Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2024 roku

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Sędzia Leon Miroszewski

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2024 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki jawnej z siedzibą w R.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...) w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 15 lutego 2023 roku, sygnatura akt I C 204/21

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1. tylko o tyle, że zasądzoną tytułem należności głównej kwotę obniża o 2.988,90 (dwa tysiące dziewięćset osiemdziesiąt osiem 90/100) złotych;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia o kosztach.

Leon Miroszewski

Sygnatura akt I ACa 881/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 15 lutego 2023 roku, sygnatura akt I C 204/21, Sąd Okręgowy w Koszalinie w punkcie 1. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - (...) w K. na rzecz powoda (...) spółki jawnej z siedzibą w R. kwotę 218.115,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami w transakcjach handlowych od dnia 15 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty; w punkcie 2. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - (...) w K. na rzecz powoda (...) spółki jawnej w R. kwotę 22.935,79 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; w punkcie 3. Nakazał zwrócić powodowi (...) spółki jawnej w R. kwotę 787,21 zł stanowiącą niewykorzystaną w sprawie zaliczkę na wydatki.

W toku przeprowadzonego postępowania Sąd Okręgowy ustalił, że 27 września 2019 r., wskutek rozstrzygnięcia przetargu nieograniczonego w trybie ustawy o zamówieniach publicznych, pozwany, jako zamawiający i powód, jako wykonawca, zawarli umowę nr (...), której przedmiotem była „dostawa koksu przemysłowego „(gr. pow. 40 mm)” do celów grzewczych dla(...) w K. z przeznaczeniem dla Grupy Zabezpieczenia K., Grupy Zabezpieczenia D., Grupy Zabezpieczenia K.”, zgodnie z załącznikiem nr 2 – Harmonogram dostaw i opis przedmiotu zamówienia (§ 1 Umowy). Wynagrodzenie powoda za dostawę opału określono na kwotę 1.075.635,00 zł brutto (§ 2 ust. 1). W myśl § 5 ust. 1 Umowy, parametry jakościowe, ilości, miejsca i terminy oraz inne warunki dostaw w rozbiciu na poszczególne okresy dostaw określa Załącznik nr 2 „Harmonogram dostaw i opis przedmiotu zamówienia”. Przyjęcie partii dostawy przez odbiorcę nastąpi na podstawie protokołu przyjęcia (Załącznik nr 4), komisyjnie sporządzonego i podpisanego przez upoważnionego przedstawiciela odbiorcy i zatwierdzonego przez Kierownika GZ lub upoważnioną przez niego osobę (§ 5 ust. 8). W § 5 ust. 9 postanowiono, że w przypadku stwierdzenia wad jakości lub nieprawidłowej ilości dostarczonego paliwa stałego, odbiorca może odmówić odbioru partii dostawy. W § 7 ust. 4 Umowy pozwany zastrzegł sobie prawo do przeprowadzenia inspekcji u odbiorcy i pobrania próbek do badań laboratoryjnych. Zgodnie z § 7 ust. 7 koszty analizy laboratoryjnej ponosi wykonawca, jeśli jej wyniki nie będą spełniać wymagań określonych w załączniku nr 2 do Umowy, w przeciwnym wypadku koszty te ponosi zamawiający. § 7 ust. 8 Umowy stanowił, że w przypadku uzyskania wyników badań inspekcyjnych obniżonej wartości opałowej Qir o więcej niż 1000 kJ/kg w stosunku do minimalnej Qir wymaganej umową, wykonawca zobowiązany będzie do wymiany wadliwej partii dostaw na wolną od wad (…). W § 8 Umowy strony zastrzegły karę umowną. W jego pkt. 1.3) przewidziały ją za opóźnienie w wymianie wadliwej partii paliwa stałego – w wysokości 0,2% wartości Umowy brutto (…), za każdy rozpoczęty dzień opóźnienia. Maksymalna wysokość kar umownych nie mogła przekroczyć 20% wynagrodzenia (§ 8 ust. 2). W § 8 ust. 3 wskazano, że zamawiający ma prawo do potrącania naliczonych kar umownych z wynagrodzenia wykonawcy. W § 11 ust. 5 postanowiono, że w sprawach nieuregulowanych w Umowie będą miały zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.

W załączniku nr 2 do Umowy przewidziano m.in. minimalną wartość opałową Qir przedmiotu zamówienia – 27 Mj/kg.

Zgodnie z harmonogramem dostaw, powód jeszcze we wrześniu dostarczył pozwanemu 150 ton opału. W dniu 08.10.2019 r. dostawa opału miała miejsce m.in. do m. B. - D., K., K., D. i do U.. W trakcie rozładunku pracownicy pozwanego nie stwierdzili dostarczenia przez powoda koksu o zbyt małym granulacie. Odbiory opału zostały dokonane bez żadnych zastrzeżeń ze strony pozwanego. Koks został wysypany na utwardzone, niezadaszone place i tam pozostawiony z zamiarem wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem.

W dniu 23.10.2019 r. pracownik obsługujący kotłownię, podczas pobierania koksu do spalania, stwierdził zbyt niskie uziarnienie koksu – dużą ilość miału. O powyższym powiadomił przełożonych. Wskutek powyższego pozwany wszczął procedurę wyłonienia wykonawcy inspekcji (badania) dostarczonego koksu.

W dniu 12.11.2019 r. zostały pobrane przez wyłonionego wykonawcę badania – (...) sp. z o.o. w S., próbki koksu z miejsc składowania. W protokołach z pobrania próbek w U., w K. i w B. odnotowano brak opadów atmosferycznych. W protokole zaś z pobrania próbek w K. odnotowano drobne opady deszczu oraz że towar jest niejednorodny, zabrudzony trocinami i śmieciami.

