Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 26/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Sąd Okręgowy w Szczecinie, sygn. akt III Ko 8/23, 12 lipca 2023 r.

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Obrazy przepisów prawa materialnego, tj. art. 361 § 2 k.c., polegającej na dowolnym i bezpodstawnym uznaniu, że odpowiednią kwotą odszkodowania z tytułu utraconego przez W. Z. wynagrodzenia jest kwota 267 503,40 zł, niepomniejszona o kwotę podatku dochodowego od osób fizycznych, obowiązującego w dniu wyrokowania oraz o składki na ubezpieczenie społeczne, podczas gdy naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany realnie poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono, a więc osiągane przez niego dochody winny być określone w kwotach netto, co nakazuje uznać zasądzoną przez sąd I instancji kwotę odszkodowania za wygórowaną, skutkującą bezpodstawnym wzbogaceniem wnioskodawcy.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja w kwestii odszkodowania okazała się niezasadna. Jej autor utrzymywał, że przyznana powinna być kwota ustalona na podstawie wynagrodzenia netto (pomniejszonego o należny podatek dochodowy od osób fizycznych, obowiązujący w dniu wyrokowania oraz o składki na ubezpieczenie społeczne) a nie brutto. Z przedstawionym przez prokuratora stanowiskiem nie sposób się zgodzić. Szkoda wynikająca z niesłusznego skazania i odbywania kary pozbawienia wolności nie jest sumą utraconych zarobków, brutto czy netto, lecz różnicą między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby osoba nie była pozbawiona wolności a stanem rzeczywistym. Podobne stanowisko w tej kwestii zajął choćby Sąd Najwyższy ( vide: wyrok z 23 listopada 2021 r., II KK 253/21, LEX nr 3527296), który trafnie podkreślił także to, iż odszkodowanie przysługujące osobie wymienionej w art. 8 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego za szkodę spowodowaną pozbawieniem możliwości wykonywania pracy zarobkowej powinno co do zasady kompensować całość utraconych przez nią zarobków. Zasadnie sprecyzowano tam, iż wolność osobista jest w demokratycznym państwie prawnym wartością szczególną, chronioną konstytucyjnie oraz konwencyjnie (art. 41 Konstytucji i art. 5 EKPCz). Waga tego dobra prawnego powoduje, że także prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności ma charakter nadzwyczajny, odzwierciedla potrzebę specjalnego potraktowania przez ustawodawcę wysokości tego odszkodowania, konieczność właściwej wykładni obowiązujących w tym zakresie regulacji, z uwzględnieniem tego, że jest to szczególny rodzaj rekompensaty szkód wynikających z wadliwego działania aparatu państwowego, skutkującego pozbawieniem jednostki jednego z najbardziej istotnych praw człowieka, a następującej w niniejszej sprawie wiele lat od momentu, w którym doszło do wyrządzenia szkody.

W tej sytuacji żądanie zasądzenia kwoty netto, z uwzględnieniem obecnie obowiązujących obciążeń dotyczących wynagrodzeń, nie znajduje uzasadnienia. Zważywszy na wskazanie przez autora apelacji w jej pisemnych motywach (k. 187 in centro akt) kwestii objęcia kwotą odszkodowania całości utraconego wynagrodzenia, bez pomniejszenia o wydatki bieżącego utrzymania, których pokrzywdzony w okresie izolacji nie ponosił, należy podnieść, co wskazywano także wielokrotnie w orzecznictwie - w tym także w uzasadnieniu ww. wyroku Sądu Najwyższego, że odszkodowanie nie powinno być kwotą, jaka osoba mogłaby zaoszczędzić, po odjęciu od wynagrodzenia kosztów utrzymania.

Na marginesie wskazać należy, iż skarżący nie sygnalizował nawet, czy w czasie, kiedy W. Z. był pozbawiony wolności i nie mógł wykonywać swojej pracy, pobierano i w jakiej wysokości daniny od wynagrodzenia, czy przysługiwały ulgi w ich ponoszeniu, jakie i czy W. Z. z nich korzystał. Skoro więc otrzymywał on przed pozbawieniem wolności wynagrodzenie w kwocie zbliżonej do ówczesnych 17 000 zł, co jak ustalił Sąd Okręgowy a czego nie kwestionował prokurator, odpowiada obecnie średniemu wynagrodzeniu, to należało przyznać za okres pozbawienia wolności całość kwoty będącej wielokrotnością (ilość miesięcy) takiego wynagrodzenia.

Dodatkowo trzeba podkreślić także, iż prokurator w uzasadnieniu apelacji (k. 186 verte akt) poddawał w wątpliwość ustaloną przez Sąd Okręgowy kwotę średniego wynagrodzenia miesięcznego, wskazując że w drugim kwartale wynosiło ono 7005,76 zł (właściwy Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 9 sierpnia 2023 r.) a nie 7430,65 zł, jak przyjął to Sąd Okręgowy. Jest oczywiste, że Sąd Okręgowy wydając poddany kontroli wyrok, nie dysponował jeszcze wiedzą o średnim wynagrodzeniu w drugim kwartale 2023 r. (porównanie daty wydanie wyroku z datą komunikatu). W pierwszym kwartale 2023 r. średnie wynagrodzenie wynosiło 7124,26, a nie 7430,65 zł (Komunikat z 11 maja 2023 r.). W czasie orzekania w Sądzie Apelacyjnym jednak, zgodnie z najnowszym Komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 9 sierpnia 2024 r. przeciętne wynagrodzenie wyniosło 8038,41 zł. Przemnożenie go przez 36 miesięcy (3 lata pozbawienia wolności W. Z.) dowodzi, że odszkodowania ukształtowanego przez sąd meriti w żaden sposób nie można przyjąć za zbyt wysokie, pozwalające na uznanie zarzutu apelacyjnego i będącego jego konsekwencją wniosku, za słuszny.

Wniosek

O zmianę wyroku przez obniżenie zasądzonych na rzecz M. Z. i R. Z. kwot odszkodowania do wysokości po 91 911,60 zł dla każdego z nich.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ponieważ zarzut w zakresie przyznania, wskazanej przez autora apelacji, kwoty był niezasadny, o czym argumentowano wyżej, należało w części dotyczącej odszkodowania wyrok utrzymać w mocy.

3.2.

Obrazy przepisów prawa procesowego, tj. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 445 § 2 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego a polegającą na przekroczeniu zasady swobody oceny dowodów oraz dokonanie jej bez uwzględnienia zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego poprzez dowolne i bezpodstawne uznanie, że kształtując wysokość zadośćuczynienia za pobyt w więzieniach, wynikający ze skazania, uznanego następczo za nieważne – brak jest podstaw do oceny warunków odbywania kary w poszczególnych jednostkach penitencjarnych, podczas gdy z uwagi na różne formy zachowania funkcjonariuszy służb porządkowych wobec skazanego W. Z. i różne warunki bytowe panujące w latach 1949-1952 w komisariacie milicji obywatelskiej w B., Areszcie Śledczym w B., Zakładzie Karnym W. i Zakładzie Karnym P., koniecznym było określenie form i zakresu wyrządzonych mu krzywd na każdym z poszczególnych etapów pozbawienia wolności, a w konsekwencji błędu w ustaleniach faktycznych, polegającego na uznaniu, iż kwotą zadośćuczynienia, adekwatną do rozmiaru krzywd i cierpień doznanych przez W. Z. w związku z pozbawieniem go wolności w Komisariacie Milicji Obywatelskiej w B., Areszcie Śledczym w B., Zakładzie Karnym W. i Zakładzie Karnym P. od 7 lutego 1949 r. do 7 lutego 1952 r. jest kwota 1 121 570, 00 zł, podczas gdy ocena społeczna i obecny odbiór adekwatności zadośćuczynienia odpowiadającego rozmiarowi krzywdy, wynikającej z rażąco niesprawiedliwej konsekwencji winno skutkować przyznaniem zadośćuczynienia w kwocie 675 000 zł.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzut okazał się częściowo zasadny w tym znaczeniu, że rację ma prokurator, iż zadośćuczynienie przyznano w kwocie, która nie zasługuje na akceptację. Sąd pierwszoinstancyjny, miarkując zadośćuczynienie, oczywiście powinien m.in. uwzględniać warunki odbywania kary w poszczególnych jednostkach penitencjarnych, odmienne formy zachowania funkcjonariuszy służb porządkowych wobec skazanego W. Z. i zróżnicowane warunki bytowe panujące w latach 1949-1952 w Komisariacie Milicji Obywatelskiej w B., Areszcie Śledczym w B., Zakładzie Karnym W. i Zakładzie Karnym P.. Wzięcie ich łącznie pod uwagę powinno następnie przełożyć się na wysokość zadośćuczynienia. Zdaniem skarżącego Sąd Okręgowy tych okoliczności nie uwzględniał, tj. nie poddał ocenie. Nie sposób zgodzić się z takim stwierdzeniem w świetle pisemnych rozważań sądu meriti (k.167 verte - 168 akt), w których choćby wskazano na różnice między warunkami odbywania kary w Zakładzie Karnym we W. i w pozostałych miejscach, traktowanie tam W. Z.. Nie może być mowy w rezultacie o nieuwzględnieniu okoliczności a o nienależytym ich uwzględnieniu.

Zadośćuczynienie realizuje funkcję kompensacyjną tylko wtedy, gdy przyznana kwota pieniężna w pełni lub możliwie najwyższym stopniu rekompensuje rozmiar cierpień fizycznych i psychicznych, jakich represjonowany doznał na skutek wydania i wykonania wobec niego niesłusznego wyroku. Nie może ono mieć znaczenia symbolicznego, lecz powinno stanowić rzeczywiste wynagrodzenie za doznane krzywdy. Nie może być też jednak nadmierne. Wysokość zadośćuczynienia zależy w szczególności od długości okresu, w ciągu którego represjonowany był niesłusznie pozbawiony wolności, warunków pobytu w trakcie odbywania kary, stosowanej wobec niego bezprawnej przemocy, wpływu represji na życie i zdrowie pokrzywdzonego. Wysokość zadośćuczynienia wyznaczają dwie granice. Z jednej strony musi ono przedstawiać wartość odczuwalną ekonomicznie, z drugiej zaś powinno być utrzymane w rozsądnych ramach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej. Zasada umiarkowanego rozmiaru zadośćuczynienia łączy się z wysokością „stopy życiowej” społeczeństwa, gdyż ocena, czy jest ono realne, nie nadmierne, pozostawać musi w związku z poziomem życia. W orzecznictwie jako orientacyjny punkt odniesienia w tym zakresie przyjmuje się właśnie „stopę życiową” ilustrowaną wskaźnikiem obiektywnym, którym jest średnie miesięczne wynagrodzenie. Pozwala to obiektywizować wysokość zadośćuczynienia, która to z reguły ma przecież charakter subiektywny (podobnie np.: wyroki Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 13 lipca 2023 r., II AKa 107/23 oraz z 29 czerwca 2023 r., II AKa 80/23). Ukształtowane w rozpoznawanej sprawie przez Sąd Okręgowy zadośćuczynienie w wysokości ponad 1 miliona 120 tysięcy złotych (ponad 560 000 zł dla każdego z wnioskodawców) za 36 miesięcy represji opisanych w uzasadnieniu, o rożnym nasileniu i rodzaju, co przekracza kwotę 31 000 zł miesięcznie, jest zdecydowanie poza rozsądnymi granicami, o których mowa wyżej. 31 000 zł odpowiada obecnie niemal czterem miesięcznym średnim wynagrodzeniom, nie może być w rezultacie zaakceptowane jako odpowiednie w odniesieniu do aktualnej „stopy życiowej”.

Wnioskowana przez prokuratora kwota jest, w ocenie Sądu Apelacyjnego, bliższa właściwej, jednak prawidłową, uwzględniającą opisane wyżej zasady, będzie w danych okolicznościach 720 000 zł (tj. po 360 000 zł dla każdego z wnioskodawców). Odpowiada ona 20 000 zł za każdy miesiąc represji. 20 000 zł to wyraźnie więcej niż dwukrotność obecnego średniego wynagrodzenia. W efekcie należy stwierdzić, iż zadośćuczynienie w wysokości przyjętej przez sąd odwoławczy w sposób należyty uwzględnia wszystkie opisane wyżej oraz w uzasadnieniu Sądu Okręgowego, okoliczności sprawy, cierpienia W. Z., także i te, szczególnie dotkliwe, których doznał podczas pobytu w Zakładzie Karnym we W.. Przedstawia ono wartość ekonomicznie odczuwalną, pozostając nadal w rozsądnych ramach, odpowiadających aktualnym warunkom życia, przeciętnej „stopie życiowej”.

Wniosek

O zmianę wyroku poprzez obniżenie zasądzonych na rzecz M. Z. i R. Z. kwot zadośćuczynienia do wysokości po 337.500 zł dla każdego z nich.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Rozważania przywołane w pkt. 3.2 niniejszego uzasadnienia uzasadniają słuszność wniosku sformułowanego w zakresie zadośćuczynienia w części, w jakiej skarżący podkreśla, że ukształtowano je na zbyt wysokim poziomie i konieczne jest jego obniżenie. Nie podziela natomiast Sąd Apelacyjny wniosku co do sumy należnego zadośćuczynienia oczekiwanej przez autora apelacji. W ocenie sądu odwoławczego bowiem to kwoty po 360 000 zł co do każdego z wnioskodawców (łącznie 720 000 zł) będą odpowiednio kompensować rozmiar cierpień represjonowanego. Argumenty w tym zakresie przytoczono wyżej (akapit ostatni rozważań).

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Wyrok utrzymano w mocy, za wyjątkiem zmiany dotyczącej wysokości zadośćuczynienia, o czym w pkt. 5.2 niniejszego uzasadnienia.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Niezasadność zarzutu opisanego w pkt. 3.1 niniejszego uzasadnienia (argumenty przedstawiono wyżej, w rozważaniach związanych z tym zarzutem) oraz brak przesłanek do ingerencji w kontrolowany wyrok z urzędu skutkowały utrzymaniem wyroku w mocy, za wyjątkiem rozstrzygnięcia o wysokości zadośćuczynienia, o czym mowa w pkt. 3.2 niniejszych pisemnych motywów wyroku odwoławczego.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zmiana wysokości zadośćuczynienia przez jego obniżenie do 360 000,00 zł dla każdego z wnioskodawców.

Zwięźle o powodach zmiany

Powody dokonania zmiany wyroku pierwszoinstancyjnego wskazano w rozważaniach zawartych pkt. 3.2 niniejszego uzasadnienia.

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III.

Rozstrzygając o obciążeniu Skarbu Państwa kosztami postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny kierował się treścią art. 13 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, z którego to przepisu wynika, iż koszty postępowania w sprawach objętych ww. ustawą, ponosi Skarb Państwa.

7.  PODPIS

SA Andrzej Olszewski SA Stanisław Kucharczyk SO del. do SA Krzysztof Zaremba

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Prokurator

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Zbyt wysoka, zdaniem autora apelacji, wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia, będąca wynikiem obrazy prawa materialnego, procesowego oraz (w przypadku zadośćuczynienia) błędu w ustaleniach faktycznych.

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana