Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA Iwona Wiszniewska
Sędziowie:	SA Agnieszka Sołtyka (spr.) SA Edyta Buczkowska-Żuk
Protokolant:	sekr. sądowy Magdalena Goltsche

po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2013 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa M. R.

przeciwko D. A.

przy udziale interwenienta ubocznego (...) Spółki Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 6 kwietnia 2011 r., sygn. akt I C 247/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym, trzecim i czwartym
w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanej D. A. na rzecz powoda M. R. kwotę 300.000 (trzysta tysięcy) złotych z odsetkami
w wysokości ustawowej od dnia 18 grudnia 2013 roku do dnia zapłaty;

2.  znosi wzajemnie między stronami koszty procesu;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 7630 (siedem tysięcy sześćset trzydzieści) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego
i kasacyjnego,

III.  nakazuje pobrać od pozwanej D. A. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 2162,77 zł (dwa tysiące sto sześćdziesiąt dwa złote i siedemdziesiąt siedem groszy) tytułem wydatków.

A. Sołtyka I. Wiszniewska E. Buczkowska-Żuk

Sygn. akt I ACa 116/13

UZASADNIENIE

M. R. domagał się zasądzenia od pozwanej D. A. kwoty 600.000 zł tytułem odszkodowania za szkodę poniesioną w skutek błędnego sporządzenia przez pozwaną aktu notarialnego wraz z odsetkami w wysokości ustawowej liczonymi od dnia 4 kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty. Ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych lub według spisu kosztów sądowych, jeśli taki spis zostanie złożony.

W toku postępowania powód ograniczył żądanie pozwu w zakresie kwoty 3.283,15 zł i cofnął powództwo w zakresie żądania zasądzenia powyższej sumy i zrzekł się w tym zakresie roszczenia. W związku z powyższym wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 596.716,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 4 kwietnia 2005 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego - oszacowanych przez Sąd przy uwzględnieniu nakładu pracy pełnomocnika powoda - według norm przepisanych.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych. Ponadto wniosła o zawiadomienie i wezwanie do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego (...) S. A. w W. II Inspektorat w P.. Pozwana zarzuciła, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie sposób stwierdzić zaistnienie związku przyczynowego, w szczególności pomiędzy nie uzyskaniem wpisu przedmiotowych hipotek do ksiąg wieczystych Kw nr (...) i Kw nr (...) szkodą.

Postanowieniem z 15 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zawiadomił i wezwał do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego (...) S.A. w W. II Inspektorat w P..

Interwenient uboczny ustosunkowując się do treści pozwu wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2011 r. oddalił powództwo o zapłatę kwoty 596.716,85 zł wraz z żądaniem odsetek, umorzył postępowanie w części dotyczącej żądania zapłaty kwoty 3.283,15 zł , zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 21.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz na rzez interwenienta ubocznego (...) SA. w W. Oddziału Okręgowego w S. kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz kwotę 6.320 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy ustalił , że w dniu 20 września 2002 r. powód - M. R., działając w imieniu własnym i żony - A. R. sprzedał (...) Sp. z o. o. w S. udział do 7/64 części w nieruchomości, składającej się z działek gruntu nr (...), o łącznym obszarze 3.340 m2 - położonej w M., gmina D..

Zgodnie z § 5 umowy cenę strony ustaliły na łączną kwotę 500.000 zł, którą to kupująca zobowiązała się zapłacić w ciągu 21 dni od dnia zawarcia tej umowy, nie później jednak niż do dnia 11 października 2002 r. Strony ustaliły również, że w przypadku nie uiszczenia przez stronę kupującą we wskazanym terminie całej ceny sprzedaży w wysokości 500.000 zł, od zaległej kwoty naliczane będą za każdy dzień zwłoki w płatności odsetki w wysokości jak od zaległości podatkowych. M. R., działając w imieniu własnym i żony - A. R., oświadczył ponadto, że wyraża zgodę na zabezpieczenie ceny sprzedaży w wysokości 500.000 zł w drodze ustanowienia hipotek kaucyjnych, obu do kwoty 300.000 zł na nieruchomościach stanowiących własność (...) Sp. z o. o. w S., tj. nieruchomości stanowiącej niezabudowaną działkę nr (...), położonej w M., gmina D., dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Szczecinie Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Policach księga wieczysta Kw nr (...) oraz nieruchomości stanowiącej niezabudowaną działkę gruntu nr (...), położonej w M., gmina D., dla której prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Szczecinie Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Policach księga wieczysta Kw nr (...). Wydanie przedmiotu umowy w posiadanie nabywającej Spółki nastąpiło 20 września 2002 r. 20 września 2002 r. M. R., będąc wiceprezesem zarządu (...) Spółki z o.o. w M. zbył na rzecz (...) Sp. z o.o. ww. działki nr (...) położone w M., obręb (...), gmina D..

Łączną cenę strony ustaliły na kwotę 750.000 zł. R. B., działający w imieniu kupującej zobowiązał się zapłacić ustaloną kwotę stronie sprzedającej w terminie do 15 września 2004 r. i odnośnie wykonania tego zobowiązania poddał się egzekucji, zgodnie z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. 20 września 2002 r. R. B., działając w imieniu i na rzecz kwest (...) Sp. z o. o. w S. ustanowił na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w M., gmina D. hipotekę kaucyjną do kwoty 300.000 zł oraz na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w M., gmina D. hipotekę kaucyjną do kwoty 300.000 zł, obie na rzecz A. i M. R. tytułem zabezpieczenia spłaty reszty ceny wynikającej ze sprzedaży w dniu 20 września 2002 r. ww. udziału wynoszącego 7/64 części w nieruchomości składającej się z działek gruntu nr (...).

Wartość rynkowa działki nr (...) w maju 2001 r. wynosiła 1.758.000 zł.

Przedmiotowa umowa sprzedaży została zawarta przed pozwaną - notariuszem D. A. w Kancelarii Notarialnej w S.. Przed pozwaną zostało również złożone oświadczenie przedstawiciela (...) Sp. z o. o. w S. o ustanowieniu hipotek. W dniu 26 września 2002 r. (...) Sp. z o. o. w S. wniosła o wpisanie w dziale IV księgi wieczystej Kw nr (...) hipoteki kaucyjnej do kwoty 300.000 zł na rzecz M. R. i A. R. oraz o wpisanie w dziale IV księgi wieczystej Kw nr (...) hipoteki kaucyjnej do kwoty 300.000 zł na rzecz M. R. i A. R.. Postanowieniami z 3 marca 2004 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie XX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Policach oddalił powyższe wnioski. Powodem oddalenia wniosków był brak podstaw do wpisu hipotek kaucyjnych z uwagi na sprzeczność oświadczenia o ustanowieniu hipoteki z treścią przepisu art. 102 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Sąd wieczystoksięgowy wskazał, że z oświadczenia zawartego w akcie notarialnym wynika, że hipoteki miały zabezpieczać wierzytelność o ustalonej wysokości (500.000 zł) i w tej sytuacji wnioskodawca powinien ustanowić hipoteki zwykłe a nie kaucyjne.

Powyższe postanowienia Sądu Rejonowego uprawomocniły się. (...) Sp. z o. o. w S. nie wywiązała się z zawartej w dniu 20 września 2002 r. umowy. W związku z powyższym M. R. wezwał Spółkę do zapłaty kwoty 500.000 zł w terminie nieprzekraczalnym do 21 października 2002 r. pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego bez dodatkowego wezwania. W dalszych pismach kierowanych do dłużniczki M. R. dążył do ugodowego załatwienia sprawy, a także informował o działaniach, jakie podejmie w przypadku nie zapłacenia przez Spółkę żądanej sumy m. in.: zleci podjęcie czynności prawnych w celu uzyskania sądowego nakazu zapłaty, złoży wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego w stosunku do Spółki - dłużniczki, złoży wniosek o wpis Spółki w rejestrze dłużników niewypłacalnych.

Spółka nie zapłaciła powodowi żądanej sumy, co skutkowało wytoczeniem przez niego powództwa.

Wyrokiem zaocznym z 12 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od (...) Sp. z o. o. w S. na rzecz M. R. i A. R. w udziałach po ½ każdemu kwotę 500.000 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek od zaległości podatkowych, liczonymi od dnia 11 października 2002 r., aż do dnia zapłaty. Ponadto wyrokowi nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 1 marca 2005 r. oddalił apelację od tego wyroku i zasądził od kwest (...) Sp. z o. o. w S. na rzecz M. R. i A. R. po 5.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Jednocześnie M. i A. R. złożyli w Sądzie Rejonowym w Szczecinie wniosek o ogłoszenie upadłości kwest (...) Sp. z o. o. w S.. Pismem z 17 czerwca 2003 r. M. i A. R. wnieśli do Komornika Sądowego Rewiru 1 przy Sądzie Rejonowym w Szczecinie o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko kwest (...) Sp. z o. o. w S. z rachunku bankowego i wierzytelności dłużnika - prowadzonego w oparciu o tytuł wykonawczy - wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w Szczecinie z 12 czerwca 2003 r. w sprawie o sygn. akt 1 C 473/03. Pismem z 17 czerwca 2003 r. komornik sądowy poinformował powoda, iż zajął pretensje i prawa dłużnika należne mu od (...) Sp. z o. o. w S.. Z kolei pismem z 30 września 2003 r. poinformował o zajęciu pretensji i praw dłużnika należnych mu od Drugiego Urzędu Skarbowego w S. z tytułu nadpłaty podatku VAT oraz wszelkich innych roszczeń przysługujących dłużnikowi. Pismem z 24 listopada 2005 r. komornik sądowy poinformował M. i A. R. o umorzeniu przedmiotowego postępowania, ponieważ wierzyciel nie wskazał mienia, z którego może być prowadzona egzekucja. Z kolei prowadzone postępowanie egzekucyjne nie doprowadziło do wyjawienia majątku dłużnika podlegającego egzekucji.

