Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

3 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO del. Robert Bury

Protokolant:sek. sąd. Jagoda Zajkowska

po rozpoznaniu 12 września 2024 r. w Szczecinie na rozprawie

sprawy z powództwa W. A.

przeciwko (...) w W. P.

o przywrócenie do pracy i zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z 28 kwietnia 2023 r., sygn. akt I C 1009/22,

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda 52.200 zł (pięćdziesiąt dwa tysiące dwieście złotych) oddalając powództwo w pozostałym zakresie;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym;

4.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie IV. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Szczecinie 2.610 zł (dwa tysiące sześćset dziesięć złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych i odstępuje od obciążania powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Robert Bury

Sygnatura akt I ACa 1319/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 28 kwietnia 2023 r. w sprawie z powództwa W. A. przeciwko Spółdzielczej (...) w W. oddalił powództwo główne o przywrócenie do pracy oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda 104.400 zł.

Wyrok zapadł w sprawie, w której powód domagał się przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy, z uwzględnieniem regulacji płacowych dokonanych w pozwanej spółdzielni po 13.09.2021 r. oraz zasądzenia od pozwanej 52.200 zł brutto tytułem wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy pod warunkiem podjęcia pracy. Żądaniem ewentualnym powód domagał się zasądzenia od pozwanej 104.400 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z przepisami rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia. Podniósł, że jest członkiem (...) oraz świadczył pracę na rzecz pozwanej jako dyrektor jednego z zakładów. Ze względu na swój stan zdrowia powód przebywał na zwolnieniu lekarskim do 12 września 2021 r. Następnie rozpoczął opiekę nad chorą matką oraz ponownie korzystał ze zwolnienia lekarskiego. 13 września 2021 r. pozwana wystosowała do powoda oświadczenie o ustaniu obowiązku świadczenia pracy, do czego – zdaniem powoda – nie była uprawniona. Zaznaczył również, że wskazana w oświadczeniu pozwanej przyczyna rozwiązania stosunku pracy jest nieprawdziwa i niekonkretna. Dochodzona przez powoda wysokość odszkodowania odpowiada rocznym zarobkom, które utracił.

Pozwana, domagając się oddalenia powództwa, zakwestionowała, jakoby powód był pracownikiem spółdzielni w rozumieniu art. 2 k.p., a pozwana pracodawcą, którego definiuje art. 3 k.p. Powoda nie łączył też stosunek pracy w rozumieniu art. 182 ustawy z 16.09.1982 r. - Prawo spółdzielcze. Zdaniem pozwanej, powód nie wykazał, że odzyskał zdolność do pracy po okresie zasiłkowym wynoszącym 182 dni, zaś zwolnienie od wykonywania pracy z powodu konieczności opieki nad członkiem rodziny i kolejne po nim zaświadczenie o niezdolności do pracy nie przedłużają obowiązującego okresu zasiłkowego. Podstawę prawną złożonego oświadczenia o ustaniu obowiązku świadczenia pracy po 2 września 2021 r. wskazano w art. 155 § 1 Prawa spółdzielczego. Pozwana zarzuciła powodowi brak wykazania, że po trwającej 182 dni niezdolności do pracy, był zdolny do jej świadczenia, co wymagało przedstawienia właściwej dokumentacji lekarskiej.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwana jest rolniczą spółdzielnią produkcyjną, prowadzącą działalność gospodarczą: produkcję rolniczą, przetwórstwo rolno-spożywcze i przemysłowe oraz działalność handlową i usługową na terenie całego kraju. Powód w 2007 r. legitymował się doświadczeniem w działalności świadczonej przez pozwaną, w przeszłości kierował innymi zakładami rolnymi. 1 września 2007 r. powód został przyjęty do grona członków pozwanej, po czym rozpoczął świadczenie pracy na stanowisku kierownika zakładu rolnego w R.. Do jego obowiązków należał nadzór nad hodowlą bydła mlecznego i mięsnego. W treści deklaracji powód wskazał, że przyjmuje do wiadomości, iż w stosunku do pracy członków spółdzielni, spraw urlopowych i socjalnych oraz innych zagadnień formalno-prawnych związanych ze świadczeniem pracy na rzecz pozwanej nie mają zastosowania przepisy kodeksu pracy.

Pozwana prowadzi działalność na podstawie przepisów szczególnych, dotyczących rolniczych spółdzielni produkcyjnych, ustawy z 16.09.1982 r. Prawo Spółdzielcze (dalej. pr. spółdz.) oraz na podstawie Statutu. Zgodnie z § 8 ust. 1 pkt 1.1. Statutu, członkowie mają prawo świadczyć pracę w spółdzielni stosownie do swoich możliwości i kwalifikacji zawodowych oraz potrzeb spółdzielni. Spółdzielnia może rozwiązać stosunek członkostwa tylko przez wykluczenie albo wykreślenie członka (§ 13 ust. 5 Statutu). Wykreślenie członka z rejestru może nastąpić w przypadkach określonych w § 15 ust. 2 pkt 2.1.-2.7. Według § 26 ust. 1 Statutu, zdolny do pracy członek spółdzielni ma prawo i obowiązek świadczyć pracę w spółdzielni w rozmiarze ustalanym corocznie przez Zarząd, stosownie do potrzeb wynikających z planu działalności gospodarczej spółdzielni. Członek może być pozbawiony świadczenia pracy przed wykluczeniem, o ile jego działanie wpływa na szkodę spółdzielni (ust. 2). Członkowie otrzymują opłatę za świadczenie pracy w formie udziału w dochodzie podzielnym stosownie do wkładu ich pracy (§ 29).

Stosunki służbowe między pozwaną a jej członkami reguluje „Regulamin wewnętrzny (...)”. Określa on również zasady działalności organów samorządowych, ich uprawnienia, metody zarządzania gospodarką spółdzielczą, sposoby organizacji pracy, jej ewidencję i zasady opłaty za świadczoną pracę, polegające na wypracowaniu dochodu spółdzielni i jego podziału. Regulamin wewnętrzny spółdzielni stanowi dokument dostosowujący przepisy ustawy pr. spół. i statutu spółdzielni, do zakresu działalności pozwanej. § 7 ust. 1 Regulaminu stanowi, że działalność gospodarcza spółdzielni prowadzona jest w oparciu o roczny plan gospodarczo-finansowy i inwestycyjny, uchwalany i zatwierdzony przez Radę Nadzorczą pozwanej, którego realizatorem jest zarząd.

Od 1.10.2020 r. powód przebywał na zaległym urlopie wypoczynkowym, zaplanowanym do 24.03.2021 r. Ten czas wykorzystał na wizyty u specjalistów oraz wykonanie szeregu badań zdrowotnych. 15.03.2021 r. powód otrzymał zwolnienie lekarskie, podczas którego uczęszczał na wizyty kardiologiczne, wykonywał badania oraz zażywał przepisane leki.

Pismem z 31.03.2021 r. pozwana zawiadomiła powoda, że po zakończeniu zwolnienia lekarskiego ma stawić się do działu kadr celem ustalenia dalszego trybu postępowania, zaznaczając, iż dalsze wykorzystywanie urlopu wypoczynkowego, przerwanego wskutek choroby, może nastąpić jedynie po uprzednim złożeniu wniosku i dokonaniu ustaleń w tym zakresie. Powód odebrał pismo 6.04.2021 r.

Powód przebywał na zwolnieniu lekarskim od 15.03.2021 r. do 12.09.2021 r., łącznie przez 182 dni. Po zakończonym zwolnieniu lekarskim powód nie planował kontynuowania przerwanego urlopu wypoczynkowego, jednakże w tym czasie nastąpiły nieprzewidziane okoliczności w postaci śmierci ojca powoda oraz obowiązku całodobowej opieki nad samotną, schorowaną matką powoda M. A., która wówczas wprowadziła się do syna. W celu sprawowania opieki nad matką powód złożył w ZUS wniosek o opiekę nad rodzicem w oparciu o zwolnienie lekarskie wystawione z tego tytułu na okres od 13.09.2021 r. do 26.09.2021 r. Pozwana nie kontaktowała się z powodem ani 13.09.2021 r., ani w kolejnych dniach. 14.09.2021 r. pozwana wystosowała do powoda pisemne oświadczenie, w którym powołała się na treść art. 155 § 1 pr. spółdz. oraz oznajmiła, iż przy uwzględnieniu aktualnej sytuacji ekonomicznej i wprowadzonych zmian organizacyjnych, z dniem wykorzystania zwolnienia lekarskiego (tj. 13.09.2021 r.) ustaje obowiązek świadczenia przez powoda pracy na rzecz spółdzielni. Jednocześnie poinformowała powoda, że za niewykorzystany urlop wypoczynkowy otrzyma on ekwiwalent pieniężny. Powód otrzymał pismo 28.09.2021 r. Pomimo złożonego przez pozwaną oświadczenia, powód nadal pozostaje jej członkiem.

12.09.2021 r. pozwana wyrejestrowała powoda z ubezpieczenia społecznego oraz przekazała do ZUS udostępnione zaświadczenia lekarskie (ZUS ZLA) wraz z zaświadczeniami ZUS Z-3a, obejmującymi zasiłek opiekuńczy i kolejne zwolnienie lekarskie, o czym poinformowała powoda pismem z 27.09.2021 r., doręczonym 7.10.2021 r.

Oświadczenie o zakończeniu stosunku prawnego zostałoby złożone powodowi także wtedy, gdyby powrócił do spółdzielni po usprawiedliwionej nieobecności. Zarząd pozwanej nie prowadził rozmów na temat pozostawienia powoda w strukturze spółdzielni po jej reorganizacji, a zwłaszcza w zakresie przydzielania mu innego rodzaju pracy/zmiany zakładu.

Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia matki powoda i skorelowane z tym jego złe samopoczucie, powód udał się na poradę do lekarza psychiatry. 22.09.2021 r. otrzymał zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy. Powodowi przepisano leki wyciszające, zaś sytuacja jego matki uległa unormowaniu dzięki zorganizowaniu opieki. We wcześniejszych latach powód nie przebywał na żadnych dłuższych zwolnieniach lekarskich.

23.02.2021 r. zarząd pozwanej podjął uchwałę dotyczącą reorganizacji w (...) R., w której wskazano, że w związku z sytuacją ekonomiczną spółdzielni oraz planowanymi zmianami organizacyjnymi, z dniem 1.03.2021 r. przekazano grunty orne oraz łąki do sąsiednich zakładów, tj. (...) B., (...) P. i (...) W.. Zaznaczono, że zmiana miejsca świadczenia pracy przez członka spółdzielni będzie zmianą podporządkowania służbowego, którą należy przeprowadzić przy uwzględnieniu obowiązujących regulacji prawnych. Nieformalne ustalenia co do reorganizacji tego zakładu były podejmowane podczas posiedzeń zarządu już w 2019 r. Indywidualne ustalenia w zakresie zmiany miejsc pracy rozpoczęły się w grudniu 2020 r., zaś z końcem marca 2021 r. większość pracowników została przydzielona do innych zakładów. Zasadą w pozwanej spółdzielni było, że podczas reorganizacji każdy z członków otrzymywał pracę w innym zakładzie.

Przed reorganizacją zakład rolny w R. obejmował 1.148 hektarów gruntów uprawnych, w tym: rzepaku, kukurydzy, pszenicy, żyta, jęczmienia i buraka. Pracowało w nim kilkadziesiąt osób. Dostępny był sprzęt w postaci przyczep, ciągników, kombajnów, ładowarek. W 2020 r. zakład zajmował się produkcją rolną i hodowlaną (2 fermy mięsne i mleczne, trzoda chlewna w ilości 4.000 sztuk oraz bydło w ilości 2.000 sztuk). Reorganizacja zakładu w R. polegała na tym, że z dniem 1.04.2021 r. pola oraz sprzęt zostały przejęte przez zakład rolny B.. Wszyscy pracownicy zakładu (poza powodem) zostali przeniesieni do innych zakładów. Po reorganizacji na gruntach zakładu w R. nadal prowadzona jest produkcja rolna i hodowlana.

Pismem z 11.04.2022 r. pozwany zwrócił się do ZUS o udzielenie informacji, czy powodowi przysługiwało prawo do zasiłków: opiekuńczego (od 13.09.2021 r. do 26.09.2021 r.) lub/i chorobowego (od 22.09.2021 r.). Pismem z 10 czerwca 2022 r. ZUS poinformował pozwanego, że powodowi nie przysługuje zasiłek choroby po ustaniu tytułu zatrudnienia, ponieważ od 1.10.2020 r. ma przyznane prawo do emerytury.

Pismem z 21.02.2023 r. pozwana zwróciła się do ZUS z prośbą o ocenę zdarzeń zwalniających powoda od świadczenia pracy w pozwanej. W związku z prowadzonym postępowaniem sądowym, pismem z 20.03.2023 r., ZUS odmówił udzielenia odpowiedzi.

W styczniu kierownicy zakładów pozwanej tworzą plany działalności finansowo-gospodarczej, które po uprzednim zatwierdzeniu przez specjalistów poszczególnych działów są przedstawiane prezesowi zarządu spółdzielni. Następnie, po zatwierdzeniu przez radę nadzorczą, plan jest przedstawiany walnemu zgromadzeniu jako ogólny plan dla całej spółdzielni. Na jego podstawie kierownicy zakładów otrzymują środki finansowe. Plan taki wskazuje, ile osób w poszczególnych grupach zawodowych powinno uczestniczyć przy poszczególnych pracach.

Na początku 2021 r. zastępca powoda, księgowa oraz specjaliści stworzyli plan dla zakładu rolnego w R., który został zaakceptowany przez zarząd. Plan ten był konsultowany z powodem i nie przewidywał reorganizacji zakładu.

Zadaniem kierowników zakładów było kierowanie pracowników na badanie okresowe. Do zakładów przyjeżdżał lekarz przeprowadzający badania, a następnie wystawiający zaświadczenia o dopuszczeniu członka spółdzielni do pracy, bądź zlecający dodatkowe badania. Praktyką w pozwanej spółdzielni było, że pracownik, przed dopuszczeniem do pracy po dłuższej nieobecności, otrzymywał od kierownika zakładu skierowanie na badanie lekarskie. Powód nie otrzymał skierowania na badanie po zakończonych zwolnieniach lekarskich. Wynagrodzenie powoda w 2021 r. wynosiło 8.700 zł brutto miesięcznie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo główne za niezasadne, natomiast uwzględnił powództwo ewentualne. Powołując treść przepisów art. 139, 155, 157 pr. spółdz. oraz § 26 ust. 1 Statutu pozwanej, zaznaczył, że prawa i obowiązki członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych są uregulowane w odmienny sposób niż prawa i obowiązki pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy. Członkowie spółdzielni produkcyjnych mogą świadczyć pracę na rzecz spółdzielni wyłącznie w oparciu o stosunek członkostwa, natomiast umowa o pracę lub umowy cywilnoprawne mogą być zawierane jedynie z osobami, które nie są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej. O ile niektóre prawa i obowiązki związane z wykonywaniem pracy członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej mogą być podobne lub identyczne jak wynikające z zatrudnienia pracowniczego, to ustawodawca wybrał dla członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej inną podstawę zatrudnienia, niż umowa o pracę. Skoro świadczenie pracy przez powoda wynikało z członkostwa w pozwanej, to stosunek prawny łączący go ze spółdzielnią ma charakter cywilnoprawny i wynika z przepisów pr. spółdz. i Statutu pozwanej. W tej brak było podstaw prawnych do przywrócenia powoda do pracy na tych samych warunkach pracy i płacy oraz zasądzenia na jego rzecz 52.700 zł, pod warunkiem podjęcia tej pracy. Sąd podkreślił, że ani ustawa Prawo spółdzielcze, ani Statut pozwanej nie zawierają szczególnych zasad w przedmiocie ochrony członka spółdzielni wykonującego pracę na rzecz spółdzielni, w szczególności nie przewidują uprawnień analogicznych do występujących w regulacjach prawa pracy, takich jak roszczenie o przywrócenie do pracy. Wobec tego roszczenie główne w zakresie przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy oraz zasądzenia wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy pod warunkiem podjęcia pracy, nie mogło zostać uwzględnione z uwagi na brak podstawy prawnej w przepisach prawa materialnego.

Sąd uwzględnił roszczenie ewentualne, polegające na zasądzeniu od pozwanej na rzecz powoda 104.400 zł tytułem odszkodowania za niezasadne zakończenie trwającego pomiędzy stronami stosunku prawnego. Powód wykazał przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej w postaci szkody i jej wysokości oraz istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy zakończeniem stosunku prawnego, a szkodą w postaci utraconego dochodu w wysokości 104.400 zł. Zarówno z art. 155 § 1 pr. spół., jak i z § 8 ust. 1 oraz § 26 ust. 1 Statutu pozwanej wynika prawo członka spółdzielni do świadczenia pracy. Oznacza to, że każdy członek spółdzielni posiada korporacyjne, osobiste uprawnienie do pracy, które jest immanentnie związane ze stosunkiem członkostwa. Podjęte przez pozwaną czynności, mające na celu zakończenie stosunku prawnego miały miejsce, kiedy powód z przyczyn obiektywnych nie mógł świadczyć pracy na rzecz spółdzielni zgodnie z obowiązkiem wynikającym z przepisów pr. spółdz. i Statutu. Do 12.09.2021 r. powód przebywał na zwolnieniu lekarskim, zaś od 13.09.2021 r. rozpoczął usprawiedliwioną nieobecność z powodu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny (matką). Pomimo tego pozwana, pismem z 13.09.2021 r., złożyła powodowi oświadczenie o rozwiązaniu z nim stosunku zobowiązaniowego, powołując się na przepis art. 155 § 1 pr. społ., z którego oprócz obowiązku członka spółdzielni świadczenia pracy wynika równoważne prawo do jej świadczenia. Skoro powód nadal pozostaje członkiem pozwanej, to będąc zdolnym do pracy miał prawo świadczyć pracę na rzecz spółdzielni. Z oświadczenia pozwanej z 13.09.2021 r. nie wynika, aby do rozwiązania stosunku zobowiązaniowego doprowadziło działanie powoda na szkodę spółdzielni, a wykorzystanie przez powoda zwolnienia lekarskiego z 13.09.2021 r.

Sąd zaważył również, że nieformalne ustalenia co do reorganizacji (...) w R. były podejmowane już w 2019 r., zaś indywidualne ustalenia w zakresie zmiany miejsc pracy członków tego rozpoczęły się w grudniu 2020 r. Z końcem marca 2021 r. większość pracowników została przydzielona do innych zakładów. Skoro zasadą w pozwanej było, że podczas reorganizacji, każdy z członków otrzymywał pracę w innym zakładzie, a plany gospodarcze spółdzielni tworzone są na początku stycznia każdego roku, pozwana już wtedy miała wiedzę o likwidacji stanowiska powoda. Mimo tego nie zaproponowała mu alternatywnego stanowiska w innym zakładzie rolnym. O ile powód przebywał wówczas na zwolnieniu lekarskim, to brak jest podstaw do uznania, że zamierzał zrezygnować ze stosunku zobowiązaniowego łączącego go z spółdzielnią.

Sąd nie podzielił argumentacji pozwanej, jakoby obowiązkiem powoda było informowanie spółdzielni o planowanym powrocie do zakładu, czy uzyskaniu zwolnień lekarskich. Powód przebywał na zwolnieniach lekarskich począwszy od 15.03.2021 r., zaś pozwana honorowała zwolnienia lekarskie swoich członków. Jednocześnie nie kwestionowała realności przyczyny nieobecności powoda w pracy 13.09.2021 r., kiedy to powód opiekował się chorą matką i z tego tytułu wystąpił o zasiłek opiekuńczy, który ostatecznie nie został mu przyznany. Zwolnienie lekarskie zostało wystawione elektronicznie i przesłane na Platformę Usług Elektronicznych ZUS, w związku z czym pozwana miała pełną wiedzę, że nieobecność powoda w zakładzie rolnym stanowi nieobecność usprawiedliwioną.

Sąd zauważył, że pozwana nie wystawiła powodowi skierowania na badanie lekarskie, pomimo iż pracownicy spółdzielni, przed dopuszczeniem do pracy po dłuższej nieobecności, otrzymywali takie skierowanie od kierownika zakładu. Z zeznań wiceprezesa zarządu spółdzielni T. Ż. wynika, że oświadczenie o zakończeniu łączącego strony stosunku prawnego zostałoby złożone niezależnie od tego, czy powód powróciłby do spółdzielni po zakończeniu nieobecności 13 września 2021 r., czy też nie. Zarząd nie prowadził rozmów na temat powoda w strukturze spółdzielni po reorganizacji, w tym w zakresie przydzielania mu innego rodzaju pracy/zmiany zakładu. Zdaniem Sądu, skoro oświadczenie było przygotowane już 13.09.2021 r., to decyzja o zakończeniu z powodem quasi-umowy musiała powstać już wcześniej. Okoliczności te dobitnie świadczą o tym, że pozwana nie miała zamiaru kontynuowania z powodem stosunku cywilnoprawnego. Podstawy rozwiązania stosunku prawnego łączącego strony nie mogła stanowić reorganizacja zakładu w R., na którego gruntach jest kontynuowana działalność uprawna i hodowlana. Możliwości świadczenia pracy na rzecz pozwanej nie pozbawia powoda nabycie przez niego praw emerytalnych. Pozwana nie wykazała także niezdolności powoda do pracy. Sąd uznał zatem, że powód w dalszym ciągu miał prawo świadczyć pracę w spółdzielni, osiągając dochody w dotychczasowej wysokości. Wysokość należnego odszkodowania wyliczono mnożąc zarobki powoda w wysokości 8.700 zł brutto przez okres 12 miesięcy pozostawania bez pracy.

Pozwana wniosła apelację od wyroku zaskarżając go w części tj. w zakresie pkt II-IV. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób swobodny, niewszechstronny, polegającej m.in. na:

-

pominięciu braku wykazania przez powoda zdolności do świadczenia pracy jako członka spółdzielni oraz oceny potrzeb w świadczeniu pracy przez powoda;

-

przyjęciu, że pozwana niezasadnie zakończyła stosunek prawny łączący strony; powód jest zdolny do świadczenia pracy po wyczerpaniu 182 dni zwolnienia lekarskiego; pozwana ma obowiązek sprawdzenia, czy po odbytym zwolnieniu lekarskim powód nadal był niezdolny do pracy;

-

uznanie, że nie występowały podstawy do złożenia powodowi oświadczenia z 13.09.2021 r. o rozwiązaniu z nim stosunku zobowiązaniowego pomimo likwidacji (...) w R., którego powód był kierownikiem;

-

uznanie, że pozwana uniemożliwiła powodowi świadczenie pracy po 182 dniach zwolnienia lekarskiego, bez uprzedniego sprawdzenia dalszej niezdolności do pracy, po czym złożyła oświadczenie o ustaniu stosunku prawnego;

2.  art. 231 k.p.c. poprzez uznanie oświadczenia powoda o jego zdolności do pracy po 182 dniach choroby oraz możliwości dalszego świadczenia pracy;

3.  art. 6 ust. 1 pkt 3, art. 8 ust. 4 i art. 13 pkt 3 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez ich pominięcie;

4.  art. 4, 8, 13, 32 ust. l pkt 3, 53 i 55 ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przez ich pominięcie;

5.  rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktyki opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy przez ich pominięcie;

6.  § 1 pkt 2 i § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 8.12.2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokości oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków przez ich pominięcie;

7.  art. 476 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie obowiązków i uprawnień członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych w zakresie ubezpieczeń społecznych;

8.  § 53 Regulaminu wewnętrznego pozwanej przez pominięcie obowiązków powoda w zakresie poddania się badaniu kontrolnemu po 182 dniach zwolnienia lekarskiego;

9.  art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. przez brak wskazania w uzasadnieniu wyroku podstaw faktycznych rozstrzygnięcia, w tym w szczególności pominięcie braku wykazania przez powoda zdolności do pracy po przebytej chorobie i potrzeby jej świadczenia po likwidacji zakładu rolnego, którego był kierownikiem oraz zaniechanie oceny żądań powoda ze wskazaniem ich podstaw faktycznych i prawnych;

10.  art. 155 pr. spółdz. przez błędną wykładnię i zastosowanie oraz przyjęcie, że:

-

powód mógł świadczyć pracę pomimo likwidacji zakładu rolnego w R.;

-

powód mógł świadczyć pracę po 182 dniach zwolnienia lekarskiego w sytuacji, kiedy nie udokumentował zdolności do świadczenia pracy kontrolnym badaniem lekarskim, do czego był zobowiązany.

11.  § 26 Statutu i § 53 ust. 8 Regulaminu wewnętrznego pozwanej poprzez ich pominięcie w odniesieniu do regulacji ustalających obowiązki członków spółdzielni w zakresie ubezpieczeń społecznych, w tym badań lekarskich, a także warunków uprawniających do świadczenia pracy,

12.  art. 471 k.c. przez jego zastosowanie

13.  art. 327 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c., a także art. 321 § 1 k.p.c. przez zaniechanie przez Sąd wskazaniu podstaw prawnych stanowiących podstawę dochodzonego odszkodowania.

Wskazując na powyższe zarzuty, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

1.  W pierwszej kolejności rozstrzygnięcia podlegają najdalej idące zarzuty w tym, które mogą skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku z powodu nierozpoznania istoty sprawy, a do których, w szczególnych okolicznościach i wyjątkowo, należy zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. Zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 k.p.c. zasadny jest tylko wówczas, gdy z powodu braku w uzasadnieniu wymaganych wskazaną normą elementów, zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli, więc treść uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji uniemożliwia całkowicie odkodowanie toku wywodu, który doprowadził do jego wydania (np.: wyroki SN z 27.03.2008 roku, III CSK 315/07; z 21.02.2008, III CSK 264/07). Uzasadnienie wyroku sądu jest odzwierciedleniem sylogizmu prawniczego, który podczas narady nad wyrokiem umożliwia stosowanie konsekwencji normy prawnej do ustalanych faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, a wypełniających jej hipotezę. Apelujący wskazuje na wadliwość uzasadnienia wyroku Sądu uniemożliwiającą ustalenie faktów oraz podstawy prawnej, skoro odwołuje się do pełnej treści normatywnej wskazanego przepisu. Oczywista bezzasadność tak sformułowanego zarzutu wynika z treści wyroku Sądu Okręgowego, w którym w części wstępnej, wskazano fakty, które Sąd pierwszej instancji uznał za udowodnione i dowody, na których się oparł. Fakty istotne dla rozstrzygnięcia wyznacza hipoteza normy prawa materialnego znajdująca zastosowanie w sprawie, także przesłanki domniemań prawnych i faktycznych oraz fakty pozwalające na ocenę wiarygodności oraz mocy dowodowej źródeł dowodowych (art. 227 k.p.c.). Uzasadnienie wyroku wskazuje fakty istotne dla rozstrzygnięcia, dowody stanowiące podstawę dla takich ustaleń, podstawy materialne, ich wykładnię oraz subsumpcję, co pozwala na prześledzenie toku rozumowania Sądu i przesądza o bezzasadności zarzutu wadliwego uzasadnienia. Sąd pierwszej instancji ustalił fakty decydujące o istnieniu kontraktowego roszczenia odszkodowawczego, zatem zarzut wadliwości uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji jest bezpodstawny. Apelujący błędnie utożsamia niespełnienie wymogów ustawowych uzasadnienia wyroku z błędnymi ustaleniami faktycznymi albo brakiem tych ustaleń, czyli ewentualnie z zarzutami innego rodzaju, odnoszącymi się do błędów w zakresie gromadzenia albo oceny materiału dowodowego. podobna uwaga dotyczy podstawy prawnej wyroku, sąd pierwszej instancji wskazał na przepis artykułu 471 k.c. i stwierdził, że powodowi przysługuje roszczenie o odszkodowanie. Apelujący zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c. mylnie utożsamia z zarzutami prawa materialnego.

2.  Forma apelacji uniemożliwia, przy konieczności zachowania logicznego i uporządkowanego wywodu uzasadnienia wyroku sądu, odniesienie się do podniesionych zarzutów w przedstawionej kolejności. Wykazanie bezzasadności zarzutów apelacyjnych musi zatem polegać na wykazaniu zasadności tez przeciwnych i to przede wszystkim w odniesieniu do ocen prawnych. W ten sposób uzasadnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji nabiera dwojakiej roli, mianowicie właściwej i normatywnie przewidzianej w art. 327 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c., a będącej wyrazem ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy w ramach zakreślonych wymogami apelacji pełnej oraz szczególnej, przewidzianej dla uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji w art. 387 § 2 ¹ pkt 2 k.p.c. Ujmując tę kwestię inaczej, ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy przez Sąd drugiej instancji stanowi jednocześnie uzasadnienie tez przeciwnych do wyrażonych w zarzutach apelacyjnych, przez co następuje ich ocena. Zasadniczego znaczenia nabierają wypowiedzi Sądu Najwyższego odnoszące się do treści uzasadnienia Sądu, kiedy treść apelacji została nadmiernie rozbudowana; z obowiązku ustanowionego w art. 378 § 1 k.p.c. nie wynika konieczność osobnego omówienia w uzasadnieniu wyroku każdego argumentu podniesionego w apelacji, ale wystarczające jest odniesienie się do nich w sposób wskazujący, że zostały przez sąd drugiej instancji rozważone (wyroki SN z 24.03.2010 r., V CSK 296/09, z 26.04.2012 r., III CSK 300/11, z 4.09.2014 r., II CSK 478/13, 22.08.2018 r., III UK 119/17). Sąd drugiej instancji jest obowiązany zamieścić w uzasadnieniu wyłącznie takie elementy, które ze względu na treść apelacji i zakres rozpoznania są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy, ale nie ma zarazem obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, jeżeli nie mają one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (postanowienie SN z 16.03.2012 r., IV CSK 373/11, wyrok SN z 29.10.1998 r., II UKN 282/98). Uzasadnienie wyroku sporządza się w sposób zwięzły (art. 327 ¹ § 2 k.p.c.). Jeżeli zarzuty apelacyjne są ponadprzeciętnie rozbudowane, można je rozważać łącznie, chwytając oś problemu, byleby podsumować je stanowczą puentą z wyjaśnieniem, dlaczego tego rodzaju argumentacja nie jest zasadna (postanowienie SN z 17.11.2020 r., I UK 437/19). Przedstawione niżej ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy decyduje o bezzasadności zarzutów apelacji pozwanego. Sąd Apelacyjny przyjmując określoną ocenę prawną faktów uznaje jednocześnie za niezasadne zarzuty apelacji sprzeczne z tą oceną.

3.  Sąd Apelacyjny, wskazując podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, przyjmuje za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.); oceny prawne wymagają uzupełnienia na skutek zarzutów apelacji i odmiennej perspektywy w zakresie znaczenia okresów niezdolności do pracy powoda po zakończeniu zwolnienia lekarskiego 12 września 2021 r. dla ustalenia wysokości szkody, co stało się przyczyną zmiany wyroku.

4.  Jak trafnie zostało wyjaśnione przez Sąd Okręgowy, sprawy o roszczenia ze stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie podlegają rozpoznaniu przez sądy pracy, chyba że chodzi o roszczenia, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy. Sprawy te rozpoznawane są przez sądy cywilne w postępowaniu zwykłym, określonym przepisami kodeksu postępowania cywilnego (por. uchwała SN z 2.10.1986 r., III PZP 57/86, OSNCP 1987/10, poz. 152, uchwała SN z 2.02.1993 r., III CZP 164/92, OSNCP 1993/7–8, poz. 127). Stosunek prawny łączący członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej ze spółdzielnią ma charakter cywilnoprawny i nie znajdują do niego zastosowania przepisy kodeksu pracy, a kodeks cywilny oraz prawo spółdzielcze lub statut tej spółdzielni (np.:. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2012 r., I UK 384/11).

5.  Stosunek prawny łączący strony ma charakter zobowiązaniowy, nie jest regulowany przepisami prawa pracy, choć w odniesieniu do niektórych uprawnień osób świadczących pracę na podstawie innego tytułu może być zasadne odwołanie się do tych przepisów przez analogię. Stosunek zobowiązaniowy istniejący między stronami jest regulowany w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy art. 155 prawa spółdzielczego, zgodnie z którym zdolny do pracy członek spółdzielni ma prawo i obowiązek pracować w spółdzielni w rozmiarze ustalonym corocznie przez zarząd, stosownie do potrzeb wynikających z planu działalności gospodarczej spółdzielni. Roszczenie to konkretyzuje statut spółdzielni, zgodnie z którym zdolny do pracy członek spółdzielni ma prawo i obowiązek świadczyć pracę w spółdzielni w rozmiarze ustalanym corocznie przez Zarząd, stosownie do potrzeb wynikających z planu działalności gospodarczej spółdzielni (§ 26 ust. 1 Statutu); członkowie mają prawo świadczyć pracę w spółdzielni stosownie do swoich możliwości i kwalifikacji zawodowych oraz potrzeb spółdzielni (§ 8 ust. 1 pkt 1.1. statutu). Prawu powoda do wykonywania pracy odpowiada zobowiązanie spółdzielni do podjęcia takich działań, który umożliwią świadczenie pracy i zobowiązanie do zaniechania takich działań, które uniemożliwią świadczenie pracy. Zgodnie z postanowieniami statutu, zobowiązanie spółdzielni dopuszczenia członka spółdzielni do pracy ustaje w razie rozwiązania w stosunku członkostwa przez wykluczenie albo wykreślenie członka (§ 13 ust. 5), a członek może być pozbawiony świadczenia pracy przed wykluczeniem, o ile jego działanie wpływa na szkodę spółdzielni (ust. 2). W sprawie oczywiste, jest że żadna z tych okoliczności nie miała miejsca, zatem aktualne jest prawo powoda do świadczenia pracy i zobowiązanie spółdzielni do umożliwienia powodowi wykonywania pracy pod warunkiem, że powód jest zdolny do pracy, czego wymaga art. 155 prawa spółdzielczego i § 26 ust. 1 statutu.

6.  Roszczenie ma charakter odszkodowawczy i dotyczy nienależytego wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną; kontraktowy obowiązek odszkodowawczy wynika z art. 471 k.c., który w połączeniu z art. 6 k.c. reguluje ciężar dowodowy w znaczeniu materialnoprawnym. Na stronie powodowej spoczywa ciężar dowodu nienależytego wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną, związku przyczynowego między nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą oraz wysokości szkody.

7.  Zgodnie z art. 155 prawa spółdzielczego członek spółdzielni rolniczej ma prawo i obowiązek pracy zgodnie z potrzebami spółdzielni, jednak potrzeby te nie mogą być określane uchwałą zarządu, która w istocie pozbawia członka spółdzielni pracy z odwołaniem się do braku potrzeb spółdzielni. Prawo do pracy oznacza, że członkowi spółdzielni przysługuje roszczenie o to, aby spółdzielnia umożliwiła jemu pracę, a jedynie jej rozmiar może być ustalany przez zarząd. Pozbawienie członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej możliwości wykonywania pracy jest nienależytym wykonaniem zobowiązania przez pozwaną. Zobowiązanie spółdzielni do zapewnienia członkowi możliwości wykonywania pracy wynika ze wskazywanych wyżej zapisów statutu. Obowiązek odszkodowawczy rodzi działanie albo zaniechanie spółdzielni, które pozostaje w normalnym związku przyczynowym z uniemożliwieniem powodowi podjęcia pracy.

8.  Wbrew twierdzeniom apelującego, dla powstania roszczenia odszkodowawczego nie jest wymagane bezprawne wykluczenie albo wykreślenie członka spółdzielni, a wystarczy bezprawne niedopuszczenie do pracy przez spółdzielnię, co jest postępowaniem sprzecznym ze statutem i art. 155 prawa spółdzielczego.

9.  Odwołanie przez apelującego do pisma z 21 marca 2023 roku i wniosek o uczynienie tego pisma integralnej części apelacji nie znajduje uzasadnienia w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Apelacja jest odrębnym od pism przygotowawczych pismem i jej wymogi zostały uregulowane w art. 368 k.p.c.; apelacja powinna zachować wewnętrzną integralność, zawierać elementy wymagane, bez możliwości odwoływania się do treści pism przygotowawczych. Postępowanie apelacyjne jest kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji, zatem argumenty przedstawiane przez strony w toku procesu Sąd Apelacyjny ma na uwadze, jednak - jak wyżej wskazano - nie każdy z tych argumentów stanie się przedmiotem rozważania z uwagi na jego oczywistą bezprzedmiotowość albo ustalenie, że z punktu widzenia rozstrzygnięcia sądu odwołanie się do tych argumentów jest oczywiście bezcelowe.

10.  Pozwana w toku rozpoznawania sprawy przed sądem pierwszej instancji oraz apelacji nie odróżnia dwóch zasadniczych kwestii prawnych, mianowicie strony łączy stosunek zobowiązaniowy, a jego ustanie przez rozwiązanie nie może nastąpić wskutek zastosowania art. 53 § 1 pkt 1 b kodeksu pracy. Twierdzenia apelującego, że spór dotyczy również uprawnień wynikających z prawa ubezpieczeń społecznych jest oczywiście bezzasadne; przedmiotem rozstrzygnięcia w tej sprawie jest roszczenie odszkodowawcze strony powodowej oparte na art. 471 k.c.; jak wskazywano ciężarem dowodowym powoda objęto jego zdatność do pracy oraz niedopuszczenie do pracy przez spółdzielnię. Obie te okoliczności wynikają bezspornie z akt sprawy, co zostanie niżej rozwinięte, i co czyni zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie bezzasadnym. Niezdolność powoda do świadczenia pracy, co może wynikać z wystawionych zwolnień lekarskich, bez koniczności odwołania się do pobierania zasiłków, wyłącza istnienie szkody. Jest zaś oczywiste, że jeśli pozwana wskutek nienależytego wykonania zobowiązania nie dopuściła powoda do wykonywania pracy, ten zaś nie był zdolny do pracy, to nie mógł ponieść szkody. Nie mógł bowiem świadczyć pracy, zatem nie powstał uszczerbek majątkowy. W tym kontekście zupełnie niezrozumiałe jest odwoływanie się przez pozwaną do szeregu przepisów regulujących ubezpieczenia społeczne, w tym do art. 6 ust. 1 pkt 3, art. 8 ust. 4 i art. 13 pkt 3 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 4, 8, 13, 32 ust. l pkt 3, 53 i 55 ustawy z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktyki opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, § 1 pkt 2 i § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 8.12.2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokości oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków. Należyte wykonanie zobowiązania przez stronę pozwaną polega na niedopuszczeniu do pracy powoda, który mógł świadczyć pracę. W postępowaniu cywilnym nie istnieją ograniczenia dowodowe, za wyjątkiem uzasadnionych aksjologicznie, a wyłączających możliwość dojścia do prawdy; podobną rolę pełni zasadą koncentracji materiału procesowego, przy czym uzasadnieniem jej obowiązywania jest efektywność ochrony prawnej. Ograniczenia dowodowe oczywiście nie znajdują zastosowania w rozpoznawanej sprawie; powód mógł udowodnić swoje twierdzenia każdym możliwym środkiem dowodowym, a nie tylko dowodami, które przewidziane są przepisami szczególnymi w postępowaniu dotyczącym ubezpieczeń społecznych albo procedurą tam przewidzianą; powód nie jest pracownikiem. Zupełnie nieistotne jest, jakie dokumenty przewidują przepisy powoływane przez apelującego; w postępowaniu cywilnym strony mogą przedstawić każdy dowód, który przekona sąd o racji zgłaszanych twierdzeń. Ciężar dowodu w zakresie zdolności powoda do świadczenia pracy, niedopuszczania do pracy przez spółdzielnię związku przyczynowego i wysokości szkody spoczywa na powodzie bez ograniczeń dowodowych, a łączność zasadności roszczenia o odszkodowanie ze zdatnością powoda do pracy została wyżej wyjaśniona.

11.  Pozwana uniemożliwiła powodowi rozpoczęcie pracy po ustaniu przyczyn, z powodu których jej nie świadczył, więc choroby i konieczności opieki nad matką, co więcej, pozwana nie zamierzała umożliwić powodowi świadczenia pracy po ustaniu tych przyczyn, działając ze znacznie wcześniej podjętym zamiarem, o czym świadczą następujące argumenty.

Stosunek zobowiązaniowy łączący członka spółdzielni ze spółdzielnią nie ma charakteru stosunku pracy, jednak z uwagi na silniejszą pozycję spółdzielni przez analogię mogą znajdować zastosowania procedury dotyczące ustalania zdolności do pracy pracownika. W wyroku Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2005 r., II PK 319/04, przyjęto, że pracownik stawiający się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (art. 53 § 3 k.p.) nie ma obowiązku dostarczenia orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy, o którym mowa w art. 229 § 2 k.p. Jeżeli pracownik stawi się do pracy i zgłosi gotowość jej wykonywania, obowiązek skierowania go na kontrolne badania lekarskie spoczywa na pracodawcy (§ 4 ust. 1 w związku z § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz. U. Nr 69, poz. 332 ze zm.). Z cytowanego rozporządzenia nie wynika, aby pracownik powinien „stawić się do pracy”, zgłosić do oddziału kadr, powód nie był zresztą zobowiązany do wykonania polecenia zawartego w skierowanym do niego piśmie; zgodnie z § 4 cytowanego rozporządzenia „Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.” Bezopornie pozwana skierowania takiego nie wystawiła, a od 13 września wyrejestrowała powoda z ubezpieczenia społecznego. Ponadto z zeznań powoda wynika, że „jak ktoś był na dłuższym zwolnieniu, to ja wystawiałem zlecenie na badania pracownika” (k. 179). Z zeznań powoda i przedstawiciela pozwanej wynika, że w spółdzielni istniała praktyka tego rodzaju, że po długotrwałym zwolnieniu lekarskim wystawiane było skierowanie na badania lekarskie stwierdzające zdolność do pracy; oznacza to, że jest to zwyczaj, który współkształtował stosunek zobowiązaniowy łączący strony. Istniał zatem obowiązek spółdzielni przedsięwzięcia czynności zmierzających do ustalenia, czy powód jest zdolny do pracy, wystawienia skierowania na badania bez konieczności oczekiwania na „zgłoszenie” powoda, szczególnie mając na uwadze obowiązek spółdzielni dopuszczenia do pracy i prawo członka spółdzielni do jej podjęcia. Nie ma znaczenia, czy powód zgłosił się w oddziale kadr, tak jak miało wynikać z pisma pozwanej, istotne jest, aby pozwana wystawiła skierowanie na badania kontrolne i zawiadomiła o tym powoda, ponieważ taki istniał między stronami stosunek zobowiązaniowy. Pozwana tego nie uczyniła i nie miała zamiaru tak uczynić na długo przed końcem zwolnień lekarskich powoda, a w sposób dowolny błędnie posiłkując się regulacją kodeksu pracy, nie dopuściła powoda do pracy. Zobowiązanie pozwanej wyrażało się w obowiązku sprawdzania, czy powracający pracownik jest zdolny do pracy albo w obowiązku podjęcie czynności zmierzających do tego sprawdzenia i wskazania miejsca pracy, nie uczyniono tego, zatem nienależycie wykonano zobowiązanie.

12 września 2021 r., tj. przed sporządzeniem i wysłaniem oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy z powodem oraz przed jego doręczeniem, pozwana wyrejestrowała powoda z ubezpieczenia społecznego oraz przekazała do ZUS udostępnione zaświadczenia lekarskie (ZUS ZLA) wraz z zaświadczeniami ZUS Z-3a, obejmujące zasiłek opiekuńczy i kolejne zwolnienie lekarskie, co jednoznacznie świadczy o tym, że nie przewidywano, aby powód rozpoczął ponownie pracę.

Nie istniał zamiar spółdzielni wskazania powodowi miejsca pracy po reorganizacji spółdzielni. Zarząd pozwanej nie przewidywał powoda w strukturze spółdzielni, a plany reorganizacji powstały jeszcze przed rozpoczęciem zwolnienia lekarskiego przez powoda. Z zeznań wiceprezesa zarządu pozwanej spółdzielni T. Ż. wynika, że oświadczenie o zakończeniu stosunku prawnego łączącego strony zostałoby złożone powodowi niezależnie od tego, czy powróciłby do spółdzielni po zakończonej, usprawiedliwionej nieobecności w dniu 13 września 2021 r., czy też nie.

Po reorganizacji na gruntach zakładu w R. nadal prowadzona jest uprawa, znajduje się także trzoda chlewna i bydło, co wynika z zeznań świadka S. M.. Reorganizacja zakładu według Statutu pozwanej nie mogła stanowić podstawy rozwiązania stosunku prawnego łączącego strony.

12.  Nienależyte wykonanie zobowiązania przez spółdzielnię ma miejsce w sytuacji, kiedy, mimo zdolności powodu do oświadczenia pracy, spółdzielnia uniemożliwia jemu jej podjęcie. Ciężar dowodu zdatności do pracy spoczywa na powodzie, jednak ustalenie to jest bezspornie możliwe na podstawie materiału procesowego sprawy, w szczególności zeznań powoda, bez konieczności odwoływania się do dokumentów przewidzianych prawem ubezpieczeń społecznych, do których bezpodstawnie odwołuje się apelujący. Powód zakończył zwolnienie lekarskie 12 września 2021 r., a od następnego dnia sprawował opiekę nad swoją chorą matką, co zostało udokumentowane zwolnieniem lekarskim wystawionym elektronicznie i znanym stronie pozwanej. W tym czasie oczywiście nie mógł podjąć pracy, zatem nie poniósł szkody; okres ten nie może wpływać na wysokość odszkodowania. 22 września 2021 roku powód uzyskał zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy i czas ten oczywiście również nie może wpływać na wysokość należnego odszkodowania, skoro powód nie mógł świadczyć pracy. Z zeznań powoda wynika jednak, że był gotowy świadczyć pracę, także po zakończeniu zwolnienia lekarskiego wystawionego przez psychiatrę. Nienależyte wykonanie zobowiązania przez stronę powodową polega na tym, że uniemożliwiono powodowi świadczenie pracy po zakończeniu przez niego zwolnienia lekarskiego wystawianego przez psychiatrę i zamiar ten istniał daleko przed jego zakończeniem. Wywołany był restrukturyzacją spółdzielni i to w ten sposób, aby powód nie mógł kontynuować pracy, mimo że ku temu prawo zgodnie z prawem spółdzielczym i statutem; spółdzielnia ma obowiązek dopuścić członka spółdzielni do pracy, który nie jest wykreślony ani wykluczony. Zamiar niedopuszczenia powoda do pracy istniał na długo przed jego powrotem ze zwolnienia lekarskiego; nienależyte wykonania zobowiązania spółdzielni rodzi obowiązek odszkodowawczy z art. 471 k.c., co czyni zarzut apelacji jego zastosowania bezzasadnym.

13.  Pozwana nie objęła twierdzeniami faktycznymi i nie udowodniła okoliczności zwalniających od odpowiedzialności z art. 471 k.c.; nie wykazano, że niezapewnienie pracy powodowi wynikało z przyczyn, za które nie ponosi odpowiedzialności. Nie jest tą przyczyną reorganizacja, ponieważ każdy z pracowników zakładu kierowanego przez powoda otrzymał możliwość wykonywania pracy. Jak wskazywano wyżej, zarząd spółdzielni zachowuje kompetencje do ustalenia rozmiaru świadczenia pracy przez członków, ale nie ma tych kompetencji w zakresie pozbawienia prawa do pracy, ponieważ jest on gwarantowane prawem spółdzielczym i statutem.

14.  Istnieje związek przyczynowy między nieskierowaniem przez pozwaną powoda na badania i niedopuszczeniem do pracy, a poniesioną przez niego szkodą; do rozważenia pozostaje jednak jej rozmiar, który jest determinowany związkiem przyczynowym. Powiązanie kauzalne jest nie tylko przesłanką roszczenia odszkodowawczego, ale także określa jego rozmiar. W wyroku Sądu Najwyższego z 16 listopada 2000 r., I CKN 311/00, stwierdzono, że wprawdzie między członkiem rolniczej spółdzielni pracy a spółdzielnią nie zachodzi odrębny od stosunku członkostwa stosunek pracy, ale wynikające z tego członkostwa prawo i obowiązek pracy członka w spółdzielni coraz bardziej zbliżają się do pracowniczego stosunku pracy uregulowanego przepisami kodeksu pracy, a w szczególności do stosunku pracy członków spółdzielni pracy (spółdzielczego stosunku pracy). Mimo zmiany stosunków społeczno-gospodarczych kraju nadal obowiązują uregulowania prawne przewidujące w pracowniczym stosunku pracy ograniczenie odpowiedzialności pracodawcy w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę (art. 47, art. 471 k.p.) oraz w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 57 § 1, art. 58 k.p.) do wynagrodzenia lub odszkodowania za okres pozostawania bez pracy, ale - w zasadzie - nie dłużej niż za trzy miesiące. Brak regulacji dotyczącej uprawnień członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej bezpodstawnie pozbawionego pracy uzasadnia także w obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej zastosowanie w drodze analogii do określenia zakresu tych uprawnień przepisu art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego. Według art. 188 § 2 prawa spółdzielczego, członkowi spółdzielni, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje za czas pozostawania bez pracy, nie dłuższy jednak niż sześć miesięcy, wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia bieżącego z ostatnich trzech miesięcy oraz odpowiedni udział w części nadwyżki bilansowej. W rozpatrzonym stanie faktycznym przez analogię należy zastosować przepisy dotyczące spółdzielczego stosunku pracy i ograniczyć odszkodowanie do sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Jest to ułatwienie dowodowe dla powoda, który odwołując się jedynie do ustawy może określić rozmiar szkody. Twierdzenia faktyczne strony powodowej od początku błędnie odwołującej się do stosunku pracy nie były skoncentrowane na okresie pozostawania bez pracy, jako elemencie, który współtworzy wysokość uszczerbku majątkowego. Wskutek braku odpowiednich twierdzeń faktycznych i dowodów należy przyjąć, że powód nie wykazał, że po upływie 6 miesięcy pozostawienia bez pracy nie podjąłby innej; jeśli powód zachowywał zdolność do pracy powinien, ją podjąć, aby nie powiększać szkody. Okres 6 miesięcy jest wystarczający na podjęcie innego zatrudnienia.

15.  Zarzut naruszenia art. 476 § 5 k.p.c. jest bezpodstawny; wprawdzie przez pojęcie pracownika należy rozumieć, w zakresie przepisów proceduralnych o rozpoznawaniu spraw pracowniczych, także członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, ale tylko w sprawach z zakresu prawa pracy. Niezbędne jest więc ustalenie, że roszczenie członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej spełnia warunki art. 476 § 1 k.p.c., a przedmiotem tej sprawy nie są roszczenia pracownicze, a kontraktowe roszczenia odszkodowawcze. Sprawy o roszczenia członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych ze stosunku członkostwa, powstałe również na tle wykonywania pracy w tej spółdzielni, nie są sprawami z zakresu prawa pracy (por. uchwały SN: z 10.08.1976 r., I PZP 37/76, OSNCP 1977/2, poz. 23; z 15.08.1986 r., III PZP 52/86, OSNCP 1987/7, poz. 99; z 5.06.1986 r., III PZP 32/86, OSNCP 1987/2–3, poz. 36; z 19.06.1986 r., III PZP 30/86, OSNCP 1987/4, poz. 58; z 15.08.1986 r., III PZP 51/86, OSNCP 1987/7, poz. 98, OSPiKA 1987/9, poz. 181).

16.  Reasumując, pozwana zobowiązana jest do zapłaty powodowi odszkodowania, dlatego że wbrew prawu spółdzielczemu i zapisom statutu nie dopuściła powoda do pracy po zakończeniu przez niego zwolnienia lekarskiego wystawionego przez psychiatrę, kiedy powód był zdolny do pracy. Zamiar ten istniał daleko przed zakończeniem zwolnień lekarskich, a wynikał choćby z wyrejestrowania powodach z ubezpieczenia społecznego. Z zeznań powoda wynika, że był gotowy do świadczenia pracy i jest gotowy nadal ją świadczyć, a w postępowaniu cywilnym nie obowiązują ograniczenia w zakresie powoływania dowodów, powód nie był zatem ograniczony do procedur określonych prawem ubezpieczeń społecznych. Na pozwanej spoczywał obowiązek wystawienia skierowania na badania kontrolne; z § 53 regulaminu wewnętrznego spółdzielni wynika jedynie obowiązek członka spółdzielni poddania się badaniom, który może być oczywiście zrealizowany, kiedy pozwana wystawiłaby skierowanie na te badania, czego nie uczyniła. W zakresie wysokości odszkodowania przez analogię należy zastosować przepisy dotyczące spółdzielczego stosunku pracy i ograniczyć się do sześciomiesięcznego wynagrodzenia z ostatnich 3 miesięcy zgodnie z art. 188 § 2 prawa spółdzielczego.

17.  Wskazywane przez apelującego godziny pracy powoda i przychodni medycyny pracy są oderwane od kwestii istotnych dla rozstrzygnięcia, wynikających z przesłanek roszczenia odszkodowawczego. Nie ulega wątpliwości, że powódka nie wystawiła powodowi skierowania na badania kontrolne i nie dopuściła powoda do pracy po zakończonych zwolnieniach lekarskich. Obowiązkiem powódki było przedsięwzięcie działań zmierzających do ustalenia zdolności powoda do pracy i skierowanie powoda na badania lekarskie. Powód udowodnił, że był i jest zdolny do świadczenia pracy swoimi zeznaniami i nie jest zobowiązany przed sądem do przestrzegania procedur dowodowych przewidzianych prawem ubezpieczeń społecznych. Jeśli powódka uznawała, że konieczne jest przeprowadzenie badań lekarskich, to powinna przedsięwziąć czynności zmierzające ustaleń w tym zakresie, czyli wystawić skierowanie na badania lekarskie.

18.  Z tych przyczyn wyrok Sądu Okręgowego podlegał zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., a apelacja dalej idąca podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. Powód przegrał postępowanie apelacyjne w części uzasadniającej zwrot kosztów procesu pozwanej. Pozwana wygrała postępowanie apelacyjne w 50%, koszty postępowania apelacyjnego to opłata od apelacji - 5.220 zł, wynagrodzenia pełnomocników obu stron - 4050 zł, co uzasadniałoby zasądzenie na rzecz pozwanej 2610 zł tytułem kosztów procesu za postępowanie apelacyjne. W sprawie zachodzą jednak okoliczności, o jakich mowa w art. 102 k.p.c. decydujące o odstąpieniu od obciążenia powoda kosztami procesu. Stan prawny, który legł u podstaw rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego opierał się na zastosowaniu przez analogię art. 188 § 2 prawa spółdzielczego, czego powód nie mógł przewidzieć formułując roszczenie. Obciążenie kosztami procesu członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej świadczącego pracę i pozbawionego jej wskutek bezprawnych działań spółdzielni pozostawałoby w sprzeczności z zasadami słuszności. Zwrot kosztów procesu spółdzielni mógłby nastąpić jedynie wyjątkowo w sytuacji, kiedy powód zgłosiłby roszczenia prima facie wygórowane albo bezpodstawne, a w rozpoznawanej sprawie roszczenia powoda były utrzymane w rozsądnych rozmiarach, których ostateczny obrachunek zależał jednak od sądu. Wszystkie te okoliczności wskazują, że odstąpienia do odciążania powoda kosztami procesu jest rozstrzygnięciem sprawiedliwym.

Robert Bury