Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA Wiesława Kaźmierska (spr.)
Sędziowie:	SA Edyta Buczkowska-Żuk SA Iwona Wiszniewska
Protokolant:	sekr. sądowy Justyna Kotlicka

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2013 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa E. K. (1)

przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K.

o uchylenie uchwały

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 21 grudnia 2012 r., sygn. akt I C 190/12

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla uchwałę Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. numer (...) z 23 marca 2012 roku w sprawie wykreślenia z rejestru członków Spółdzielni powódki – E. K. (1).

I.  Wiszniewska W. Kaźmierska E. Buczkowska-Żuk

Sygn. akt I ACa 219/13

UZASADNIENIE

Powódka E. K. (1) domagała się uchylenia uchwały nr (...) Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) (dalej Spółdzielni) z 23 marca 2012 roku w sprawie wykreślenia powódki z rejestru członków Spółdzielni. Na rozprawie 22 października 2012 roku podniosła, że spełnia wszystkie wymogi, aby być członkiem Spółdzielni, albowiem ma prawo ubiegania się o spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego.

W odpowiedzi na pozew, pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu.

Wyrokiem z 21 grudnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej 197 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie zostało poprzedzone ustaleniem, że powódka E. K. (1) 5 grudnia 1988 roku złożyła pisemną deklarację przystąpienia do (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. w charakterze członka. Decyzją Zarządu z 5 grudnia 1988 roku powódka została przyjęta w poczet członków Spółdzielni i jednocześnie uzyskała przydział na mieszkanie rotacyjne położone przy ul. (...) (obecnie (...)) w K..Dnia 13 sierpnia 2000 roku mąż powódki E. K. (2) doznał wylewu, który spowodował paraliż lewej strony ciała. Z uwagi na fakt, że mieszkanie powódki znajdowało się na czwartym piętrze, opieka nad mężem była znacznie utrudniona i pismem z 17 października 2000 roku powódka wystąpiła z wnioskiem do Prezesa pozwanej Spółdzielni o zamianę mieszkania wskazując, że mąż po przebytym wylewie jest sparaliżowany i konieczna jest codzienna jego rehabilitacja.Prezes pozwanej poinformował powódkę, że istnieje możliwość zamiany na lokal przeznaczony dla osób niepełnosprawnych, ale konieczne będzie zrzeczenie się członkostwa, ponieważ dostępne mieszkanie przeznaczone jest tylko pod wynajem. Pismem z 24 stycznia 2001 roku powódka wystąpiła z wnioskiem o wykreślenie jej z listy członków Spółdzielni i przydzielenie mieszkania przy ul. (...) w K., które było przeznaczone i dostosowane dla osób niepełnosprawnych, pozwana pismem z 31 stycznia 2001 roku poinformowała powódkę, że oświadczenie jej o wypowiedzeniu członkostwa zostało przyjęte. Jednocześnie pozwana wyraziła zgodę na zawarcie umowy najmu lokalu przy ulicy (...).Pismem z 19 lutego 2001 roku pozwana poinformowała powódkę, że w związku ze spełnieniem warunków, tj. wpłaceniem wymaganej kwoty tytułem uzupełnienia kaucji na mieszkanie przy ulicy (...) i złożeniem oświadczenia o przekazaniu mieszkania przy ul. (...), zostanie zawarta umowa najmu. Strony zawarły 26 lutego 2001 umowę najmu na czas nieokreślony, w oparciu o którą powódka zajmuje do dnia dzisiejszego lokal przy ul. (...) w K.. Pismem z 10 sierpnia 2001 roku powódka cofnęła oświadczenie woli dotyczące rezygnacji z członkostwa, wskazując jako podstawę prawną art. 84 § 2 k.c. W uzasadnieniu wskazała, że nie została powiadomiona, iż po rezygnacji z członkostwa i podpisaniu umowy najmu będzie płaciła wyższy czynsz.

