Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 sierpnia 2022 roku

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Sędzia: Leon Miroszewski (przewodniczący)

Protokolant: sekretarz sądowy Ewa Zarzycka

po rozpoznaniu w dniu 20 lipca 2022 roku w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S.

przeciwko Wspólnocie (...) nieruchomości położonej przy ulicy (...) w S.

o ustalenie nieistnienia uchwał, ewentualnie o ich uchylenie

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 6 grudnia 2021 roku, sygnatura akt I C 340/21

I.  odrzuca apelację w zakresie zaskarżenia punktu I. w części dotyczącej uchwały nr (...) pozwanej Wspólnoty (...) nieruchomości położonej przy ulicy (...) w S.;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 270,00 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty.

Leon Miroszewski

Sygnatura akt I ACa 82/22

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym dnia 7 maja 2021 roku (k. 3-27) powódka (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. wniosła o:

1.  ustalenie, że uchwały Wspólnoty (...) Nieruchomości położonej przy ul. (...) w S. nr (...), (...) i (...) z dnia 14 kwietnia 2021 roku nie istnieją, ewentualnie o ich uchylenie,

2.  udzielenie zabezpieczenia powództwa poprzez wstrzymanie wykonania zaskarżonych uchwał do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy,

3.  zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 17 maja 2021 roku (k. 83) Sąd Okręgowy udzielił zabezpieczenia roszczenia poprzez wstrzymanie wykonania uchwał nr (...) i (...) do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, oddalając wniosek w pozostałym zakresie. Zażalenie powódki na to postanowienie (k. 106-111) zostało postanowieniem z dnia 21 lipca 2021 roku (k. 166) oddalone.

W odpowiedzi na pozew (k. 113-116v) pozwana Wspólnota (...) Nieruchomości położonej przy ul. (...) w S. wniosła o:

1.  oddalenie powództwa,

2.  zasądzenie na jej rzecz od powódki poniesionych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2021 roku, sygnatura akt I C 340/21 (k. 200) Sąd Okręgowy w Koszalinie I Wydział Cywilny:

1.  oddalił powództwo o ustalenie nieistnienia uchwał;

2.  uchylił uchwałę Wspólnoty (...) przy ul. (...) w S. nr (...) z dnia 14 kwietnia 2021 roku;

3.  oddalił powództwo o uchylenie pozostałych uchwał;

4.  koszty postępowania zniósł wzajemnie między stronami.

Rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym.

W dniu 14 kwietnia 2021 r. odbyło się zebranie sprawozdawcze Wspólnoty (...), w wyniku którego większością głosów podjęto uchwały objęte porządkiem obrad, w tym zaskarżone przez powódkę: nr (...), nr (...) i nr (...).

W wyniku uchwały nr (...) r., za którą oddano 54,43% głosów, uchylona została w całości treść postanowienia § 1 ust. 1 Regulaminu Wspólnoty i w jego miejsce wprowadzono nowe brzmienie o treści: „Zawarte w niniejszym Regulaminie Wspólnoty postanowienia mają na celu uszczegółowienie zasad funkcjonowania Wspólnoty przy uwzględnieniu nadrzędności norm ustanowionych obowiązującymi zapisami Ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, Dz.U. (…)”. Ponadto w § 2 uchylono w całości treść zapisu § 9 ust. 2 Regulaminu i w jego miejsce wprowadzono następującą treść: „Do podjęcia przez Zarządcę czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu mają zastosowanie zapisy art. 22 ust. 2 Ustawy”.

Uchwałą nr (...), w wyniku realizacji planu finansowo-gospodarczego na lata 2020/2021, większość właścicieli (0,6486 z 1,000 głosów) zdecydowała o przystąpieniu „do realizacji rozbudowy, z przebudową budynku Wspólnoty w zakresie budowy dodatkowego (drugiego) dźwigu osobowego windowego.” Zdecydowano o wyborze wykonawcy (pkt 2 uchwały), przyjęto wartość inwestycji na kwotę 800 000 zł (pkt 3) i że w/w zadanie zostanie sfinansowane z dodatkowych, indywidualnych wpłat wszystkich współwłaścicieli nieruchomości dokonanych na fundusz remontowy w wysokości proporcjonalnej do posiadanych udziałów. Na powodową Spółkę przypadła kwota 287 968 zł (pkt 4).

Konieczność budowy drugiej windy w budynku wspólnym jest uwarunkowana, według części właścicieli opowiadających się za w/w uchwałą, potrzebami zabezpieczenia zdrowia pacjentów (...) sp. z o.o. w S. oraz (...) S.A. w W.. Winda mimo serwisowania wymaga remontu, ulega awariom, które trwają od 10 minut do kilku godzin. Przestoje zdarzają się 1-2 razy w miesiącu, a brak funkcjonowania sprawnej windy stwarza zagrożenie dla pacjentów. Według przedstawiciela powodowej Spółki nie jest to jednak inwestycja niezbędna, a obecna sytuacja wywołana pandemią nie sprzyja jej realizacji ze względów finansowych, nawet przy rozważeniu zaciągnięcia na ten cel kredytu przez Wspólnotę. Zdaniem zarządcy w szybie windy widoczne są pęknięcia, choć nie zagrażają one jej użytkowaniu, natomiast druga winda w budynku ułatwiłaby komunikację pacjentów i rozwiązała problem przewożenia osób zakażonych Covid-19.

Uchwałą nr (...) w sprawie zatwierdzenia planu finansowo-gospodarczego na (...) ustalone zostały w pkt I, szczegółowo wymienione, stawki zaliczek na koszty zarządu i utrzymania części wspólnych (pkt 1. 1 – w wysokości 1,2 zł/m 2, pkt 1.2 – w wysokości 4 zł/m 2), stawki zaliczki na koszty dostawy c.o. i c.c.w. (pkt 2. - według udziału) oraz opłaty na fundusz remontowy (pkt 3. – w wysokości 4 zł/m 2).

Bezsporne jest, że uchwałą nr (...) z dnia 10 maja 2021 r. uchylono pkt II uchwały nr (...) i wprowadzono w jego miejsce nowe postanowienia. Uchwała nr (...) także została zaskarżona do Sądu Okręgowego w Koszalinie i obecnie toczy się w tym przedmiocie postępowanie w sprawie I C 524/21, a jej wykonanie zostało przez Sąd wstrzymane w trybie zabezpieczenia.

Pomimo wstrzymania wykonalności uchwały nr (...) (postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia – k. 83) wszyscy właściciele uiszczają zaliczki według jej treści, w tym w szczególności na poczet funduszu remontowego w wysokości 4 zł/m ².

Uchwalenie wyższej stawki funduszu remontowego było uzasadnione bieżącymi potrzebami i planami gospodarczymi w zakresie wykonania remontu dachu (koszt tego przedsięwzięcia to ok. 150 000 zł), przyłącza wodociągowego (ok. 15 000 – 16 000 zł) i monitoringu obiektu. Dzięki podwyższeniu stawki funduszu remontowego Wspólnota ma obecnie zabezpieczone środki na poziomie 147 000 zł. Decyzja o zaciągnięciu kredytu przez Wspólnotę na realizację budowy drugiej windy nie została podjęta, ale podwyższenie stawki na fundusz remontowy jest uzasadnione także koniecznością zbierania funduszy także na ten cel, skoro (...) Sp. z o.o. odmówiła przeznaczenia swojej części środków na sfinansowanie budowy drugiej windy, co może trwać około kilku lat. Ostatecznie jednak, na co zostaną przeznaczone zgromadzone już środki na funduszu remontowym, zdecydują właściciele.

W celu ustalenia powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy przeprowadził dowody z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, które nie były kwestionowane, oraz z zeznań świadka K. W., a także z zeznań Prezesa Zarządu powodowej Spółki P. S. i zarządcy pozwanej Wspólnoty W. K., którym dał wiarę w zakresie okoliczności, na które osoby te złożyły zeznania, jednak odmiennie je oceniając z punktu widzenia poszczególnych uchwał, gdyż każdy z nich przedstawiał swoje, subiektywne, stanowisko w zakresie przedstawianych faktów. Przykładowo, przestoje windy w relacji świadka K. W. były częste i uciążliwe, stwarzając zagrożenie dla pacjentów, zaś dla przedstawiciela powódki P. S. awarie windy były od początku, ale rzadko. Z kolei zarządca W. K. w swoich zeznaniach wskazał, że po szeregu konserwacji winda zaczęła pracować i zaakcentował, że wzdłuż szybu windy są widoczne pęknięcia, ale niczym nie zagrażają. Za istotne uznał Sąd Okręgowy, że były to wyłącznie twierdzenia osób nieposiadających wiedzy specjalnej, gdyż w sprawie nie przedłożono żadnej ekspertyzy technicznej, z której wynikałaby pilna potrzeba budowy drugiej windy w budynku lub jej brak.

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka nie miała interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieistnienia przedmiotowych uchwał, miała bowiem możliwość poszukiwania ochrony prawnej w zakresie kwestionowania podjętych uchwał w szczególnym trybie, tj. na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o własności lokali, co zresztą uczyniła zgłaszając powództwo ewentualne.

W odniesieniu do uchwały nr (...), której treść odnośnie nowych postanowień Regulaminu Wspólnoty jest – według tego Sądu - jednoznaczna z obowiązującymi przepisami (art. 22 ust. 2 i art. 24 ustawy o własności lokali), Sąd Okręgowy nie zgodził się z powódką, że ma ona interes prawny w stwierdzeniu jej nieistnienia. Co do zasady właściciele głosują większością głosów i dotyczy to wszystkich spraw związanych z czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu; do czynności bieżących i zwykłych w funkcjonowaniu wspólnoty zarząd nie potrzebuje uchwały, bo podejmuje je samodzielnie. Za niezrozumiałe uznał stanowisko powódki, że podjęta w dniu 14 kwietnia 2021 r. uchwała nr (...) stawia wszystko „do góry nogami”, skoro przywróciła ład ustawowy w zakresie sposobu funkcjonowania Wspólnoty, w tym głosowania, co nie ma nic wspólnego ze sposobem sprawowanego lub powierzonego zarządu nieruchomością wspólną

Dalej Sąd Okręgowy stwierdził, że w sytuacji, w której pozwana Wspólnota stała się tzw. dużą wspólnotą, wyeliminowanie z Regulaminu wymagania jednomyślności przy podejmowaniu uchwał dotyczących czynności przekraczających zwykły zarząd, stało się wręcz konieczne dla sprawnego jej funkcjonowania.

Wskazał Sąd Okręgowy, że konsekwencją oddalenia powództwa o ustalenie nieistnienia uchwały nr (...) jest także oddalenie żądania ustalenia nieistnienia pozostałych dwóch uchwał, tj. (...) i (...). Powódka nie wykazała, że w/w uchwały dotknięte były takimi wadami proceduralnymi, które sprawiałyby, że nie zostały w ogóle podjęte.

