Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2018 r. w Szczecinie

sprawy S. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

przy udziale P. B. i S. B. (2)

o ustalenie braku obowiązku zapłaty składek

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 31 maja 2017 r. sygn. akt VI U 734/16

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak

Sygn. akt III AUa 582/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z 16.09.2016 r. stwierdził, że S. B. (1) jest dłużnikiem Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a zadłużenie z tego tytułu wynosi 117.863,03 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł płatnik podnosząc zarzut przedawnienia najpóźniej z dniem 15.08.2010 r., po upływie 10-letniego okresu przedawnienia oraz wskazał, że nie wszystkie tytułu egzekucyjne zostały mu doręczone.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, wskazując że zaległe składki zostały zabezpieczone wpisami hipoteki w księdze wieczystej nr (...) dokonanymi w dniu 20.04.2000 r. i w dniu 08.11.2000 r.

Zainteresowany P. B. poparł stanowisko skarżącego S. B. (1).

Ubezpieczona S. B. (2) nie zajęła stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31 maja 2017 r zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. i stwierdził, że S. B. (1) nie jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami w wysokości 117.863,03 złotych.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne.

Zadłużenie S. B. (1) wynosi z tytułu:

- składek na ubezpieczenie społeczne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 1999-01 do 2000-08 w kwocie 25.675,51 zł i odsetek z tego tytułu w kwocie 70.208 zł,

- składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 1999-01 do 2000-08 w kwocie: 4.875,14 zł i odsetek tego tytułu w kwocie 13.389 zł,

- składek na FP i FGŚP w ramach zakresów numerów deklaracji 01-39 za okres od 1999-07 do 2000-08 w kwocie: 1.020,38 zł i odsetek z tego tytułu w kwocie 2.695 zł.

Całość zadłużenia została zabezpieczona wpisami hipoteki w księdze wieczystej nr (...) dokonanymi w dniu 20.04.2000 r. i w dniu 08.11.2000 r. W dniu 28.06.2010 r. ubezpieczony wraz z żoną darował nieruchomość dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) synowi P. B.. Poza zabezpieczeniami należności składkowych wpisami do hipoteki w księdze wieczystej nie zaszły inne okoliczności mające wpływ na bieg terminu przedawnienia.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie ubezpieczonego i jako podstawę rozstrzygnięcia ten powołał treść art. 24 ust. 4 tej ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.). Sąd I instancji odwołał się również do orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego terminu przedawnienia składek. Sąd Okręgowy wskazał, że z dniem 1 stycznia 2012 r. na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z 16 września 2011r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 232, poz. 1378) zmieniono treść art. 24 ust. 4 ww. ustawy i skrócono okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne z 10 do 5 lat. Zgodnie z art. 27 powołanej ustawy, do przedawnienia należności z tytułu składek, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ww. ustawy, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1 stycznia 2012 r. Do należności składkowych nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 r. (wedle starych zasad z zastosowaniem 10-letniego okresu przedawnienia) ma zastosowanie 5-letni termin przedawnienia, z tym jednak bardzo istotnym zastrzeżeniem, że liczy się go nie od daty ich wymagalności, tak jak o tym stanowi art. 24 ust. 4 ustawy, ale od 1 stycznia 2012 r. Wyjątek od tej zasady ustanawia ust. 2 powołanego przepisu, stosownie do którego, jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi, wcześniej przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego przepisu. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zważył, że należności z tytułu zaległych składek za okresy wskazane w decyzji z 16.09.2016 r. przedawniają się z upływem dziesięcioletniego okresu przedawnienia.

