Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Sędzia:	Leon Miroszewski
Protokolant:	sekr. sądowy Ewa Zarzycka

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2021 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko D. F.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 17 sierpnia 2020 r. sygn. akt I C 113/20

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wielkopolskim, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Leon Miroszewski

Sygnatura akt: I ACa 477/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2020 roku, w sprawie o sygnaturze akt I C 113/20, Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim oddalił powództwo banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. przeciwko D. F. o zapłatę kwoty 76.612,59 złotych, przyznał od Skarbu Państwa na rzecz kuratora pozwanego D. F. wynagrodzenie w kwocie 2.700 złotych oraz nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim kwotę 1.800 złotych tytułem wydatków.

Sąd Okręgowy ustalił, że dnia 24 lutego 2017 roku strony zawarły umowę pożyczki nr (...) kwoty 102 084,51 zł, z czego całkowita kwota pożyczki wynosiła 75 654,10 zł, całkowity koszt pożyczki wynosił 68 409,41 zł. Całkowita kwota do zapłaty przez pożyczkobiorcę wynosiła 144 063,51 zł. Pożyczkobiorca zobowiązał się spłacić pożyczkę wraz z odsetkami w 96 równych ratach kapitałowo-odsetkowych w wysokości i terminach wyszczególnionych w planie spłaty (§6). Zgodnie z §4 umowy wypłata pożyczki nastąpiła jednorazowo dnia 24 lutego 2017 r. na spłatę wierzytelności kredytowej pożyczkobiorcy. Kwestię wypowiedzenia umowy regulowały §11 i §12.

Dnia 13 października 2017 r. powód skierował do pozwanego (na adres Os. (...), (...)-(...) S.) „Wypowiedzenie umowy kredytu w części dotyczącej warunków spłaty z powodu niedotrzymania warunków finansowych”, w którego treści poinformował, że wypowiada mu umowę pożyczki z powodu braku spłaty wymaganych rat. Powód wskazał, że termin wypowiedzenia wynosi 30 dni i liczy się od dnia następującego po dniu doręczenia niniejszego wypowiedzenia, zaś brak spłaty w okresie wypowiedzenia spowoduje, że cała kwota kredytu stanie się przeterminowana i wymagalna. Zadłużenie na dzień wystawienia wypowiedzenia wynosiło 3 799,21 zł, zaś zadłużenie niewymagalne na dzień wystawienia pisma wynosiło 98 327,82 zł. Powód wskazał także, że wypowiedzenie straci moc po spłacie zadłużenia wymagalnego (3 799,21 zł), bieżącej raty podanej w zawiadomieniu o wysokości rat, naliczonych odsetek od zadłużenia wymagalnego w okresie od daty pisma do dnia spłaty zadłużenia wymagalnego, spłatę zaległej składki ubezpieczeniowej. Niepodjęta przez pozwanego przesyłka dnia 30 października 2017 r. wróciła do nadawcy.

Dnia 9 marca 2018 r. powód skierował do pozwanego (na adres „ul. (...)”, (...)-(...) S.) wezwanie do zapłaty kwoty 76 612,59 zł oraz odsetek w wysokości 6 400,84 zł oraz dalszych należnych odsetek naliczanych na bieżąco według zmiennej stopy procentowej wynoszącej na dzień sporządzenia wezwania 14% w stosunku rocznym, w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. Niepodjęta przesyłka dnia 20 marca 2018 r. wróciła do nadawcy.

Mając na uwadze powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powoda nie zasługiwało na uwzględnienie. Stwierdził, że roszczenie powoda oparte zostało o umowę pożyczki, która zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt 1 Prawa bankowego jest czynnością bankową. Pozwany natomiast jest konsumentem, w związku z tym Sąd ten miał więc na względzie treść art. 78a Prawa bankowego, zgodnie z którym przepisy tej ustawy stosuje się do umów kredytu i pożyczki pieniężnej, zawieranych przez bank zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie.

