyt. rozporządzenia dotyczyły sytuacji, w której stosunek pracy ubezpieczonego został przerwany w związku z obowiązkiem odbycia służby wojskowej. Podobnie kwestie tę regulował później obowiązujący § 5 wskazanego rozporządzenia, z którego wynika, że żołnierzowi, który podjął zatrudnienie wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Zdaniem sądu apelacyjnego na aprobatę zasługuje zatem wyrażone już w wyroku z 6 kwietnia 2006 r. sygn. akt III UK 5/06 (OSNP 2007/7-8/108) stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym. Jednocześnie jednak z przywołanych przepisów prawa oraz ich wykładni dokonanej w judykaturze wynika jednoznacznie, że warunkiem koniecznym dla zaliczenia okresu służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych jest ustalenie, że pracownik został powołany do służby w okresie wykonywania przez niego pracy w warunkach szczególnych oraz że w przewidzianych ustawą terminach powrócił do pracy na takim stanowisku. Tym samym przy niezakwestionowanym ustaleniu, że ubezpieczony bezpośrednio przed odbyciem służby wojskowej nie pozostawał w zatrudnieniu i nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych, nie może być mowy o tym, że w ciągu 30 dni po odbyciu służby powrócił do zakładu pracy na to samo stanowisko i sąd apelacyjny nie miał wątpliwości, że okres służby wojskowej W. L. nie może zostać zaliczony do stażu jego pracy w warunkach szczególnych. Na ocenę tej kwestii nie wpływa też ustalenie, że w ramach odbywanej służby wojskowej ubezpieczony wykonywał czynności pracownicze, które określone zostały w wykazie A rozporządzenia z lutego 1983 r. (dział VIII., pkt 18). Prawo do emerytury w obniżonym wieku w związku ze stażem pracy w warunkach szczególnych jest świadczeniem wyjątkowym. Stosowanie w tym przypadku jakiejkolwiek wykładni rozszerzającej jest niedopuszczalne. Na gruncie art. 32 ustawy emerytalnej oraz § 2 i 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pojęcia pracownik i stosunek pracy nie mogą być interpretowane inaczej niż oznacza je Kodeks pracy. Wskazane przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych stanowią wyraźnie, że za okres zatrudnienia w warunkach szczególnych uważa się wyłącznie okres zatrudnienia na podstawie stosunku pracy, w którym ubezpieczony posiadał status pracownika; okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Nie może być żadnych wątpliwości co do tego, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej nie jest stosunkiem pracy. Zupełnie inne są podstawy prawne odbywania służby wojskowej oraz zatrudnienia pracowniczego, jak również ich cele oraz prawa i obowiązki stron tych stosunków prawnych. Z samej istoty okres zasadniczej służby wojskowej (jako realizacja obowiązku obywatelskiego) nie był okresem zatrudnienia i nawet ustawa o powszechnym obowiązku obrony okresu tego nie zrównuje z zatrudnieniem, a jedynie nakazuje zaliczyć okres zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie określonych uprawnień i pod określonymi w ustawie warunkami. Granice wykładni zastosowanych w sprawie przepisów nie akceptują zatem tezy skarżącego, że każda zasadnicza służba wojskowa jest traktowana jako okres zatrudnienia uprawniający do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 (w związku z art. 184) ustawy emerytalnej. Możliwość taka dotyczy jedynie żołnierza, któremu obowiązek służby wojskowej przerywa zatrudnienie w szczególnych warunkach, co bezspornie nie miało miejsca w tej sprawie.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 5 k.c., wskazać należy, że Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie wyjaśniał, że do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 k.c., ani art. 8 k.p. Przepisy te, w tym także przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, mają charakter przepisów prawa publicznego. Rygoryzm prawa publicznego nie może być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 k.c. lub w art. 8 k.p. Zarzut nadużycia prawa podmiotowego albo czynienia ze swego prawa podmiotowego użytku niezgodnego z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych musiałby być odniesiony do czynności organu rentowego, który – wydając decyzję – nie korzysta ze swoich praw podmiotowych (regulowanych prawem prywatnym – Kodeksem cywilnym lub Kodeksem pracy), lecz realizuje ustawowe kompetencje organu władzy publicznej. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 k.c. nie ma zastosowania, zaś materialnoprawną podstawą świadczeń emerytalno-rentowych mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z 19 czerwca 1986 r., II URN 96/86, Służba Pracownicza 1987, nr 3; wyrok z 29 października 1997 r., II UKN 311/97, OSNP 1998, nr 15, poz. 465; wyrok z 26 maja 1999 r., II UKN 669/98, OSNP 2000, nr 15, poz. 597 - notka; wyrok z 12 stycznia 2000 r., II UKN 293/99, OSNP 2001, nr 9, poz. 321 - notka; postanowienie z 26 maja 1999 r., II UKN 670/98, niepubl.).

Mając powyższe na względzie i na podstawie art. 385 k.p.c. sąd apelacyjny orzekł jak w sentencji.