Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 181/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. z dnia 9 maja 2024 roku w sprawie II Ko 938/23

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Pełnomocnik wnioskodawczyń zarzuciła wyrokowi naruszenie:

1. art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. — poprzez niezasadne umorzenie postępowania z uwagi na okoliczność, iż istnieje już prawomocnie zakończone postępowanie co do tej samej osoby (represjonowanego), w sytuacji kiedy prawomocny wyrok Sądu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 29 listopada 1995 r., sygn. akt II Ko 911/95, wydany z tytułu doznanej przez pokrzywdzonego krzywdy na skutek niesłusznego pozbawienia wolności Z. G. (1) w okresie od 3 września 1982 r. do 17 marca 1983 r. w postępowaniu karnym zakończonym wydaniem wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 18 września 1982 r., sygn. akt II K 121/82, w którym kwota zadośćuczynienia i odszkodowania została zasądzona na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, a w konsekwencji nie doszło do pełnego naprawienia całości doznanych krzywd przez ojca wnioskodawczyń, w związku z podejmowaną przez Z. G. (1) działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,

2. art. 558 k.p.k. w zw. z art. 366 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, a tym samym nie wzięcie pod uwagę, w niniejszej sprawie odszkodowawczej, toczącej się w oparciu o ustawę lutową, iż przesłanka powagi rzeczy osądzonej w niniejszym postępowaniu nie może polegać na wcześniejszym zakończeniu postępowania karnego co do tego samego czynu i tej samej osoby w rozumieniu art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., albowiem w postępowaniu odszkodowawczym nie orzeka się o odpowiedzialności karnej, a kompensacyjnej, a zatem koniecznym jest zastosowanie uregulowań istniejących w procedurze cywilnej,

3. art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. w zw. z art. 414 § 1 k.p.k. polegające na niezasadnym umorzeniu postępowania w zakresie zadośćuczynienia i odszkodowania, z uwagi na okoliczność, iż istnieje prawomocny wyrok kończący postępowanie co do tej samej osoby, w sytuacji kiedy ww. wyrok nie obejmował okoliczności podnoszonych w niniejszym postępowaniu przez wnioskodawczynie związanych z rozmiarem i dolegliwością krzywdy doznanej przez represjonowanego w związku z niesłusznym pozbawieniem go wolności w okresie od 3 września 1982 r. do 17 marca 1983 r., a w konsekwencji na błędnym założeniu, iż:

a. Sąd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim w 1995 r. orzekł o całości świadczenia należnego represjonowanemu,

b. zasądzone zadośćuczynienie i odszkodowanie objęło wszystkie krzywdy i szkody doznane przez Z. G. (1),

c. charakter zadośćuczynienia stawowi swoistą formę jednorazowego „odszkodowania”, a aktualnie Sąd miałby orzekać o tej samej krzywdzie („brak nowej krzywdy”) związanej z tym samym zdarzeniem historycznym i zasądzić roszczenie odszkodowawcze dwukrotnie (res iudicata),

d. okoliczności faktyczne zostały już objęte granicami powagi prawomocnie osadzonej, a w niniejszym postępowaniu nie zostały przedstawione żadne nowe okoliczności,

4. art. 8 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 4 ustawy lutowej poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, że w niniejszej sprawie występuje res iudicata, w sytuacji gdy względy słuszności przemawiają za zasądzeniem na rzecz córek represjonowanego uzupełniającego zadośćuczynienia,

5. art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 5 k.c. poprzez brak rozważenia, że w przedmiotowej sprawie mają zastosowanie względy słuszności, podczas gdy, ze względu na okoliczności sprawy, a w szczególności nie wzięcie pod uwagę braku zrekompensowania przez Sąd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim w sprawie o sygn. akt II Ko 121/82 całości doznanej krzywdy i szkody, co pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, gdyż w sposób niezawiniony przez wnioskodawczynie uniemożliwia im skorzystanie ze swoich uprawnień i bezzasadnie zamyka drogę do dochodzenia zadośćuczynienia i odszkodowania za całość doznanych krzywd i szkód w związku z działalnością ich ojca na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Apelacja pełnomocnika wnioskodawczyń zasługiwała częściowo na uwzględnienie.