Jedynym znanym składnikiem majątku dłużnika były nieruchomości położone w M. objęte księgami wieczystymi Kw nr (...) i Kw nr (...), których dokonano zajęcia - z wniosku wierzyciela oraz w wyniku prowadzenia przeciwko dłużnikowi innych spraw. Jednocześnie komornik poinformował, iż mimo złożenia do Sądu Rejonowego w Szczecinie wniosków o wpis wzmianek o toczącej się egzekucji z tych nieruchomości, pomimo upływu półtora roku, Sąd nie zawiadomił o wpisie wzmianek o toczącej się egzekucji, ani też o odmowie dokonania takiego wpisu. Komornik zaznaczył, iż jeżeli w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego pisma nie otrzyma informacji dotyczących majątku dłużnika, postępowanie w powyższej sprawie zostanie umorzone. W toku postępowania egzekucyjnego komornik sądowy wyegzekwował na rzecz wierzyciela kwotę 3.283,15 zł.

Postanowieniem z 30 czerwca 2006 r. komornik sądowy umorzył przedmiotowe postępowanie egzekucyjne. W dniu 18 października 2004 r. M. R. zawarł z A. R. umowę o podział majątku wspólnego. Stawający dokonali podziału majątku wspólnego w ten sposób, że cała wierzytelność przypadająca im od (...) Sp. z o. o. w S. w kwocie 500.000 zł z tytułu umowy sprzedaży z 20 września 2002 r. przypadła M. R.. Z treści księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej działkę n (...), położonej w M., gmina D. wynika, iż na dzień 11 września 2009 r. (data odpisu z księgi wieczystej złożonego do akt sprawy) właścicielem niniejszej nieruchomości była (...) Spółka z o. o. w S..

W dziale III wpisano ograniczenie polegające na zakazie zbywania danej nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczenia (...) Sp. z o. o. w S. o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży zawartej pomiędzy Przedsiębiorstwem (...) Sp. z o. o. w S. a (...) Sp. z o. o. w S.. Ponadto 5 lutego 2008 r. wpisano ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości Komornika Sądowego Rewiru IX przy Sądzie Rejonowym w Szczecinie, działającego na wniosek wierzyciela (...) Sp. z o. o. w S. w sprawie o sygn. IX KM 1373/07. W dziale IV przedmiotowej księgi wieczystej ujawniono hipotekę przymusową zwykłą w kwocie 1.207.29 zł na rzecz Gminy D. (wpisu dokonano 20 listopada 2007 r. na wniosek z 6 lipca 2007 r.) oraz hipotekę przymusową zwykłą w kwocie 1.875 zł na rzecz Gminy D. (wpisu dokonano 20 listopada 2007 r. na wniosek z 27 czerwca 2007 r.).

Z kolei z treści księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej działkę n (...), położonej w M., gmina D. wynika, iż na dzień 7 sierpnia 2007 r. (data odpisu z księgi wieczystej złożonego do akt sprawy) właścicielem niniejszej nieruchomości było Przedsiębiorstwo (...) Spółka z o. o. w S.. W dziale III niniejszej księgi wieczystej wpisano ograniczenie polegające na zakazie zbywania danej nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczenia (...) Sp. z o. o. w S. o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży i zezwolenie na prowadzenie egzekucji. Ponadto 16 maja 2006 r. wpisano ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości w sprawie o sygn. II Km 580/04 i II Km 1912/06. W dziale IV przedmiotowej księgi wieczystej ujawniono hipotekę zwykła w kwocie 124.070 zł wraz z odsetkami w wysokości 12% w skali roku od 1 lipca 2000 r. na rzecz R. Z. tytułem zabezpieczenia roszczeń dotyczących zwrotu wpłaconej kwoty w poczet ceny (wpisu dokonano 13 stycznia 2004 r. na wniosek z 22 maja 2002 r.) oraz hipotekę przymusową w kwocie 76.494,87 zł wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym od 14 lutego 2002 r. oraz kwotą 13.312,40 zł tytułem kosztów procesu solidarnie na rzecz E. C. i P. Ż. (wpisu dokonano 11 lutego 2004 r. na wniosek z 3 września 2002 r.).

W dniu 29 grudnia 2006 r. Prokurator Prokuratury Okręgowej w Gdańsku wniósł przeciwko M. R. akt oskarżenia, w którym oskarżył go między innymi o to, że w dniu 20 września 2002 r. w S., będąc Wiceprezesem zarządu (...) Sp. z o. o. w S. w sytuacji grożącej upadłości udaremnił zaspokojenie wielu wierzycieli przez to, że zbył zagrożone zajęciem składniki majątku ww. Spółki w postaci nieruchomości położonej w M., obręb (...), gmina D., składającej się z działek nr (...), sprzedając (...) Sp. z o. o. w S. nieruchomości w M. z odroczonym terminem płatności na okres dwóch lat, działając w ten sposób na szkodę zarządzanej Spółki, jak i wielu wierzycieli (...) Sp. z o. o.

Pozwana w dniu 27 maja 2002 r. zawarła z interwenientem ubocznym (...) Spółką akcyjną, II Inspektoratem w P. umowę obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej notariuszy na okres od 29 kwietnia 2002 r. do 31 grudnia 2002 r.

Po dokonaniu takich ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że powództwo oparte na treści art. 415 k.c. w zw. z art. 49 ustawy Prawo o notariacie nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazał, iż zgodnie z treścią art. 49 ustawy Prawo o notariacie (dalej pr. not.) z 14 lutego 1991 r. (t. j. Dz. U. z 2008 r., nr 189, poz. 1158 z późn. zm.) notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnych na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym, z uwzględnieniem szczególnej staranności, do jakiej jest obowiązany przy wykonywaniu tych czynności. Przepis art. 80 pr. not. stanowi, że akty i dokumenty powinny być sporządzone przez notariusza w sposób zrozumiały i przejrzysty (art. 80 § 1 pr. not.). Wskazał Sąd, że przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne (art. 80 § 2 pr. not.) oraz że notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej (art. 80 § 3 pr. not.). Nadto stosownie zaś do treści art. 81 ustawy Prawo o notariacie notariusz odmówi dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem.

Stwierdził Sąd, że podstawą określonej w art. 49 ustawy Prawo o notariacie odpowiedzialności notariusza zarówno wobec jego klientów, jak i wobec osób trzecich jest przepis art. 415 k.c., a zatem jest to odpowiedzialność deliktowa. Przy takiej podstawie odpowiedzialności, notariusz odpowiada wobec klientów także wówczas, gdy sporządził umowę zgodnie z ich życzeniem, choć w świetle art. 81 ustawy Prawo o notariacie powinien był odmówić jej sporządzenia, jako sprzecznej z. prawem.