Sąd I instancji zgodził się z pozwanym, reprezentowanym w niniejszej sprawie przez kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu, że wypowiedzenie umowy było nieważne, ponieważ nie zostało poprzedzone wezwaniem do zapłaty sporządzonym zgodnie z wymogami Prawa bankowego. Podniósł także brak wykazania istnienia i wysokości wierzytelności kwestionując wartość dowodową wyciągu z ksiąg bankowych nr (...), przedłożonego do pozwu.

Sąd ten nie uwzględnił natomiast argumentacji przedstawionej przez powoda. Wskazał na procedurę, która winna poprzedzać wypowiedzenie umowy pożyczki bankowej, wynikającą z art. 75c Prawa bankowego. Jej niespełnienie skutkuje nieważnością wypowiedzenia umowy przez bank.

W wezwaniu poprzedzającym wypowiedzenie bank winien poinformować kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Zdaniem Sądu Okręgowego powód nie przedłożył skutecznie żadnych dokumentów, z których wynikałoby, że powód dopełnił powyższego obowiązku. Kopię monitu z dnia 15 września 2017 r. powód przedłożył Sądowi dopiero z pismem z dnia 13 marca 2020 roku, co jednak było spóźnione.

Uzasadniając powyższe przyjęcie Sąd Okręgowy stwierdził, że w niniejszej sprawie ma zastosowanie 207 § 6 k.p.c, uchylony ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z którym sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy, lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

W ocenie tego Sądu argumenty powoda, sformułowane w odpowiedzi na zarzut kuratora, że dowód z monitu jest spóźniony, nie zasługiwały na uwzględnienie. Fakt, że wierzytelność, której domagał się powód została postawiona w stan wymagalności wynikał z wypowiedzenia umowy pożyczki. Skuteczność wypowiedzenia uzależniona była od skierowania do pozwanego wezwania zgodnie z treścią art. 75c Prawa bankowego. Z pozwu i załączonych do niego dowodów nie wynika, że powód wypowiedział umowę zgodnie z przywołanym przepisem, wobec czego nie można uznać, jak chce powód, że wypowiedzenie zostało dokonane skutecznie, a co za tym idzie, że powód może żądać w pozwie zasądzenia całej niespłaconej pożyczki, która de facto wobec omawianych nieprawidłowości nie może być traktowana jako wymagalna. Potrzeba udowodnienia, że umowa pożyczki została pozwanemu wypowiedziana zgodnie z przepisami, tzn. poprzedzona wezwaniem do zapłaty zgodnie z wymogami art. 75c Prawa bankowego nie wynikała zatem w konsekwencji sformułowania przez kuratora konkretnego zarzutu w odpowiedzi na pozew, a istniała już w momencie składania pozwu, bo warunkowała jego zasadność. Powód uchybił temu obowiązkowi, nie przedstawił wezwania do zapłaty, Sąd pominął zatem dowód z tego wezwania.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy zauważył, że omawiany monit został zarejestrowany w systemie śledzenia przesyłek Poczty Polskiej. Z danych z systemu wynika, że przesyłka była awizowana pierwszy raz dnia 22 września 2017 r., awizowana powtórnie dnia 2 października 2017 r., natomiast zwrot do nadawcy miał miejsce dnia 7 października 2017 r., zaś odbiór przez powoda nastąpił dnia 13 października 2017 roku. Przyjmując zatem hipotetycznie, że termin 14 dni roboczych na złożenie wniosku o restrukturyzację rozpoczął swój bieg dnia 6 października 2017 r. (14 dzień pozostawania przesyłki na poczcie), to wypowiedzenie powód mógł skierować do dnia 26 października 2017 roku. Tymczasem powód wypowiedział pozwanemu umowę w piśmie z dnia 13 października 2017 roku. Zatem nawet jeśli Sąd uwzględniłby spóźniony dowód z dokumentu przedłożony przez powoda, to i tak nie sposób byłoby uznać, że zostały spełnione warunki, od których ustawodawca uzależnia ważność wypowiedzenia umowy. W