Ma rację skarżąca, iż Sąd Okręgowy bezzasadnie umorzył postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Zasadnie skarżąca powołuje się na treść art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U.2024.442 t.j. z dnia 2024.03.26) – zwanej dalej ustawą lutową, który to przepis wprowadzony został do tego aktu prawnego w 2007 roku i przewidziany został na takie sytuacje procesowe, jak w niniejszej sprawie. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego wskazanych przez apelującą, zwłaszcza w postanowieniu SN z dnia 10 kwietnia 2019 roku IV KK 14/18 LEX nr 2671045, w którym w tezie tego prejudykatu tenże Sąd wyraził wyraźnie odmienny pogląd do zaprezentowanego przez Sad Okręgowy i które to stanowisko Sąd Apelacyjny w pełni podziela, a mianowicie: „Treść przepisu art. 8 ust. 4 ustawy lutowej stanowi odstępstwo od zasady res iudicata. Nie zachodzi tym samym przeszkoda w postaci powagi rzeczy osądzonej w sytuacji, gdy wnioskodawca, który uprzednio uzyskał odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie w oparciu o przepis art. 487 d.k.p.k., bądź art. 552 § 1 k.p.k. lub w oparciu o przepisy prawa cywilnego, wystąpi następnie na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy lutowej o przyznanie dalszej rekompensaty za szkodę i krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia, którym przypisano mu czyn związany z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Jednakże bez uszczerbku dla poczynionych rozważań należy stwierdzić, że: negatywna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.) zachodzi, gdy wnioskodawca uzyskał wcześniej na podstawie przepisów ustawy lutowej (np. art. 8 ust. 1) rekompensatę za represje, jakie go dotknęły z tytułu takiej działalności, a następnie wystąpił o zasądzenie uzupełniającego odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 4 tej ustawy, przy braku nowego (innego) tytułu prawnego.” Dodać od razu trzeba, odnośnie interpretacji wskazanego przepisu, iż ustawa lutowa umożliwiła osobom represjonowanym za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, dochodzenie swoich roszczeń opartych na motywie niepodległościowym, gdyż przepisy kodeksu postępowania karnego lub kodeksu cywilnego, na podstawie których uprzednio zasądzone zostały roszczenia, ten aspekt pomijały. Dopiero właśnie ta ustawa powiązała szkodę i krzywdę osoby skazanej nie tylko z samym faktem jej bezprawnego pozbawienia wolności (jak miało to miejsce w przypadku roszczeń dochodzonych na podstawie art. 487 d.k.p.k. i art. 552 k.p.k.), ale nadto uwzględnia aspekt działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Tak na przykład osoby, w stosunku do których wydano decyzje o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, nabyły prawo dochodzenia swoich roszczeń na mocy ustawy lutowej dopiero z dniem wejścia w życie jej nowelizacji, to jest, od 18 listopada 2007 r. Wcześniejsze dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za represje w stanie wojennym następowały przede wszystkim w oparciu o przepisy obowiązujące w prawie cywilnym.

Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu wskazanego wcześniej wyroku z dnia 19 lutego 2009 r., w sprawie II AKa 21/09 - "Osoby uprawnione do dochodzenia odszkodowania w oparciu o ustawę "lutową" mogą żądać zaspokojenia roszczeń związanych z negatywnymi konsekwencjami ich represjonowania w zakresie szerszym niźli wynika to z przepisów obowiązujących w prawie cywilnym. Ustawa z 23 lutego 1991 r. kładzie bowiem nacisk nie tylko na obiektywną kategorię szkody wywołaną bezprawnym pozbawieniem wolności, rozumianą jako realną stratę majątkową oraz utracone korzyści. Ustawa ta, będąca w swoim zamyśle aktem prawnym mającym na celu zrekompensowanie szkód materialnych osobom represjonowanym, równie istotną wagę przykłada do charakteru krzywd, jakie osoby te poniosły w wyniku swoich działań, motywowanych przyczynami natury patriotycznej i niepodległościowej. Właśnie ten "pierwiastek niepodległościowy" zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z powodu represjonowania za ówczesną działalność antypaństwową nie znajduje swojego odzwierciedlenia w przepisach ogólnych prawa cywilnego", czy nie znajdował odbicia w art. 487 k.p.k. z 1969 r. bądź w art. 552 k.p.k. z 1997 roku. Dlatego też wniosek M. B. i E. G. nadawał się do merytorycznego rozpoznania. Wyrażając taki pogląd można odwołać się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2015 r., w sprawie II KK 256/15 (OSNKW 2016, z. 1, poz. 2), w którym stwierdzono między innymi - "Treść wymienionego przepisu ustawy lutowej stanowi wyłom w zasadzie res iudicata, albowiem ustawodawca wprowadza tu możliwość ponownego rozpoznania sprawy, mimo że wcześniej zapadło już rozstrzygnięcie w warunkach identyczności stron i tożsamości przedmiotu procesu. W takiej sytuacji nie jest dopuszczalne wydanie orzeczenia o umorzeniu postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. (...) Treść art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (...) należy rozumieć jako nakaz merytorycznego rozpoznania wniosku o dodatkowe odszkodowanie i zadośćuczynienie; jeśli względy słuszności nie przemawiają za uwzględnieniem uzupełniającego roszczenia, wniosek podlega oddaleniu". Z powyższych względów rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego o umorzeniu postępowania ostać się nie mogło. Ale też zarzuty autorki apelacji podnoszącej naruszenie art. 558 k.p.k. w zw. z art. 366 k.p.c. oraz art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 5 k.c. są bezzasadne. Zresztą na ich poparcie skarżąca nie przywołała jakiejkolwiek argumentacji.