Podniósł Sąd, że podstawowe obowiązki notariusza wypływają wprost z zasad porządku prawnego i wiążą go w jednakiej mierze zarówno względem jego klienta, jak i osoby trzeciej. Ustawa zobowiązuje notariusza do zachowania przy wykonywaniu tych obowiązków "szczególnej staranności" (art. 49 pr. not.). Naruszenie ich musi być wprawdzie zawinione (art. 415 k.c.), jednakże zważywszy na abstrakcyjną ocenę niedbalstwa (art. 355 § 1 k.c.) oraz zawodowy charakter działalności notariusza (art. 355 § 2 k.c.) sam fakt ich naruszenia przesądza z reguły o winie, co najmniej w postaci niedbalstwa. Użyte w art. 81 pr. not. określenie "czynność notarialna sprzeczna z prawem" obejmuje również czynność ważną wprawdzie z punktu widzenia prawa, lecz narażającą stronę na niekorzystne dla niej skutki z uwagi na użyty język prawa w sposób budzący wątpliwości co do treści złożonego oświadczenia.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt okoliczności niniejszej sprawy Sąd Okręgowy uznał, że niekwestionowanym było to, że powód poniósł szkodę w związku z nie wywiązaniem się przez (...) Sp. z o. o. w S. z zawartej w dniu 20 września 2002 r. przed notariuszem, pozwaną - D. A. umowy sprzedaży - nie zapłacono powodowi ceny sprzedaży nieruchomości. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż z zebranego w sprawie materiału dowodowego - w szczególności w postaci postanowienia Sądu Rejonowego w Szczecinie z 3 marca 2004 r. oraz postanowień Sądu Okręgowego w Szczecinie z 30 listopada 2004 r. wynika, że przyczyną oddalenia wniosków o wpis przedmiotowych hipotek kaucyjnych było zabezpieczenie wierzytelności o ustalonej wysokości hipotekami kaucyjnymi, zamiast hipotekami zwykłymi. Wskazał też, że na mocy art. 92 § 3 ustawy Prawo o notariacie, jeżeli akt notarialny dotyczy czynności prawnej, powinien zawierać treści istotne dla tej czynności. Uznał, że z przytoczonego przepisu wyraźnie wynika, że stwierdzona w akcie czynność prawna musi zawierać określoną treść, ażeby wywołała zamierzone przez strony skutki w sferze prawa cywilnego. Jedną z podstawowych zasad zadośćuczynienia obowiązkowi sporządzenia aktu notarialnego jest właściwe zrozumienie zamiaru i intencji stron zawierających określoną czynność prawną bądź składających oświadczenia woli, które składają się na czynność prawną. Podkreślił zatem Sąd, że istota działalności notariatu polega na tym, że notariusz woli stron nadaje kształt prawniczy. Dodał też, że do notariusza należy w pierwszym rzędzie ocena, czy dokonana czynność pozostaje w sprzeczności z zasadą jurysdykcji prewencyjnej, która może doprowadzić do przyszłego spora między stronami umowy, a nawet do odpowiedzialności notariusza (art. 81 w zw. z art. 49 pr. o not. oraz art. 415 k.c.).

Podkreślił sąd, że przepis art. 80 § 2 i 3 pr. not. nakłada na notariusza obowiązek wyjaśniająco-doradczy, który jest spełniony, jeżeli notariusz zwróci stronom czynności prawnej uwagę na możliwość sprzeczności ich interesów wynikających z zawartej umowy z ochroną interesu osoby trzeciej, której roszczenie nie mogłoby być dochodzone albo byłoby znacznie utrudnione skutkiem zawartej umowy, zaś strony czynności właściwie pouczone wyrażają wolę zawarcia umowy w niezmienionej postaci, a żądanie to nie jest sprzeczne z prawem (art. 81). W takiej sytuacji notariusz powinien sporządzić akt notarialny stwierdzający zawarcie umowy o skutkach rozporządzających, mając na uwadze zasadę volenti non fit iniuria.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy uznał, że pozwana nie dochowała należytej staranności przy sporządzaniu aktu notarialnego, nie uczyniła zadość oczekiwaniom powoda, żeby cena sprzedaży nieruchomości, stanowiącej udział do 7/64 części w nieruchomości, składającej się z działek gruntu nr (...), położonej w M., gmina D. została zabezpieczona poprzez ustanowienie hipotek na nieruchomościach (działkach nr (...) położonych w M., gmina D.) stanowiących własność (...) Sp. z o.o.

Sąd I instancji podkreślił też, że nie miałaby znaczenia okoliczność, jeżeli strony przedmiotowej umowy sprzedaży domagałyby się ustanowienia jako zabezpieczenie hipotek kaucyjnych, a nie hipotek zwykłych, albowiem głównym zadaniem notariusza jest sporządzenie aktu notarialnego w ten sposób, aby nie narazić strony na niekorzystne dla niej skutki.

Uznał Sąd, że w przedmiotowej sprawie pozwana nie sprostała swym obowiązkom, bowiem nie sporządziła aktu notarialnego w ten sposób, żeby nastąpiło zabezpieczenie ceny sprzedaży nieruchomości poprzez obciążenie nieruchomości stanowiących własność (...) Sp. z o.o. odpowiednimi hipotekami zwykłymi. Poza tym z treści sporządzonego aktu notarialnego nie wynikało, jakoby poczyniła ona stronom jakiekolwiek wyjaśnienia odnośnie nieskuteczności złożonych oświadczeń w zakresie dokonania zabezpieczenia hipotekami kaucyjnymi (jeżeli strony obstawały przy ustanowieniu hipotek kaucyjnych). Jednocześnie Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że niewątpliwie działalność notariusza ma zawodowy charakter i w tym przypadku zastosowanie ma do pozwanej przepis art. 355 § 2 k.c., a pozwana nie dochowała należytej staranności przy sporządzaniu przedmiotowego aktu notarialnego, szczególnie wymaganej w związku z rodzajem prowadzonej przez nią działalności.

Sąd Okręgowy zwrócił też uwagę, iż o odpowiedzialności za szkodę można mówić wówczas, gdy szkoda jest skutkiem określonego zdarzenia, za które ktoś odpowiada. Wskazał, że w prawie cywilnym obowiązuje przy tym koncepcja tzw. adekwatnego związku przyczynowego. O odpowiedzialności przesądza nie sam fakt istnienia łańcucha przyczynowo - skutkowego (choć jest to element konieczny), ale normalność następstw. Podkreślił, że zgodnie z art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Oznacza to, że następstwa nietypowe, wykraczające poza zakres obiektywnie rozumianej „normalności" nie są brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości szkody, a tym samym - odszkodowania.

Dlatego w ocenie Sądu Okręgowego dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy należało zbadać, czy powstała u powoda szkoda (nie uzyskanie ceny sprzedaży nieruchomości) również zaistniałaby w przypadku, gdy dana cena sprzedaży zostałaby zabezpieczona odpowiednimi hipotekami na nieruchomościach stanowiących własność (...) Sp. z o. o.

W pierwszej kolejności Sąd I instancji zwrócił uwagę, iż trudno jest ocenić sposób zachowania się dłużnika wobec powoda w przypadku, gdy jego nieruchomości zostałyby skutecznie obciążone hipotekami. Nie wiadomo było, czy w tej sytuacji również nie wywiązałby się on z obowiązku zapłaty ceny. Niewątpliwym natomiast było, że w przypadku ustanowienia hipotek na nieruchomościach (...) Sp. z o. o. doszłoby do powstania odpowiedzialności rzeczowej, polegającej na tym, że wierzyciel mógłby dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia w wysokości jego wartości. Dlatego też skuteczne ustanowienie hipotek pozwoliłoby powodowi dochodzić swoich należności z obciążonych nieruchomości, niezależnie od tego, czyją stałyby się własnością.

Sąd I Instancji podkreślił, iż w treści księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej działkę n (...), ujawniono hipotekę przymusową zwykłą w kwocie 1.207,29 zł oraz hipotekę przymusową zwykłą w kwocie 1.875 zł ustanowione na rzecz Gminy D.. Z kolei w treści księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej działkę n (...) ujawniono hipotekę zwykłą w kwocie 124.070 zł wraz z odsetkami w wysokości 12% w skali roku od 1 lipca 2000 r. na rzecz R. Z. tytułem zabezpieczenia roszczeń dotyczących zwrotu wpłaconej kwoty w poczet ceny (wpisu dokonano 13 stycznia 2004 r. na wniosek z 22 maja 2002 r.) oraz hipotekę przymusową w kwocie 76.494,87 zł wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym od 14 lutego 2002 r. oraz kwotą 13.312,40 zł tytułem kosztów procesu solidarnie na rzecz E. C. i P. Ż. (wpisu dokonano 11 lutego 2004 r. na wniosek z 3 września 2002 r.).

W związku z powyższym wskazał Sąd I instancji, że zgodnie z treścią art. 12 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych (w tym hipotek) wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu. Hipoteka powstaje z chwilą dokonania wpisu, ale obciąża nieruchomość z mocą wsteczną, tzn. ze skutkiem od chwili złożenia wniosku o wpis. Moc wsteczna wpisu oznacza, że jego skutki prawne powstają z chwilą wcześniejszą niż chwila jego dokonania. Uznał zatem Sąd, że biorąc pod uwagę datę złożenia wniosku o wpis przedmiotowych hipotek kaucyjnych na działce nr (...) - 26 września 2002 r., powód mógłby dochodzić ewentualnego zaspokojenia z przedmiotowych nieruchomości w dalszej kolejności, gdyż wnioski o wpis hipotek na rzecz R. Z. oraz na rzecz E. C. i P. Ż. zostały wcześniej złożone. Konkurencję ograniczonych praw rzeczowych, wpisanych do księgi wieczystej, przy egzekucji z nieruchomości regulują przepisy art. 1025 i 1026 k.p.c., które są przepisami szczególnymi w stosunku do art. 12 u.k.w.h. Suma uzyskana z egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości podlega podziałowi według planu podziału i zasad określonych w art. 1025 k.p.c. i art. 1026 k.p.c. Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego następuje z uwzględnieniem pierwszeństwa hipoteki względem innych hipotek i obciążeń, z tym zastrzeżeniem, że przed hipotekami zostają zaspokojone wierzytelności korzystające z przywilejów egzekucyjnych wymienionych w art. 1025 § 1 pkt 1-4 k.p.c., skutkiem czego należności zabezpieczone hipotecznie są zaspokajane według piątej kategorii, a odsetki za okres przekraczający ostatnie dwa lata przed przysądzeniem własności i koszty postępowania przekraczające dziesiątą część kapitału - według dziesiątej kategorii.