Jak ustalił Sąd,w momencie zamiany mieszkań przez powódkę - mieszkania przy u. (...) na mieszkanie przy ul. (...) w K., w pozwanej Spółdzielni obowiązywał Statut zarejestrowany w Sądzie Rejonowym w Koszalinie 31 października 1996 roku. W dziale III Statutu uregulowano kwestię zamiany mieszkań. W paragrafie 69 ust. 1 wskazano, że Spółdzielnia w granicach istniejących możliwości realizuje wnioski o zamianę mieszkań na mieszkania odpowiadające uzasadnionym potrzebom członków i ich rodzin. W paragrafie 70 ust. 1 sformułowano ogólną definicję zamiany mieszkań, przez którą należało rozumieć uzyskanie przydziału mieszkania spółdzielczego w zamian za zrzeczenie się uprawnień do dotychczas zajmowanego mieszkania i postawienia go do dyspozycji Spółdzielni. W dziale VI Statutu uregulowano natomiast kwestię najmu lokali. W paragrafie 83 ust. 1 stwierdzono, że najemcami lokali mieszkalnych i użytkowych mogą być zarówno członkowie i inne osoby fizyczne oraz osoby prawne. Dział IX Statutu poświęcono tematowi związanemu ze skutkami ustania członkostwa. W paragrafie 98 ust. 1 wskazano między innymi, że lokatorskie prawo do lokalu wygasa z chwilą ustania członkostwa oraz w innych przypadkach wskazanych w Statucie.W zakresie rozliczenia z tytułu udziałów, wkładów i równowartości spółdzielczego prawa do lokalu, zastosowanie miał dział X Statutu.

Obecnie, jak ustalił Sąd, w pozwanej Spółdzielni obowiązuje Statut z 18 grudnia 2009 roku.Stosownie do § 9 ust 4 tegoż Statutu, członkowi Spółdzielni może przysługiwać spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego,spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego, w tym do garażu lub do miejsca postojowego w wielostanowiskowym garażu, prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego, domu jednorodzinnego lub lokalu o innym przeznaczeniu.

Dalej, w ust. 5 wskazano, że członkiem Spółdzielni może być także osoba, która na podstawie zawartej ze Spółdzielnią umowy oczekuje na ustanowienie prawa odrębnej własności do lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego,oczekuje na ustanowienie odrębnej własności do lokalu użytkowego, w tym garażu lub miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym.

W dalszej kolejności ustalił Sąd pierwszej instancji,że przed Sądem Okręgowym w Koszalinie, pod sygn. I C 163/10 toczyła się sprawa z powództwa E. K. (1) przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K., której powódka ostatecznie domagała się:

1. ustalenia, że nie ustało członkostwo powódki w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. oraz z ostrożności procesowej - nakazania pozwanej Spółdzielni przyjęcia powódki w poczet członków;

2. ustalenia, że powódce przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w K. przy ul. (...) oraz z ostrożności procesowej - nakazania pozwanej Spółdzielni zawarcia z powódką umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu nr (...) położonego przy ul. (...) w K.;

3. poprawnego rozliczenia wysokości wkładu mieszkaniowego na koncie powódki w Spółdzielni oraz przedstawienia pisemnego uzasadnienia rozliczenia.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie z 15 lutego 2011 roku powództwo oddalono. Na skutek wniesienia apelacji przez powódkę, w dniu 21 grudnia 2011 roku, Sąd Apelacyjny w Szczecinie zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że ustalił, iż nie ustał stosunek członkostwa E. K. (1) w pozwanej Spółdzielni. W pozostałej części apelację oddalił.W uzasadnieniu orzeczenia,Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko powódki, że działała ona pod wpływem błędu składając oświadczenie o rezygnacji z członkostwa w Spółdzielni. W konsekwencji uwzględnił jej żądanie o ustalenie, iż członkostwo w pozwanej Spółdzielni nadal istnieje.