Kolejno Sąd Okręgowy przeszedł do analizy roszczenia ewentualnego o uchylenie zaskarżonych uchwał. Doszedł do wniosku, że jedynie żądanie uchylenia uchwały nr (...) zasługiwało na aprobatę w rozpatrywanym stanie faktycznym i przy uwzględnieniu specyfiki istniejącej Wspólnoty. Ważąc argumenty przeciwko uchwale nr (...) Sąd Okręgowy podzielił stanowisko powódki, że potrzeba inwestycji budowy drugiej windy w budynku Wspólnoty nie została w sposób przekonujący wykazana. O ile strona pozwana powołała się na fakt, że już od 2017 roku właściciele zamierzali zrealizować tę inwestycję z uwagi na charakter prowadzonych działalności o charakterze medycznym w swoich lokalach i ze względu na dobro ich pacjentów, to nie wykazała, że stan techniczny budynku wymaga bezwzględnie podjęcia takich działań. Nie są, zdaniem Sądu Okręgowego, wystarczające w tym zakresie twierdzenia o awariach windy, które zdarzają się, ale są usuwane na bieżąco, a ich częstotliwość i czas trwania są różnie oceniane. Sąd ten zaaprobował argumenty powódki, przeczące potrzebie w/w inwestycji. Nadto wskazał, że zeznający na rozprawie zarządca pozwanej Wspólnoty W. K. wyraźnie wskazał na inne priorytetowe potrzeby związane z utrzymaniem nieruchomości wspólnej, tj. w zakresie przeprowadzenia niezbędnego remontu dachu, wykonania przyłącza wodociągowego czy zainstalowania monitoringu we wspólnym budynku. Z jego zeznań wynikało niezbicie, że jeżeli właściciele nie wyłożą od razu, zgodnie z podjętą uchwałą, środków na sfinansowanie inwestycji polegającej na budowie drugiej windy, konieczne będzie zebranie ich na funduszu remontowym, co może potrwać kilka lat, a to z kolei uzasadnia podwyższenie stawek zaliczek z tym związanych. Skonkludował Sąd Okręgowy, że potrzeba inwestycji o wartości około 800 000 zł, z czego powódka miałaby ponieść koszt rzędu 287 968 zł powinno być odpowiednio ekonomicznie wykazane i wynikać z realnych potrzeb.

Uznał ten Sąd, że wskazywanie na zapewnienie bezpieczeństwa pacjentów korzystających z usług medycznych podmiotów będących właścicielami lokali użytkowych we Wspólnocie wskutek uruchomienia drugiej windy jest pozorne i nie ma nic wspólnego z zasadami prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną. Nabywając lokal, każdy z właścicieli wiedział jaki jest stan techniczny budynku, ile ma wind oraz jaki charakter działalności będzie w nim prowadzony. To, że obecnie, po 13 latach użytkowania budynku, właściciele zamierzają podnieść jego standard, decydując się na inwestycję związaną z budową drugiego szybu windy aby usprawnić komunikację w budynku i przewóz pacjentów, jest zrozumiałe, ale wykracza poza pojęcie utrzymania nieruchomości wspólnej, w którym mieszczą się bieżące remonty i konserwacja. Jeżeli zatem nie ma zgody wszystkich właścicieli na takie przedsięwzięcie, wymagające ponadto zainwestowania znacznych środków pieniężnych, których powódka aktualnie nie jest w stanie wyłożyć z uwagi na sytuację ekonomiczną, nie sposób odmówić jej racji w zaskarżeniu uchwały w tym przedmiocie.

Nie sposób uznać zdaniem Sądu Okręgowego, że potrzeba wybudowania drugiej windy dotyczy prawidłowego zarządzania majątkiem wspólnym, skoro jest to inwestycja, a nie prace remontowe czy modernizacyjne, i to na wielką skalę w odniesieniu do całej nieruchomości. Ponieważ inwestycja ta wymaga znacznych nakładów, a powódka ich obecnie nie może wyłożyć, słusznie podnosiła zagrożenie związane ze swoimi interesami majątkowymi, nawet jeśli w przeszłości sama optowała za takim przedsięwzięciem. Jej aktualna sytuacja finansowa nie pozwala na zaakceptowanie warunków uchwały i ma prawo w związku z tym wnosić o jej uchylenie. Dlatego też, biorąc powyższe pod uwagę także argumentację w zakresie rzeczywistej potrzeby usytuowania drugiej windy w budynku, skoro nie ma żadnych zaleceń budowlanych ani przesłanek wynikających z jego obecnego stanu technicznego, na zasadzie art. 25 ust. 1 u.w.l. Sąd Okręgowy uchylił uchwalę nr (...), o czym orzekł w pkt 2. wyroku.

Co do uchwał nr (...) oraz nr (...) Sąd Okręgowy uznał powództwo o ich uchylenie za nieuzasadnione. W sprawie pierwszej z nich powołał się na przedstawione już argumenty przywrócenia we Wspólnocie zasady głosowania zgodnie z obowiązującymi przepisami, których adresatami są właściciele lokali, a nie zarządca. W sprawie drugiej z wymienionych uchwał, bowiem wszyscy właściciele ją praktycznie aprobują i wykonują, co bezsprzecznie potwierdzone zostało na rozprawie, poprzez uiszczanie zaliczek w wysokościach przez nią ustalonych, w części nie uchylonej uchwałą nr (...).