W wyniku przeprowadzonych badań uzyskano następujące wyniki z próbek pobranych w miejscach:

- U. – wartość opałowa w stanie roboczym: 6018 kcal/kg, uziarnienie poniżej 40 mm – 49,3%,

- K. - wartość opałowa w stanie roboczym: 6104 kcal/kg, uziarnienie poniżej 40 mm – 16,7%,

- K. - wartość opałowa w stanie roboczym: 6299 kcal/kg, uziarnienie poniżej 40 mm – 17,3%,

- D. - wartość opałowa w stanie roboczym: 6241 kcal/kg, uziarnienie poniżej 40 mm – 26,5%,

- B.-D. - wartość opałowa w stanie roboczym: 6124 kcal/kg, uziarnienie poniżej 40 mm – 29,3%.

Pismem z dnia 29.11.2019 r. pozwany zawiadomił powoda, że dostarczony opał nie spełnia wymagań jakościowych w zakresie parametrów jakościowych i poprosił o przystąpienie do wymiany wadliwej partii koksu zgodnie z treścią Umowy. Do pisma dołączył sprawozdania z badań. W odpowiedzi, powód, pismem z dnia 12.12.2019 r. poinformował pozwanego, że odmawia uznania zgłoszonej reklamacji. Wskazał, że dostarczył towar o parametrach jakościowych zgodnych z Umową a dostarczone paliwo stałe zostało odebrane przez pozwanego bez żadnych zastrzeżeń. Powód zakwestionował też rzetelność przeprowadzonej przez pozwanego analizy. W kolejnym piśmie, z dnia 20.01.2020 r., pozwany ponowił prośbę o wymianę wadliwej jego zdaniem partii dostawy koksu – w K., U. i B.. Poinformował, że na podstawie § 8 ust. 3 Umowy, w związku z opóźnieniem w wymianie wadliwej partii koksu, została naliczona kara umowna w kwocie 64.538,10 zł. Do pisma dołączył notę obciążeniową nr (...) na tę kwotę. Następnie pozwany przesłał powodowi notę obciążeniową nr (...) na kwotę 2.988,90 zł, stanowiącą równowartość kosztów poniesionych przez pozwanego za przeprowadzone badania w trzech punktach dostaw, w których wyniki analizy nie spełniły, zdaniem pozwanego, wymogów umownych. W odpowiedzi z dnia 27.01.2020 r. powód oświadczył, że nie uznaje dokonanego obciążenia. Pismem z dnia 19.02.2020 r. pozwany poinformował powoda, że kara umowna w wysokości 64.538,10 zł zostanie potrącona z kwoty objętej fakturą powoda nr (...) z dnia 20.01.2020 r.

Pismem z dnia 7.04.2020 r. pozwany poinformował powoda, że w związku z opóźnieniem w wymianie wadliwej partii koksu została naliczona kara umowna w wysokości 150.588,90 zł. Wskazał, że kara ta zostanie potrącona z wynagrodzenia powoda wynikającego z faktury (...) z dnia 29.02.2020 r., na podstawie noty obciążeniowej nr (...) wystawionej na kwotę 78.045,46 zł. W piśmie z dnia 28.04.2020 r. pozwany wskazał, że na dzień 31.03.2020 r. została naliczona kara umowna w wysokości 150.588,90 zł i że została ona potrącona z faktury (...) z dnia 29.02.2020 r. oraz faktury (...) z dnia 23.03.2020 r. Dodał, że z ostatniej faktury potrącił również kwotę 2.988,90 zł na podstawie noty obciążeniowej nr (...).

Pismem z dnia 27.05.2020 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 218.115,90 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych – w terminie 14 dni. Wezwanie zostało odebrane przez pozwanego w dniu 01.06.2020 r.

Pismem z dnia 7.01.2021 r. powód ponownie wezwał pozwanego do zapłaty. W piśmie wskazano m.in. że pozwanemu dostarczono opał spełniający wymagania jakościowe określone w Umowie. Na potwierdzenie tego dołączono do pisma opinię dr inż. M. K., eksperta z zakresu petrochemii, biegłego sądowego z dziedziny chemii. Z opinii tej wynika, że długość okresu przechowywania opału na placu przed pobraniem próbek oraz warunki przechowywania mogły mieć wpływ na obniżenie parametrów jakościowych dostarczonego opału, szczególnie w zakresie wilgoci całkowitej i wartości opałowej. M. K. stwierdził w piśmie, że wilgoć całkowita zdecydowanie mogła ulec zmianie podczas przechowywania koksu na placu z ekspozycją na czynniki atmosferyczne, głównie opady. Zmiany zaś w wartości opałowej koksu w czasie są w głównej mierze zależne od jego wilgoci. Zawartość wilgoci w koksie jest odwrotnie proporcjonalna do wartości opałowej koksu. M. K. wskazał, że w przedmiotowej sprawie wartość opałowa koksu składowanego na placu pozwanego po upływie miesiąca czasu mogła być o 10% niższa.