Pismem z 21 grudnia 2011 roku powódka zwróciła się o "natychmiastową zamianę umowy mieszkaniowej z umowy najmu na umowę członkowską" oraz prawidłowe rozliczenie jej wpłat z tytułu czynszu za lata 2001 - 2011.Zarząd pozwanej Spółdzielni pismem z 22 lutego 2012 roku poinformował powódkę o skierowaniu do Rady Nadzorczej wniosku o wykreślenie jej z rejestru członków. W odpowiedzi powódka podniosła, że brak jest podstaw do wykreślenia jej z listy członków Spółdzielni, skoro ubiega się ona o zmianę tytułu prawnego do zajmowanego lokalu,a pismem z 16 marca 2012 roku, że zajmowany przez nią lokal może być udostępniany wyłącznie w oparciu o umowę najmu.

Uchwałą nr(...) z 23 marca 2012 roku, na wniosek Zarządu Spółdzielni, wykreślono powódkę z rejestru członków Spółdzielni.Jako przyczynę wykreślenia wskazano okoliczność, że powódce nie przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, prawo odrębnej własności do lokalu, ani nie ubiega się ona o jedno z tych praw. Podniesiono nadto, iż w uzasadnieniu wyroku z 21 grudnia 2011 roku Sąd Apelacyjny w Szczecinie wskazał, że żądanie nakazania Spółdzielni zawarcia z E. K. (1) umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu przy ul (...) w K. jest pozbawione podstaw materialno - prawnych. Zawiadomienie o uchwale doręczono powódce.Udział członkowski powódki został przeksięgowany przez pozwaną Spółdzielnię na poczet należności czynszowych.

Czyniąc powyższe ustalenia Sąd Okręgowy zważył, że powództwo, oparte na brzmieniu art. 42 ustawy prawo spółdzielcze z 16 września 1982 roku, nie zasługuje na uwzględnienie.W ocenie Sądu, jakkolwiek powódce przysługuje legitymacja do zaskarżenia spornej uchwały Rady Nadzorczej,to nie wykazała ona zaistnienia przesłanek, które skutkowałyby koniecznością jej uchylenia. Zdaniem Sądu, powołana uchwała znajduje oparcie w treści § 9 ust. 4 i 5 oraz § 19 pkt 2 obecnie obowiązującego Statutu Spółdzielni. Konsekwencje braku spełnienia przez członka wymogów § 9 statutu określa § 19 pkt 2 statutu. Zgodnie z nim, członek Spółdzielni niewykonujący obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych może być pozbawiony członkostwa przez wykreślenie z rejestru członków Spółdzielni. Sankcja ta może być zastosowana m.in. gdy członkowi nie przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, prawo odrębnej własności do lokalu, ani nie ubiega się on o jedno z tych praw.

Na gruncie rozpatrywanej sprawy poza sporem było, że E. K. (1) nie przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, ani prawo odrębnej własności lokalu. Rozważając czy E. K. (1) ubiega się o przydział obecnie zajmowanego lokalu przy ul. (...) w K. na zasadach lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu Sąd Okręgowy uznał, że nie ma podstaw do takich ustaleń.Sąd zauważył, iż z kierowanych przez powódkę do pozwanej Spółdzielni pism wynika, że zgłosiła ona roszczenie o powyższej treści (k. 11 - 13, 15, 16). Tym niemniej, przepis ujęty w § 19 pkt 2 Statutu należy w ocenie Sądu pierwszej instancji interpretować w sposób, który wymaga nie wyłącznie tylko formalnego ubiegania się o spółdzielcze prawo do lokalu lub prawo odrębnej własności lokalu, lecz zgłoszenie roszczenia, co do którego istnieją przesłanki do uwzględnienia. Przyjęcie, iż wystarczające jest jedynie formalne ubieganie się o jedno z powyższych praw w praktyce uniemożliwiałoby bowiem wykreślenie członka, który wielokrotnie zgłasza tożsame, pozbawione podstaw prawnych i faktycznych żądanie, a tym samym czyniłoby instrument przewidziany w § 19 pkt 2 Statutu - częstokroć bezużytecznym.Jak wynika zaś z treści uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 21 grudnia 2011 roku, choć zaistniały przesłanki do ustalenia, iż członkostwo powódki w pozwanej Spółdzielni nie ustało, to jednocześnie Sąd ten stwierdził brak podstaw prawnych i faktycznych dla uwzględnienia roszczeń powódki o ustalenie, iż przysługuje jej spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w K. przy ul. (...), bądź też nakazanie pozwanej Spółdzielni zawarcia z powódką umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu nr (...) położonego przy ul. (...) w K..Sąd Okręgowy zauważył nadto, że E. K. (1) nie domagała się ustanowienia na jej rzecz spółdzielczego lokatorskiego prawa do innego lokalu, aniżeli obecnie zajmowanego przez nią mieszkania przy ul. (...), w tym w szczególności do lokalu przydzielonego jej pierwotnie, tj. zlokalizowanego przy ul. (...), bądź innego porównywalnego.