Sąd Okręgowy zwrócił również uwagę, iż ponadto w księdze wieczystej Kw nr (...) ujawniono ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości Komornika Sądowego Rewiru IX przy Sądzie Rejonowym w Szczecinie, działającego na wniosek wierzyciela (...) Sp. z o. o. w M. w sprawie o sygn. IX KM 1373/07. Natomiast w księdze wieczystej Kw nr (...) ujawniono ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości w sprawie o sygn. II KM 580/04 i II KM 1912/06.

Powyższe okoliczności miały zdaniem sądu I instancji istotne znaczenie dla kwestii oceny ewentualnej szkody wyrządzonej powodowi w skutek nie ujawnienia hipotek w wyniku błędów popełnionych przez pozwaną. Jeśli bowiem nieruchomość - w toku przymusowej egzekucji - zostałaby zbyta, to w pierwszej kolejności i z wyprzedzeniem powoda zaspokojeni zostaliby wcześniej wpisani wierzyciele hipoteczni. Ponadto w związku z toczącymi się trzema postępowaniami egzekucyjnymi, to zgodnie z treścią art. 1025 § 1 k.c. z kwoty uzyskanej z egzekucji w pierwszej kolejności zaspokaja się koszty egzekucyjne.

Mając na uwadze powyższe, w okolicznościach niniejszej sprawy zdaniem Sądu Okręgowego nie sposób było stwierdzić związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanej a powstałą szkodą po stronie powoda, gdyż nawet jeśli M. R. uzyskałby wpis hipoteki zgodnie ze swoim wnioskiem to i tak nie uzyskałby zaspokojenia z nieruchomości stanowiących działki nr (...), dla których kolejno prowadzone są księgi wieczyste Kw nr (...).

Sąd Okręgowy podkreślił również fakt, iż 20 września 2002 r. M. R., będąc Wiceprezesem zarządu (...) Spółki z o. o. w S. zbył na rzecz (...) Sp. z o. o. ww. działki nr (...) położone w M., obręb (...), gmina D. za cenę 750.000 zł, którą kupująca zobowiązała się zapłacić stronie sprzedającej w terminie do 15 września 2004 r. Tymczasem tego samego dnia R. B., działając w imieniu i na rzecz (...) Sp. z o. o. w S. ustanowił na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w M., gmina D. hipotekę kaucyjną do kwoty 300.000 zł oraz na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w M., gmina D. hipotekę kaucyjną do kwoty 300.000 zł, obie na rzecz A. i M. R. tytułem zabezpieczenia spłaty reszty ceny wynikającej ze sprzedaży w dniu 20 września 2002 r. ww. udziału wynoszącego 7/64 części w nieruchomości składającej się z działek gruntu nr (...). (...).

Wskazał Sąd, że powyższe transakcje nie pozostały bez znaczenia dla Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Gdańsku, który wniósł akt oskarżenia przeciwko M. R. między innymi o to, że poprzez zawarcie powyższej umowy sprzedaży jako Wiceprezes Spółki (...) z (...) Sp. z o. o., w sytuacji grożącej upadłości udaremnił zaspokojenie wielu wierzycieli przez to, iż zbył zagrożone zajęciem składniki majątku ww. Spółki w postaci nieruchomości stanowiących działki nr (...) z odroczonym terminem płatności na okres dwóch lat, działając w ten sposób na szkodę zarządzeni spółki, jak i wielu wierzycieli Spółki (...). Niezrozumiałym był również wg sądu I instancji fakt zawarcia umowy sprzedaży przez powoda z (...) Sp. z o. o. w S. dotyczącej udziału do 7/64 części w nieruchomości, składającej się z działek gruntu nr (...). Jak wynikało bowiem z zebranego w sprawie materiału dowodowego już 29 listopada 2002 r., a więc około 2 miesiące od daty zawarcia przedmiotowej umowy, powód złożył wniosek o ogłoszenie upadłości (...) Sp. z o. o., w związku z powyższym uznał, że kondycja finansowa kupującej spółki jest zła.

Odnosząc się do odpowiedzialności pozwanej - D. A., Sąd Okręgowy zważył, iż przesłanki odpowiedzialności deliktowej wymienione w powyższych rozważaniach, w tym zdarzenie, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy oznaczonego podmiotu oraz związek przyczynowy między owym zdarzeniem a szkodą muszą być spełnione kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia, zgodnie z wyrażoną w art. 6 k.c. regułą rozkładu ciężaru dowodu, spoczywa na osobie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. W niniejszej sprawie ten ciężar dowodowy obciążał powoda, który go jednak nie podźwignął i nie wykazał zaistnienia związku przyczynowego pomiędzy powstałą u niego szkodą a działaniem D. A., warunkującego deliktową odpowiedzialność pozwanej.

Dla porządku Sąd Okręgowy zauważył, iż mimo uprawomocnienia się orzeczeń Sądu Rejonowego w Szczecinie oddalających wnioski o wpis spornych hipotek kaucyjnych, należy zwrócić uwagę, iż z treści oświadczenia o ustanowieniu hipotek z 20 września 2002 r. wynika, że obciążanie działek nr (...) położonych w M. przedmiotowymi hipotekami kaucyjnymi miało nastąpić tytułem zabezpieczenia spłaty reszty ceny wynikającej ze sprzedaży udziału wynoszącego 7/64 w nieruchomości składającej się z działek nr (...), a mając na uwadze powyższe zabezpieczenie trudno było stanowczo stwierdzić, iż jest to wierzytelność o ustalonej wysokości.

Wobec złożenia przez powoda w toku postępowania skutecznego oświadczenia w przedmiocie cofnięcia żądań pozwu co do kwoty 3.283,15 zł w części wraz ze zrzeczeniem się roszczenia Sąd Okręgowy w Szczecinie działając na mocy przepisu art. 355 k.p.c. umorzył postępowanie w części dotyczącej niniejszego żądania, o czym orzekł w pkt II sentencji wyroku, a o kosztach postępowania przy uwzględnieniu wyniku procesu orzekł w oparciu o przepisy art. 98 §1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając go w części w punktach I, III i IV, zarzucając mu:

1.rażące naruszenie przepisu art. 361 § 1 k.c. poprzez błędne uznanie, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie zachodzi związek przyczynowy pomiędzy działaniem pozwanej a powstałą po stronie powoda szkodą, co miało taki skutek, iż Sąd Okręgowy uznał wytoczone powództwo za niezasługujące na uwzględnienie z powodu braku kumulatywnego wystąpienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pomimo, iż błędne sporządzenie przez pozwaną aktu notarialnego uniemożliwiło skuteczne ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości stanowiącej działki nr (...) (KW Nr (...)) i (...) (KW Nr (...)) w M., a w efekcie pozbawiło powoda możliwości zabezpieczenia i zaspokojenia wierzytelności z tytułu niezapłaconej ceny sprzedaży,

2. rażącą sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegająca na wadliwym przyjęciu, iż gdyby nawet powód uzyskał wpis hipotek zgodnie ze złożonym wnioskiem to i tak nie uzyskałby zaspokojenia z nieruchomości zabezpieczonych tego rodzaju ograniczonym prawem rzeczowym, w sytuacji, gdy z treści jednej z rzeczonych ksiąg wieczystych, tj. KW Nr (...) (prowadzonej dla działki nr (...)) wynika, iż łączna wysokość ujawnionych zabezpieczeń hipotecznych wynosi jedynie około 3.100 zł, natomiast hipoteka powoda, która miała być wpisana na trzecim miejscu miała być wpisana w kwocie 300.000,- złotych, zgodnie z treścią aktu notarialnego,

3. naruszenie przepisu art. 361 § 2 k.c. poprzez jego niepełne zastosowanie i przyjęcie przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym orzeczeniu wyłącznie rzeczywistej szkody (damnum emergens) po stronie powoda w sytuacji, gdy w powstałej szkodzie zawierają się również korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu jej nie wyrządzono (lucrum cessans), a możliwe do uzyskania ze sprzedaży wierzytelności zabezpieczonej hipoteką za cenę wyższą niż wysokość przedmiotu zabezpieczenia,

4. naruszenie art. 278 § 1 k.p.c. poprzez jego nieuzasadnione niezastosowanie i oddalenie wniosku powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia wartości nieruchomości stanowiącą działkę nr (...) (KW Nr (...)) w sytuacji, gdy przeprowadzenie powyższego dowodu miało istotny wpływ na wykazanie istnienia związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanej a powstałą szkodą, a przez to na ostateczne rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy,

5. naruszenie przepisu art. 109 § 2 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. poprzez nieuzasadnione zasądzenie w sentencji zaskarżonego wyroku w jego punkcie III zbyt wygórowanej kwoty tytułem zwrotu stronie pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w sytuacji, gdy nie są one adekwatne z kosztami niezbędnymi do celowej obrony podjętej przez pozwaną, bez wskazania w uzasadnieniu przyczyn zasądzenia tak znaczących kosztów procesu.