Zdaniem Sądu Okręgowego strona powodowa nie wykazała konieczności wyeliminowania z obrotu wymienionych uchwał, skoro okazały się niezbędne do prawidłowego funkcjonowania Wspólnoty i zapewnienia jej bieżącej działalności.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł znosząc je nawzajem między stronami w myśl art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., albowiem koszty poniesione przez powódkę wyniosły łącznie 977 zł (600 zł tytułem opłaty sądowej i 377 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego), a przez pozwaną 377 zł (koszty zastępstwa). Wobec tego, że powódka uległa w ok. 2/3 swoich żądań, a pozwana w 1/3 (oddalono bowiem roszczenie pierwotne o ustalenie nieistnienia trzech uchwał, a uwzględniono roszczenie ewentualne co do uchylenia jednej uchwały, zaś przegrana pozwanej wyraża się w uchyleniu tejże uchwały), zatem 1/3 z kwoty 977 zł wynosi 325,66 zł, a 2/3 z kwoty 377 zł wynosi 251,33 zł; to po wzajemnym ich skompensowaniu (325,66 zł – 251,33zł = 74,33 zł) pozostaje nieznaczna kwota, stąd możliwość zastosowania w/w przepisu.

Powódka wniosła apelację od wskazanego wyroku zaskarżając go w części co do pkt 1, 3 i 4. Zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

a)  art. 189 KPC poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w przypadku uchwał wspólnoty jej członek nie posiada interesu prawnego w ustaleniu nieistnienia uchwal, mając możliwość poszukiwania ochrony prawnej w zakresie kwestionowania podjętych uchwal w szczególnym trybie, tj. na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o własności lokali, podczas gdy prawidłowa wykładania wskazanego przepisu prowadzi do wniosku, że interes ten przejawia się w usunięciu stanu niepewności co do tego czy podjęte uchwały istnieją i wywierają skutek prawny czy też nie, czego nie można osiągnąć na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o własności lokali,

b)  art. 22 ust. 1 i 2 w zw. z art. 18 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że określone w art. 22 ust. 1 i 2 u.w.l. zasady podejmowania czynności przez wspólnotę nie mają nic wspólnego ze sposobem sprawowanego lub powierzonego zarządu nieruchomością wspólną wynikającego z art. 18 i nast. u.w.l., podczas gdy prawidłowa wykładnia art. 22 ust. 1 i 2 u.w.l. prowadzi do wniosku, że przewidziane w tym przepisie zasady podejmowania czynności stanowią właśnie jeden z elementów zarządzania nieruchomością wspólną, który na mocy art. 18 ust. 1 w zw. z art. 18 ust. 3 u.w.l. może być uregulowany przez członków wspólnoty w drodze stosownej umowy lub uchwały,

c)  art. 13 ust. 1 w zw. z art. 14 u.w.l. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że fundusz remontowy wspólnoty może służyć gromadzeniu środków pieniężnych przeznaczonych na inwestycje wbrew stanowisku wszystkich członków wspólnoty, podczas gdy prawidłowa wykładania wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że fundusz remontowy nie powinien służyć wspólnocie do finansowania typowych przedsięwzięć inwestycyjnych, nie mających na celu remontu, konserwacji czy też odtworzenia stanu pierwotnego nieruchomości wspólnej,

2.  naruszenie przepisów postępowania, które to uchybienie miało wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie art. 327[1] § 1 pkt 1 i 2 KPC poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku:

-

na czym miało polegać nie wykazanie przez powódkę istnienia po jej stronie interesu prawnego w ustaleniu nieistnienia zaskarżonych uchwał,

-

na czym, w ocenie Sądu Okręgowego polega zarządzanie nieruchomością wspólną skoro Sąd ten stwierdził, że zasady głosowania nad uchwałami wspólnoty nie mieszczą się w ramach zarządzania nieruchomością wspólną,

3.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu przez Sąd, że wszyscy członkowie dobrowolnie i świadomie zaakceptowali uchwalę nr (...) r. skoro płacili zaliczkę na fundusz remontowy w nowej wyższej wysokości ustalonej uchwalą nr (...), podczas gdy zapłata zaliczki na fundusz remontowy w wyższej wysokości wynikała z wprowadzenia w błąd członków Wspólnoty przez Zarządcę nieruchomości w ten sposób, że pomimo posiadana wiedzy, iż Sąd wstrzymał wykonanie uchwały nr (...), Zarządca w dalszym ciągu obciążał członków Wspólnoty wyższą zaliczką na fundusz remontowy wynikającą z zaskarżonej uchwały nr (...).

Mając na uwadze powyższe zarzuty, skarżąca wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

a.  stwierdzenie, że uchwały pozwanej wspólnoty nr (...) z dnia 14 kwietnia 2021 r. nie istnieją i oddalenie powództwa o uchylenie uchwał,

b.  ewentualnie na wypadek żądania głównego, o uchylenie uchwał nr (...) oraz (...),

c.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem I instancji według norm przepisanych,

2.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji według norm przepisanych,

3.  ewentualnie, z ostrożności procesowej, wnoszę o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu,

4.  dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów:

1)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 04.05.2021 r. o wysokości opłat za V 2021,

2)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 01.06.2021 r. o wysokości opłat za VI 2021,

3)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 01.07.2021 r. o wysokości opłat za VII 2021,

4)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 02.08.2021 r. o wysokości opłat za VIII 2021,

5)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 01.10.2021 r. o wysokości opłat za X 2021,

6)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 02.11.2021 r. o wysokości opłat za XI 2021,

7)  zawiadomienia Zarządcy z dnia 01.12.2021 r. o wysokości opłat za XII 2021,

-

celem wykazania faktu obciążania przez Zarządcę poszczególnych członków Wspólnoty zaliczką na fundusz remontowy w kwocie 4 zł/m2, tj. w kwocie wynikającej z zaskarżonej uchwały nr (...) pomimo wstrzymania jej wykonania przez Sąd i tym samym wykazania, że powodem zapłaty przez poszczególnych członków Wspólnoty zaliczki na fundusz remontowy w wyższej wysokości nie była ich dobrowolna zgoda, a działanie Zarządcy, który pomimo wiedzy, że wykonanie uchwały zostało wstrzymane przez Sąd, zignorował postanowienie Sądu i w dalszym ciągu obciążał członków Wspólnoty wyższą zaliczką,

8)  pisma powódki z dnia 3 grudnia 2021 r. – celem wykazania faktu braku akceptacji przez powódkę wyższej zaliczki na fundusz remontowy i koszty części wspólnych wynikającej z uchwały nr (...) i zażądania dokonania przez Zarządcę korekty naliczeń z tego tytułu za okres od czerwca 2021 r. z uwzględnieniem wysokości zaliczek istniejących przed podjęciem uchwały nr (...).