W tym stanie rzeczy, zgłoszenie przez powódkę żądania zmiany umowy najmu na "umowę członkowską" nie może stanowić, w ocenie Sądu Okręgowego, skutecznej przeszkody dla wykreślenia jej z listy członków pozwanej Spółdzielni. Bezzasadność żądania powódki została stwierdzona w prawomocnym wyroku Sądu. E. K. (1) nie domagała się także przydzielenia jej innego lokalu w pozwanej Spółdzielni.

Podstawę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu stanowił art. 98 § 1 i § 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka, która domagała się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez jego uchylenie. W treści apelacji podniosła zarzut naruszenia art. 42 § l-3 Prawa spółdzielczego oraz art. 65 § l kodeksu cywilnego, art. 84 § l-2 kodeksu cywilnego, art. 80 § l kodeksu cywilnego, art. 88 § l-2 kodeksu cywilnego, czego skutkiem było błędne ustalenie Sądu I Instancji odnośnie utraty przeze mnie członkostwa w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K..W uzasadnieniu apelacji podkreśliła, że zaskarżona uchwała była sprzeczna z dobrymi obyczajami i zamierzała do pokrzywdzenia powódki.

Na rozprawie apelacyjnej 4 lipca 2013 roku pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki okazała się uzasadniona.