Nieuwzględnienie przez Sąd pierwszej instancji aspektu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ojca wnioskodawczyń Z. G. (1) doprowadziło Sąd pierwszej instancji do błędnego stanowiska o tożsamości podstawy faktycznej żądań dochodzonych przez represjonowanego w 1995 roku i przez jego następczynie w 2023 roku. Gdyby wnioskodawczynie w swoim żądaniu tej przesłanki nie przywołały i nie wykazały, wówczas Sąd Okręgowy miałby powody, ale do nieuwzględnienia ich wniosku, a nie do umorzenia postępowania. Tymczasem z zeznań wnioskodawczyń, zeznań świadka T. C. oraz mając na względzie kontekst historyczny zachowania Z. G. (1), podjętego w miejscu i czasie, w jakim odbywały się protesty mające niewątpliwie charakter działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, należało dojść do wniosku, iż pełnomocnik wnioskodawcy tę okoliczność wykazał. Z tym, że – mając na względzie wymowę powołanych wyżej dowodów za wykazane, a mające charakter działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego uznać należy „jedynie” zachowanie z 31 sierpnia 1982 roku i za to spotkały go represje. Ewentualna sama przynależność do związku zawodowego „Solidarność”, bez aktywności zmierzającej w kierunku wskazanym przez ustawę, nie stanowi przejawu takiej działalności, natomiast jeśli chodzi o wspominany przez świadków udział w innych protestach, to lakoniczne ich wypowiedzi, bez wskazywania konkretnych danych o takich zdarzeniach nie pozwalają na uznanie tych stwierdzeń za udowodnione.

Wyrokiem z dnia 18 września 1982 roku Z. G. (1) został skazany na karę 3 lat pozbawienia wolności i na dwu lata pozbawienia praw publicznych za zachowanie z 31 sierpnia 1982 roku, które wprawdzie nie polegało na udziale w strajku czy demonstracji wyrażających sprzeciw wobec działań ówczesnych władz ukierunkowanych na wymuszenie na nich zmian politycznych, gospodarczych czy ustrojowych, lecz było wyrazem aktywnego sprzeciwu skierowanego wobec działań podejmowanych przez organy porządku publicznego, zmierzających przy użyciu siły do stłumienia masowego protestu. Sąd Apelacyjny uznał, iż to jednorazowe zachowanie można uznać za równoważne udziałowi w proteście, demonstracji o takim charakterze, bo wzmacniało działalność prowadzącą do odzyskania niepodległości, które to działania, jak przyjmuje się w orzecznictwie (szeroko przywołanym przez pełnomocnika wnioskodawczyń we wniosku) uznawane są za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Rozważając zasadność żądań wnioskodawców co do uzupełniającego odszkodowania i zadośćuczynienie w pierwszej kolejności zauważyć należy, iż tak we wniosku, jak i podczas postępowania pierwszoinstancyjnego pełnomocnik wnioskodawczyń oraz uprawnione przemilczały przyznane Z. G. (1) w 1995 roku w sprawie II Ko 911/95 odszkodowanie i zadośćuczynienie w łącznej kwocie 7 500 zł, chociaż, jak zeznaje M. B., pomagała ona w sporządzeniu wniosku, na podstawie którego Sąd Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. zasądził na rzecz uprawnionego wskazaną kwotę. Pełnomocnik dopiero w uzasadnieniu apelacji odnosi się do tej kwestii wyjaśniając, iż wnioskodawczyniom przysługuje na podstawie ustawy lutowej odrębne uprawnienie do wystąpienia o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia odwołując się do ugruntowanego stanowisk sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Jednakże z powodów opisanych wyżej, jak również z treści orzeczeń przywołanych w uzasadnieniu apelacji dwa akapity niżej takie tezy nie wynikają, a odmienne, wskazujące na łączność roszczeń, opartych przecież na tych samych lub uzupełnionych o nowe elementy stanach faktycznych, uzasadniających odwołanie się do zasady słuszności.

Z uwagi na pełne postępowanie pierwszoinstancyjne, szczegółowe przesłuchanie wnioskodawczyń i świadka, zebranie dowodów z dokumentów dotyczących sytuacji osobistej (represji, dochodów, stanu zdrowia, itd.), rodzinnej represjonowanego przez Sad Okręgowy Sąd odwoławczy dysponował informacjami pozwalającymi tak na ocenę zasadności apelacji, jak i żądań wnioskodawczyń zgłoszonych we wniosku inicjującym postępowanie. Zatem możliwe było wydanie orzeczenia merytorycznego. Aby to uczynić Sad odwoławczy musiał najpierw uchylić rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania.

Sąd Apelacyjny odnosząc się do żądań wniosku nie mógł pominąć, tak jak uczyniły to wnioskodawczynie i ich pełnomocnik, postanowienia z dnia 29 listopada 1995 roku w sprawie II Ko 911/95 zasądzającego na rzecz Z. G. (1) kwotę 7 500 zł tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia. Jak wyjaśnił to Sąd Wojewódzki w pisemnych motywach postanowienia na tę sumę składało się 5 000 zł odszkodowania i 2 500 zadośćuczynienia.

Jeżeli chodzi o dochodzone odszkodowanie, to analiza dochodów uprawnionego sprzed okresu, w którym był tymczasowo aresztowany, kiedy zapadł niesłuszny wyrok i odbywał niesłusznie orzeczoną karę pozbawienia wolności, wynikających z kart wynagrodzeń za lata 1981 i 1982 wskazuje, iż jego wynagrodzenia miesięczne z ostatnich 3 miesięcy przed zatrzymaniem osiągały poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 1982 roku, które wynosiło 11 631 zł (według danych ZUS), gdyż w VI 1982 roku pobrał 10 556 zł, w VII 12 220 zł, a w sierpniu 14 453 zł, co daje łączną kwotę 37 229 zł. Ta podzielona przez 3 daje 12 409, 66 zł. Przy ustalaniu odszkodowania nie można też pomijać wynagrodzenia wypłaconego za wrzesień 1982 roku w kwocie 4360 zł. Jeżeli chodzi o przeciętne miesięczne wynagrodzenie w okresie orzekania w tym przedmiocie przez Sąd Wojewódzki w sprawie II Ko 911/95, to według danych ZUS wynosiło ono 702,62 zł i takie też, a nawet nieco wyższe przyjął za podstawę do ustalenia wysokości odszkodowania wskazany Sąd, przyznając go, co napisał w uzasadnieniu za okres ponad 7 miesięcy bez pracy. Gdy uwzględnimy przy tym (dodamy) wypłatę połowy wynagrodzenia za wrzesień 1982 roku i odejmiemy koszty obrońcy określone przez adwokata J. W. na 2000 zł, to należy dojść do wniosku, iż Sąd Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. zasądził na rzecz represjonowanego sumę stanowiącą pełne odszkodowanie. Dlatego w tym zakresie, a mianowicie odszkodowania żądanie wnioskodawców należy uznać za niezasadne, gdyż obecnie sądy ustalają wysokość szkody materialnej na podobnych zasadach odwołując się do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Podkreślić należy, iż Sad Wojewódzki przyznał pełne odszkodowanie pomimo preferowanej w orzecznictwie w tamtym okresie i jeszcze do niedawna regule dyferencyjnej. Z odwołaniem się do uchwały Sądu Najwyższego z 1958 r. wyrażano pogląd, że przy ustalaniu wysokości odszkodowania należy jego wysokość pomniejszyć o wydatki ponoszone na utrzymanie siebie i rodziny, które poszkodowany musiałby ponieść, gdyby przebywał na wolności. We wspomnianej uchwale SN z 7.06.1958 r., 729/58, OSNCK 1958/4 poz. 34, wskazano, że wysokość odszkodowania z tytułu utraconych zarobków powinna uwzględniać nie tylko sytuację majątkową rodziny wnioskodawcy, ale także fakt, że podczas pobytu w zakładzie karnym wnioskodawca otrzymywał m.in. wyżywienie, środki