W odpowiedzi na to pismo z dnia 7.01.2021 r. pozwany, reprezentowany przez Komendanta (...) w K., pismem z dnia 20.01.2021 r., odnosząc się m.in. do ustaleń M. K. oświadczył, że nie jest spornym w sprawie wpływ warunków atmosferycznych i warunków przechowywania na jakość składowanego opału a rodzaj/typ dostarczonego koksu. Stwierdził wprost, że „podstawą zakwestionowania opału nie była zawartość wilgoci ani wartość opałowa zakupionego koksu” a dostarczenie przez powoda koksu zbyt drobnego. Pod koniec pisma pozwany stwierdził, że „parametry dotyczące wilgotności koksu tylko nieznacznie odbiegają od parametrów ustalonych w umowie (wyniki badania próbek), na co biegły sam się powołuje”. Pozwany powtórzył kategorycznie, że „zamawiający ma świadomość możliwości zmiany tego parametru pod wpływem warunków atmosferycznych, dlatego też nie to jest przyczyną zakwestionowania dostarczonych partii towaru, a to co wykazano powyżej, czyli rodzaj dostarczonego koksu”.

W odpowiedzi, w piśmie z dnia 26.01.2021 r. powód zwrócił pozwanemu uwagę, że brak właściwych parametrów ziarna nie mógł być, w świetle Umowy, podstawą do skutecznego domagania się wymiany dostarczonego opału.

Na podstawie opinii biegłego Sąd Okręgowy dalej ustalił, że przechowywanie opału w okresie 8.10.2019 r. do 12.11.2019 r. w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza na niezabezpieczonym od czynników atmosferycznych placu składowym mogło mieć wpływ na obniżenie parametrów jakościowych koksu w postaci poziomu wilgotności całkowitej. Wzrost wilgotności całkowitej mógł także się przełożyć na obniżenie wartości opałowej koksu. Trudno określić bezpośredni wpływ warunków atmosferycznych na wielkość uziarnienia koksu. Na zmiany właściwości fizycznych koksu, a tym samym jego spójność i wielkość ziaren, może wpływać wiele czynników związanych z budową mineralogiczną i strukturą koksu oraz sposób jego przechowywania, w szczególności zastosowania różnych czynności mechanicznych takich jak przesypywanie, przemieszczanie itp.

Każda wilgotność powietrza, różniąca się od zawartości wilgoci w koksie może wpływać na zmianę zawilgocenia koksu poprzez zjawisko dyfuzji i wnikania wody w pory znajdujące się w koksie. Polska leży w granicach klimatu umiarkowanego i w obszarze całego kraju wilgotność powietrza będzie wyższa niż wilgotność koksu.

Na koniec Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od 8.10.2019 r. do 12.11.2019 r. w okolicach K. i D. panowało przeważnie duże zachmurzenie z opadami deszczu.

Wskazując na dowody, którymi się posłużył ustalając stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, że nie znalazł podstaw do kwestionowania wiarygodności zgromadzonych w sprawie dowodów – dokumentów, zeznań świadków, opinii Instytutu. Dowody te w istotnych w sprawie kwestiach uznał za ze sobą zgodne i wzajemnie się uzupełniające. Dodał, że nie były one też podważane przez strony. Wskazał też ten Sąd, że okoliczności przedstawione przez świadków wnioskowanych przez stronę pozwaną nie były kwestionowane przez powoda – nie było sporne, że po kilku tygodniach od dostawy koksu pozwany przedstawił zastrzeżenia co do jakości dostarczonego towaru. Sporna była ocena tych faktów w świetle postanowień umowy stron.

Sąd Okręgowy ocenił, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Wskazał, że istotnym w sprawie jest, że wobec przedstawienia pozwanemu stanowiska powoda, że stwierdzone obniżenie wartości opałowej dostarczonego towaru jest skutkiem długotrwałego składowania koksu na niezadaszonym placu w niesprzyjających warunkach atmosferycznych tj. w warunkach dużej wilgotności powietrza i występowania opadów deszczu, co powód potwierdził dołączoną opinią specjalisty z zakresu petrochemii, pozwany, w piśmie z 20.01.2021 r., skierowanym do powoda, stwierdził, że nie jest spornym w sprawie wpływ warunków atmosferycznych i warunków przechowywania na jakość składowanego opału a rodzaj/typ dostarczonego koksu. Sąd ten zwrócił uwagę, że pozwany stwierdził wprost, że „podstawą zakwestionowania opału nie była zawartość wilgoci ani wartość opałowa zakupionego koksu” a dostarczenie przez powoda koksu zbyt drobnego. Pod koniec pisma pozwany stwierdził, że „parametry dotyczące wilgotności koksu tylko nieznacznie odbiegają od parametrów ustalonych w umowie (wyniki badania próbek), na co biegły sam się powołuje”. Pozwany dodał, że „zamawiający ma świadomość możliwości zmiany tego parametru pod wpływem warunków atmosferycznych, dlatego też nie to jest przyczyną zakwestionowania dostarczonych partii towaru, a to co wykazano powyżej, czyli rodzaj dostarczonego koksu”.

W ocenie Sądu pierwszej instancji analiza treści umowy zawartej pomiędzy stronami pozwala na ustalenie, że zbyt niskie uziarnienie dostarczonego koksu nie mogło być podstawą domagania się przez pozwanego wymiany wadliwej partii paliwa stałego a następnie, wobec odmowy dokonania takiej wymiany przez powoda, naliczenia przez pozwanego kary umownej na podstawie § 8 ust. 1 pkt. 3 umowy. Sąd ten zwrócił uwagę, że umowa tylko w jednym punkcie przewiduje możliwość żądania od wykonawcy przez zamawiającego wymiany wadliwej partii dostaw na wolną od wad – w § 7 pkt. 8. Dotyczy to jednak jedynie przypadku uzyskania wyników badań inspekcyjnych obniżonej wartości opałowej Qir o więcej niż 1000 kJ/kg w stosunku do minimalnej Qir wymaganej umową. Kontynuując Sąd Okręgowy wskazał, że żaden przepis umowy nie daje zamawiającemu uprawnienia do żądania od wykonawcy wymiany wadliwej partii dostawy z powodu obniżonego parametru umownego – uziarnienia 40 mm.