Za bezprzedmiotowe Sąd Okręgowy uznał rozważanie co do wysokości kwoty, której zasądzenia domagał się powód, stwierdzonej wyciągiem z ksiąg bankowych, choć Sąd ten nie zakwestionował rzetelności wyliczeń dokonanych przez bank, przychylając się do bogatego orzecznictwa związanego z uznaniem banki za szczególne podmioty gospodarcze, funkcjonujące w oparciu o szczegółowe regulacje, także w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Dokonując oceny materiału dowodowego w sprawie Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne wszelkie dokumenty złożone do sprawy, a więc umowę, wezwanie do zapłaty i wypowiedzenie umowy, a także dokumentację związaną z rachunkiem. Strony nie kwestionowały prawdziwości dokumentów, a Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

Stosownie do wyniku procesu (art. 98 kpc) Sąd Okręgowy przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. - kuratorowi pozwanego wynagrodzenie w wysokości 2 700 zł, które zostało obliczone zgodnie z § 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej w zw. z § 8 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Kurator posiadający wiedzę prawniczą udzielił odpowiedzi na pozew - zrealizował tym samym skutecznie obowiązek należytej ochrony praw pozwanego, zatem stosownie do wyniku procesu zasadne było zasądzenie mu połowy stawki adwokackiej (punkt II wyroku).

Wobec faktu, że pozwany uiścił 900 zł zaliczki na poczet wynagrodzenia kuratora, Sąd I instancji w punkcie III wyroku nakazał tytułem wydatków ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. – kwotę 1 800 zł, stanowiącą brakującą część zasądzonego wynagrodzenia (art. 113 ust.1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Powód wniósł apelację od tego wyroku zaskarżając go w całości. Wyrokowi zarzucił:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia i mający istotny wpływ na treść orzeczenia, polegający na bezzasadnym uznaniu, że złożone pozwanemu wypowiedzenie umowy dotknięte jest nieważnością, ponieważ nie zostało poprzedzone wysłaniem do pozwanego monitu wymaganego przez art. 75c Prawa bankowego;

2.  naruszenie procedury cywilnej – art. 207 § 6 k.p.c. oraz treści polecenia Sądu zawartego w piśmie z dnia 25 lutego 2020 roku, polegające na bezzasadnym przyjęciu, że złożenie Sądowi monitu z dnia 15 września 2017 roku, którego treść odpowiada wymogom art. 75c Prawa bankowego, należy uznać za spóźnione, a tym samym niedopuszczalne, pomimo odmiennego brzmienia k.p.c. o poleceniu Sądu zawartym w powyższym piśmie;

3.  naruszenie procedury cywilnej – art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, polegający na jego zastosowaniu, pomimo że w sprawie w ogóle nie przeprowadzono rozprawy i w konsekwencji nieważność postępowania;

4.  naruszenie prawa materialnego – art. 75c Prawa bankowego polegające na bezzasadnym przyjęciu, że warunkiem koniecznym skutecznego wypowiedzenia umowy jest poprzedzenie go monitem doręczonym adresatowi na co najmniej 14 dni roboczych przed sporządzeniem wypowiedzenia.

Ewentualnie także w przypadku, gdyby przyjąć brak zamierzonego skutku oświadczenia o wypowiedzeniu umowy:

5.  niewyjaśnienie wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia powództwa okoliczności, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia, polegający na braku zasądzenia choćby części roszczenia, pomimo że nawet w przypadku przyjęcia brak skuteczności wypowiedzenia umowy kredyt w znacznej części był wymagalny wskutek upływu terminów spłaty poszczególnych jego rat (ich wymagalności), co wynikało z treści przedstawionych dowodów, a w konsekwencji sprzeczność orzeczenia z zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Powód jednocześnie zaskarżył postanowienie dowodowe Sądu I instancji oddalające wniosek o przeprowadzenie dowodu z dokumentu – monitu, jako naruszającego procedurę cywilną oraz treść pisma Sądu z dnia 25 września 2020 roku i wniósł o przeprowadzenie z niego dowodu na okoliczność sporządzenia i wysłania do pozwanego tego monitu.

Wskazując na powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie roszczenia zgodnie z żądaniem pozwu, ewentualnie o zasądzenie roszczenia wymagalnego w dniu wydania wyroku, to jest rat spłaty, których termin upłynął przed dniem 17 sierpnia 2020 roku. Wniósł także o przeprowadzenie dowodów z umowy kredytowej na okoliczność terminu zapadalności poszczególnych rat i wysokości wymagalnej wierzytelności w dniu orzekania w braku skutecznego wypowiedzenia umowy; szczegółowego rozliczenia pożyczki, na okoliczność wysokości zobowiązania w przypadku braku skutecznego wypowiedzenia umowy w dniu wydanie wyroku.

Na koniec powód wniósł o uchylenie zawartego w zaskarżonym wyroku orzeczenia o kosztach i obciążenia kosztami postępowania przed Sądem Okręgowym pozwanego. Wniósł też o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwany, reprezentowany przez kuratora, wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powoda na rzecz kuratora pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje

Apelacja okazała się na tyle skuteczna, że doprowadziła do wydania wyroku o charakterze kasatoryjnym.

Rozstrzygnięcie kasatoryjne nie wiąże się w niniejszej sprawie z zarzutem nieważności postępowania, postawionym w apelacji jako trzeci z zarzutów. Skarżący nie ma racji twierdząc, że Sąd Okręgowy, wydając wyrok na posiedzeniu niejawnym, bez uprzedniego przeprowadzenia rozprawy, naruszył art. 15 zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Przede wszystkim niesłuszne jest przyjęcie, że przepis ten ma zastosowanie tylko do spraw, w których przeprowadzono rozprawę. Niniejsza sprawa nie została zakończona w pierwszej instancji przed dniem 7 listopada 2019 roku, zatem w świetle art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, zastosowanie w tej sprawie miał już art. 243 ² k.p.c. zgodnie z którym dokumenty znajdujące się w aktach sprawy lub do nich dołączone stanowią dowody bez wydawania odrębnego postanowienia. Tylko pomijając dowód z takiego dokumentu, sąd wydaje postanowienie.

Jak widać, Sąd Okręgowy mógł zastosować powołany wyżej art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, nadto sposób zastosowania tego przepisu nie był formalnie wadliwy, choć tylko w sprawie skierowania sprawy na posiedzenie niejawne, zakreślenia stronom terminu do wyrażenia końcowych stanowisk, a także wyrokowania, o czym jeszcze będzie niżej.

Nie zachodzą też w niniejszej sprawie inne podstawy nieważności postępowania, które sąd odwoławczy winien rozważać z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.).

Wracając do sprawy zastosowania art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych trzeba stwierdzić, że Sąd Okręgowy zaniechał wydania postanowienia o pominięciu dowodów, które w uzasadnieniu swojego wyroku uznał za spóźnione, choć wymagał tego powołany już art. 243 ² k.p.c. Bezprzedmiotowe jest zatem żądanie weryfikacji postanowienia, które nie zapadło, natomiast trzeba przyznać rację powodowi, że zakwestionowanie dowodów złożonych przez powoda po doręczeniu mu odpowiedzi na pozew, nie było prawidłowe.

Sąd Okręgowy doręczając powodowi odpis odpowiedzi na pozew, po pierwsze zobowiązał do zajęcia stanowiska w sprawie jej treści, po drugie – zakreślił pełnomocnikowi powoda termin 14 dni do złożenia wniosków dowodowych, pod rygorem pominięcia dowodów spóźnionych (k. 93). Należy zgodzić się z powodem, że w ten sposób powód uzyskał prawo do złożenia dalszych wniosków dowodowych i przedłożenia dokumentów, bez ryzyka uznania ich za spóźnione.