Sąd I instancji rozważył również kwestię ustanowienia hipoteki przymusowej uregulowanej zapisem art. 24 ust. 5 ustawy systemowej. Wskazał, że dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8 października 2013r., sygn. akt SK 40/12, mocą którego Trybunał orzekł, że art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym od 1.01.1998r. do 31.12.2002r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Sąd orzekający wyjaśnił, że TK w uzasadnieniu wyroku zaakcentował, że skoro ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie instytucji przedawnienia zobowiązań podatkowych (por. art. 70 o.p.), to przy określaniu zasad działania tej instytucji (w szczególności tych o charakterze gwarancyjnym, takich jak długość terminu przedawnienia, zasady jego zawieszania, przerywania i wyłączania), powinien przestrzegać standardów konstytucyjnych (zwłaszcza, że Konstytucja zakłada powszechność i równość opodatkowania por. art. 84 Konstytucji). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ustalone naruszenie zasady równości ochrony praw majątkowych podatników ma charakter kwalifikowany i niebudzący wątpliwości, co powoduje konieczność uznania niekonstytucyjności art. 70 § 6 ordynacji podatkowej w badanym brzmieniu (por. postanowienie o sygn. SK 23/06), pomimo, że brak przedawnienia zobowiązań podatkowych korzystnie przyczynia się do egzekwowania obowiązku płacenia podatków (por art. 84 Konstytucji). Dalej Trybunał Konstytucyjny krytycznie odniósł się do dwóch aspektów poddanego kontroli art. 70 § 6 o.p. w badanym brzmieniu, a mianowicie tego, że całkowicie wyłącza on przedawnienie niektórych rodzajów należności podatkowych (w badanym stanie prawnym: zabezpieczonych hipoteką przymusową w czasie kontroli podatkowej), a równocześnie czyni to na podstawie nieuzasadnionego i arbitralnego kryterium (formy zabezpieczenia należności podatkowych). Podtrzymał pogląd, że ustawodawca dysponuje dużym marginesem swobody decyzyjnej określania zasad i terminów przedawnienia należności podatkowych. Zwrócił jednak uwagę, że granice dla działań prawodawczych wyznaczają zasady, wartości i normy konstytucyjne, które zabraniają tworzenia instytucji pozornych, niesprawiedliwych, nadmiernie ograniczających prawa podatnika oraz podważających jego zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zastrzegł przy tym wyraźnie, że warunków tych nie spełniałoby rozszerzenie zasad przewidzianych w zaskarżonym przepisie (a obecnie zawartych w art. 70 § 8 o.p.) na wszystkie należności, które w toku kontroli podatkowej zostały zabezpieczone w jakikolwiek sposób. Taka operacja nie doprowadziłaby bowiem do zrównania sytuacji wszystkich podatników (w dalszym ciągu przedawniałyby się zobowiązania podatkowe osób nieposiadających żadnego majątku), z których część byłaby „dożywotnimi” dłużnikami państwa. Tego typu rozwiązania należy w świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego ocenić jako niedopuszczalne.