Dalej Sąd I instancji stwierdził, że nie podziela stanowiska strony pozwanej, że skoro strony w umowie wskazały, że w sprawach nieuregulowanych w umowie będą miały zastosowanie przepisy k.c., to prawo pozwanego domagania się wymiany wadliwego towaru na wolny od wad wynika z art. 561 k.c. (przez odesłanie z art. 612 k.c.). Wskazał na uregulowanie w § 7 i 8 umowy kwestia rękojmi. Zdaniem tego Sądu strony ograniczyły możliwość skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 561 § 1 k.c. do przypadku wady polegającej na obniżonej wartości opałowej Qir dostarczonego koksu, zaś z brzmienia § 5 ust. 9 umowy i jego zestawienia z pozostałymi postanowieniami umowy wynika, że wadliwość towaru, polegająca na obniżonej granulacji, może być co najwyżej przyczyną odmowy odbioru towaru. Ponadto Sąd Okręgowy zauważył, że strony dużą wagę przywiązywały do czynności odbioru – w myśl § 5 ust. 8 umowy przyjęcie partii dostawy przez odbiorcę następować miało na podstawie protokołu przyjęcia (Załącznik nr 4), komisyjnie sporządzonego i podpisanego przez upoważnionego przedstawiciela odbiorcy i zatwierdzonego przez Kierownika GZ lub upoważnioną przez niego osobę. Skoro więc w trakcie rozładunku pracownicy pozwanego nie stwierdzili dostarczenia przez powoda koksu o zbyt małym granulacie i odbiory zostały dokonane bez żadnych zastrzeżeń ze strony pozwanego, to zdaniem Sądu Okręgowego pozwany utracił możliwość skutecznego kwestionowania jakości towaru z omawianej przyczyny.

Sąd I instancji wskazał, że nawet gdyby pozwany miał możliwość dochodzenia uprawnień z tytułu rękojmi w związku z obniżoną granulacją koksu to korzystanie z tego uprawnienia nie byłoby uzasadnione. Zwrócił uwagę, że umowa nie wskazuje, jaka część dostawy musiałaby mieć obniżone uziarnienie, by ewentualne żądanie wymiany towaru było uzasadnione. Ocenił ten Sąd, że nie jest możliwym, by 100 procent dostarczonego koksu miało określone w umowie uziarnienie – minimum 40 mm. Nie wymagało zdaniem tego Sądu dowodzenia, że przynajmniej część ziaren koksu ulega skruszeniu, choćby podczas wyładunku. Powołał się przy tym na znajdujące się aktach sprawy opinie – Instytutu oraz prywatnej, przedłożonej przez powoda. Ze sprawozdań z badań przeprowadzonych w sprawie na zlecenie pozwanego przez (...) Sp. z o.o. wynika, że odsetek ziaren o granulacie poniżej 40 mm oscylował w granicach 16,7 – 29,3. Jedynie w miejscu złożenia koksu w U. aż blisko połowa dostarczonego opału, w świetle wyników badań, nie spełniała wymogów umownych odnośnie wielkości ziaren, co poddawało w wątpliwość bądź rzetelność przeprowadzonych badań w tym zakresie, bądź dokonanych czynności odbioru. Nie stwierdził jednak Sąd Okręgowy żadnych podstaw do obciążania powoda skutkami braku staranności w prowadzeniu czynności odbioru ze strony pozwanego.

Wobec jednoznacznego stanowiska pozwanego zajętego w piśmie z 20.01.2021 r., Sąd Okręgowy uznał, że naliczenie kary umownej przez pozwanego na podstawie § 8 ust. 1 pkt. 3 umowy, było bezzasadne a żądanie powoda całości umówionego wynagrodzenia – uzasadnione.