Wskazując na te podstawy apelacji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I, III i IV poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 596.716,85 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wydania orzeczenia przyznającego odszkodowanie do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, według norm przepisanych., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części tj. w pkt I, III i IV i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu apelacji wskazał, że Sąd Okręgowy, w świetle całokształtu zebranego materiału dowodowego, błędnie nie doszukał się wystąpienia związku przyczynowego pomimo, iż w ocenie powoda został on w toku postępowania całkowicie wykazany. Podkreślił, iż skuteczne ustanowienie hipoteki mogło przyczynić się do tego, iż dłużnik zapłaciłby powodowi cenę sprzedaży, a zatem nieskuteczne ustanowienie hipoteki przez pozwaną mogło przyczynić się do tego, iż dłużnik zrezygnował z dobrowolnego spełnienia świadczenia na rzecz powoda, wiedząc, iż ten został pozbawiony zabezpieczenia. Dlatego w ocenie apelującego błąd pozwanej stoi w oczywistym związku z nieuzyskaniem przez powoda świadczenia od spółki (...) Sp. z o.o.

Powód wskazał, że wierzytelność powoda miała zostać zabezpieczona na dwóch nieruchomościach dłużnika poprzez ustanowienie dwóch odrębnych hipotek, każda do kwoty 300.000 złotych, a zatem nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta KW Nr (...) miała zostać obciążona hipoteką ustanowioną na rzecz powoda w kwocie 300.000 zł i podobnie KW Nr (...) również w kwocie 300.000 zł. Podkreślił, że z treści księgi wieczystej KW Nr (...) wynika, iż nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) jest obciążona dwoma hipotekami o łącznej sumie ponad 3.000 zł (hipoteka przymusowa zwykła w kwocie 1.207,29 zł oraz hipoteka przymusowa zwykła w kwocie 1.875 zł na rzecz Gminy D.), z pierwszeństwem przed hipoteką, która miała być ustanowiona na rzecz powoda. Już tylko z przytoczenia owego fragmentu KW nr (...) wynika, iż całkowicie nieuzasadnione jest twierdzenie Sądu jakoby powód nawet, gdyby posiadał skuteczne zabezpieczenie swojej wierzytelności na rzeczonej nieruchomości (hipoteka w kwocie 300.000 zł) nie byłby w stanie uzyskać zaspokojenia. Przeciwnie, w ocenie apelującego powód uzyskałby zaspokojenie z tej nieruchomości, gdyby tylko doszło do ustanowienia hipoteki. Skoro wysokość zabezpieczeń hipotecznych z pierwszeństwem przed hipoteką powoda wynosi zaledwie 3.100 złotych, to bezspornie powód uzyskałby zaspokojenie, jako kolejny wierzyciel hipoteczny w przypadku egzekucji z tej nieruchomości (zgodnie z zasadą podziału sumy uzyskanej z egzekucji - art. 1025 par. 1 pkt 5 k.p.c.).

Zarzucił apelujący, że Sąd Okręgowy jednak nie dostrzegł tej współzależności i nie był w ogóle zainteresowany, jaką wartość przedstawia nieruchomość objęta księgą wieczystą Kw nr (...). Za niezrozumiałe uznał twierdzenie Sądu I instancji, jakoby toczącą się egzekucja z nieruchomości Kw nr (...) miała stać na przeszkodzie uzyskaniu zaspokojenia przez powoda, w przypadku skutecznego ustanowienia hipoteki na jego rzecz. Podniósł, że egzekucję wszczęto po dacie złożenia wniosku o wpis hipoteki oraz że w przypadku skutecznego wpisu hipoteki w księdze wieczystej, powód uczestniczyłby w podziale sumy uzyskanej z egzekucji z mocy art. 1036 k.p.c. Podniósł apelujący, że jedynym istotnym ograniczeniem możliwości uzyskania zaspokojenia przez powoda z nieruchomości objętej Kw nr (...) była wartość tej nieruchomości, tj. cena, za jaką nieruchomość mogła zostać sprzedana w postępowaniu egzekucyjnym. Dodał przy tym, iż powód na skutek nieskutecznego ustanowienia hipotek i następnie zbycia nieruchomości przez dłużnika, utracił możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego z tej nieruchomości. Podniósł też, że w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy nie wyjaśnił przyczyn, dla których wniosek o dopuszczanie dowodu z opinii biegłego oddalił, co świadczy o nierozpoznaniu istoty sprawy, tak więc doszło do bezpodstawnego oddalenia powództwa.

W ocenie powoda, Sąd Okręgowy niewłaściwie ustalił również granice odszkodowania powoda za powstałą szkodę. Przyjął on bowiem założenie, iż przy skutecznie ustanowionych hipotekach powód mógłby dochodzić wyłącznie swoich należności odpowiadających równowartości świadczenia wzajemnego dłużnika - (...) Sp. z o.o. (damnum emergens), nie biorąc pod uwagę w ogóle korzyści, które powód mógłby osiągnąć z samej sprzedaży przysługującej mu wierzytelności hipotecznej (lucrum cessans). To uzasadnia zarzut naruszenia art. 361 § 2 k.c. Podkreślił, że gdyby bowiem pozwana prawidłowo zredagowała treść aktu notarialnego i na tej podstawie doszłoby do wpisu hipotek na rzecz powoda to sytuacja prawna powoda byłą zgoła inna. Powód mógł np. dokonać zbycia wierzytelności hipotecznej, uzyskując lepsze warunki niż w przypadku zbycia samej wierzytelności względem osoby prawnej nie posiadającej żadnego majątku. Zbycie wierzytelności hipotecznych w drodze czynności prawnej z osobą trzecią mogłoby pozwolić powodowi uzyskać odpowiednią korzyść.

Możliwość ta dotyczyła obu ksiąg wieczystych. Podobnie powód miał możliwość wzięcia udziału w egzekucji z nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr (...), korzystając z uprawnienia, jakie kreuje przepis art. 964 k.p.c. W obu opisanych przypadkach sytuacja prawna powoda byłaby korzystniejsza, gdyby doszło do skutecznego wpisu hipotek. Należne powodowi odszkodowanie powinno zatem uwzględniać również wachlarz korzyści, które utracił, na skutek wyrządzenia mu szkody. Sąd Okręgowy kwestię powyższą w ogóle pominął, stąd zarzucił apelujący, iż w tym przypadku również nie rozpoznał istoty sprawy, co wyłącza możliwość dokonania kontroli instancyjnej i w tym zakresie.

Podkreślił apelujący, że przeprowadzenie wnioskowanego przez niego dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości nieruchomości miało na celu wykazanie, iż wartość przedmiotowej nieruchomości w sposób znaczący przewyższałaby wartość zabezpieczeń, co mogłoby pozwolić na uzyskanie przez powoda zaspokojenia roszczenia przy skutecznym ujawnieniu hipoteki i w konsekwencji pozwoliłoby wykazać związek przyczynowy pomiędzy czynem niedozwolonym pozwanej a powstałą po stronie powoda szkodą.

Końcowo zarzucił apelujący, że Sąd Okręgowy, w sentencji zaskarżonego wyroku w punkcie III zasądził na rzecz pozwanej kwotę 21.600 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego. W ocenie powoda, zasądzona na rzecz pozwanej kwota z tego tytułu jest oczywiście i znacząco wygórowana, a poza tym nie ma pokrycia w określonej w art. 98 § 1 k.p.c. niezbędności kosztów do celowej obrony. Podniósł, że Sąd nie uzasadnił, jakie okoliczności wpłynęły na tak ewidentnie zawyżone ustalenie kosztów zastępstwa procesowego (kwota ta prawie trzykrotnie przekracza stawkę minimalną należną profesjonalnemu pełnomocnikowi według rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu). Takie rozstrzygnięcie uznał skarżący za sprzeczne z art. 109 § 2 zd. 2 k.p.c.

W uzupełnieniu apelacji powód wniósł o dopuszczenie dowodu z dokumentu z dnia 24.05.2011 r. - protokołu opisu i oszacowania nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie XI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Policach prowadzi księgę wieczystą K W nr (...) (aktualnie KW nr (...)), dla ustalenia wartości powyższej nieruchomości. Powód podał, iż złożenie powyższego wniosku dowodowego stało się możliwe dopiero z dniem 13.06.2011 roku, albowiem w tym dniu pełnomocnikowi powoda doręczono przedmiotowy dokument. Sam opis i oszacowanie miały miejsce dnia 24.05.2011 r. Z tego też względu powód nie miał możliwości powołać się na powyższy dowód w postępowaniu przed Sądem I instancji, albowiem dokument ten fizycznie nie istniał.

Uzasadniając cel złożonego wniosku dowodowego, powód wyjaśnił, iż Sąd Okręgowy oddalił powództwo twierdząc między innymi, iż powód nie wykazał, iż uzyskałby zaspokojenie z w/w nieruchomości, nawet gdyby doszło do skutecznego ustanowienia hipoteki i następnie jej wpisu w księdze wieczystej. Sąd pominął jednakże całkowicie kwestię wartości przedmiotowej nieruchomości. Tymczasem z powyższej nieruchomości prowadzona jest aktualnie egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Szczecinie T. Z. w sprawie, sygn. akt - TZ KM 1769/09. Z opisu i oszacowania, dokonanego dla potrzeb postępowania egzekucyjnego wynika, iż wartość nieruchomości ustalono na kwotę 396.000,00 złotych. Gdyby doszło zatem do wpisu hipoteki na rzecz powoda, pierwszeństwo zaspokojenia z tej nieruchomości - przed powodem - przysługiwałoby wierzycielowi hipotecznemu Gminie D., lecz tylko w zakresie kwoty ujawnionego obciążenia - 3.014,29 złotych. Reasumując, gdyby szkody nie wyrządzono, powód uzyskałby zaspokojenie jako wierzyciel hipoteczny, uwzględniając powyższą wartość nieruchomości oraz wysokość obciążeń korzystających z pierwszeństwa przed hipoteką powoda. Zaspokojenie wierzytelności powoda zabezpieczonej hipoteką na nieruchomości KW nr (...) nastąpiłoby w granicach określonych treścią wpisu hipoteki.

Pozwana w odpowiedzi na apelację powoda wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 15 września 2011r Sąd Apelacyjny w Szczecinie zmienił zaskarżony wyrok w punkcie III tylko o tyle, że w miejsce kwoty 21.600 zł zasądził kwotę 7.200 zł, oddalił apelację w pozostałym zakresie oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Na skutek wniesienia przez powoda skargi kasacyjnej wyrokiem z dnia 18 października 2012r Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 15 września 2011r w punkcie II w części oddalającej apelację powoda co do żądania zasądzenia kwoty 300.000 zł oraz orzekającej o kosztach procesu ( pkt I i III) i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy wskazał, że oba sądy orzekające w sprawie zgodne były co do tego, że pozwana ponosi na podstawie art.415 k.c. w zw. z art. 49 pr. not. winę za niedochowanie należytej staranności przy dokonywaniu czynności notarialnej ustanowienia hipoteki na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...). Błędnie ustanowiona przez dłużnika osobistego powoda- jako kaucyjna, a nie zwykła- hipoteka nie powstała, gdyż sąd wieczystoksięgowy odmówił dokonania jej wpisu. W konsekwencji tego powód nie uzyskał zabezpieczenia wierzytelności z tytułu ceny sprzedaży nieruchomości należnej mu od spółki (...). Za przyczyną błędu pozwanej nie został tym samym zrealizowany cel ustanowienia hipoteki, jakim było zapobieżenie wyjścia nieruchomości z majątku dłużnika osobistego- spółki (...) pociągającego za sobą ( przy braku zabezpieczenia hipotecznego) niemożność prowadzenia z tej nieruchomości egzekucji w celu zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodowi od spółki i uzyskania z niej zaspokojenia.

Sąd Najwyższy podkreślił, że powód nie domagał się w sprawie naprawienia szkody ( obecnie w ograniczonym w stosunku do pierwotnego żądania zakresie) wynikłej w ogólności z niewypłacalności jego dłużnika spółki (...), lecz szkody będącej skutkiem działania pozwanej. Stąd za bez znaczenia dla ustalenia istnienia związku przyczynowego miedzy tym zdarzeniem szkodą uznał inne zdarzenia, mogące mieć wpływ na istnienie i wysokość szkody. Sąd Najwyższy stwierdził, że powód nie musiał wszczynać egzekucji przeciwko I., by uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności wobec przyznanego mu przez art.1025§ 1 pkt 5 k.p.c. uprawnienia do uczestniczenia w podziale sumy uzyskanej z egzekucji, wszczętej przez innego wierzyciela. Niewątpliwie powód w niniejszej sprawie nie mógł skorzystać z tego uprawnienia, gdyż nie ma statusu wierzyciela hipotecznego.

Podkreślił Sąd Najwyższy, że stwierdzenie, czy w realiach tej sprawy między zdarzeniem stanowiącym źródło szkody a szkodą występuje obiektywna zależność wymagało udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy szkoda powoda zaistniałaby również, w razie zabezpieczenia jego wierzytelności z tytułu ceny sprzedaży hipoteką obciążającą działkę dłużnika nr (...). Wskazał, że roszczenie powoda wymagalne według kryteriów z art. 442 k.c. nie może być uznane za przedwczesne, jak uznał to Sąd Apelacyjny, z racji niezakończonego postępowania egzekucyjnego, w którym powód nie uczestniczy.

Wskazał nadto Sąd Najwyższy, że ocena związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanej a będącą jego skutkiem szkodą wymaga ustalenia wartości nieruchomości oraz przy uwzględnieniu ograniczonej odpowiedzialności właściciela nieruchomości z tytułu hipoteki do sumy hipotecznej i przedmiotu hipoteki rozważenia, jak przedstawiałoby się zaspokojenie wierzytelności z nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr (...), gdyby dokonany został wpis zabezpieczające ją hipoteki zgodnie ze złożonym wnioskiem, biorąc pod uwagę wynikającą z właściwych przepisów kolejność, w jakiej powinna być zaspokojona.

Końcowo podkreślił Sąd Najwyższy, że powództwo w niniejszej sprawie nie może być oddalone z powodu niewykazania faktów substancjonujących jego podstawę prawną, gdy sąd bez uzasadnionych podstaw procesowych oddala wnioski dowodowe powoda zmierzające do ich wykazania, a takim wnioskiem był wniosek o przeprowadzenie dowodu z opisu i oszacowania nieruchomości powołany dla ustalenia jej wartości.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z protokołu opisu i oszacowania nieruchomości z dnia 24 maja 2011r, znajdującego się w aktach sprawy egzekucyjnej Km 1769/09 prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin Prawobrzeże i Zachód T. Z. na okoliczność wartości nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw (...) ( (...)). Nieruchomość ta na potrzeby postępowania egzekucyjnego wyceniona została na kwotę 396.000 zł ( dowód: protokół opisu i oszacowania nieruchomości z dnia 24 maja 2011r znajdujący się w aktach sprawy egzekucyjnej Km 1769/09). Ponadto Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości w celu ustalenia aktualnej wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położoną w M., dla której w Sądzie Rejonowym Szczecin Prawobrzeże i Zachód w S. prowadzona jest księga wieczysta (...). W opinii sporządzonej na zlecenie sądu odwoławczego biegły sądowy A. C. ustalił wartość rynkową tej nieruchomości na kwotę 429.000 zł, z czego kwota 278.000 zł to wartość gruntu, a kwota 151.000 zł to wartość poniesionych na gruncie nakładów pomniejszona o koszty wykonania ekspertyzy i dokumentacji technicznej. Z opinii wynika, że działka (...) ma pow. 2106 m ^{( 2)}, przeznaczona jest pod budownictwo mieszkaniowe i na działce tej posadowiona jest rozpoczęta i wstrzymana budowa zespołu budynków mieszkalnych, doprowadzona częściowo do stanu zerowego, to jest wykonania: ław i ścian fundamentowych oraz ścian piwnic ze stropami nad piwnicami. Biegły wskazał, że z uwagi na przerwanie kilka lat temu realizacji inwestycji przyszły inwestor zobowiązany będzie uzyskać nową decyzję o pozwoleniu na budowę, poprzedzoną wykonaniem ekspertyzy budowlanej ( dowód: opinia biegłego k. 903, ustne wyjaśnienia do opinii z dnia 3 grudnia 2013r, k. 938- zapis dźwiękowy)

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Wyrok Sąd Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 15 września 2011r jest prawomocny w części oddalającej powództwo ponad kwotę 300.000 zł, albowiem jedynie w takim zakresie powód zaskarżył go skargą kasacyjną. Przedmiotem rozpoznania sprawy po raz kolejny przez Sąd Odwoławczy było zatem ostatecznie ograniczone roszczenie powoda o zapłatę kwoty 300.000 zł wraz z odsetkami od dnia wydania orzeczenia przyznającego odszkodowanie (k. 595, 722), a także rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

W niniejszej sprawie powód ostatecznie domagał się zasądzenia odszkodowania za szkodę poniesioną na skutek błędnego sporządzenia przez pozwaną aktu notarialnego. Twierdził, że w następstwie wadliwego ustanowienia hipoteki, która z tej przyczyny nie została wpisana przez sąd do księgi wieczystej założonej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) utracił możliwość zabezpieczenia wierzytelności, a w następstwie tego możliwość zaspokojenia się w oparciu o wpis hipoteki w zakresie przysługującej mu w stosunku do wierzyciela- I. wierzytelności, w stosunku do nabywców tej nieruchomości, po jej zbyciu przez dłużnika.

W pierwszej kolejności wskazuje sąd odwoławczy, że Sąd pierwszej instancji na podstawie przedstawionego przez strony materiału dowodowego w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w sprawie i chronologię wydarzeń istotnych w płaszczyźnie podstawy faktycznej powództwa.

Ustalenia te Sąd Odwoławczy akceptuje i czyni integralną częścią uzasadnienia swojego rozstrzygnięcia, stąd nie ma potrzeby ich powtarzania oraz ponownej oceny całości zgromadzonych w sprawie dowodów. Dalsza argumentacja Sądu Apelacyjnego, funkcjonalnie odnosząca się do zarzutów apelacji, koncentruje się na tych aspektach, które eksponowano w apelacji. Natomiast obszerność i szczegółowość tych wszystkich motywów, których apelacja nie zwalcza oraz tych, które uznaje za własne Sąd Apelacyjny, czyni zbędnym ich powtórzenie w toku dalszej argumentacji.

W całości przez sąd odwoławczy zostało podzielone i uznane za własne (tym samym brak jest potrzeby jej ponownego przytaczania i powielania) stanowisko i argumentacja sądu I instancji odnosząca się do uznania winy pozwanej w tym, że nie dochowała ona należytej staranności przy sporządzaniu aktu notarialnego, nie uczyniła zadość oczekiwaniom powoda, żeby cena sprzedaży nieruchomości, stanowiącej udział do 7/64 części w nieruchomości, składającej się z działek gruntu nr (...), położonej w M., gmina D. została zabezpieczona poprzez ustanowienie hipotek na nieruchomościach (działkach nr (...) położonych w M., gmina D.) stanowiących własność (...) Sp. z o.o., a podstawa prawna uznania jej zawinienia oparta jest na treści art. 415 k.c. w zw. z art. 49 ustawy Prawo o notariacie.

Sąd Apelacyjny podkreśla przy tym, że błędna czynność pozwanej odniesieniu do obu przedmiotowych hipotek została potwierdzona postanowieniami Sądu Rejonowego w Szczecinie XX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Policach, którymi oddalono wnioski o wpis hipotek.

Powodem oddalenia przedmiotowych wniosków przez sąd I instancji był brak podstaw do wpisu hipotek kaucyjnych z uwagi na sprzeczność oświadczenia o ustanowieniu hipoteki z treścią przepisu art. 102 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, a sąd wskazał, że z oświadczenia zawartego w akcie notarialnym wynika, że hipoteki miały zabezpieczać wierzytelność o ustalonej wysokości (500.000 zł) i w tej sytuacji wnioskodawca powinien ustanowić hipoteki zwykłe a nie kaucyjne.

Prawidłowość powyższych rozstrzygnięć została potwierdzona orzeczeniami Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30.11.2004 r. w sprawie o sygn. akt 11 Ca 843/04 i o sygn. akt II Ca 504/04, albowiem apelacje uczestników postępowania ( w tym m.in. powoda) zostały oddalone jako niezasadne.

Istotne w swej wymowie jest też i to, ze Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 25.10. 2005 r. w sprawie sygn. akt II CK 398/05 (k-174) i postanowieniem z dnia 16.11.2005 r. w sprawie sygn. akt II CK 410/05 (k- 172) odmówił przyjęcia kasacji uczestników od przedmiotowych orzeczeń Sądu Okręgowego w Szczecinie. Powyższe okoliczności przemawiają zdaniem Sądu Apelacyjnego za przyjęciem winy pozwanej.

Pozostawało zatem do rozstrzygnięcia, czy na skutek tego zawinionego działania pozwanej przy sporządzaniu aktu notarialnego powód poniósł szkodę, która pozostawała w normalnym związku przyczynowym z tym działaniem.

Powód podniósł w swojej apelacji, że Sąd Okręgowy rażąco naruszył przepis art. 361 § 1 k.c. poprzez błędne uznanie, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie zachodzi związek przyczynowy pomiędzy działaniem pozwanej a powstałą po stronie powoda szkodą w sytuacji, gdy błędne sporządzenie przez pozwaną aktu notarialnego uniemożliwiło skuteczne ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości stanowiącej działki nr (...) (KW Nr (...)) i (...) (KW Nr (...)) w M., a w efekcie pozbawiło powoda możliwości zabezpieczenia i zaspokojenia wierzytelności z tytułu niezapłaconej ceny sprzedaży.

Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że celem hipoteki jest zabezpieczenie wierzytelności przez wzmocnienie sytuacji prawnej wierzyciela, co do zaspokojenia. Hipoteka obciążająca nieruchomość należącą do dłużnika osobistego uniemożliwia dłużnikowi uniknięcia odpowiedzialności za dług wobec wierzyciela hipotecznego przez jej wyzbycie się. W myśl przepisu art. 65 ust 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 6 lipca 1982 r. (t. j. Dz. U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 z późn. zm.), w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka). Zabezpieczenie hipoteczne wierzytelności uprzywilejowuje także wierzyciela hipotecznego w postępowaniu egzekucyjnym z tej nieruchomości, gdyż ma on pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi, natomiast zakresie podziału środków uzyskanych z egzekucji wierzytelności hipoteczne zaspakajane są w kategorii piątej – art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c.

Hipoteka jest podstawową formą prawną rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Jest ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości, związanym z oznaczoną wierzytelnością i służącym do jej zabezpieczenia.

Przez ustanowienie hipoteki powstaje odpowiedzialność rzeczowa, polegająca na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia w wysokości jego wartości, ponieważ do tej wysokości ogranicza się odpowiedzialność dłużnika hipotecznego. Wierzyciel hipoteczny jest uprawniony do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości bez względu na to, kto stał się jej właścicielem po obciążeniu hipoteką. Zmiana właściciela nieruchomości obciążonej w wyniku czynności prawnej pozostaje bez wpływu na dalsze istnienie hipoteki, ponieważ każdy kolejny właściciel staje się z mocy prawa dłużnikiem hipotecznym.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy wskazać trzeba, że gdyby pozwana w sposób prawidłowy sporządziła akt notarialny zawierający oświadczenie dłużnika powoda o ustanowieniu hipoteki, to w księdze wieczystej prowadzonej dla działki nr (...) wpisana zostałaby hipoteka dla zabezpieczenia wierzytelności powoda w kwocie 300.000 zł. Hipoteka obciążałaby tę nieruchomość bez względu na to, kto byłby jej właścicielem, zatem powód uczestniczyłby jako wierzyciel hipoteczny w każdym postępowaniu egzekucyjnym skierowanym do tej nieruchomości z pierwszeństwem wynikającym z przepisów kodeksu postępowania cywilnego w zakresie kolejności zaspakajania. Ponadto powód mógłby wystąpić z pozwem o zapłatę sumy hipotecznej przeciwko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości- działki (...) i po uzyskaniu tytułu wykonawczego, skierować do tej działki egzekucję. Ma to o tyle istotne znaczenie, gdyż działka nr (...) została przez dłużnika powoda sprzedana 19.02.2004r ( k.800), postanowienie o odmowie wpisu hipoteki sąd wieczystoksięgowy wydał w lutym i marcu 2004r, a apelacje od orzeczeń sądu wieczystoksiegowego odmawiających wpisu hipotek zostały oddalone orzeczeniami Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 30.11.2004 r.

Powód zatem bez konieczności prowadzenia procesu ze skargi paulińskiej stałby się wierzycielem egzekwującym, któremu z mocy art. 984§1 k.p.c., podobnie jak i wierzycielowi hipotecznemu przysługiwałoby prawo przejęcia nieruchomości na własność po drugiej bezskutecznej licytacji.

Wskazać także należy, że gdyby niezwłocznie po ustanowieniu hipoteki w 2002 roku hipoteka została wpisana na działce (...), to powód w stosunku do tej nieruchomości byłby pierwszym wierzycielem hipotecznym na kwotę 300.000 zł.

Trudno też zarzucać powodowi, że już w 2003roku nie skierował egzekucji do nieruchomości dłużnika – działki (...), skoro pozostawał w usprawiedliwionym okolicznościami sprawy przeświadczeniu o tym, że na nieruchomości tej ustanowiono na jego rzecz hipotekę w kwocie 300.000 zł. Wszak egzekucję z pozostałych składników majątku dłużnika powód wszczął ( k.88-96), ale okazała się nieskuteczna, a postanowienia o odmowie wpisu hipoteki sąd wydał dopiero w lutym i w marcu 2004r.

W tym miejscu należy odnieść się do drugiego zarzutu apelacji, w którym powód zarzucił również rażącą sprzeczność ustaleń Sądu Okręgowego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegająca na wadliwym przyjęciu, iż gdyby nawet powód uzyskał wpis hipotek zgodnie ze złożonym wnioskiem to i tak nie uzyskałby zaspokojenia z nieruchomości zabezpieczonych tego rodzaju ograniczonym prawem rzeczowym, w sytuacji, gdy z treści jednej z rzeczonych ksiąg wieczystych, tj. KW Nr (...) (prowadzonej dla działki nr (...)) wynika, iż łączna wysokość ujawnionych zabezpieczeń hipotecznych wynosi jedynie około 3.100 zł, natomiast hipoteka powoda, która miała być wpisana na trzecim miejscu miała być wpisana w kwocie 300.000,- złotych, zgodnie z treścią aktu notarialnego.

Przypomnieć trzeba, że Sąd Okręgowy w powyższym zakresie ustalił, że z treści księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej działkę n (...), położonej w M., gmina D. wynikał, iż na dzień 11 września 2009 r. (data odpisu z księgi wieczystej złożonego do akt sprawy) właścicielem niniejszej nieruchomości była (...) Spółka z o. o. w S.. W dziale III wpisano ograniczenie polegające na zakazie zbywania danej nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczenia (...) Sp. z o. o. w S. o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży zawartej pomiędzy Przedsiębiorstwem (...) Sp. z o. o. w S. a (...) Sp. z o. o. w S.. Ponadto 5 lutego 2008 r. wpisano ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości Komornika Sądowego Rewiru IX przy Sądzie Rejonowym w Szczecinie, działającego na wniosek wierzyciela (...) Sp. z o. o. w S. w sprawie o sygn. IX KM 1373/07. W dziale IV przedmiotowej księgi wieczystej ujawniono hipotekę przymusową zwykłą w kwocie 1.207,29 zł na rzecz Gminy D. (wpisu dokonano 20 listopada 2007 r. na wniosek z 6 lipca 2007 r.) oraz hipotekę przymusową zwykłą w kwocie 1.875 zł na rzecz Gminy D. (wpisu dokonano 20 listopada 2007 r. na wniosek z 27 czerwca 2007 r.).

Powyższe okoliczności w ocenie sądu odwoławczego mają istotne znaczenie dla kwestii oceny ewentualnej szkody wyrządzonej powodowi w skutek nie ujawnienia hipotek w wyniku błędów popełnionych przez pozwaną. Jeśli bowiem nieruchomość - w toku przymusowej egzekucji - zostałaby zbyta, to w pierwszej kolejności zostałby zaspokojony powód, gdyż jego hipoteka powinna być wpisana jako pierwsza- już w 2002r i z wyprzedzeniem pozostałych wierzycieli hipotecznych- wnioski z 2007r. Ponadto powodowi jako wierzycielowi hipotecznemu przysługiwałoby prawo przejęcia nieruchomości- działki nr (...) na własność w trybie art. 984 k.p.c., oczywiście jedynie w granicach wartości hipoteki tj. 300.000 zł.

W tym miejscu należy odnieść się do wartości działki nr (...), albowiem wysokość szkody powoda wyznaczają z jednej strony kwota hipoteki tj.300.000 zł, która z winy pozwanej na nieruchomości tej nie została wpisana, a z drugiej strony wartość rynkowa działki, możliwa do uzyskania w trybie prowadzonej egzekucji z nieruchomości. W tym zakresie w postępowaniu apelacyjnym przeprowadzono dowody z opisu i oszacowania tej nieruchomości oraz dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Z protokołu opisu i oszacowania nieruchomości z dnia 24 maja 2011r, znajdującego się w aktach sprawy egzekucyjnej Km 1769/09 prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin Prawobrzeże i Zachód T. Z. na okoliczność wartości nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Kw (...) ( (...)) wynika, że nieruchomość ta na potrzeby postępowania egzekucyjnego wyceniona została na kwotę 396.000 zł . Natomiast w opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości sporządzonej w celu ustalenia aktualnej wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położoną w M., dla której w Sądzie Rejonowym Szczecin Prawobrzeże i Zachód w S. prowadzona jest księga wieczysta (...) ustalona została wartość rynkowa tej nieruchomości na kwotę 429.000 zł, z czego kwota 278.000 zł to wartość gruntu, a kwota 151.000 zł to wartość poniesionych na gruncie nakładów pomniejszona o koszty wykonania ekspertyzy i dokumentacji technicznej. Opinii tej pozwana w sposób skuteczny nie podważyła, a w szczególności nie przedstawiła dowodów na niższą wartość tej działki, stąd Sąd Apelacyjny uznał, porównując te dwa dokumenty, że wartość rynkowa działki nr (...), możliwa do uzyskania w postępowaniu egzekucyjnym jest wyższa, niż kwota 300.000 zł, w jakiej to wysokości na tej działce ustanowiona miała być hipoteka. Kwota ta równocześnie stanowi górna granicę odpowiedzialności pozwanej. Argumentów ani dowodów na stanowisko przeciwne pozwana w niniejszej sprawie nie przedstawiła, a zwłaszcza, by jej odpowiedzialność sprowadzała się do konkretnej, innej i niższej niż 300.000 zł kwoty. Dowód w tym zakresie obciążał wszak pozwaną.

Za stanowiskiem, że wysokość szkody powoda to kwota 300.000 zł przemawia też fakt, iż działkę nr (...) zbyto w toku postępowania egzekucyjnego za kwotę 321.500 zł.

Mając na uwadze powyższe, sąd II instancji przyjął, że wykazane zostało przez powoda istnienie związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanej a powstałą szkodą po stronie powoda, gdyż jeśli M. R. uzyskałby wpis hipoteki zgodnie ze swoim wnioskiem to uzyskałby zaspokojenie z nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) , dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...) w kwocie 300.000 zł.

Powód zarzucił również w swojej apelacji, że doszło do naruszenia przepisu art. 361 § 2 k.c. poprzez jego niepełne zastosowanie i przyjęcie przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym orzeczeniu wyłącznie rzeczywistej szkody (damnum emergens) po stronie powoda w sytuacji, gdy w powstałej szkodzie zawierają się również korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu jej nie wyrządzono (lucrum cessans), a możliwe do uzyskania ze sprzedaży wierzytelności zabezpieczonej hipoteką za cenę wyższą niż wysokość przedmiotu zabezpieczenia.

Jednakże Sąd Apelacyjny nie uznaje tego zarzutu za zasadny, podzielając w tej mierze argumentację pozwanej przedstawioną w odpowiedzi na apelację, że powód w toku niniejszego postępowania w ogóle nie formułował takich żądań ani co do zasady, ani co do wysokości oraz że przedmiotem procesu przed sądem odwoławczym może być w całości lub części tylko to, co było przedmiotem procesu przed I instancją albo to, co się z nim stało do chwili zamknięcia rozprawy w tej instancji.

Dodatkowo można wskazać, że argumenty powoda są czysto polemiczne, a nie merytoryczne, nie pokusił się on nawet o wykazanie, że faktycznie podjął kroki w celu sprzedaży tych wierzytelności, a przecież sam w swoim piśmie do dłużnika z dnia 23.10.2002 r.(k- 164) podawał, że po 29.10.2002 r. podejmie działania m.in. w celu sprzedaży wierzytelności.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że zasadna jest apelacja w części dotyczącej żądania zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda kwoty 300.000 zł wraz z odsetkami od dnia wydania orzeczenia w sprawie i na podstawie art. 386§ 1 k.p.c., w związku z art. 415 k.c. w związku z art. 49 pr. not zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 300.000 zł z odsetkami od dnia następnego po dniu orzekania przez Sąd II instancji.

Takie rozstrzygnięcie, przy uwzględnieniu faktu prawomocnego oddalenia żądania powoda w części dotyczącej żądania zapłaty kwoty 296.716,85 zł oraz ograniczenia przez powoda powództwa co do kwoty 3283,15 zł sprawiło, że uznać należało, że powód jedynie w połowie wygrał spór w zakresie postępowania pierwszo instancyjnego, stąd na podstawie art. 100 k.p.c. zniesiono wzajemnie między stronami koszty procesu za I instancję, o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego wydano stosując zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów- art. 100 k.p.c. Koszty powoda za II instancję to 4.000 zł opłata od apelacji i 5.400 zł wynagrodzenie pełnomocnika, a koszty postępowania kasacyjnego to: 2030 zł- opłata i 3.600 zł – koszty zastępstwa procesowego.

Koszty pozwanej za II instancję to kwota 5.400 zł wynagrodzenia pełnomocnika. Powód wygrał postępowanie kasacyjne w całości i w połowie ostatecznie postępowanie apelacyjne. Dlatego sąd odwoławczy zniósł między stronami koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda połowę opłaty od apelacji- tj.2000 zł oraz w całości koszty postępowania kasacyjnego- 5630 zł, razem 7.630 zł, o czym orzeczono w punkcie II wyroku.

Orzeczenie o kosztach sądowych- wydatki na biegłego, poniesionych w postępowaniu apelacyjnym zawarte w punkcie III wyroku wydano stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu i na podstawie art. 113 ust 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych obciążono nimi pozwaną, która spór w tym zakresie przegrała.

A.  Sołtyka I. Wiszniewska E. Buczkowska-Żuk