Skarżąca podnisła, że potrzeba powołania tego dowodu pojawiła się na skutek dokonanej przez Sąd I instancji oceny materiału dowodowego i ustalenia poczynionego przez ten Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że członkowie Wspólnoty dobrowolnie i w pełni świadomie uiszczali zaliczki na fundusz remontowy w wyższej wysokości pomimo wstrzymania wykonania uchwały przez Sąd co świadczyć ma o bezzasadności kwestionowania przez powódkę wysokości podwyżki na fundusz remontowy i żądania uchylenia uchwały nr (...).

Pozwana nie wniosła odpowiedzi na apelację, natomiast podczas rozprawy apelacyjnej pełnomocnik pozwanej wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje

Stosownie do art. 373 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji odrzuca apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie. Jedną z przesłanek dopuszczalności środka zaskarżenia jest gravamen, czyli pokrzywdzenie skarżącego orzeczeniem (por. np. postanowienie SN z 21.09.2018 r., V CZ 67/18 oraz uchwała składu 7 sędziów SN – zasada prawna z 15.05.2014 r., III CZP 88/13, OSNC 2014/11/108).

Zaskarżając wyrok w zakresie całości punktu pierwszego powódka nie wzięła pod uwagę, że w pkt 2 tego wyroku Sąd Okręgowy uwzględnił jej żądanie ewentualne co do uchylenia tej samej uchwały. W tym stanie rzeczy, jako że uchwała nr (...) została wyeliminowana z obrotu prawnego, oddalenie roszczenia o ustalenie jej nieistnienia nie powodowało pokrzywdzenia powódki.

Nadto, kontrola apelacyjna pkt 1 wyroku Sądu Okręgowego w zakresie uchwały (...) była niedopuszczalna także i z tego względu, że pkt 2 tegoż wyroku, jako niezaskarżony, uprawomocnił się. Gdyby więc uwzględnić stanowisko powódki co do ustalenia nieistnienia uchwały (...), wyrok Sądu Okręgowego po jego zmianie musiałby zawierać rozstrzygnięcia ustalające nieistnienie wskazanej uchwały i zarazem ją uchylające. Konkluzji takiej zaaprobować nie sposób; nie można bowiem uchylić uchwały, która nie istnieje.

W świetle powyższego, Sąd Apelacyjny w pkt I wyroku na podstawie art. 373 § 1 kpc odrzucił apelację powódki w zakresie zaskarżenia punktu 1 wyroku Sądu Okręgowego w części dotyczącej uchwały pozwanej Wspólnoty (...) nieruchomości położonej przy ulicy (...) w S. nr (...) z dnia 14 kwietnia 2021 roku.

Przechodząc do merytorycznej oceny apelacji w pozostałym zakresie należało odnieść się najpierw do zarzutów naruszenia procedury cywilnej, a więc odnoszonego do art. 327 ¹§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. oraz inkryminującego błąd w ustaleniach faktycznych.

Pierwszy z wymienionych zarzutów już w świetle jego opisu należy uznać za oczywiście bezzasadny. Zarzut naruszenia regulacji odnoszonej do zasad sporządzania uzasadnieniu zaskarżonego wyroku może być podstawą skutecznej apelacji tylko w wyjątkowych okolicznościach, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku ma tak daleko idące braki, że czynią one dokonanie kontroli instancyjnej niemożliwym (por. wyrok SA w Warszawie z 12.05.2021 r., III AUa 659/18; wyrok SA w Warszawie z 17.02.2021 r., VII AGa 362/20; wyrok SA w Warszawie z 28.12.2020 r., VII AGa 675/20, LEX nr 3245256; wyrok SA w Gdańsku z 4.11.2020 r., V ACa 300/20; wyrok SA w Białymstoku z 26.03.2019 r., III APa 3/19; wyrok SA w Lublinie z 29.01.2019 r., I ACa 114/18). Taka sytuacja w realiach niniejszej sprawy zdecydowanie nie ma miejsca. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku spełnia funkcję przypisaną mu przez ustawę, umożliwiając odtworzenie toku rozumowania Sądu I instancji, które znalazło wyraz w sentencji zapadłego orzeczenia. Brak jest przyczyn, dla których przeprowadzenie kontroli instancyjnej miałoby być niemożliwe czy choćby istotnie utrudnione.

Niezależnie od powyższego nie jest prawdą, że Sąd Okręgowy nie wyjaśnił, dlaczego przyjął brak interesu prawnego powódki w dochodzeniu ustalenia nieistnienia zaskarżonych uchwał. Wyjaśnienie takie znajduje się na stronie 5 i 6 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, natomiast kwestionowanie argumentacji w tej sprawie (co znalazło wyraz w pierwszym z zarzutów naruszenia prawa materialnego) nie upoważnia jeszcze do postawienia zarzutu naruszenia art. 327 ¹ k.p.c.