Powyższe uchybienie o tyle nie miało istotnego wpływu na treść wyroku, że Sąd I instancji i tak dokonał oceny dowodów, które powód przedstawił na okoliczność poprzedzenia wypowiedzenia, na które powołał się w pozwie w celu wykazania roszczenia co do zasady i wysokości, wezwaniem pozwanego do zapłaty zaległości w uiszczaniu rat zgodnie z harmonogramem. Istotniejsze jest to, że ocena dokonana przez Sąd Okręgowy nie jest wystarczająca, a przez to nie może być jeszcze uznana za przekonującą.

Sąd Okręgowy zajął się oceną skuteczności doręczenia i jego daty, najpewniej w aspekcie art. 139 k.p.c., natomiast istotna jest ocena na gruncie art. 61 § 1 k.c., której Sąd ten zaniechał, a przynajmniej nie dał wyrazu takiej oceny. Dopiero jej dokonanie pozwoliłoby rozstrzygnąć, czy wypowiedzenie, na które powołał się powód, było skuteczne.

Niezależnie od tego, nawet przy przyjęciu bezskuteczności wypowiedzenia, Sąd I instancji zaniechał odniesienia się, w sferze ustaleń faktycznych i oceny prawnej, do roszczenia w aspekcie istnienia zaległego, a więc wymagalnego, zobowiązania pozwanego, wynikającego z zawartej przez strony umowy pożyczki.

Uszło uwadze tego Sądu, że już w pozwie powód przedstawił dowody na okoliczność zaległości pozwanego z tytułu rat spłaty pożyczki, a więc istnienia roszczenia o zapłatę tych rat oraz odsetki. W kolejnym piśmie powoda, złożonym po doręczeniu jego pełnomocnikowi odpowiedzi na pozew, jednocześnie w wykonaniu zobowiązania do zajęcia stanowiska w sprawie, powód wyraźnie wskazał na istnienie podstawy roszczenia w postaci opóźnienia i braku zapłaty wymagalnych rat pożyczki udzielonej pozwanemu. Świadczy o tym zdanie o treści: „Nadmienić należy, że nawet gdyby takiego monitu nie wysłano i tym samym nawet gdyby przyjąć nieskuteczność samego wypowiedzenia i tak wierzytelność byłaby w większej części wymagalna w związku z zapadalnością spłaty poszczególnych rat”.

Sąd Okręgowy w ogóle nie rozważył żądania pozwu w podanym aspekcie, a przez to nie rozpoznał istoty sprawy.

Co prawda sąd odwoławczy w razie stwierdzenia nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji nie ma bezwzględnego obowiązku uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2009 roku, I PK 195/08), jednakże nie w wypadkach, gdy sąd odwoławczy zająłby się istotą sprawy po raz pierwszy i w całej rozciągłości. Konieczne jest w wykładni art. 386 § 4 k.p.c. wyważenie w każdym konkretnym przypadku zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego i zasady apelacji pełnej, mając przy tym na uwadze, że zasada dwuinstancyjności jest uniwersalną zasadą konstytucyjną, natomiast zasada apelacji pełnej jest partykularną ustawową zasadą postępowania cywilnego. Procesowa zasada apelacji pełnej nie może przełamać zasady dwuinstancyjności postępowania, a więc przepis art. 386 § 4 k.p.c. nie może być interpretowany jako ustanawiający wyjątek od tej konstytucyjnej zasady, z której wywodzi się prawo strony do merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch instancji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 listopada 2002 roku, I CKN 1149/00; z dnia 18 grudnia 2018 roku, II UK 433/17).

W niniejszej sprawie zachodzi konieczność czynienia po raz pierwszy ustaleń faktycznych w sprawie istnienia i wysokości zaległości pozwanego w spłacie pożyczki, jeżeli nie na podstawie wypowiedzenia umowy przez powoda, to mając na uwadze brak spłat rat pożyczki zgodnie z harmonogramem, a następnie dokonanie oceny roszczenia wyrażonego przez powoda co do zasady i wysokości.

W celu powyższego przez Sąd I instancji, mając na uwadze powyższe treść art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c., należało orzec jak w sentencji.

Leon Miroszewski