Dalej ocenił ten Sąd, że w sprawie nie zaszły również przesłanki do domagania się przez pozwanego wymiany wadliwej partii dostaw na podstawie § 7 ust. 8 umowy, tj. z powodu obniżonej wartości opałowej Qir dostarczonego towaru. Przypomniał, że pozwany na etapie przedprocesowym zaakceptował ustalenia zawarte w opinii sporządzonej na zlecenie powoda przez dra inż. M. K., eksperta z zakresu petrochemii, biegłego sądowego z dziedziny chemii, w której wskazano, że długość okresu przechowywania opału na placu przed pobraniem próbek oraz warunki przechowywania mogły mieć wpływ na obniżenie parametrów jakościowych dostarczonego opału, szczególnie w zakresie wilgoci całkowitej i wartości opałowej. M. K. stwierdził w swojej opinii, że wilgoć całkowita zdecydowanie mogła ulec zmianie podczas przechowywania koksu na placu z ekspozycją na czynniki atmosferyczne, głównie opady. Zmiany zaś wartości opałowej koksu w czasie są w głównej mierze zależne od jego wilgoci. Zawartość wilgoci w koksie jest odwrotnie proporcjonalna do wartości opałowej koksu. M. K. wskazał, że w przedmiotowej sprawie wartość opałowa koksu składowanego na placu pozwanego po upływie miesiąca czasu mogła być o 10% niższa. W piśmie z dnia 20.01.2021 r. pozwany, nie dość, że stwierdził, że podstawą zakwestionowania opału nie była zawartość wilgoci ani wartość opałowa zakupionego koksu, lecz dostarczenie przez powoda koksu zbyt drobnego, to również przyznał, że parametry dotyczące wilgotności koksu tylko nieznacznie odbiegały od parametrów ustalonych w umowie. Wskazał, że informacje te znalazły potwierdzenie w zgromadzonych w sprawie dokumentach – sprawozdaniach z badań laboratoryjnych przeprowadzonych na zlecenie pozwanego a także w opiniach powołanego w sprawie instytutu - Biura (...) sp. z o.o. w L. oraz ekspertyzie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej i historycznych informacjach pogodowych dostępnych w sieci internetowej, wskazanych w ustaleniach stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zgodnie z treścią § 7 ust. 8 umowy pozwany mógł zażądać wymiany przez powoda wadliwej partii dostaw na wolną od wad jedynie w przypadku uzyskania wyników badań inspekcyjnych obniżonej wartości opałowej Qir o więcej niż 1000 kJ/kg w stosunku do minimalnej Qir wymaganej umową. W świetle treści Harmonogramu dostaw i opisu przedmiotu zamówienia do którego odwoływał się § 1 Umowy, minimalna wartość opałową Qir przedmiotu zamówienia wynosiła 27 Mj/kg, czyli 27.000 kJ/kg. Zatem przyjmując tolerancję zapewnioną przez § 7 ust. 8 Umowy wartość opałowa dostarczonego przez powoda paliwa w chwili dostawy nie mogła być niższa niż 26 Mj/kg. Dalej posługując się zasięgniętymi wiadomościami specjalnymi Sąd Okręgowy stwierdził, że analizując sprawozdania z badań (k. 38-42) i przyjmując, że 1 kcal to 4,18 kJ, dochodzi się do wniosku, że wartość opałowa koksu po 35 dniach od dnia jego dostarczenia przez powoda była niższa od progu 26 Mj/kg w trzech z pięciu miejsc, gdzie go dostarczono o od 1,73% do 3,11%. Mając na względzie ustalenia M. K., zaakceptowane pierwotnie przez pozwanego, że wartość opałowa koksu składowanego na placu pozwanego po upływie miesiąca czasu mogła być o 10% niższa, można z całą pewnością stwierdzić, że w chwili dostarczenia koksu pozwanemu miał on parametry energetyczne zgodne z umową. Powołany w sprawie Instytut potwierdził, że przechowywanie opału w okresie 8.10.2019 r. do 12.11.2019 r. w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza, na niezabezpieczonym od czynników atmosferycznych placu składowym, mogło mieć wpływ na obniżenie parametrów jakościowych koksu w postaci poziomu wilgotności całkowitej. Wzrost wilgotności całkowitej mógł także się przełożyć na obniżenie wartości opałowej koksu.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wprawdzie Instytut w opiniach nie podał konkretnej liczby stopnia obniżenia się wartości opałowej koksu dostarczonego przez powoda we wskazanym okresie, jednakże mając na uwadze minimalnie obniżoną w stosunku do umówionego progu wartość opałową koksu po 35 dniach jego składowania na niezadaszonych placach pozwanego we wskazanych warunkach pogodowych, Sąd Okręgowy uznał za udowodnione przez powoda, że w chwili dostarczenia towaru pozwanemu odpowiadał on wymogom wskazanym w umowie.

Wobec powyższego uznał Sąd Okręgowy, że powód nie był, w świetle postanowień umowy, zobowiązany do dokonania wymiany wadliwej partii paliwa, a co za tym idzie, nie było podstaw do obciążenia go przez pozwanego karą umowną na podstawie § 8 ust. 1 pkt. 3 umowy, ani na żadnej innej podstawie. Logiczną tego konsekwencją było ustalenie przez ten Sąd bezskuteczności dokonanego przez pozwanego potrącenia kary umownej z należnego powodowi wynagrodzenia przewidzianego w umowie. Sąd Okręgowy wskazał, że roszczenie powoda o zapłatę pozostałej części wynagrodzenia, niezasadnie potrąconej przez pozwanego, podlegało uwzględnieniu w całości.

Dalej zauważył Sąd I instancji, że przedmiotem umowy była dostawa towaru w ramach działalności gospodarczej powoda, toteż powodowi przysługują za opóźnienie w spełnieniu świadczenia odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. Zasądzi je od następnego dnia po upływie 14-dniowego terminu do zapłaty wyznaczonego pozwanemu w wezwaniu z dnia 27.05.2020 r., odebranego przez niego w dniu 1.06.2020 r. (k. 58-62).

W punkcie 2 sentencji wyroku Sąd pierwszej instancji orzekł o kosztach procesu, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Z kolei w punkcie 3 sentencji wyroku, na podstawie art. 84 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz.U.2020.755 t.j.), Sąd Okręgowy nakazał zwrócić powodowi kwotę 787,21 zł, stanowiącą nadpłaconą zaliczkę na wydatki uiszczoną w sprawie.

Apelację wniósł pozwany, który zaskarżył wyrok w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za istotne w niniejszej sprawie treści pisma Komendanta (...) w K. z 20.01.2021 r. pomimo, że pismo owo nie było wyłączną podstawą naliczenia kar umownych stronie powodowej i stanowiło jedynie incydentalną oraz niewiążącą odpowiedź na pozaprocesowe wystąpienie pełnomocnika powoda;

- art. 245 k.p.c. w zw. z art. 230 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. 1 k.p.c. poprzez uznanie za pełnowartościowy dowód opinii prywatnej dr inż. M. K. pomimo faktu, że pozwany zakwestionował wspomnianą opinię prywatną;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za istotną w niniejszej sprawie opinii instytutu - Biura (...) sp. z o.o. w L. odnośnie wpływu przechowywania koksu w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza na niezabezpieczonym od czynników atmosferycznych placu na obniżenie parametrów jakościowych koksu oraz jego wartości opałowej pomimo, że opinia owa nie była kategoryczna, nie wskazywała konkretnych liczb wskazujących na ów wpływ i nie mogła podważyć wyników badań jakościowych koksu przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium.

2. Podniesiono także zarzuty naruszenia prawa materialnego:

- art. 353 § 1 k.c. i art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 499 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz strony powodowej kwoty 2988,90 zł, pomimo faktu, że wspomniana kwota należała się pozwanemu zgodnie z umową nr (...), w związku z kosztami przeprowadzonych badań, które wykazały niespełnienie przez koks wymogów umownych;

- art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych poprzez zasądzenie odsetek ustawowych nieznanych w polskim systemie prawa;

- art. 561 § 1 k.c. w zw. z art. 558 § 1 zd. 1 k.c. poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie nie mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o rękojmi;

- art. 471 k.c. w zw. z art. 483 § 1 k.c. - poprzez uwzględnienie powództwa pomimo faktu, że strona powodowa nie wykazała, że nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy nr (...) zawartej z pozwanym.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu na rzecz pozwanego, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, bądź o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Wniesiono także o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Strona powodowa w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz strony powoda zwrotu kosztów postępowania w przedmiotowej sprawie, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego, w wysokości co najmniej dwukrotności stawki przepisanej za prowadzenie postępowania w instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje

Zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd II instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz w postępowaniu apelacyjnym. Z regulacji tej wynika, że postępowanie apelacyjne polega na merytorycznym rozpoznaniu sprawy. Oznacza to, że wyrok sądu drugiej instancji musi opierać się na jego własnych ustaleniach faktycznych i prawnych poprzedzonych ponowną oceną materiału procesowego.

Apelacja wywiedziona przez pozwanego opiera się na zarzutach naruszenia prawa procesowego jak i materialnego. W takiej sytuacji sąd odwoławczy powinien w pierwszej kolejności odnieść się do pierwszej grupy zarzutów, bowiem prawidłowość zastosowania norm prawa materialnego może być rozważana dopiero po dokonaniu (uznaniu, że zostały poczynione) niewątpliwych ustaleń faktycznych (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 24.06.2020 r., IV CSK 607/18; z 26.03.1997 r., II CKN 60/97, OSNC 1997/9/128; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10.04.2014 r., V ACa 872/13).

Lektura apelacji prowadzi do wniosku, że kwestią sporną jest przede wszystkim to, czy podstawą ustalenia kary umownej była jakość dostarczonego opału wyrażająca się w wartości opałowej koksu, czy też niewłaściwe uziarnienie opału. W tym zakresie należy wskazać, że w świetle § 8 umowy pomiędzy stronami z dnia 27 września 2019 r. kary umowne przewidziano za odstąpienie od umowy z winy wykonawcy (§ 8 ust. 1 pkt 1), za opóźnienie w dostawie partii paliwa stałego (§ 8 ust. 1 pkt 2) oraz za opóźnienie w wymianie wadliwej partii paliwa stałego (§ 8 ust. 1 pkt 3). Ten ostatni przypadek został uregulowany w § 7 pkt 8 umowy, gdzie przewidziano wymianę towaru na wolny od wad w przypadku uzyskania wyników badań inspekcyjnych obniżonej wartości opałowej Qir o więcej niż 1000 kJ/kg w stosunku do minimalnej Qir wymaganej umową. Nie ulega wątpliwości, że żaden z przepisów umowy nie dawał zamawiającemu uprawnienia do żądania od wykonawcy wymiany wadliwej partii dostawy z powodu obniżonego parametru uziarnienia.

W toku procesu, w tym także na etapie postępowania apelacyjnego, pozwany wskazywał, że podstawą do zastosowania kary umownej były kwestie związane z obniżoną wartością opałową, a nie - jak przyjął Sąd pierwszej instancji - zbyt małe uziarnienie.

Sąd Okręgowy w tym zakresie odwołał się do stanowiska wyrażonego przez ówczesnego Komendanta (...) w K. z 20 stycznia 2021 r. Zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwe – zdaniem skarżącego - uznanie, że pismo to jest istotne w sprawie, pomija fakt, że stanowiło ono oficjalne stanowisko w sporze z powodową spółką. To właśnie komendant (...) jest osobą kierującą tą jednostką, jako dysponentem środków budżetu państwa trzeciego stopnia (zob. zarządzenie nr 12/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2012 roku w sprawie utworzenia jednostek budżetowych oraz ustanowienia kierowników jednostek budżetowych dysponentami środków budżetu państwa, Dz. Urz. MON 2012.88 z dnia 7 marca 2012 roku). Sama umowa pomiędzy stronami została podpisana, od strony Skarbu Państwa przez Komendanta (...), podpułkownika A. C. (k. 31).

Warto zauważyć, że pismo to wskazywało na stanowisko wskazanej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, jako dysponenta środków budżetu państwa trzeciego stopnia, w ramach realizacji umowy pomiędzy stronami, a w szczególności co do podstaw żądania wymiany dostarczonego przez powodową spółkę towaru, to zaś ma podstawowe znaczenie przy ocenie, czy kary umowne, której kwoty zostały potrącone z faktur wystawionych przez powoda, były należne.

Nie sposób wobec powyższego zgodzić się z pozwanym, że wskazane pismo posiada jedynie cechy incydentalnej i niewiążącej odpowiedzi na pozaprocesowe wystąpienie powoda. Nie ulega przy tym wątpliwości, że stanowisko reprezentanta jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa uwzględniało wnioski opinii rzeczoznawcy, do którego zwrócił się powód w celu przedstawienia stanowiska w ramach sporu pomiędzy stronami w fazie przedprocesowej.

Zwraca uwagę, że w odpowiedzi na pozew pozwany powołał się na wskazane pismo komendanta (...) w K. z dnia 20 stycznia 2021 roku i sam nazwał je „pismem pozwanego”, wobec tego dziwi wycofywanie się pozwanego w apelacji z przyznania w odpowiedzi na pozew, że pismo to traktował jako stanowisko pozwanego.

Odnośnie opinii, na którą w omawianej korespondencji powoływał się powód, należy wskazać, że powód na opinię dr inż. M. K. powoływał się także w pozwie, dołączył też pismo z dnia 7 stycznia 2021 roku, którego argumentacja opierała się na tej opinii, na które omówione wyżej pismo z dnia 20 stycznia 2021 roku było odpowiedzią. Nie jest prawdą twierdzenie skarżącego, że w odpowiednim czasie zakwestionował on wskazaną opinię. W odpowiedzi na pozew w ogóle się do niej nie odniósł, choć była ona elementem stanowiska powoda w korespondencji, na którą powód powołał się w pozwie.

Niezależnie od powyższego, choćby uznać, że apelujący skutecznie podważył znaczenie dowodu z opinii prywatnej dra inż. M. K., należy stwierdzić, że w postępowaniu przed Sądem Okręgowym przeprowadzono dowód z opinii Instytutu – Biura (...) sp. z o.o., której wniosków ostatecznie pozwany nie kwestionował, zaś wcześniejsze zastrzeżenia do pierwotnej opinii tego instytutu także w znacznej części dotyczyły granulacji koksu (podobnie jak pismo reprezentanta jednostki organizacyjnej pozwanego z dnia 20 stycznia 2021 roku, którego znaczenie skarżący obecnie bagatelizuje). Z dowodu tego jasno wynika, że wilgotność powietrza, taka jak istniejąca w okresie pomiędzy dostarczeniem opału a poddaniem go badaniu, może wpływać na zmianę zawilgocenia koksu poprzez zjawisko dyfuzji i wnikania wody w pory znajdujące się w koksie. Nie znajduje uzasadnienia obecne bagatelizowanie przez skarżącego znaczenia tej opinii.

Należy zauważyć, że opinia M. K. ma charakter opinii prywatnej. Słusznym jest przyjęcie, że opinia prywatna nie może zastąpić dowodu z opinii biegłego sądowego, czy instytutu naukowego lub naukowo-badawczego, gdy opinia taka jest niezbędna w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych (art. 278 i 290 k.p.c.). Nie oznacza to jednak, że nie ma ona jakiegokolwiek znaczenia. Może być traktowana jako element stanowiska procesowego samej strony, odnoszącego się zarówno do sfery faktów, jak również ich oceny prawnej. W zależności od stanowiska strony przeciwnej twierdzenia w niej zawarte, dotyczące faktów, mogą być przyznane przez stronę (art. 229 k.p.c.) lub być uznane za przyznane (art. 230 k.p.c.). (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2017 r., I CSK 778/15).

Nie budzi wątpliwości, że strona powodowa, doręczając pozwanemu wezwanie do zapłaty, załączyła także opinię eksperta na potwierdzenie swoich twierdzeń. Pozwany w piśmie stanowiącym odpowiedź na wezwanie do zapłaty nie zakwestionował tej opinii, a wręcz się z nią zgodził w sprawie stwierdzenia, że warunki atmosferyczne wpływają na jakość składowanego opału.

Jak już była mowa, opinia Instytutu, zasięgnięta przez Sąd Okręgowy w postępowaniu dowodowym oraz opinia, na którą powołała się powodowa spółka, dotyczą tożsamych kwestii. Wnioski płynące z opinii Instytutu wskazują jednoznacznie, że przechowywanie opału w okresie od 8.10.2019 r. do 12.11.2019 r. w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza, na niezabezpieczonym od czynników atmosferycznych placu składowym, mogło mieć wpływ na obniżenie parametrów jakościowych koksu w postaci wilgotności całkowitej, co mogło się przełożyć na obniżenie wartości opałowej koksu. Podobne wnioski wywiódł dr inż. M. K..

Nie sposób nie zauważyć, że sam pozwany w piśmie z 20 stycznia 2021 r. wskazał, że parametry dotyczące wilgotności koksu tylko nieznacznie odbiegają od parametrów ustalonych w umowie. Należy zatem podzielić ocenę Sądu Okręgowego, że choć Instytut nie podał konkretnie stopnia obniżenia się z tych powodów wartości opałowej koksu dostarczonego przez powoda, jednakże z uwagi na obniżoną w niewielkim zakresie wartość opałową po 35 dniach jego składowania na niezadaszonym placu, należało uznać, że pozwany nie wykazał, że powód nie dostarczył towaru odpowiadającego wymogom określonym w umowie. Towar został przy tym odebrany bez zastrzeżeń, tym samym powód nie miał obowiązku dokonania jego wymiany. W tych okolicznościach nie sposób uznać, aby zaistniały przesłanki do zastosowania kary umownej przewidzianej w treści § 8 ust. 1 pkt 3 umowy.

W ocenie Sądu odwoławczego należy podzielić ocenę, że strony zmodyfikowały w umowie zasady korzystania przez kupującego z rękojmi. Zgodnie z treścią art. 558 § 1 k.c. strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Prawidłowo ocenił Sąd Okręgowy, że kwestia rękojmi została w umowie uregulowana (§ 7 pkt 8). Apelujący co prawda w odwołaniu do orzecznictwa wskazywał, że modyfikacja przepisów o rękojmi powinna być dokonana w umowie oraz zawierać jednoznaczne rozstrzygnięcia, a także że takich zmian nie można domniemywać, jednakże trzeba zauważyć, że § 7 pkt 8 umowy stron wskazuje na warunki korzystania z prawa żądania wymiany wadliwego towaru na wolny od wad, poprzez określenie, w jakich sytuacjach taki obowiązek zachodzi po stronie powoda.

Trzeba dodać, że przepis ten, ograniczając sytuacje, w których powód miałby obowiązek dokonać wymiany towaru, nie rozszerza jego odpowiedzialności na okoliczności niezawinione (art. 473 k.c.).

Ponadto z § 5 ust. 9 umowy wynika, że wadliwość towaru polegająca na obniżonej granulacji może być przyczyną odmowy odbioru towaru, co o tyle jest zrozumiałe, że wada ta należy do wad jawnych, możliwych do stwierdzenia przy odbiorze. Kwestia odbioru także została umownie uregulowana (§ 5 ust. 8). toteż w sytuacji, gdy towar został przyjęty bez zastrzeżeń przez pozwanego, niezasadnym było powoływanie się na złą jakość towaru z tej przyczyny po ponad miesiącu od odbioru towaru. Bezspornym jest, że na zlecenie pozwanego przeprowadzono badania dostarczonego koksu, próbki przyjęto 19-20.11.2019 r. (k. 38-42), a zatem ponad miesiąc po do dostarczeniu dostaw opału (8.10.2019 r.) Wyniki badań wskazały, że uziarnienie poniżej 40 mm wynosiło od 16,7 % (K.) do 49,3 % (U.). Należy podzielić ocenę Sądu Okręgowego, że wyniki tych badań poddają w wątpliwość rzetelność przeprowadzonych czynności odbioru lub samych badań. Nie można jednak obarczać powoda skutkami braku staranności w dokonaniu czynności odbiorczych.

Podważając ocenę prawną co do modyfikacji odpowiedzialności pozwanego z tytułu rękojmi skarżący wskazał orzeczenia, które jednak nie odpowiadają stanowi faktycznemu niniejszej sprawy. Pierwsze z nich dotyczyło umowy, w której nie zawarto żadnego odstępstwa od zasad wynikających z przepisów o rękojmi za wady fizyczne przedmiotu sprzedaży, zaś drugie opiera się na stwierdzeniu, że o wyłączeniu odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie może być mowy w sytuacji zatajenia wady przez sprzedawcę. Należy dodać, że ewentualne niejasności, także co do tego, jak kształtuje się obowiązek wymiany towaru przez powoda, od którego wykonania zależała możliwość naliczenia kar umownych, których potrącenie doprowadziło powoda do wniesienia powództwa o zapłatę potrąconych kwot, nie mogą obciążać powoda, bowiem umowa została zawarta po przeprowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, a więc została sporządzona przez pozwanego.

Za niezasadne należy uznać także odwołanie się przez skarżącego do norm odkodowanych z treści art. 471 k.c. w zw. z art. 483 § 1 k.c. Nie sposób podzielić argumentacji, że Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo, choć strona powodowa nie wykazała, że nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania. Jak wyżej wskazano, zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na uznanie, że zobowiązanie nie zostało przez powoda wykonane prawidłowo, w kontekście uprawnień pozwanego do nałożenia kar umownych na rzecz powoda.

Wobec powyższego, skoro niezasadne okazało się obciążenie strony powodowej karami umownymi, to żądanie pozwu, obejmujące dochodzenie kwoty, której pozwany nie zapłacił zgodnie z umową, potrącając te kary, należało uwzględnić. Wywiedziona przez pozwanego apelacja okazała się jednak zasadna w zakresie zasądzenia kwoty 2988,90 zł, albowiem kwota ta była należna pozwanemu. Stanowiła koszty analizy próbki inspekcyjnej, które zgodnie z postanowieniem § 7 ust. 7 umowy miał ponieść wykonawca (powód). Pozwany przesłał powodowi notę obciążeniową nr (...) na kwotę 2.988,90 zł stanowiącą równowartość kosztów poniesionych przez pozwanego za przeprowadzone badania, których wyniki analizy nie spełniły wymogów umownych – nie jest istotne, jakie były przyczyny tego stanu rzeczy. Powyższe uzasadniało więc obciążenie tymi kosztami powoda.

W związku z tym Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w punkcie pierwszym zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1. tylko o tyle, że zasądzoną tytułem należności głównej kwotę obniżył o 2.988,90 złotych.

Rację ma skarżący, że Sąd pierwszej instancji zasądził odsetki, których kwalifikacja na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, nie jest w świetle tego orzeczenia możliwa. Co prawda Sąd Okręgowy powołał się w uzasadnieniu orzeczenia na art. 8 powołanej ustawy, jednak nie znajduje to odzwierciedlenia w treści sentencji wyroku.

Mimo tego wyrok w zakresie odsetek nie podlegał zmianie. Rzeczą wykonania wyroku jest ocena, czy oraz o jakich odsetkach może być mowa. Jednocześnie nie ma podstaw do przyjęcia, że pozwany nie pozostaje w opóźnieniu od daty początkowej zasądzonych odsetek.

Mając powyższe na względzie apelację w pozostałej części, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalono jako bezzasadną.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu w postępowaniu apelacyjnym uwzględnia wynik sprawy w tej instancji, a także fakt, że powód przegrał sprawę w jedynie minimalnym zakresie (art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c.). Koszty te obejmują wynagrodzenie pełnomocnika powoda, ustalone na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Orzeczenie o odsetkach od zasądzonej kwoty tytułem kosztów znajduje podstawę w art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Leon Miroszewski