Postępowanie pozwanej polegające na wykreśleniu powódki z członkostwa w spółdzielni z tej jedynej przyczyny, że nie przysługuje jej prawo do lokalu w tej spółdzielni ani też powódka nie ubiega się o nie jest sprzeczne z art. 1 ust. 1 oraz art. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U.2003.119.1116 j.t.), z art. 15 § 2 prawa spółdzielczego oraz z art. 24 § 3 prawa spółdzielczego, który stanowi, że członek niewykonujący obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych może być wykreślony z rejestru członków spółdzielni.Członkostwo w spółdzielni mieszkaniowej nie osadza się wyłącznie na posiadaniu spółdzielczego prawa do lokalu, prawa odrębnej własności do lokalu ani też na ubieganiu się o nie. Z art. 1 prawa ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych wynika, że spółdzielnia może prowadzić również inną - poza zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych, działalność gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach i w statucie, co też wprost musi oznaczać, że sam jedynie brak prawa do lokalu w spółdzielni nie świadczy jeszcze o tym, że członek tej spółdzielni nie wykonuje obowiązków statutowych w rozumieniu art. 24 § 3 prawa spółdzielczego, co też uzasadniałoby jego wykreślenie. Analiza statutu pozwanej z lipca 2011 roku potwierdza, że (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w K. zaspokaja nie tylko potrzeby mieszkaniowe o jakich mowa w art. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ale także realizuje cele gospodarcze i kulturalne, zmierzające do zaspokojenia potrzeb członków i ich rodzin, wynikających z zamieszkania w spółdzielczym osiedlu lub budynku (z samego jedynie zamieszkania bez potrzeby posiadania prawa do lokalu). W tym celu spółdzielnia prowadzi działalność społeczno – kulturalną (§ 3), z której mogą korzystać wszyscy członkowie spółdzielni, także tacy, którzy nie posiadają prawa majątkowego do lokalu. Podkreślić należy, że z art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych wprost wynika, że istnieje kilka kategorii członków, to jest takich, którym przysługują prawa do lokali i takich- którzy tego prawa majątkowego nie mają. Ci ostatni, stosownie do art. 4 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, uczestniczą w kosztach związanych z działalnością społeczną, oświatową i kulturalną prowadzoną przez spółdzielnię, jeżeli uchwała walnego zgromadzenia tak stanowi.Co więcej, 31 stycznia 2013 roku w sprawie II CSK 283/13 zapadł wyrok Sądu Najwyższego, w którym Sąd ten zajął stanowisko, że stosunek członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej może istnieć niezależnie od przysługiwania członkowi majątkowych praw do lokalu znajdującego się w zasobach spółdzielni mieszkaniowej. Z uzasadnienia sporządzonego do powyższego wyroku wynika, że stosunek członkostwa (korporacyjny) nie musi być powiązany z określonym prawem majątkowym do lokalu przysługującym członkowi wobec spółdzielni (obciążającym zasoby spółdzielni) i stosunkami natury obligacyjnej (sprawowanie zarządu przez spółdzielnię mieszkaniową, na której znajduje się odrębny lokal członka). Stanowisko to Sąd Najwyższy podtrzymał także w wyroku z 26 stycznia br. w sprawie IICSK658/12 stwierdzając, że trwałość stosunku członkostwa jest chroniona, a jego zerwanie może nastąpić tylkow formach przewidzianych ex lege, między innymi w art. 24 ust.1 prawa spółdzielczego z 16 września 1982 roku i wymaga wystąpienia przesłanek określonych w art.24 ust.2lub 3 tej ustawy.

Ponadto, należy zwrócić uwagę na to, że w rozumieniu art. 24 § 3 prawa spółdzielczego członek spółdzielni może być z niej wykreślony o ile z przyczyn przez niego niezawinionych nie wykonuje obowiązków statutowych. Analizując zapisy statutu pozwanej Spółdzielni z lipca 2011 roku Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że wedle statutu nie ma obowiązku posiadania majątkowego prawa do lokalu jako warunku członkostwa w spółdzielni. Stąd zawarta w § 19 pkt 2) statutu sankcja wykreślenia z tego powodu nie znajduje racjonalnego odzwierciedlenia w pozostałych regulacjach. § 9 ust. 4 statutu stanowi, że członkowi spółdzielni może (a zatem nie musi) przysługiwać prawo majątkowe do lokalu w spółdzielni. Poza tym, w § 13 statutu nie wskazano, że obowiązkiem członka spółdzielni jest posiadanie prawa majątkowego do lokalu i nie ma także zapisu, który wskazywałby, że wszystkie obowiązki wymienione w § 13 statutu członek spółdzielni jest obowiązany wykonywać jednocześnie, to jest także wnieść wkład mieszkaniowy. Ponadto w § 14 pkt 7 powielono zapis § 4 ust. 5 prawa spółdzielczego, który wskazuje na istnienie dwóch kategorii członków spółdzielni, w tym także tych bez prawa majątkowego do lokalu.

Reasumując, stwierdzić zatem należy, że członek spółdzielni, któremu nie przysługuje prawo do lokalu nadal zachowuje prawa i obowiązki członka spółdzielni, co też wprost należy odnieść do sytuacji prawnej w jakiej znajduje się obecnie powódka. Tym bardziej, że zamieszkuje ona w lokalu, którego właścicielem jest pozwana spółdzielnia. Fakt, że powódka posiada wobec niego jedynie prawo najmu nie wystarcza w świetle wyżej opisanych regulacji do pozbawienia jej członkostwa, nadto sam statut nie może być ku temu wystarczającą podstawą.

Sąd Okręgowy dokonując oceny zgłoszonego przez powódkę żądania uchylenia uchwały, która w oparciu o zapis § 19 pkt 2) statutu z lipca 2011 roku, wykreśliła powódkę z członkostwa spółdzielni, nie pochylił się nad tym czy aby zapisy statutu stanowiące podstawę wykreślenia są zgodne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa spółdzielczego, choć w świetle wyżej opisanego stanu prawnego powinien. W tej mierze należy odwołać się do wypowiedzi doktryny w odniesieniu do charakteru prawnego statutu i zaaprobować pogląd - przyjęty też w judykaturze - o umownym charakterze statutu. Tak też są oceniane inne normy korporacyjne (np. w spółkach prawa handlowego), a to oznacza, że do statutu spółdzielni mają wprost zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności art. 56 i 65 k.c. oraz 58 k.c. Poszczególne postanowienia statutu mogą więc być uznane za sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa (art. 58 § 1 k.c.). Przy odrzuceniu tzw. teorii normatywnej nie ma znaczenia fakt zarejestrowania statutu; pozostaje on nadal umową. Rejestracja wadliwego statutu wynikająca z przeoczenia przez sąd rejestrowy jego braków nie sanuje niezgodności jego z prawem lub zasadami współżycia społecznego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2002 r., III CKN 989/00 i z dnia 20 listopada 2002 r., V CKN 1474/00-nie publ., z dnia 4 sierpnia 1992 r., I CRN 113/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 86).

Powyższe wprost rzutuje na brzmienie statutu spółdzielni z lipca 2011 roku. Jak bowiem to już wskazano i omówiono na wstępie, § 19 pkt 5 tego statutu narusza bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa spółdzielczego i jako taki nie może stanowić podstawy praw i obowiązków spółdzielni i jej członków. Innymi słowy wydane w oparciu o ten zapis uchwały nie mogą ostać się w obrocie prawnym, gdyż także zostały wydane sprzecznie z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Tego rodzaju wadliwość osadza się w istocie na nieważności czynności prawnej, co też sąd rozpoznający sprawę ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu, niezależnie od tego czy apelująca podniosła w tej mierze zarzut czy też nie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego znane są akceptowane w praktyce sadów powszechnych przypadki uchylania uchwał z uwagi na nieważność zapisów statutu w oparciu o jaki zostały wydane. Taka też sytuacja miała miejsce w sprawie V CKN 1474/00, gdzie 20 listopada 2022 roku Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wydanego wyroku wyraził zapatrywanie, że do statutu spółdzielni mają wprost zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności art. 56 i 65 k.c. oraz 58 k.c. Przy odrzuceniu tzw. teorii normatywnej nie ma znaczenia fakt zarejestrowania statutu; pozostaje on nadal umową.

Niezależnie od wyżej powołanej argumentacji, nie można tracić z pola widzenia okoliczności, w jakich powódka utraciła spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego przy ulicy (...). Zgodzić bowiem należy się z Sądem Okręgowym, że powódce nie tylko nie przysługuje żadne prawo majątkowe do lokalu w pozwanej spółdzielni, ale też należy przyjąć, mimo starań z jej strony, że w istocie powódka o takie prawo się nie ubiega. Słusznie bowiem Sąd pierwszej instancji wskazał, posiłkując się rozważaniami poczynionymi przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu do wyroku z 21 grudnia 2011 roku, że nie można „zastąpić” przysługującego powódce prawa najmu do lokalu przez roszczenie o nakazanie zawarcia umowy o przydział lokalu mieszkalnego na zasadzie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu.

Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny uchylając zaskarżoną uchwałę miał na uwadze to, że powódka wystąpiła o zmianę lokalu powodowana trudną sytuacją życiową, która obiektywnie rzecz ujmując stanowiła wyłączną przyczynę przekształceń w prawach należnych powódce. Gdyby bowiem mąż powódki nie zachorował nie występowałaby ona o zmianę lokalu. Po drugie, powódka została wprowadzona przez pozwaną w błąd co do wymogów jakie zmuszona była spełnić aby zamieszkać w lokalu położonym na parterze. W ten bowiem sposób utraciła nie tylko członkostwo w spółdzielni (które jej następnie orzeczeniem sądu przywrócono), ale i spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego przy ulicy (...). Pomijając już wyżej zaprezentowane rozważania prawne co do zgodności § 19 pkt 2 statutu z prawem spółdzielczym wydaje się, że korzystanie obecnie przez spółdzielnię z prawa wykreślenia powódki w oparciu o podstawę, która zaistniała wyłącznie wskutek wadliwego postępowania samej spółdzielni wobec E. K. (1) jest sprzeczne z dobrymi obyczajami w rozumieniu art. 42 § 3 prawa spółdzielczego i dąży do pokrzywdzenia członka spółdzielni. Klauzula sprzeczności z dobrymi obyczajami odwołuje się do zasad moralnych i norm etycznych, które nie są skodyfikowane, lecz funkcjonują w społeczeństwie. Ma ona charakter uniwersalny, podlega w całości ocenie sądu rozstrzygającego sprawę. Pokrzywdzenie członka spółdzielni zawsze zaś musi być rozumiane w kontekście interesu spółdzielni. O ile bowiem partykularny interes członka spółdzielni stoi w sprzeczności z uzasadnionym interesem spółdzielni to w takiej sytuacji uchwała nie jest sprzeczna z dyspozycją art. 42 § 3 prawa spółdzielczego.

Odnosząc powyższe kwestie do sytuacji prawnej powódki Sąd Apelacyjny zważył, że w istocie utraciła ona spółdzielcze prawo do lokalu wskutek wadliwego postępowania spółdzielni, która tym właśnie warunkowała przyznanie jej prawa najmu do lokalu położonego na parterze. W ten sposób spółdzielnia wyzyskała przymusowe położenie powódki, która – z uwagi na chorobę męża, zmuszona była przystać na tę propozycję. Utrata prawa do lokalu pozostaje zatem w bezpośrednim związku z nieprawidłowym działaniem samej spółdzielni jak i trudną sytuacją życiową powódki. Nie powinna ona zatem ponosić ich negatywnych konsekwencji. Nie uszło uwadze Sądu Apelacyjnego, że 21 grudnia 2011 roku zapadł wyrok Sądu Apelacyjnego, w którym ustalono, że powódce nadal przysługuje członkostwo w spółdzielni, a niespełna 3 miesiące po jego wydaniu zapadła uchwała wykreślająca powódkę z pośród jej członków.

Na kanwie tak opisanego stanu, w przekonaniu Sądu Apelacyjnego, zaskarżona uchwała nastąpiła wbrew dobrym obyczajom oraz godziła w interesy członka spółdzielni jakim nadal jest E. K. (1). Uchwała pozbawia ją uczestnictwa w decydowaniu o losach spółdzielni, prawa do korzystania z działalności społeczno – kulturalnej. Samo zaś członkostwo powódki w spółdzielni bez prawa do lokalu nie może być uznane za sprzeczne z interesami całej wspólnoty. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego jest do nich ambiwalentne.

Rozważywszy jak wyżej na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zaskarżoną uchwałę uchylił, o czym orzekł jak sentencji wyroku.

Na marginesie wskazać należy, że kwestie związane z przywróceniem powódce spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu przy ulicy (...) czego domagała się w apelacji nie mogą być przedmiotem rozważań prawnych w tej sprawie, gdyż wykraczają poza wyznaczoną pozwem kognicję sądów rozpoznających niniejszy spór.

Sąd Apelacyjny wskazuje także, że nie zasądził na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego, gdyż takich kosztów powódka nie poniosła.

I. Wiszniewska W. Kaźmierska E. Buczkowska - Żuk