Wymaganie, aby sąd rozpoznający sprawę z zaskarżenia uchwał wspólnoty mieszkaniowej wyjaśniał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku na czym polega zarządzanie nieruchomością wspólną, nie mieści się w wymogach wskazanych w art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. Wobec tego powoływanie braku takiego wyjaśnienia, jako przykładu naruszenie powołanej regulacji, wskazuje co najmniej na jej nierozumienie.

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych w istocie dotyczy oceny prawnej odnoszonej do faktu realizowania przez wszystkich właścicieli, w tym powódki, uchwały nr (...) w sprawie zaliczek na fundusz remontowy. Skarżąca nie zakwestionowała tym zarzutem żadnych ustaleń faktycznych Sądu I instancji.

W zakresie pozostałych zarzutów powódka podtrzymała ich treścią oraz wnioskami apelacji twierdzenia o nieistnieniu zaskarżonych uchwał nr (...) oraz nr (...). Abstrahując od kwestii interesu prawnego co do takiego żądania, w świetle art. 189 k.p.c., do czego nawiązuje zarzut podniesiony jako pierwszy spośród zarzutów naruszenia prawa materialnego, należy zacząć od tego, że problematyka wzajemnej zależności trybu zaskarżania uchwał z art. 25 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali oraz powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. jest zagadnieniem budzącym rozbieżności w orzecznictwie. Można się zgodzić, że nie jest wyłączone powództwo o nieistnienie uchwał, zwłaszcza po upływie 6-tygodniowego terminu z art. 25 ust. 1a ustawy o własności lokali, choć jedynie wyjątkowo, z powodu bardzo drastycznych, rażących naruszeń prawa.

Co do możliwości wniesienia powództwa o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej w okresie, w którym właściciel mógł zaskarżyć uchwałę w trybie art. 25 ustawy o własności lokali w orzecznictwie silnie reprezentowany jest pogląd o niedopuszczalności takiego powództwa. Wskazuje się, że przyjęcie, iż mimo nieskorzystania z prawa do zaskarżenia uchwał na podstawie powołanego przepisu właściciel miałby prawo do odrębnego żądania ustalenia nieważności uchwały na podstawie art. 189 k.p.c., czyniłoby w istocie tą regulację bezprzedmiotową (tak w wyrokach: SA w Lublinie z 3.09.2021 r., I ACa 113/21; SA w Warszawie z 9.01.2020 r., V ACa 470/19; SA w Szczecinie z 17.10.2019 r., I ACa 658/18; SA w Warszawie z 19.03.2014 r., VI ACa 1166/13; SA w Szczecinie z 12.12.2013 r., I ACa 634/13; SA w Katowicach z 25.04.2013 r., V ACa 640/12; SA w Poznaniu z 21.04.2010 r., I ACa 274/10).

Gdyby nawet uznać, jak chce powódka, że można dochodzić w każdym czasie stwierdzenia, że kwestionowana uchwała wspólnoty mieszkaniowej nie istnieje, oraz przyjmować, że nieistniejącą jest uchwała, która nie uzyskała wymaganej w statucie, czy regulaminie, większości głosów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2006 roku, I CK 336/05), to w niniejszej sprawie, co do żadnej z badanych merytorycznie uchwał, taka sytuacja nie zachodzi.

Powoływany przez powódkę § 9 ust. 2 regulaminu pozwanej wspólnoty, w brzmieniu określonym uchwałą nr 1 z dnia 25 czerwca 2019 roku (k. 62) dotyczyć miał uchwał w sprawie zgody na podjęcie przez zarządcę czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Przepis ten nie znajdował więc zastosowania do takich uchwał wspólnot mieszkaniowych, jak zaskarżona uchwała nr (...), bowiem uchwała ta w ogóle nie dotyczy skonkretyzowanych działań zarządcy, a więc nie jest też uchwałą o udzieleniu zgody, o której mowa w powołanym przepisie. Dotyczy ona zasad funkcjonowania pozwanej Wspólnoty, w tym podejmowania uchwał w sprawie udzielania zgody, o której mowa w § 9 ust. 2, a nie samej zgody.

Z kolei uchwała nr (...) została podjęta już po zmianie regulaminu pozwanej Wspólnoty, właśnie odnośnie procedury głosowania nad uchwałami w sprawie zgody na podjęcie przez zarządcę czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Niezależnie od tego, w zakresie, w jakim uchwała ta obowiązuje na dzień rozstrzygnięcia (art. 316 k.p.c.), a więc w zakresie punktu I., także nie dotyczy ona zgody na podjęcie przez zarządcę czynności przekraczających zwykły zarząd.

W kwestii zaskarżenia obu wymienionych wyżej uchwał na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o własności lokali należy przypomnieć, że powódka podniosła w pozwie zarzut sprzeczności obu uchwał z umową właścicieli, a nadto że uchwała nr (...) jest sprzeczna z przepisami prawa, zaś uchwała nr (...) jest sprzeczna z zasadami prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną (s. 14 pozwu).

W sprawie zarzutu sprzeczności wymienionych uchwał z umową właścicieli wystarczające będzie powołanie się na powyższą argumentację, właściwą także w tej kwestii. Uchwała nr (...) nie dotyczy podejmowania decyzji oraz dokonywania czynności dotyczących przedmiotu prawa, a jedynie trybu głosowania nad takimi decyzjami. Z kolei uchwała nr (...) mieści się w pojęciu zarządzania nieruchomością wspólną, natomiast nie sposób przyjąć, że została podjęta sprzecznie z umową właścicieli, skoro uzyskała wymaganą większość głosów. Jak widać, nie można zasadnie twierdzić, że którakolwiek z wymienionych uchwał jest sprzeczna z umową właścicieli.