W ocenie Sądu Okręgowego wobec tożsamości treści uregulowań zawartych w przepisach art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, jak i w przepisie art. 70 § 6 i później art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, wyżej przedstawione stanowisko prawne Trybunału Konstytucyjnego wymaga uwzględnienia w niniejszej sprawie. Sąd podzielił również w tym zakresie prokonstytucyjną wykładnię ww. przepisu dokonaną przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 29.09.2015 r., sygn. akt III AUa 2392/13. Sąd I instancji ostatecznie uznał, że wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy systemowej prowadzi do wniosku, że przepis jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, co skutkuje niemożnością jego zastosowania. Zatem, ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości ubezpieczonego nie wykluczyło przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności składkowych biegł na zasadach ogólnych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy zarzucając naruszenie art. 24 ust. 5 w związku z art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez błędne przyjęcie, że ustanowienie hipoteki w celu zabezpieczenia spłaty należności składkowych nie wyklucza ich przedawnienia. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia. W uzasadnieniu apelacji organ wskazał, że bezpośrednim skutkiem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją jest utrata mocy obowiązującej przepisów niezgodnych z Konstytucją z dniem wejścia w życie orzeczenia Trybunału lub w innym terminie określonym przez Trybunał. Wyrok z 8 października 2013 r. (SK 40/12) dotyczył orzeczenia niezdolności przepisu ar. 70 § 6 Ordynacji podatkowej, który to przepis nie miał zastosowania w sprawie. Wyrok ten nie dotyczył art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, skutkiem czego przepis ten nadal obowiązuje i w konsekwencji wywiera skutki prawne. Powyższe orzeczenie zatem nie mogło być podstawą do uznania, że zaległości składkowe ubezpieczonego uległy przedawnieniu.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i dokonał ich trafnej subsumcji pod właściwe przepisy prawa materialnego. Trafnie Sąd Okręgowy w odwoływał się do treści przepisu art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera odpowiednik tej regulacji. Przepis art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r. stanowi, że nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. W jednolitym już orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że powołany przepis ustawy systemowej należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, co skutkuje niemożnością jego zastosowania. Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności składowych biegnie na zasadach ogólnych. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 22 stycznia 2015 r. (I SA/Ke 671/14, Lex nr 1643379) stwierdził, że dla ustalenia przedawnienia należności składkowych nie może mieć znaczenia zabezpieczenie hipoteczne, na które powołuje się organ w kontekście przepisu art. 24 ust. 5 ustawy systemowej. Sąd administracyjny, analizując treść i otoczenie normatywne w jakim funkcjonuje powołana regulacja wskazał, że można dostrzec przez prostą analogię pełną zbieżność z funkcjonowaniem normy prawnej, której domniemanie konstytucyjności podważył Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 8 października 2013 r. (sygn. akt SK 40/12, OTK-A 2013, Nr 7, poz. 97, Lex nr 1385861) Trybunał stwierdził, że art. 70 § 6 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r. jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Sąd administracyjny dostrzegł przy tym, że w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że również wykładnia obecnie obowiązującego przepisu art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej powinna być dokonywana w kontekście zawartych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r. zastrzeżeń konstytucyjnych dotyczących bezpośrednio art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w jego brzmieniu do 31 grudnia 2002 r. Prowadzi to do wniosku, że art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej także należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. W konsekwencji, ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, z tym, że termin przedawnienia biegnie na zasadach ogólnych. Nadto w wyroku tym sąd administracyjny wskazał, że zgodnie z przepisem art. 70 §8 Ordynacji podatkowej (analogicznie art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej - w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r.) nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Zarówno więc art. 24 ust. 5 u.s.u.s., jak i powołane przepisy Ordynacji podatkowej są zbieżne w zakresie problemów, które doprowadziły do stwierdzenia przez Trybunał niezgodności przepisu ustawy ze standardami konstytucyjnymi, tj. całkowitego wyłączenia przedawnienia należności publicznoprawnej, i równocześnie uczynienie tego na podstawie nieuzasadnionego i arbitralnego kryterium (formy zabezpieczenia należności). Sąd Apelacyjny w całości podziela przywołane poglądy prawne.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny ocenił jako prawidłową prokonstytucyjną wykładnię dokonaną przez Sąd Okręgowy. Należy zauważyć, że celem zastosowania wykładni prokonstytucyjnej jest zapobieżenie sytuacji, w której doszłoby do zróżnicowania uprawnień lub obowiązków podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji faktycznej. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 18 grudnia 2013 r., sygn. I FSK 36/13, należy poddać pod rozwagę to, czy wystąpił problem tzw. oczywistej niekonstytucyjności. Gdyby uznać za zasadne stanowisko zaprezentowane w apelacji przez organ rentowy, doszłoby do zróżnicowania obowiązków podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji faktycznej. Treść art. 24 ust. 5 ustawy systemowej dopuszcza bowiem sytuację, w której należności wynikające z zobowiązań składkowych mogłyby być egzekwowane przez nieograniczony czas. Jeżeli płatnik składek posiada składniki majątkowe w formie nieruchomości, organ rentowy ma możliwość ustanowienia na nieruchomości hipoteki. Wskazani płatnicy pozostają w znacznie gorszej sytuacji do tych płatników składek, którzy takich składników majątkowych nie posiadają. W stosunku do nich bowiem organ rentowy nie ma możliwości ustanowienia zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości przez ustanowienie hipoteki, a więc ich zobowiązania składkowe podlegają przedawnieniu na ogólnych zasadach, stosownie do treści uregulowania zawartego w art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, który ustanawia konkretne okresy przedawnienia należności z tytułu składek.

Sąd Apelacyjny zatem uznał, że ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia należności składkowych zabezpieczonych hipoteką. Tym samym w sprawie w odniesieniu do należności ubezpieczonego zastosowanie winien mieć termin przedawnienia wynikający z zasad ogólnych. Wykładnia obowiązujących przepisów prawa materialnego powinna uwzględniać regulacje ustawy zasadniczej. Wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, dokonywana przez pryzmat zawartych w wyroku Trybunału SK 40/12 zastrzeżeń konstytucyjnych, dotyczących wprawdzie bezpośrednio art. 70 § 6 o.p. w jego brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., ale mająca także zastosowanie z do art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, prowadzi do wniosku, że przepis ten należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, co skutkuje niemożnością jego zastosowania. Zatem w sprawie dla rozstrzygnięcia kwestii przedawnienia należności składkowych nie miało znaczenia zabezpieczenie hipoteczne. Sąd Okręgowy więc trafnie przyjął, w oparciu o ogólne zasady dotyczące przedawnienia należności, że zobowiązania składkowe ubezpieczonego przedawniły się najpóźniej we wrześniu 2010 r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak