Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2024 roku

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

Sędzia Leon Miroszewski

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2024 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Z. C.

przeciwko Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S.

o stwierdzenie nieważności ewentualnie uchylenie uchwały

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 27 kwietnia 2023 roku, sygnatura akt VIII GC 33/22

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1)  w punkcie III. w ten sposób, że oddala powództwo o uchylenie uchwały nr (...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników pozwanej spółki z dnia 14 grudnia 2021 roku;

2)  w punkcie IV. w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.097,00 (tysiąc dziewięćdziesiąt siedem) złotych tytułem kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od pierwszego dnia po upływie tygodnia od dnia doręczenia niniejszego orzeczenia pełnomocnikowi powoda do dnia zapłaty;

3)  w punkcie V. w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Szczecinie kwotę 1.888,74 (tysiąc osiemset osiemdziesiąt osiem 74/100) złotych tytułem wydatków, które nie zostały objęte zaliczką uiszczoną przez powoda, odstępując od obciążenia powoda pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5.810,00 (pięć tysięcy osiemset dziesięć) złotych tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty.

Leon Miroszewski

Sygnatura akt I AGa 141/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2023 roku, sygnatura akt VIII GC 33/22, w sprawie z powództwa Z. C. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Usługowemu (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S. o stwierdzenie nieważności ewentualnie uchylenie uchwały, Sąd Okręgowy w Szczecinie w punkcie I. oddalił powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały; w punkcie II. zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.080 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu o stwierdzenie nieważności uchwały; w punkcie III. uchylił uchwałę nr (...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. z dnia 14 grudnia 2021 roku; w punkcie IV. zasądził od pozwanej na rzecz powoda koszty procesu w sprawie o uchylenie uchwały wspólników, w tym obejmujące wydatki na poczet wynagrodzenia biegłego, przy czym szczegółowe ich wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu; w punkcie V. nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 5.000 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w sprawie o uchylenie uchwały wspólników.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód jest wspólnikiem pozwanej spółki od początku jej istnienia. Spółka ta została utworzona jako spółka pracownicza, a celem uczestnictwa powoda w spółce było zabezpieczenie finansowe na przyszłość. Powód jest wspólnikiem mniejszościowym, który posiada 42 udziały, co stanowi mniej niż 3% udziałów w kapitale zakładowym Spółki. Przedmiotem działalności pozwanej spółki jest m.in. zarządzenie nieruchomościami wykonywane na zlecenie, wynajem i dzierżawa, działalność usługowa związana z utrzymaniem porządku w budynkach i zagospodarowaniem terenów zieleni.

Pozwanej spółce przysługuje prawo użytkowania wieczystego działki przy ul. (...) o powierzchni 0,9351 ha oraz własność znajdującego się na tej działce budynku usługowo - handlowego.

W dniu 10 czerwca 2019 r. odbyło się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników pozwanej spółki, na którym podjęto uchwały w sprawie zmiany umowy spółki, w tym m.in. uchwałę nr (...) o następującej treści:

1. Udziały w spółce mogą być umorzone. Udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe).

2. Umorzenie przymusowe jest dopuszczalne na podstawie uchwały Zgromadzenia Wspólników w dwóch przypadkach:

a) w stosunku do wspólnika mniejszościowego, przez którego rozumie się wspólnika posiadającego mniej niż 3% udziałów w kapitale zakładowym Spółki, lub

b) w stosunku do wspólnika, który głosował przeciwko powzięciu uchwały o dopłatach lub nie uiścił dopłat w terminie określonym w uchwale zgromadzenia wspólników o dopłatach.

3. W obu przypadkach powołanych w ust. 2 umorzenie następuje za wynagrodzeniem w wysokości stanowiącej wartość przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników.

4. Jeżeli umorzenie udziałów jest finansowane z czystego zysku wówczas wynagrodzenie za umorzone udziały jest wypłacane w terminie 14 dni od podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników o umorzeniu udziałów. W przypadku zaś finansowania umorzenia udziałów z obniżenia kapitału zakładowego, wynagrodzenie za umorzone udziały jest wypłacane w terminie 14 dni po dniu wpisania obniżenia kapitału zakładowego do rejestru.

Przed wprowadzeniem tych zmian nie były prowadzone rozmowy z udziałowcami mniejszościowymi, a decyzje o zmianach w tym zakresie podjęli udziałowcy główni. Pozwana nie kontaktowała się z powodem w sprawie dobrowolnego umorzenia udziałów.

Pozwana spółka 19 marca 2021 r. sporządziła sprawozdanie finansowe za rok 2020 według którego aktywa trwałe, w tym środki trwałe wyniosły 3.353.590 zł. Aktywa razem (w tym obrotowe) wyniosły 5.946.383 zł. Wartość pasywów wyniosła 5.946.383 zł.

Według rachunku zysków i strat przychody netto ze sprzedaży wynosiły 2.250.396 zł, koszty działalności operacyjnej 2.325.436 zł, co oznacza że odnotowano stratę w kwocie 90.346 zł.

Na dzień 17 listopada 2021 r. wartość aktywów netto ustalono na kwotę 5.795.128 zł. Wartość bilansową jednego udziału ustalono na kwotę 3.402,89 zł.

W dniu 14 grudnia 2021 r. odbyło się nadzwyczajne zgromadzenie wspólników pozwanej spółki. Powód był obecny na zgromadzeniu spółki wraz z pełnomocnikiem radcą prawnym P. M..

Przewodniczący zgromadzenia stwierdził, że zostało ono zwołane prawidłowo oraz, że reprezentowane jest 97,94 % udziałów w kapitale zakładowym spółki, co daje 1.668 głosów na zgromadzeniu (na łącznie 1.703 głosy) i w związku z tym zgromadzenie jest władne do podejmowania uchwał.

Przed przystąpieniem do podejmowania uchwał przewidzianych w pkt 5 porządku obrad przewodniczący wyjaśnił zasady dokonywania umorzenia przymusowego w spółce przez pryzmat regulacji zawartej w § 11 umowy spółki w zw. z art. 199 k.s.h.

Podczas zgromadzenia wspólników na podstawie art. 199 § 1 k.s.h. w zw. z § 11 ust. 2 lit. a) umowy spółki podjęta została m.in. uchwała nr (...), którą umarzono powodowi 42 udziały o łącznej wartości nominalnej 4.200 zł (§ 1 ust. 1).

W uzasadnieniu uchwały wskazano co następuje:

a)  umowa spółki uprawnia do umorzenia przymusowego udziałów tzw. wspólników mniejszościowych, przez których rozumie się wspólnika posiadającego mniej niż 3% w kapitale zakładowym spółki,

b)  wspólnicy większościowi zamierzają uzyskać nieograniczone uprawnienie do kreowania polityki dywidendowej oraz inwestycyjnej spółki,

c)  wspólnik C. Z. jest zupełnie pasywnym wspólnikiem i jego byt w spółce jest wyłącznie założony na udział w dywidendzie, zaś spółka nie zmierza wypłacać zysku w najbliższych latach (podobnie jak za 2019 rok) w celu akumulacji środków na realizację inwestycji spółki.

Wynagrodzenie za umorzone udziały odpowiada wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, która wynosi 3.402,90 zł za jeden udział, czyli łącznie za 42 umorzonych udziałów wynagrodzenie dla C. Z. wynosi 142.921,80 zł. Wynagrodzenie zostanie wypłacone z czystego zysku spółki zgromadzonego w kapitale zapasowym, w terminie 14 dni od dnia podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników o umorzeniu udziałów.

Za uchwałą głosowało 1.616 głosów, przeciw 42 głosy, wstrzymało się 10 głosów.

Powód głosował przeciwko uchwale i zażądał zaprotokołowania sprzeciwu.

Według sporządzonej na 14 grudnia 2021 r. listy wspólników pozwanej spółki, w spółce było 15 wspólników, suma udziałów wynosiła 1.703.

Na zgromadzeniu obecni byli następujący wspólnicy: D. G., K. P., W. M., M. K., H. R., Z. C., Z. G. (1). W. M. i K. P. byli reprezentowani przez D. G., Z. C. był reprezentowany przez r.pr. P. M..

Według sporządzonej na 15 grudnia 2021 r. i podpisanej przez zarząd listy wspólników pozwanej spółki, wspólnikami byli: D. G. (128 udziałów), Z. G. (1) (220 udziałów), K. P. (500 udziałów), W. M. (501 udziałów), H. R. (267 udziałów) łącznie 1.616 udziałów.

Postanowieniem z 31 stycznia 2022 r. sąd rejestrowy przyjął do akt rejestrowych pozwanej spółki listę wspólników sporządzoną 15 grudnia 2021 r.

W dniu 21 grudnia 2021 r. pozwana spółka wypłaciła powodowi kwotę 116.564,80 zł tytułem wynagrodzenia za umorzenie udziałów.

Przy sporządzaniu sprawozdania finansowego za rok 2020 pozwana spółka spełniała kryteria uznania jej za jednostkę mikro w rozumieniu znowelizowanej 11 lipca 2014 r. ustawy o rachunkowości z 29 września 1994 r. Nadto przyjęła status jednostki mikro uprawniający ją do sporządzania sprawozdania finansowego z zastosowaniem uproszczeń przewidzianych w ustawie o rachunkowości.

Pozwana spółka była uprawniona i zobowiązana do wyceny aktywów i pasywów z pominięciem wartości godziwej i wartości sprzedaży netto, w szczególności przy wycenie aktywów należało kierować się art. 28 ust. 1 i art. 28a ustawy o rachunkowości:

- nieruchomości zaliczone do środków trwałych należało wyceniać według cen nabycia lub kosztów wytworzenia pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe,

- nieruchomości zaliczane do inwestycji należało wyceniać według zasad stosowanych do środków trwałych,

- środki trwałe w budowie należało wyceniać w wysokości ogółu poniesionych kosztów związanych z ich nabyciem lub wytworzeniem.

W odtworzonym przez biegłego sądowego bilansie wartość kapitału własnego jest taka sama jak w bilansie zaprezentowanym przez spółkę, tj. 5.795.128 zł (w zaokrągleniu do pełnych złotych). Nie zidentyfikowano nieprawidłowości w prezentacji i wycenie bilansowej, ustalenie wartości udziałów w celu rozliczenia się ze wspólnikiem, któremu umorzono przymusowo udziały wynika z zastosowania przez spółkę uproszczeń w rachunkowości przewidzianych dla jednostek mikro, w tym uproszczeń w ewidencji, w wycenie i wzorze bilansu. Uproszczenia te w połączeniu z upływem lat, powodujących całkowite umorzenie wartości księgowej głównych nieruchomości spółki, w tym nieruchomości przy ul. (...) wywołały efekt niskiej wartości aktywów, a w konsekwencji niskiej wartości bilansowej kapitału własnego i niskiej wyceny umorzonych udziałów, których wycena oparta jest na bilansie na 31 grudnia 2020 r. w sposób przewidziany dla jednostek mikro.

Od strony formalnej (bilansowej) w sprawozdaniu finansowym pozwanej spółki prawidłowo ustalono wartość aktywów i pasywów, a w konsekwencji również aktywów netto (kapitał własny), a kluczowym czynnikiem sankcjonującym z jednej strony zastosowaną przez spółkę wycenę bilansową, a z drugiej strony wywołującym po stronie powoda poczucie zaniżonej wartości, są przewidziane w ustawie o rachunkowości uproszczenia w zakresie prezentacji wyceny bilansowej aktywów trwałych przez jednostki mikro.

Ustalenie wartości udziałów w celu rozliczenia się z powodem nastąpiło w oparciu o stosowane w pozwanej spółce uproszczenia w rachunkowości dedykowane dla jednostek mikoro, w tym uproszczeń w ewidencji, w wycenie i wzorze bilansu. Uproszczenia te w połączeniu z upływem lat, powodującym całkowite umorzenie wartości księgowej głównych nieruchomości spółki, w tym przy ul. (...) wywołały efekt niskiej wartości aktywów, a w konsekwencji niskiej wartości bilansowej kapitału własnego i niskiej wyceny umarzanych udziałów, których wycena oparta była na bilansie na 31 grudnia 2020 r., sporządzonym w sposób przewidziany dla jednostek mikro.

Wprowadzenie do ustawy o rachunkowości rozwiązań dotyczących jednostek mikro (jak pozwana spółka) było motywowane ułatwieniem ewidencji i obniżeniem kosztów obsługi księgowej dla tych jednostek. Nie było to rozwiązania dedykowane do rozliczeń ze wspólnikami, ale w niezamierzony sposób mogło mieć zastosowanie także do rozliczeń z udziałowcami.

Ustalając stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy oparł się o dowody z dokumentów oraz zeznań stron. Uznał za przydatną w sprawie opinię sporządzoną przez biegłego, która rzetelnie osadzona jest w materiale dowodowym, jej wnioski są jednoznaczne i należycie uargumentowane.

Powództwo rozpoznane w granicach wyznaczonych przytoczeniami pozwu oraz zarzutów odpowiedzi na pozew, na gruncie zebranego materiału dowodowego Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione o tyle, że doprowadziło do wyeliminowania zaskarżonej uchwały z porządku prawnego poprzez jej uchylenie (uwzględnione żądanie ewentualne pozwu).

Sąd ten doszedł do przekonania, pomimo występujących rozterek co przyjęcia podstawy prawnej rozstrzygnięcia, że nie ma podstaw do stwierdzenia jej nieważności, czego podstawę stanowiłby przepis art. 252 § 1 k.s.h., lecz właściwym było, wobec zidentyfikowania przesłanek objętych dyspozycją art. 249 § 1 k.s.h., jej uchylenie.

Sąd I instancji nie uwzględnił zarzutu braku legitymacji powoda do wystąpienia z powództwem, jako nie mającego on statusu wspólnika z uwagi na podjęcie zaskarżonej uchwały o przymusowym umorzeniu jego udziałów i uiszczeniu za nie ceny. Koncepcję pozwanego uznał za dość przewrotną, w istocie wykluczająca ochronę prawną wspólnika, co do którego podjęta zostaje uchwała o przymusowym umorzeniu wydziałów. Wskazał na jej zakwestionowanie w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego i przytoczył wyrok SN z dnia 9 września 2010 r., I CSK 530/09, gdzie stwierdzono, że wspólnik ma legitymację do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników o umorzeniu jego udziałów. Wskazał ten Sąd także na przynależność powoda do kręgu podmiotów określonych w art. 250 k.s.h. i zauważył jednocześnie, że nie upłynął termin przewidziany przepisem art. 252 § 3 k.s.h.

Odnosząc się do zapatrywania powoda o sprzeczności zaskarżonej uchwały z art. 199 § 2 k.s.h. Sąd Okręgowy stwierdził, że zaskarżona uchwała nie określała warunków umorzenia udziałów, bo te zostały wskazane w umowie spółki zmienionej uchwałą nr (...) z dnia 10 czerwca 2019 r. (k. 87v), sama zaś zaskarżona uchwała nie tylko zawiera formalnie wyodrębnione uzasadnienie, lecz wprost wskazaną w nim umowną podstawę umorzenia udziałów, tj. oznaczenie powoda jako wspólnika posiadającego mniej niż 3% udziałów w kapitale zakładowym pozwanej spółki, co odpowiada postanowieniom umowy spółki. Sąd Okręgowy wskazał, że w zakresie tak ustalonej przesłanki przymusowego umorzenia udziałów uchwała zmieniająca umowę spółki nie została zaskarżona.

W związku z powyższym Sąd I instancji stwierdził, że nie można podzielić argumentacji, że uchwała której stwierdzenia nieważności domagał się powód jest sprzeczna z art. 199 § 2 k.s.h. To przemawiała za oddaleniem przez ten Sąd powództwa o stwierdzenie jej nieważności.

Przechodząc do rozważań w sprawie żądania ewentualnego Sąd Okręgowy stwierdził, że zaskarżenie tym żądaniem uchwały nr (...) z 14 grudnia 2021 r. na podstawie art. 249 § 1 k.s.h. spełnia warunki o jakich stanowi art. 250 k.s.h. i art. 251 k.s.h. Powód uczestnicząc w zgromadzeniu wspólników pozwanej spółki w dniu 14 grudnia 2021 r. głosował przeciwko zaskarżonej uchwale, a jego sprzeciw został zaprotokołowany (k. 38). Zachował także termin o jakim stanowi art. 251 k.s.h.

Powód argumentując na rzecz wyeliminowania zaskarżonej uchwały z porządku prawnego wywodził m.in., że wartość umarzanych udziałów została ustalona w sposób nieprawidłowy, prowadzący do jego pokrzywdzenia. Zdaniem powoda w wycenie aktywów netto nie uwzględniono wartości nieruchomości, których własność przysługuje pozwanej spółce. Pozwana zaś w tym zakresie wywodziła, że wartość udziałów powoda została ustalona zgodnie z uchwałą nr (...) z dnia 10 czerwca 2019 r. zmieniającą umowę spółki. Zdaniem pozwanej skoro uchwała ta nie została zaskarżona, to powód nie może jej kwestionować.

W kontekście takiego stanowiska pozwanej wskazał Sąd Okręgowy, że upływ terminów określonych w art. 252 § 3 k.s.h. skutkuje tym, że podmioty uprawnione zgodnie z normą art. 250 k.s.h. nie mogą skutecznie wnieść powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały. Nie oznacza to jednak zdaniem tego Sądu, że doszło do konwalidacji uchwały, co do której występuje nieważność. W stosunku do niej mogą być podnoszone zarzuty nieważności rozpatrywane w trybie art. 58 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. Zarzuty te mogą podnosić uprawnieni, których katalog przewiduje art. 250 k.s.h., ale także osoby trzecie. Wskazał w tym względzie na art. 252 § 4 k.s.h. i stwierdził, że w sprawie gdzie pojawi się zarzut nieważności uchwały sąd jest zobowiązany samodzielnie rozważyć, czy istotnie uchwałę należy uznać za nieważną, a jeżeli tak – uznać, że ex tunc nie wywołuje ona żadnych skutków prawnych, pomimo że nie została wyeliminowana z obrotu prawnego stosownym orzeczeniem ustalającym (powołał się w tym zakresie na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2013 roku, V CSK 147/12).

Dokonując takiego ustalenia Sąd Okręgowy zaznaczył, że w każdym przypadku taki proces musi być przeprowadzony w odniesieniu do konkretnych okoliczności, w niepowtarzalnym układzie zdarzeń i ich skutków. Nie może on nosić cech abstrakcyjnych.

W związku z powyższym stwierdził, że dla oceny prawnej zaskarżonej uchwały koniecznym było odniesienie się do ważności uchwały z 10 czerwca 2019 r., którą dokonana została zmiana umowy spółki przez wprowadzenia do niej postanowienia, że „…umorzenie następuje za wynagrodzeniem w wysokości stanowiącej wartość przypadających na udział aktywów netto wskazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników”. Zdaniem Sądu Okręgowego postanowienie to w pobieżnym oglądzie wpisuje się w regulację art. 199 § 2 k.s.h., lecz pomija istotną jego część, stanowi bowiem, że wynagrodzenie w przypadku umorzenia przymusowego, nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. Wynika z tego według tego Sądu, że przepis wcale nie ogranicza możliwości ustalenia wynagrodzenia do wartości przypadających na udział aktywów netto, lecz gwarantuje że nie może być ono niższe. Nie ma zatem żadnych przeszkód normatywnych, aby wynagrodzenie za umarzane przymusowo udziały zostało ustalone według innych kryteriów umożliwiających ustalenie ich wartości powyżej ustawowo przewidzianej wartości minimalnej.

W tym kontekście Sąd Okręgowy wskazał, że uchwała z 10 czerwca 2019 r. pomija zwrot „nie może być niższe”, wprowadzając sztywną wartość tego wynagrodzenia „w wysokości stanowiącej wartość przypadających na udział aktywów netto”, a zatem określa je w sposób niepozostawiający żadnej swobody. Sąd ten dostrzegł, że minimalny standard ustawowy wydaje się być zachowany, natomiast jego powiązanie z zasadami prowadzenia rachunkowości w pozwanej spółce ujawnia złudność tej zgodności. Pozwana spółka nie stosuje ogólnych zasad rachunkowych, lecz jako uprawniona zasady uproszczone, które sprowadzają się do tego, że nie odnoszą się do wartości rzeczywistej składników majątkowych, w szczególności nieruchomości, które zaliczone do środków trwałych podlegają wycenie według cen nabycia lub kosztów wytworzenia pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe. W realiach niniejszej sprawy są to wartości historyczne (cena nabycia nieruchomości sprzed wielu lat dodatkowo pomniejszona o odpisy amortyzacyjne). Skutkuje to m.in. przyjęciem, że główna nieruchomość stanowiąca własność pozwanej uległa w 100% amortyzacji przed rokiem 2020. Zwrócił uwagę Sądu Okręgowy, że nawet z zeznań Prezesa Zarządu pozwanej Z. G. (2) (k. 112) wynika, że wartość nieruchomości może być 3-4 razy wyższa od wartości ze sprawozdania.

W tym kontekście zwrócił uwagę Sąd I instancji, że o stosowanym systemie rachunkowym w pozwanej spółce decyduje jej zarząd, wiedza w tym zakresie nie musi być znana wspólnikom, a tym bardziej przez nich rozumiana. Co więcej system rozliczeń rachunkowych stosowany w pozwanej spółce jest jej uprawnieniem i został przez nią wybrany. Zasady rachunkowości przedsiębiorstw mikro nie są spójne z regulacją kodeksu spółek handlowych związaną z ustaleniem wysokości wynagrodzenia za umarzane przymusowo udziały. Skonkludował Sąd Okręgowy, że zasady rachunkowości pozwanej zostały przez nią wybrane w ramach przysługującego jej ustawowo uprawnienia, a uchwała z 10 czerwca 2019 r. zawęziła w stosunku do regulacji art. 199 k.s.h. możliwość ustalenia wynagrodzenia za przymusowo umarzane udziały w taki sposób, że skutkuje to pokrzywdzeniem powoda.

Wskazał także Sąd Okręgowy, że sama uchwała z 10 czerwca 2019 r., jako generalna, o nieokreślonym czasie przeprowadzenia przymusowego umorzenia udziału, nawet przy uwzględnieniu stosowanych w pozwanej spółce w dacie jej powzięcia zasad rachunkowości, nie prowadziła jeszcze do uszczuplenia praw wspólników. Jako taka nie spełniała warunku skutecznego zaskarżenia. Z uwagi na nieokreślenie daty podjęcia uchwały o przymusowym umorzeniu udziałów możliwa była zmiana zasad prowadzenia rachunkowości (przejście na zasady ogólne), co uprawniałoby przy ustalaniu wyceny aktywów netto m.in. rynkowej (rzeczywistej) wartości nieruchomości.

Już tylko marginalnie Sąd Okręgowy zauważył, że podejmując uchwałę z 10 czerwca 2019 r. można, a nawet należało posłużyć się dokładną treścią art. 199 § 2 k.s.h., który stanowi, że wynagrodzenie w przypadku umorzenia przymusowego, nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto. Umożliwiłoby to, na potrzeby ustalenia wynagrodzenia za umarzane udziały, odwołanie się do wartości godziwej, a zatem nawiązującej do wartości rynkowej, czyli uwzględniającej również wartość nieruchomości stanowiących własność pozwanej bez uwzględnienia jej rachunkowej amortyzacji.

Stwierdził Sąd Okręgowy, że bez potrzeby szczegółowych wyliczeń w tym zakresie wartość aktywów netto ustalona przez pozwaną na potrzeby wyceny wartości przymusowo umarzanych udziałów powoda rażąco odbiega o ich wartości ustalonej na podstawie rzeczywistej wartości. Owa wartość rzeczywista nie tylko wynika z rachunków księgowych (wkład i zyski wypracowane przez spółkę), ale także z uwzględnienia wartości zbywczej majątku spółki. Za niesporne przyjął, że wartość stanowiącej własność pozwanej nieruchomości przy ul. (...) wynosi co najmniej kilka milionów złotych, a skoro nie jest ona w adekwatnym stopniu uwzględniana przy wycenie wartości aktywów netto według zasad rachunkowości uproszczonej, to jego zdaniem podlegające przymusowemu umorzeniu udziały powoda zostały wycenione w sposób prowadzący do jego rażącego pokrzywdzenia.

Zauważył także Sąd I instancji, że w istocie udziały powoda, pomimo braku zarzutów co do jego lojalności wobec pozwanej czy pozostałych wspólników, czy choćby występowania jakichkolwiek perturbacji w działalności spółki wynikających z jego uczestnictwa, zostały wycenione w mniej korzystny sposób aniżeli wspólnika, który podlegałby wyłączeniu w trybie art. 266 k.s.h.

Sąd Okręgowy przyznał, że podstawy wyłączenia wspólnika nie muszą się wiązać z jego winą, ale wśród najczęściej wymienianych podstaw wyłączenia są: działanie ma szkodę spółki, niewykonywanie przez wspólnika uchwał, podejmowanie działań konkurencyjnych, nadużywanie prawa indywidualnej kontroli, naruszenie zasad lojalności wobec spółki, brak współdziałania przy podejmowaniu uchwał, choroba, wyjazd za granicę, czy niekorzystanie przez wspólnika z prawa do udziału w zgromadzeniach wspólników w sytuacji, gdy jego nieobecność skutkuje niemożnością podjęcia jakichkolwiek uchwał, paraliżująca działalność spółki. Skoro w takich przypadkach przejęcie udziałów następuje za cenę ustaloną na podstawie rzeczywistej wartości, to nie da się pogodzić z tym wyceny umarzanych przymusowo udziałów wspólnika pozbawionego tych mankamentów według zasad mniej korzystnych.

Takie działanie nie może być zdaniem Sądu Okręgowego usankcjonowane w przestrzeni prawnej, bowiem istotą procesu sądowego nie jest wyłącznie semantyczne zastosowanie przepisów prawa w oderwaniu od wartości moralnych, czy etycznych, zatem sąd nie jest pozbawiony prawa odwoływania się do ocen aksjologicznych, gdyż mieści się to w granicach sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Ocena żądań może być dokonywana na gruncie prawa słusznego, a zatem tego co mieści się w granicach rozsądku i przyzwoitości.

W kontekście powyższego Sąd Okręgowy uznał za zasadne przyjęcie perspektywy, że na podstawie art. 2 k.s.h. – w odniesieniu do oceny uchwały z 10 czerwca 2019 r. - zastosowanie w sprawie znajduje art. 58 k.c., nie ma bowiem wystarczających podstaw do wykluczenia a limine jego stosowania. Oznacza to, że można wnieść powództwo o ustalenie nieważności uchwały wspólników oraz ponosić zarzuty nieważności niezaskarżonej uchwały także ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

Kontynuował Sąd Okręgowy, że okoliczności przedmiotowej sprawy umożliwiają powiązanie modelu ustalenia wartości umarzanego przymusowo udziału przewidzianego uchwałą z 10 czerwca 2019 r., w kontekście obowiązujących zasad rachunkowości w pozwanej spółce z naruszeniem takich zasad jak:

- zasada równości praw w spółce, której dano zresztą normatywny wyraz w art. 174 § 1 k.s.h., - zasada równouprawnienia, przewidziana art. 20 k.s.h.,

- zasada lojalności w stosunkach pomiędzy wspólnikami oraz wspólnikami i zarządem spółki, - zasada rzetelność i uczciwość w relacjach pomiędzy wspólnikami.

Stwierdził, że powyższe należy postrzegać we właściwym kontekście, a mianowicie, że wspólnicy głosujący za przymusowym umorzeniem udziału powoda oraz wcześniej za zmianą umowy spółki umożliwiającą takie działanie, odmiennie aniżeli powód, albo sami są członkami zarządu pozwanej spółki, członkami jej rady nadzorczej, czy prokurentami albo te funkcje pełnią członkowie ich rodzin.

Konkludując stwierdził, że uchwała z 10 czerwca 2019 r. przynajmniej w zakresie określającym sposób ustalenia wynagrodzenia za przymusowo umarzane udziały jest nieważna. W konsekwencji w miejsce tych nieważnych postanowień wchodzi regulacja art. 199 k.s.h. w pełnym brzmieniu. Oznacza to, że ustalenie wynagrodzenia za umorzone przymusowo udziały powoda w sposób określony zaskarżoną uchwałą nr (...) z dnia 14 grudnia 2021 r., w wysokości przypadającej na nie wartości aktywów netto, w oparciu o zasady rachunkowości uproszczonej wyczerpuje dyspozycję art. 249 § 1 k.s.h., jest sprzeczna z dobrymi obyczajami (uczciwości i lojalności oraz równości i równouprawnienia wspólników) i prowadzi do pokrzywdzenia powoda, jako wspólnika którego udziały podlegały przymusowemu umorzeniu. Nie budzi sporu, że w wyniku podjęcia zaskarżonej uchwały wspólnik, którego udziały podlegają przymusowemu umorzeniu uzyskał za nie ekwiwalent pieniężny rażąco niższy niż wartość udziału wspólnika pozostającego w spółce (bo wartość zbywcza tych udziałów ustalana jest w odniesieniu do wartości rynkowej majątku spółki), czy choćby wspólnika podlegającego wyłączeniu z niej w trybie art. 266 k.s.h. (o czym mowa wcześniej).

O kierunku rozstrzygnięcia decydowała ocena prawna podejmowanych kolejno uchwał w przedmiocie przymusowego umorzenia udziałów. W tym kontekście materiał dowodowy okazał się wewnętrznie spójny, nie był kontrowersyjny w zakresie relacji procesowych (zeznań stron).

Co do kosztów procesu, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik oraz mając na uwadze, że powód przegrał spór w całości co do powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały, na podstawie art. 98 § 1 i 3 tegoż k.p.c., obciążono go kosztami poniesionymi przez pozwaną. Koszty pozwanej wyrażają się kwotą wynagrodzenia pełnomocnika procesowego ustalonego na podstawie § 8 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (pkt II. wyroku).

Skoro w odniesieniu do żądania ewentualnego powoda uznano go wygrywającego spór w całości, stąd Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na jego rzecz koszty procesu, przy czym orzekając o zasadzie ich ponoszenia, w tym objęciu nimi wydatków na poczet wynagrodzenia biegłego, szczegółowe ich wyliczenie pozostawił na podstawie art. 108 k.p.c. referendarzowi sądowemu (pkt IV. wyroku).

Od powództwa o uchylenie uchwały, jako żądania ewentualnego, powód nie uiścił opłaty, co spowodowało w przypadku orzekania o nim, powstanie nieuiszczonych kosztów sądowych, którymi stosownie do wyniku sprawy została obciążona pozwana (pkt V.). Podstawę prawną rozstrzygnięcia w tym zakresie stanowi przepis art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Pozwana spółka wniosła apelację od tego wyroku zaskarżając go w zakresie punktów III., IV. i V. Wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego , to jest art. 2 k.s.h. w zw. z art. 58 k.c.. i art. 5 k.c. oraz w zw. z art. 199 § 2 k.s.h. poprzez ich błędne zastosowanie prowadzące do przyjęcia, że niezaskarżona uchwała nr (...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników pozwanej spółki z dnia 10 czerwca 2019 roku w sprawie zmiany § 11 umowy spółki jest nieważna w części określającej sposób określenia wynagrodzenia za przymusowo umarzane udziały;

2.  naruszenie prawa materialnego, to jest art. 249 § 1 k.s.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że zaskarżona uchwała jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i prowadzi do pokrzywdzenia wspólnika (powoda);

3.  naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne ustalenie, że wartość zbywcza udziałów powoda, objętych umorzeniem przymusowym, jest wyższa od wartości wynagrodzenia za przymusowe umorzenie udziałów jakie została powodowi wypłacona przez pozwaną spółkę na podstawie zaskarżonej uchwały.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa o uchylenie zaskarżonej uchwały, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w zakresie żądania uchylenia uchwały oraz obciążenie powoda kosztami opinii biegłego, a także nakazanie pobrania od powoda kwoty 5000 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych. Wniosła też pozwana o zasądzenie od powoda kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje

Na początek należy zauważyć, że niniejszą sprawę Sąd Apelacyjny rozstrzygnął w składzie 1 osobowym, mając na uwadze treść art. 367 ¹§ 1 k.p.c., przyjmując też, że nie zachodzą wyjątki od zasady jednoosobowego składu, wymienione w punktach 1-3 tego paragrafu. Zaskarżona uchwała miała charakter majątkowy (kwestionowane było wynagrodzenie za umarzane udziały a i samo umorzenie udziałów odnosi skutek majątkowy w postaci ich rozliczenia), a wartość przedmiotu zaskarżenia, podobnie jak wartość przedmiotu sporu, była niższa niż milion złotych.

W apelacji pozwanego przeważają zarzuty naruszenia prawa materialnego, natomiast z uwagi na potrzebę przesądzenia o stanie faktycznym sprawy przed przejściem do oceny prawnej co do podstawy rozstrzygnięcia, niezbędne jest odniesienie się najpierw do zarzutu naruszenia przepisów postępowania.

Zarzut w tym zakresie, inkryminujący naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., wskazuje na kwestionowanie przez skarżącego oceny dowodów dokonanej przez Sąd Okręgowy. Skarżący zakwestionował tym zarzutem rzekome ustalenie co do porównania wartości zbywczej udziałów powoda w stosunku do wynagrodzenia za przymusowe umorzenie tych udziałów, wypłaconego na podstawie zaskarżonej uchwały.

Zarzut ten nie jest trafny. Po pierwsze, skarżący nie wskazał wpływu kwestionowanego ustalenia (abstrahując od tego, czy zostało ono dokonane) na treść wyroku. Po drugie, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w części dotyczącej ustaleń faktycznych, nie ma podważanego ustalenia. Po trzecie, porównanie wynagrodzenia ustalonego dla powoda za udziały przymusowo umorzone z rzeczywistą wartością tych udziałów, nastąpiło w rozważaniach, które nie obejmowały wyjaśnienia podstaw uchylenia zaskarżonej uchwały i zostały podane jako uboczne. O wartości zbywczej mowa jest w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jedynie zdawkowo, przy przewidywaniu rzeczywistej wartości udziałów powoda w świetle art. 266 k.s.h., bez jednak kwotowego podania tej wartości.

Konkludując, nawet uznanie trafności zarzutu kwestionującego przyjęcie, że powód uzyskałby wyższą kwotę, gdyby został wyłączony z pozwanej spółki na podstawie art. 266 § 1 k.s.h., niż przy przymusowym umorzeniu jego udziałów, nie może prowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku, skoro przyjęcie powyższego nie miało wpływu na treść rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego.

Jeśli chodzi o zarzuty naruszenia prawa materialnego, to kwestia podnoszona w pierwszym z nich, a więc ważności uchwały zgromadzenia wspólników pozwanej spółki nr (...), z dnia 10 czerwca 2019 roku, w sprawie zmiany § 11 umowy spółki wprowadzającej możliwość przymusowego umorzenia udziałów, nie jest zagadnieniem podstawowym. W niniejszej sprawie podstawowe znaczenie ma problem stosowania art. 252 § 4 k.s.h., a więc podnoszenia w inny sposób ( w innym postępowaniu), niż w drodze powództwa na podstawie art. 252 § 1 k.s.h., zarzutu nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Skarżący nie zarzucił naruszenia tego przepisu przez Sąd Okręgowy jednak z uwagi merytoryczny charakter postępowania apelacyjnego, a co za tym idzie nałożony na sąd odwoławczy obowiązek dokonania ponownej oceny materialnoprawnej sprawy, niezależnie od zarzutów apelacji, niezbędne było rozstrzygnięcie co do dopuszczalności w niniejszej sprawie podważania innej uchwały zgromadzenia wspólników pozwanej spółki, niż zaskarżona pozwem w niniejszej sprawie, nawet przyjmując, że zaskarżona pozwem uchwała była w jakiś sposób jej wykonaniem, czy następstwem.

Jak widać, potrzeba oceny ważności uchwały nr (...) z 10 czerwca 2019 roku musi być poprzedzona oceną co do dopuszczalności podważania tejże ważności w niniejszym procesie. Można wręcz stwierdzić, że istnienie takiej dopuszczalności warunkuje potrzebę merytorycznej oceny ważności tejże uchwały.

Trzeba wstępnie zauważyć, że w pozwie co prawda kwestionowano przyczynę przymusowego umorzenia udziałów powoda, podaną w zaskarżonej uchwale nr (...) z 14 grudnia 2021 roku, jednak wprost nie podważono uchwały nr (...). Kwestionowano też wyliczenie wynagrodzenia za to przymusowe umorzenie, jako zdaniem powoda zaniżone.

Niezależnie od tego nie można się zgodzić z Sądem Okręgowym, że powoływanie się na nieważność niezaskarżonej uchwały na podstawie art. 252 § 4 k.s.h. przysługiwała powodowi w niniejszej sprawie.

W orzecznictwie przeważa obecnie pogląd, że wyrok stwierdzający nieważność uchwały organu właścicielskiego spółki kapitałowej ma charakter konstytutywny (zob. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2013 roku, III CZP 13/13, OSNC 2014, nr 3, poz. 23; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 września 2020 roku. II CSKP 840/22; z dnia 18 kwietnia 2019 roku, II CSK 197/18; z dnia 27 stycznia 2016 roku, I UK 40/15; z dnia 18 lipca 2014 roku; IV CSK 640/13).

W tej sytuacji nieograniczony w czasie zarzut nieważności uchwały, która nie została zaskarżona, może być skutecznie podniesiony jedynie w celu obrony przed niesłusznym powództwem, a więc przez pozwanego, a wszelkie powództwa zasadzające się na tezie o nieważności uchwały wymagają uprzedniego, konstytutywnego stwierdzenia tej nieważności, zgodnie z art. 252 § 1-3 k.s.h. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 lipca 2020 roku, V CSK 495/18; z dnia 26 kwietnia 2017 roku, I CSK 639/16).

Należy dodać, że sankcja nieważności przewidziana w przytoczonej regulacji nie ma charakteru nieważności bezwzględnej, o której mowa w art. 58 k.c., toteż bez takiego konstytutywnego orzeczenia również sąd nie może – co potwierdza także wyłączenie stosowania art. 189 k.p.c. - w innym postępowaniu z urzędu wziąć pod uwagę (wpadkowo ustalić) nieważności uchwały organu właścicielskiego spółki kapitałowej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lipca 2020 roku, V CSK 495/18).

Jak widać, Sąd Okręgowy nie mógł w niniejszej sprawie, ani z urzędu, ani na żądanie powoda, oceniać ważności niezaskarżonej uchwały pozwanej spółki z dnia 10 czerwca 2019 roku, nr (...), o zmianie umowy spółki, obejmującej możliwość przymusowego umorzenia udziałów w tej spółce.

Niezależnie od powyższego, choć tylko ubocznie, nawiązując do powołanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2013 roku, V CSK 147/12, a także odnosząc się do zarzutu kwestionowania przez skarżącego przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że uchwała nr (...) jest nieważna, należy stwierdzić, że uchwała ta nie jest sprzeczna z art. 199 § 2 k.s.h. Wymaganie, by umowa spółki przewidywała wyższe wynagrodzenie za umorzone udziały niż wartość przypadających na udział aktywów netto, wykazanych za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników, nie znajduje podstawy w tym przepisie.

W związku z powyższym nie można przyjąć, że zaskarżona uchwała nr (...), z dnia 14 grudnia 2021 roku, naruszała dobre obyczaje oraz zmierzała do pokrzywdzenia powoda jako wspólnika – nie zachodzą te, ani jakiekolwiek inne przesłanki uchylenia tej uchwały na podstawie art. 249 § 1 k.s.h. Umowa spółki dopuszcza umorzenie udziałów w pozwanej spółce, zaś co do przymusowego umorzenia określa jego podstawy, a także przewiduje wynagrodzenie, którego wysokość nie jest niższa, niż wymagana treścią art. 199 § 2 k.s.h. Zaskarżona uchwała jest zgodna z umową spółki.

Mając na uwadze powyższe rozważania należało, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienić zaskarżony wyrok w punkcie III. poprzez oddalenie powództwa o uchylenie wskazanej wyżej uchwały oraz idącą za tym zmianę orzeczeń w punktach IV. i V. wyroku Sądu Okręgowego, dotyczących kosztów procesu oraz nieuiszczonych kosztów sądowych. Oddalenie apelacji dotyczy wyłącznie kosztów sądowych, przy czym bez jakiegokolwiek wymiernego skutku dla strony apelującej

Co do kosztów procesu I instancji wynik sprawy co do istoty skutkował zasądzeniem tym kosztów, z uwzględnieniem zasady wynikającej z art. 98 § 1 k.p.c. (art. 100 k.p.c. nie ma zastosowania, bowiem pozwana w istocie nie uległa w żadnym zakresie), na rzecz pozwanej. Wysokość tych kosztów obejmuje wynagrodzenie zastępującego pozwaną radcy prawnego, ustalone na podstawie § 8 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz opłatę skarbową od udzielonego temu radcy prawnemu pełnomocnictwa.

Jeśli chodzi o koszty sądowe I instancji, to na podstawie art. 108 ¹ k.p.c. obciążono powoda poniesionymi, a nie pokrytymi zaliczką, kosztami opinii biegłego, odstępując od obciążania powoda kosztami opłaty sądowej, gdyby traktować żądanie uchylenia skarżonej uchwały jako odrębne. Jako podstawę powyższego należy wskazać art. 102 k.p.c. z uwagi na charakter sprawy, a więc roszczeń dochodzonych jednym pozwem, jako powiązania roszczenia głównego z ewentualnym.

Co do kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, uwzględniając zasadę z art. 98 § 1 k.p.c. koszty te należą się pozwanej, a składają się na nie: uiszczona opłata sądowa oraz koszty zastępstwa, zgodnie z powołanym wyżej rozporządzeniem, przy zastosowaniu także jego § 10 ust. 1 pkt 2.

Leon Miroszewski