Jeśli chodzi o zarzut sprzeczności z prawem uchwały nr (...), to skarżący zakwestionował powód podjęcia tej uchwały, jako sprzeczny z prawem, choć nie jest przecież sprzeczne z prawem dokonanie wyboru sposobu działania Wspólnoty, nawet gdyby stanowiło to powielenie modelu ustawowego, zgodnie z art. 18 ust. 3 ustawy o własności lokali. Można co prawda uważać, że takie określenie jest bezprzedmiotowe, natomiast bezprzedmiotowość ta nie powoduje sprzeczności z prawem.

Nie świadczą też o sprzeczności z prawem artykułowane w pozwie problemy z interpretacją punktu 1.1) wskazanej uchwały. Nie stanowią też o takiej sprzeczności wskazania o trudnościach z wykładnią i stosowaniem Regulaminu obowiązującego w pozwanej Wspólnocie.

Zarzut sprzeczności uchwały nr (...) z zasadami prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną koresponduje z zarzutem apelacyjnym w punkcie 1 lit. c. Odnosząc się do tego należy zauważyć, że możliwość wykorzystania środków zgromadzonych w ramach funduszu remontowego na inny cel (np. inwestycyjny) nie jest jednolicie postrzegana w orzecznictwie. Zgodnie z bardziej restrykcyjnym stanowiskiem, posługując się definicją zawartą w art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane, remontem jest wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji. Idąc za tym uważa się, że fundusz remontowy winien służyć gromadzeniu w dłuższej perspektywie czasowej środków na pokrycie wydatków związanych wyłącznie z wykonaniem tego rodzaju prac (por. wyrok SA w Gdańsku z 8.05.2014 r., V ACa 837/13). Wydzielenie we wspólnocie odrębnego funduszu na cele remontowe, na który członkowie uiszczają zaliczki w wysokości ustalonej przez wspólnotę, traktowane jest w ten sposób, że środki tam zgromadzone nie mogą zostać rozdysponowane przez wspólnotę w inny sposób niż zgodnie z przeznaczeniem (tak np. wyrok SA w Szczecinie z 18.06.2008 r., I ACa 119/08).

Z kolei w świetle bardziej liberalnego poglądu, brak jest podstaw normatywnych do formułowania tezy, że środki zgromadzone w ramach funduszu remontowego mogą być wykorzystywane wyłącznie na „ustawowy cel”, czyli remonty i bieżącą konserwację. Ustawa o własności lokali nie zawiera regulacji dotyczącej tzw. funduszu remontowego. Z żadnego jej przepisu nie wynika obowiązek utworzenia takiego funduszu, a art. 14 pkt 1 powołanej ustawy nie reguluje kwestii przeznaczenia środków zgromadzonych w ramach dobrowolnie utworzonego funduszu remontowego (por. wyrok SA w Gdańsku z 21.02.2019 r., I ACa 460/18). Co do zasady decyzja o wykorzystaniu środków z funduszu remontowego na cel niepokrywający się z przeznaczeniem tych środków jest wprawdzie sprzeczna z prawem, niemniej jednak wydatki na remonty i bieżącą konserwację stanowią tylko jedną z kategorii kosztów zarządu nieruchomością wspólną, a określony w powołanym art. 14 katalog tych kosztów nie jest zamknięty. W praktyce nierzadko dany wydatek nie ma charakteru jednolitego i może służyć na przykład zarówno celom remontowym, jak i inwestycyjnym, zapewniać zachowanie bieżącej substancji oraz usprawniać funkcjonowania nieruchomości wspólnej. Każdorazowo zatem niezbędna jest indywidualna ocena, czy (mając na względzie zakres i cel regulacji zawartej w art. 14 ustawy o własności lokali) ustalony uchwałą sposób zagospodarowania środków z funduszu remontowego, mieści się w granicach prawa (tak wyrok SA w Szczecinie z 26.09.2013 r., I ACa 355/13).

Zebranie w ramach funduszu remontowego środków przewidzianych na cele inne, niż wąsko rozumiane remonty według ich definicji zawartej w Prawie budowlanym, nie jest samo w sobie jeszcze sprzeczne z zasadami prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną. Nic nie stoi na przeszkodzie, by tworzący wspólnotę właściciele lokali nadali temu pojęciu inne, specyficzne, znaczenie. Pojęcia „remontu”, „modernizacji” i „nowej inwestycji” na gruncie prawa cywilnego przenikają się, a ich odróżnienie często zależy od przyjętego punktu odniesienia (por. wyrok SA w Lublinie z 5.06.2013 r., I ACa 106/13). Można bronić poglądu, że utworzenie przez wspólnotę mieszkaniową funduszu remontowo - modernizacyjnego nie oznacza, że środki te są całkowicie unieruchomione na cele wynikające z nazwy funduszu i nie mogą być przeznaczone na inny cel, mieszczący się w dyspozycji art. 14 i art. 12 ustawy o własności lokali (zob. wyrok SA w Warszawie z 16.11.2012 r., I ACa 663/12).

Bez względu na to, który pogląd przyjąć, trzeba dojść do wniosku że podwyższenie uchwałą nr (...) stawki składki na fundusz remontowy było uzasadnione bieżącymi potrzebami pozwanej Wspólnoty. Na rozprawie w dniu 25 listopada 2021 roku przesłuchany za stronę pozwaną W. K. zeznał, że podwyżka funduszu remontowego jest uzasadniona aktualną sytuacją we wspólnocie, ponieważ będzie potrzeba remontu dachu oraz wykonania własnego przyłącza wodociągowego i monitoringu (k. 196v, 01:30:12). Sąd Okręgowy dał tymże zeznaniom wiarę, z wyłączeniem jedynie subiektywnego stanowiska w zakresie przedstawianych faktów (k. 212 in principio). Skarżący tejże oceny nie zakwestionował, a ewentualnego naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. sądowi odwoławczemu nie wolno wziąć pod rozwagę z urzędu (por. np. wyrok SA w Lublinie z 11.05.2021 r., I ACa 517/20; wyrok SN z 14.10.2020 r., I PK 58/19 czy wyrok SA w Warszawie z 9.05.2019 r., I ACa 85/18).

W tym stanie rzeczy ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego co do konieczności remontu dachu, wykonania własnego przyłącza wodociągowego i instalacji monitoringu, musiały się ostać. Możliwość ingerencji w ustalenia oparte przez sąd I instancji na dowodach osobowych (zeznaniach świadków i stron) jest zresztą mocno ograniczona. Ewentualna zmiana takich ustaleń może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo, w razie jednoznacznej wymowy dowodów osobowych oraz oczywistej błędności oceny tegoż materiału (vide wyrok SA w Krakowie z 18.12.2019 r., I ACa 970/18; wyrok SA w Katowicach z 28.01.2014 r., V ACa 655/13; wyrok SN z 13.11.2003 r., IV CK 183/02, LEX nr 164006 czy uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z 23.03.1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999/7-8/124).

W świetle powyższego, ustalenie uchwałą nr (...) składki na fundusz remontowy w kwocie 4 zł/m ² było uzasadnione innymi, niż budowa drugiej windy, potrzebami pozwanej wspólnoty, jak choćby remont dachu. W świetle § 7 ust. 3 lit. a Regulaminu pozwanej Wspólnoty (k. 61) naprawa pokryć dachowych stanowi pierwszy w kolejności przykład prac remontowych i bieżącej konserwacji, zdefiniowanych jako prace polegające na bieżącym i okresowym wykonywaniu robót budowlanych, niezbędnych do utrzymania obiektu budowlanego i jego otoczenia w należytym stanie technicznym, obejmującym likwidację przyczyn i skutków uszkodzeń mogących spowodować przedwczesne niszczenie obiektu lub jego elementów. Nie ma wątpliwości, że pokrycie kosztów naprawy dachu nieruchomości wspólnej stanowi prawidłowe przeznaczenie środków z funduszu remontowego.

Zarazem nie sposób podzielić argumentu ze s. 10 apelacji (k. 227) o wewnętrznej sprzeczności rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Oddalenie żądania uchylenia uchwały podwyższającej składkę na fundusz remontowy nie oznacza akceptacji dla (uchylonej) uchwały o budowie windy. Fakt, że gospodarczo uzasadnione jest zwiększenie wpłat do funduszu, nie oznacza że uzasadniona będzie każda wypłata środków z niego oraz każde obciążenie właścicieli. W świetle § 7 ust. 3 (drugiego ust. 3, ponieważ ten sam numer został przypisany dwóm kolejnym ustępom) zdania drugiego regulaminu pozwanej wspólnoty (k. 62) środki zgromadzone na funduszu remontowym mogą być wykorzystywane co do zasady na podstawie uchwały wspólnoty. Zanim zatem dojdzie do wypłaty środków powódka będzie mogła się jej sprzeciwić, zaskarżając uchwałę podjętą w powyższym trybie.

Fakt akceptacji obecnej wysokości składki na fundusz remontowy pozwanej Wspólnoty poprzez dokonywanie wpłat w wysokości określonej uchwała nr (...) jest niewątpliwy, natomiast przyczyny tego stanu rzeczy, artykułowane przez powódkę, nie mają w niniejszej sprawie znaczenia, a przy tym wskazane przez powódkę okoliczności zostały przyznane przez pozwaną Wspólnotę. Wobec powyższego naprowadzone w postępowaniu apelacyjnym dla wykazania tego faktu dowody z dokumentów (k. 231-238) zostały w trybie art. 235[2] § 1 pkt 2 w zw. z art. 391 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. pominięte na rozprawie apelacyjnej.

Jak już była mowa, okoliczności te były z punktu widzenia niniejszej sprawy irrelewantne, bowiem o braku podstaw do uchylenia uchwały nr (...) przesądza nie reakcja członków wspólnoty na jej podjęcie, lecz (omówione już powyżej) niespełnienie przesłanek z art. 25 ust. 1 ustawy o własności lokali.

Reasumując, kwestionowane przez powódkę uchwały pozwanej wspólnoty nr (...) z dnia 14 kwietnia 2021 roku nie są niezgodne z prawem ani z umową właścicieli lokali, nie naruszają również zasad prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną (nie naruszają też obiektywnie uzasadnionych interesów powódki). Wobec powyższego zaskarżony wyrok, w części objętej apelacją, odpowiada prawu, co uzasadniało oddalenie apelacji w części niepodlegającej odrzuceniu, na podstawie art. 385 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach zapadło na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego. Powódka, jako przegrywająca to postępowanie w całości, powinna zwrócić pozwanej poniesione przez nią koszty. Składa się na nie kwota 270 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika, ustalonego na podstawie § 8 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (75% z 360 zł). Z uwagi na brak uregulowania w powyższym rozporządzeniu stawki za prowadzenie sprawy o uchylenie uchwały wspólnoty, na podstawie § 20 rozporządzenia w drodze analogii należało przyjąć, że sprawa o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały wspólnoty jest rodzajowo zbliżona do sprawy o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały organu spółdzielni (tak wyrok SA w Białymstoku z 28.11.2019 r., I ACa 468/19 oraz uchwała SN z 25.06.2009 r., III CZP 40/09, OSNC 2010/2/26, M.Prawn. 2010/3/172-173). O odsetkach od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1[1] kpc.

Leon Miroszewski