czystości i odzież. Jakkolwiek „świadczenia” te były niskiej jakości, to jednak zwolniły wnioskodawcę z konieczności ponoszenia wydatków związanych z zaspokojeniem podstawowych potrzeb, zaś niedogodności związane z pobytem w izolacji penitencjarnej powinny zostać uwzględnione przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Natomiast uznano potrzebę skompensowania poszkodowanemu w ramach zasądzanego na jego rzecz odszkodowania wydatków zobowiązań zaciągniętych przez jego rodzinę na pokrycie uzasadnionych kosztów utrzymania, których by nie było, gdyby nie został on pozbawiony wolności czy też równowartość przekazywanych mu paczek (por. wyrok SN z 20.10.2011 r., IV KK 137/11, OSNKW 2011/11, poz. 5; wyrok SA w Katowicach z 6.12.2012 r., II AKa 445/12, LEX nr 1236453). W późniejszym orzecznictwie wyrażano też odmienny pogląd, że wybór celu, na który niesłusznie pozbawiony wolności przeznaczałby swoje dochody nie ma wpływu na wysokość odszkodowania z tytułu utraconych zarobków (por. wyroki SA: we Wrocławiu z 15.10.2003 r., II AKa 352/03, KZS 2004/5, poz. 53; w Katowicach z 27.05.2011 r., II AKa 124/11, LEX nr 1001356), czy też stwierdzono, że założenie, iż od utraconych zarobków każdorazowo – bez indywidualizacji każdego przypadku – należy odliczyć wydatki związane z utrzymaniem samego siebie, rodziny, wydatki na wychowanie dzieci i kształcenie oraz potrzeby kulturowe i rozrywkowe nie znajduje aprobaty, jest nielogiczne i godzi w zasadę pełnego odszkodowania (por. wyrok SN z 15.01.2015 r., IV KK 263/14, LEX nr 1654747). Podobnie w wyroku z 5.06.2019 r., III KK 189/18, SN stwierdził, że za szkodę spowodowaną pozbawieniem możliwości wykonywania pracy zarobkowej powinno kompensować co do zasady całość utraconych przez nią zarobków. Sąd Najwyższy wskazał, że przewidziane w art. 8 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie ma charakter cywilnoprawny, co sprawia, że w kwestiach z zakresu prawa materialnego, nieuregulowanych w wymienionej ustawie – a takimi są zasady ustalania szkody i określania wysokości odszkodowania – mają zastosowanie wprost odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego. Konstrukcja roszczenia odszkodowawczego z art. 8 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oparta jest na tych samych zasadach, które regulują odpowiedzialność Skarbu Państwa za poniesioną szkodę i doznaną krzywdę, wynikłe z niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania (art. 552–558 k.p.k.). Jednak orzekając o należnym wnioskodawcy odszkodowaniu, nie można zapominać o ratio legis wymienionej ustawy. Nie służy ona przecież usuwaniu skutków „zwykłych pomyłek sądowych”, ale rekompensowaniu szkód i krzywd osób celowo poddawanym represjom za działalność patriotyczną. Dlatego też koszty utrzymania osoby represjonowanej w zakładzie karym (wyżywienie, odzież, środki czystości) nie stanowią korzyści, o którą należałoby pomniejszyć przysługujące jej na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego odszkodowanie (zob. pod. Świecki Dariusz (red.), Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany do art. 552 Opublikowano: LEX/el. 2024). Skoro już wówczas Sąd Wojewódzki ustalił wysokość odszkodowania według reguły korzystniejszej dla represjonowanego, to w tym zakresie nie ma podstaw do zastosowania zasady słuszności i podwyższania kwoty odszkodowania z powołaniem się na art. 8 ust. 4 ustawy lutowej.

Inaczej jest w przypadku zadośćuczynienia. Z rozważań Sądu Wojewódzkiego zawartych w uzasadnieniu postanowienia z dnia 29 listopada 1995 roku wynika, iż z zasądzonej na rzecz Z. G. (1) kwoty 7 500 zł zadośćuczynienie stanowiło 2 500 zł czyli orientacyjnie 3,5 razy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które w 2023 roku wynosiło 7155,48 zł, natomiast w sektorze przedsiębiorstw, jak przyjmuje to we wniosku pełnomocnik 7363,57 zł. Dodać trzeba, iż te czynniki wskazują na poziom życia społeczeństwa, a zatem mają też wpływ na kształtowanie kwoty stanowiącej wynagrodzenie doznanej krzywdy. Oczywiście w pierwszej kolejności decyduje o tym stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas pozbawienia wolności, następstwa dla zdrowia, wizerunku oraz pozostałe okoliczności o których niżej.

Jak to już wielokrotnie przyjmował Sąd Apelacyjny w swoich orzeczeniach zob. np. w wyroku z dnia 14 lipca 2022r. II AKa 137/22 i w wyroku z dnia 5.10.2023r. II AKa 162/23 czy w wyroku z dnia 17.10.2024 II AKa 118/24 kwota zadośćuczynienia ma być odpowiednia, ale i umiarkowana.

Jeżeli chodzi o sposób ustalania zadośćuczynienia na gruncie rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego i art. 8 ust. 1 ustawy lutowej oraz art. 445 i 448 kc, to podkreślić należy, iż w orzecznictwie uznaje się, że: "wysokość zadośćuczynienia wyznaczają dwie granice. Z jednej strony, musi ono przedstawiać wartość ekonomicznie odczuwalną z drugiej zaś powinno być utrzymane w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej. Zasada umiarkowanego (a przy tym, jak się należy domyślać, wyważonego i sprawiedliwego) rozmiaru zadośćuczynienia (…) łączy się z wysokością stopy życiowej społeczeństwa, gdyż zarówno ocena, czy jest ono realne, czy nie nadmierne, pozostawać musi w związku z poziomem życia" (wyr. SA w Katowicach z 7.2.2008 r., II AKa 22/08, KZS 2008, Nr 7–8, poz. 105). Zadośćuczynienie nie może mieć charakteru symbolicznego, ale powinno uwzględniać "indywidualne cechy człowieka, którego niesłusznie wolności (…) pozbawiono" (zob. pod. wyr. SA w Katowicach z 24.4.2007 r., II AKa 61/07, KZS 2007, Nr 7–8, poz. 129). Zadośćuczynienie krzywdzie polega na przyznaniu odpowiedniej sumy pieniężnej. Powinna ona mieć "charakter kompensacyjny, a więc musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, niebędącą jednak wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy" (por. m.in. post. SN z 12.8.2008 r., V KK 45/08, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 1638; wyr. SN z 2.2.2007 r., IV KK 444/06, Prok. i Pr. – wkł. 2007, Nr 10, poz. 18). Indywidualny charakter zadośćuczynienia przesądza o tym, że: "ostateczne ustalenia, jaka konkretna kwota jest "odpowiednia", z istoty swej należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, lecz nie może to być uznanie dowolne. Opierać się powinno tak na całokształcie okoliczności sprawy, jak i na czytelnych kryteriach wskazanych w treści uzasadnienia" (wyr. SA w Lublinie z 5.5.2008 r., II AKa 83/08, KZS 2008, Nr 12, poz. 68).

Należy pamiętać o tym, iż krzywda wynagradzana zadośćuczynieniem pieniężnym jest szkodą niemajątkową. Charakter takiej szkody decyduje o jej niewymierności. Odpowiedniość kwoty zadośćuczynienia, o której stanowi art. 445 § 1 k.c., ma służyć złagodzeniu doznanej krzywdy, a jednocześnie nie być źródłem wzbogacenia (por. wyrok SN z 9.02.2000 r., III CKN 582/98, LEX 52776).

Zważyć należy na to, iż Sąd Wojewódzki ustalając wysokość zadośćuczynienie wskazał na doznane przez Z. G. (1) cierpienia, pogorszenie stanu zdrowia represjonowanego, a także wynikające krzywdy moralne, stwierdzając, iż pełnym zadośćuczynieniem za te dolegliwości będzie kwota 2 500 zł. Z takim stwierdzeniem odnośnie „ekwiwalentności” kwoty 2 500 zł, nie można się zgodzić, gdyż przyznana suma nie spełnia wymogu odpowiedniości i nie łagodzi wyrządzonej krzywdy. Kwota ustalona przez Sąd Apelacyjny te wymogi spełnia, gdyż uwzględnia powody, z których to Z. G. (1) był skazany i pozbawiony wolności, a mianowicie związane działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, a które niewątpliwe pogłębiały poczucie krzywdy, poziom której wiązać należy także z zakresem tej działalności. Z tym, że odnośnie rekompensaty czy rehabilitacji, to nie można tracić z pola widzenia i tego, iż Z. Z. G. (1) nie odbył całej kary, bo 6 miesięcy i 14 dni z orzeczonych 3 lat, w ramach aktu łaski Rady Państwa, jeszcze w stanie wojennym został warunkowo zwolniony, a następnie zrehabilitowany, gdyż Sąd Najwyższy uniewinnił go wyrokiem z dnia 26 sierpnia 1995 r. i jeszcze w tym roku, bo 29 listopada 1995 roku Sąd przyznał mu pełne odszkodowanie i częściowe zadośćuczynienie, co przemawia za jego miarkowaniem przy ustalaniu obecnie jego wysokości. Pogorszenie stanu zdrowia, na które niewątpliwie miało wpływ niesłuszne pozbawienie wolności zostało poprzednim orzeczeniem objęte, jednak w niepełnym stopniu docenione, bowiem do końca życia, na co wskazuje dokumentacja medyczna represjonowany nie powrócił do pełni zdrowia, chociaż pamiętać należy też i tym, iż Z. G. (1) miał problemy zdrowotne także i przed pozbawieniem wolności w 1982 roku, a Sąd Wojewódzki dostrzegł, iż uszczerbek na zdrowiu, wynikły z osadzenia spowodował, iż wnioskodawca był na rencie z tytułu przyznanej III grupy inwalidzkiej. Stan psychiczny i fizyczny w jakim znajdował się represjonowany po opuszczeniu zakładu karnego, co było wynikiem warunków panujących w izolacji i negatywnych przeżyć Z. Z. G. (1) z tym związanych, rozłąki z rodziną, o których zeznają świadkowie, dalej zwolnienie z pracy, pogorszenie sytuacji materialnej rodziny, czym się martwił skłaniają również do stwierdzenia, iż przyznana wcześniej kwota nie jest odpowiednia. Jak podnosi się w orzecznictwie odpowiedniość kwoty zadośćuczynienia, o której stanowi art. 445 § 1 k.c., ma służyć złagodzeniu doznanej krzywdy i taki walor posiada ustalona przez Sąd Apelacyjny suma, jednocześnie nie może być źródłem wzbogacenia (por. wyrok SN z 9.02.2000 r., III CKN 582/98, LEX 52776), co traci z pola widzenia pełnomocnik wnioskodawczyń formułując swoje żądanie w tym zakresie oparte na przeliczeniu 195 dni pozbawienia wolności przez przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw z sierpnia 2023 roku.

W tym miejscu wskazać należy, że, odnośnie zastosowanego przez pełnomocnika wnioskodawczyń sposobu ustalania zadośćuczynienia, to tak w orzecznictwie, jak i piśmiennictwie podkreśla się, iż nie jest zasadne przyjmowanie jakichś ścisłych kryteriów np. kwot stanowiących zadośćuczynienie za jeden miesiąc, dzień izolacji, służących jako sposób ustalania zadośćuczynienia za cały okres pozbawienia wolności, albowiem zadośćuczynienie powinno być ustalane za cały ten okres, a nie jako iloczyn liczby dni, miesięcy i kwoty zadośćuczynienia, przypadającego za jeden miesiąc czy dzień. Nie jest bowiem odpowiednie przeliczanie sumy zadośćuczynienia poprzez ustalanie stawki miesięcznej (zob. np. wyr. SA w Łodzi z 21.2.2008 r., II AKa 13/08, Prok. i Pr. - wkł. 2009, Nr 5, poz. 48); bądź ustalenie zadośćuczynienia poprzez stosowanie określonych przeliczników wynikających z kodeksu karnego, w tym także relatywizujących wielkość zadośćuczynienia do stawek grzywny odpowiadających jednemu dniowi pozbawienia wolności w rozumieniu przepisu art. 63 § 1 kk (zob. np. wyr. SA w Katowicach z 10.3.2005 r., II AKa 55/05, KZS 2005, Nr 7-8, poz. 144).

W orzecznictwie wskazuje się, że "do elementów, które należy uwzględnić przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, należy także przeciętna stopa życiowa społeczeństwa. Odwołanie się do owej przeciętnej stopy życiowej, której poziom wyznacza właśnie przeciętne miesięczne wynagrodzenie, pozwala bowiem w pewien sposób obiektywizować przyznane zadośćuczynienie za krzywdy, które z natury rzeczy u poszczególnych pokrzywdzonych ma subiektywny wymiar. "Kwotę zadośćuczynienia należy oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza, poziom życia uprawnionego itp., by nie pozostało poczucie krzywdy niesłusznie pozbawionego wolności, ale by orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych" (wyr. SA w Katowicach z 3.11.2017 r., II AKa 342/17, Legalis). Stwierdzić zatem trzeba, iż zasady słuszności przemawiają za tym, iż zadośćuczynienie powinno być wyższe i wynosić według dzisiejszych realiów ponad 60 000 zł. Z uwagi na częściowe zrekompensowanie represjonowanemu owej krzywdy poprzez zasądzenie na jego rzecz kwoty 2 500 zł za zasadne Sąd Apelacyjny uznał zasądzenie na rzecz córek Z. G. (1) dodatkowo po 20 000 zł. Przyznając dodatkowe zadośćuczynienie Sad Apelacyjny miał też na uwadze, iż trafia ono już nie osoby, która doznała krzywdy, a do jego następców prawnych, a sam pokrzywdzony pogodził się z rozmiarem jej wynagrodzenia, gdyż nie zaskarżył postanowienia Sądu Wojewódzkiego z 29 listopada 1995 roku, ustalającego zadośćuczynienie na kwotę 2 500 zł.

Wniosek

Skarżąca wniosła o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądań wnioskodawczyń poprzez zasądzenie na ich rzecz wnioskowanych kwot,

2. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyń kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję według norm przepisanych,

3. sprostowanie oczywistej omyłki pisarskiej wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim poprzez zmianę daty wyroku z „9 maja 2023 r.” na „9 maja 2024 r.” ewentualnie:

4. przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Odnośnie pierwszego zadania Sąd odwoławczy wypowiedział się wyżej. Drugie zadanie jest zasadne tylko w zakresie kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję, bowiem za pierwszą Sąd Okręgowy w punkcie II wyroku orzekł o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego wnioskodawczyniom.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Nie wystąpiły.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Nie wystąpiły.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Nie dotyczy.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Nie dotyczy.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Nie dotyczy.

Zwięźle o powodach zmiany

Nie dotyczy.

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

Błędne przyjęcie wystąpienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej.

☒ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Błędne przyjęcie wystąpienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej wykazane przy omawianiu apelacji pełnomocnika wnioskodawczyń.

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Nie wystąpiła.

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

Nie zaistniała w postępowaniu odwoławczym.

5.3.1.4.1.

Nie wystąpiła.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Wskazane przy omawianiu apelacji pełnomocnik wnioskodawczyń.

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Nie było potrzeby formułowania wobec wydania wyroku reformatoryjnego.

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Sposób rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego o postępowaniu spowodował konieczność uchylenia tego punktu, po to, aby Sąd Apelacyjny mógł wydać orzeczenie merytoryczne.

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III.

Koszty procesu ponosi Skarb Państwa wobec wniesienia skutecznej apelacji przez wnioskodawców. Dlatego na ich rzecz należało orzec po 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

7.  PODPIS

SSO del. Krzysztof Zaremba SSA Stanisław Kucharczyk SSA Andrzej Olszewski

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawczyń

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

umorzenie postępowania

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana