Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 336/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 17 października 2022 r., sygn. akt III Ko 175/21

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

W apelacji pełnomocnik wnioskodawczyni zarzuciła:

⚫

błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść poprzez nietrafne przyjęcie, iż zgromadzony materiał dowodowy oraz ustalony stan faktyczny, nie daje podstaw do uznania, iż G. W. prowadził działalność niepodległościową, tj. by zatrzymanie pokrzywdzonego w dniu 9 lutego 1945 r. miało związek z jego działalnością niepodległościową w (...), bądź inną, by był torturowany przed śmiercią, a następnie pozbawiony życia przez funkcjonariuszy NKWD - i nie spełnia warunków do zasądzenia należnego zadośćuczynienia z art. 8 ust. 2a ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U.2021.1693 tj. z dnia 2021.09.15) - zwana dalej: "ustawa lutowa", podczas gdy wnioskodawczyni skutecznie wykazał, iż jej ojciec G. W. był represjonowany i pozbawiony życia przez pozasądowe organy ścigania w dniu 28 lutego 1945 r. w związku z podejmowaniem przez niego działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;

⚫

obrazę przepisów prawa procesowego, która miała wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.: - art. 7, art. 410 i art. 424 k.p.k. poprzez oparcie orzeczenia jedynie na części przeprowadzonych dowodów, przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie jej w sposób całkowicie dowolny, bez uwzględnienia zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego oraz niewskazanie w uzasadnieniu orzeczenia przekonujących i logicznie uzasadnionych przyczyn, dla których Sąd nie wziął pod uwagę i nie ocenił właściwie stanowiska wnioskodawczyni B. R. i zeznań świadka R. D. (stanowisko wnioskodawczyni B. R. i świadka R. D. wyraźnie potwierdza, że G. W. prowadził działalność niepodległościową, w następstwie której pokrzywdzony był umieszczony w obozie w C.) i materiałów archiwalnych (nieprawidłowe uznanie przypuszczeń, iż oświadczenia G. M. i A. P., w tym stanowisko B. L., zdaniem Sądu, w istocie osłabiają dowodową moc ustaleń w sprawie i nie wykazują bezpośrednio, by pokrzywdzony prowadził działalność niepodległościową) zgromadzonych w sprawie, dotyczących pokrzywdzonego oraz pośrednio dokumentacji IPN, gdyż zdaniem Sądu, w.w. nie pozwalają na poczynienie pozytywnych ustaleń dla wnioskodawczyni i błędne jest wskazanie w konsekwencji w sprawie, iż w.w. materiał dowodowy nie wykazuje bezpośrednio, by pokrzywdzony prowadził działalność niepodległościową, podczas gdy Sąd ograniczył się w ramach wykładni działalności pokrzywdzonego jedynie do polemiki dotyczącej działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, - art. 410 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k. polegającą na uchybieniu obowiązkowi zbadania i wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy niezbędnych do jej rozstrzygnięcia, poprzez nieodniesienie się do realiów historycznych tamtego okresu, represji jakim ,.in. w latach 1945-1946 poddawani byli członkowie podziemia niepodległościowego, w związku ze współpracą z ruchem partyzanckim działającym na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, - art. 328 k.p.k. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku, które w sposób lakoniczny i ogólnikowy uzasadnia decyzję podjętą w orzeczeniu w stosunku do stanowiska wnioskodawczyni w zakresie dochodzonego zadośćuczynienia, podczas gdy winno ono być szczegółowym odwzorowaniem procesów, a syntetyczne uzasadnienie Sądu w tym zakresie nie pozwala na stwierdzenie o wyczerpującym zakresie rozpoznania istoty sprawy;

⚫

obrazę przepisów prawa materialnego, tj.: - art. 8 ust. 2a ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie skutkujące uznaniem, że brak jest podstaw do zasądzenia dochodzonej kwoty zadośćuczynienia z tytułu krzywdy doznanej przez G. W., podczas gdy całokształt okoliczności sprawy, tj. przyczyny zatrzymania, okoliczności pozbawienia go wolności, okres izolacji, doznanie szeregu cierpień psychicznych i fizycznych w wyniki izolacji, a w konsekwencji pozbawienie życia - przemawiają za zasądzeniem przedmiotowej kwoty zadośćuczynienia, - art. 8 ust. 2a ustawy lutowej, polegające na braku zastosowania tej normy w sytuacji, w której spełniły się wszelkie przesłanki do jej zastosowania w sprawie o zadośćuczynienie za krzywdę G. W., poniesione na skutek bezprawnego pozbawienia wolności w związku z prowadzoną przez niego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, tj. represje stosowane przez NKWD, a w konsekwencji przebywanie pokrzywdzonego w obozie w C., miały charakter represji ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości związanych z działalnością niepodległościową pokrzywdzonego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzuty podniesione w apelacji pełnomocnika wnioskodawczyni B. R. okazały się w istotnej mierze zasadne, przy czym zaznaczyć trzeba, że jedynie w zakresie ustaleń i ocen Sądu pierwszej instancji odnoszących się do kwestii bezprawnego pozbawienia wolności G. W., nie zaś pozbawienia go życia. Niezależnie zaś od tego zaznaczyć nadto trzeba, że zarówno co do kwestii zatrzymania, jak i pozbawienia wolności represjonowanego, chybione są zarzuty apelacji wskazujące na obrazę prawa materialnego - art. 8 ust. 2a ustawy "lutowej" i art. 445 § 1 i 2 k.c. Nie można bowiem przekonująco twierdzić, że na gruncie ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd meriti w konkretnej sprawie, sąd winien był zastosować określone przepisy prawa materialnego, a nie czyniąc tego dopuścił się ich obrazy, skoro jednocześnie kwestionuje się prawidłowość tychże ustaleń faktycznych. Zarzut obrazy prawa materialnego jawi się racjonalny tylko wtedy, gdy skarżący nie kwestionuje jednocześnie ustalonego przez sąd stanu faktycznego.

W tym przypadku, pełnomocnik wnioskodawczyni w pierwszej kolejności zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych wyrażający się stwierdzeniem przez Sąd Okręgowy, że zatrzymanie G. W. i pozbawienie go wolności, a następnie pozbawienie życia, nie miało związku z jego działalnością niepodległościową. Tak więc, skoro Sąd pierwszej instancji nie dostrzegł związku pomiędzy działalnością niepodległościową ojca wnioskodawczyni a jego zatrzymaniem i pozbawieniem go wolności przez NKWD, to nieporozumieniem jest oczekiwanie apelującej, że pomimo tego, sąd ten winien był zasądzić na rzecz B. R. stosowną kwotę tytułem zadośćuczynienia.

Istota wadliwości wydanego w tej sprawie orzeczenia wynika tymczasem z faktu nieuwzględnienia całości materiału dowodowego, którym dysponował Sąd Okręgowy, a w konsekwencji - z dokonania niepełnych ustaleń faktycznych, co finalnie doprowadziło tenże sąd do nietrafnych wniosków decydujących o treści zaskarżonego wyroku. Całkowicie zasadnie skarżąca zarzuciła niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy, w tym pominięcie realiów historycznych tamtego okresu, a w szczególności represji, jakim w latach 1945-1946 poddawani byli członkowie podziemia niepodległościowego, współpracujący z ruchem partyzanckim działającym na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Trudno też kwestionować zarzut dotyczący lakoniczności i ogólnikowości uzasadnienia wyroku wydanego przez Sąd pierwszej instancji, gdyż jego treść, zarówno odzwierciedlająca poczynione ustalenia faktyczne, jak i analizę ustalonych faktów, w pełni potwierdza zasadność krytyki odniesionej przez apelującą do części motywacyjnej zaskarżonego wyroku.

Niekompletność dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych wynika zarówno z faktu nieuwzględnienia w odpowiednim zakresie informacji wynikających z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, które zasadniczo stanowiły podstawę ustaleń faktycznych, jak również z nieuzasadnionego pominięcia zeznań B. R. i R. D.. Faktem jest, że zeznania tych obojga świadków miały charakter dowodów pośrednich, bowiem zawarte w nich informacje związane z osobą G. W. pochodziły od G. M. (poprzednio: W.), a więc matki wnioskodawczyni. R. D. (bratanek współzałożyciela i Komendanta Naczelnego (...) - J. D.) miał sposobność odbyć z nią rozmowę w 2001 r., gdy przyleciała z USA na uroczystość odsłonięcia w W. tablicy pamiątkowej poświęconej pamięci jej pierwszego męża, tj. G. W.. Należy zauważyć, że ten zakres informacji, jaki przedstawili świadkowie wynika także z innych dowodów, a więc zeznań G. M. złożonych w IPN, Oddział w G., z dokumentacji przedstawionej przez w.w. Odział IPN na potrzeby niniejszej sprawy, w tym korespondencji pochodzącej od G. M., w której opisywała losy G. W., jak również z załączonych do akt opracowań historycznych. Tym bardziej więc jedynie taka okoliczność, że B. R. i R. D. nie opisywali w zeznaniach swoich własnych spostrzeżeń, lecz bazowali na przekazie pochodzącym od G. M., nie stanowił podstawy do całkowitego pominięcia ich zeznań. Zbieżność w szerokim zakresie przedstawionych przez nich okoliczności (np. aresztowanie G. W. przez NKWD razem z J. H. /udostępniła rodzinie w.w. swoje mieszkanie/, przewiezienie obojga do obozu NKWD w C., stosowanie tortur w czasie przesłuchań) nie tylko z zeznaniami G. M., ale też z zawartością dokumentacji udostępnionej przez (...) Oddział w G. oraz z informacjami ogólnymi odzwierciedlonymi w opracowaniach historycznych dokumentujących tamte wydarzenia, wskazuje na to, że zeznania obojga świadków są wiarygodne i bezzasadnie nie zostały przez Sąd pierwszej instancji uwzględnione, jako pozbawione jakiejkolwiek wartości dowodowej. Informacje dotyczące traktowania przez NKWD ( (...) Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR pełniący funkcję organu pozasądowego, wchodzącego w skład aparatu represji policyjnych ZSRR) więźniów takich jak G. W., a więc zaangażowanych w działalność konspiracyjną nie tylko o charakterze antyniemieckim, ale również mającą uchronić Polskę przed komunizmem, są spójne. W źródłach, jakimi sąd dysponował w niniejszej sprawie okoliczności powyższe prezentowane są w taki sposób, jak przedstawili to swoich zeznaniach B. R. I R. D..

Wadliwość poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych wyraża się również dokonaniem niepełnego wglądu w realia historyczne, w jakich dokonywała się działalność niepodległościowa G. W. oraz wybiórczym potraktowaniem okoliczności określających specyfikę organizacji konspiracyjnej, do której nie tylko przynależał, ale też od 1943 r. pełnił funkcję Komendanta Naczelnego Pionu Wojskowego (...). Jawi się to niezrozumiałe tym bardziej, że Sąd Okręgowy należycie uzupełnił materiał dowodowy sprawy, w tym uzyskał kopię materiałów zgromadzonych w toku śledztwa prowadzonego przez IPN, Oddział w G. w sprawie m.in. zabójstwa G. W. w dniu 28.02.1945 r. przez funkcjonariuszy NKWD oraz bezprawnego pozbawienia go wolności przez funkcjonariuszy sowieckiego państwa komunistycznego w lutym 1945 r., a także materiały IPN dotyczące A. A. (wg opracowań załączonych do akt sprawy - w czasie okupacji współpracował z Niemcami, współdziałał z Gestapo, w tym z pracującym dla Gestapo J. K., a w późniejszym czasie - był funkcjonariuszem komunistycznego państwa polskiego i tajnym współpracownikiem UB, według G. M. /poprzednio: W. /- to on wydał jej męża funkcjonariuszom NKWD), jak również materiały z postępowania sądowego dotyczącego uznania G. W. za zmarłego.

Ze statutu Tajnej Organizacji (...), a także materiałów IPN wynika, że ta konspiracyjna organizacja wojskowa zakładała podporządkowanie się Naczelnemu Wodzowi na obczyźnie oraz kierowanie się dyrektywami Rządu Polskiego w Londynie. Oczekiwania jej członków łączyły wyzwolenie ziem polskich spod okupacji niemieckiej z działaniami państw zachodnich, a nie wojsk sowieckich. Organizacja współpracowała z Armią Krajową, głównie w zakresie działalności wywiadowczej. Chodziło zatem o to, aby wyzwolona Polska nie dostała się w sferę wpływów Związku (...) i nie stała się państwem komunistycznym. Silnie akcentowano również kwestie religijne, potrzebę dbałości o wiarę katolicką (zwierzchnikiem Państwa Polskiego wg założeń organizacji, mógł być tylko dobry Polak i praktykujący katolik). Dopiero uwzględnienie wskazanych wyżej okoliczności odzwierciedla należycie profil polityczny (...), charakter prowadzonej przez nią działalności oraz faktyczne cele podejmowanych akcji, a tym samym dyktuje potrzebę dokonania innej - przede wszystkim szerszej - charakterystyki zaangażowania G. W., aniżeli uczynił to Sąd pierwszej instancji.

Jak to zostało wskazane w treści wniosku i co znajduje oparcie w załączonych do akt sprawy opracowaniach, już od połowy 1944 r. na teren P., w tym w rejon W. docierały grupy desantowe złożone z żołnierzy polskich i sowieckich, których celem nie była walka z Niemcami, lecz rozpracowanie siatki grup partyzanckich działających w tamtym rejonie oraz ich likwidacja. Zaznaczyć należy, że (...) dysponowała około 35 grupami partyzanckimi. Szeroką wiedzą w tym zakresie dysponował działający w Gestapo J. K., który schwytany przez władze radzieckie, dostarczył NKWD posiadane informacje, w tym spis członków (...) opracowany wcześniej na użytek Gestapo. Zostały one wykorzystane do masowych aresztowań (...) partyzantów, w tym członków (...), które miały miejsce już w drugiej połowie 1944 r. Na liście działaczy poszukiwanych wcześniej przez Gestapo (pochodzącej od J. K.) figurował także G. W. (m.in. Konspiracja P. 1939-1947, Leksykon, K. K.). Zarówno z zeznań R. D., jak też oświadczeń zawartych w materiałach IPN - E. S., A. D. (syna J. D.), C. W., a także G. M., wynika jednocześnie, że A. A. ściśle współpracował w Gestapo z J. K..

Przedstawione powyżej fakty, nawet przy uwzględnieniu specyfiki materiału dowodowego tej sprawy, pozwalają wnioskować, że działalność G. W. nie ograniczała się wyłącznie do walki z okupantem niemieckim, ale ukierunkowana była także na uczynienie z wyzwolonej Polski państwa demokratycznego, a nie komunistycznego. Taki był właśnie profil (...), a za sprawą wspomnianego powyżej przejęcia przez NKWD materiałów od agentów Gestapo, antykomunistyczny charakter tejże organizacji znany był władzom sowieckim, nawet zanim jeszcze Armia C. dotarła na P.. Wykorzystanie w pewnym zakresie także źródeł historycznych w specyficznych uwarunkowaniach tego postępowania, zwłaszcza, że zawarte w nich treści korespondują z relacjami osób, które były albo przesłuchane przez prokuratora IPN oddział w G., albo też składały określonej treści oświadczenia dotyczące wydarzeń i sytuacji jakie miały miejsce w ramach działań NKWD, w tym związanych z członkami (...) - było w okolicznościach tej sprawy uzasadnione. Faktem jest, że w tym postępowaniu sąd nie dysponował żadnymi dokumentami potwierdzającymi czas, miejsce i okoliczności zatrzymania, a następnie pobytu G. W. w obozie NKWD w C.. Nawet jednak tylko wiedza ogólnie dostępna wskazuje na to, że działania tego typu były przez władze sowieckie maksymalnie kamuflowane, tworzono wręcz określone legendy, aby utajnić faktyczne losy osób aresztowanych, a zwłaszcza w takich przypadkach, gdy w rezultacie dochodziło do śmierci - bez względu na jej bezpośrednią przyczynę. Wybrzmiewa to zresztą bardzo wyraźnie z materiałów tej sprawy, zwłaszcza jeśli chodzi o okoliczności śmierci G. W..

W tym postępowaniu, właśnie z przedstawionych powyżej względów, nie było dostatecznych podstaw dowodowych, aby stwierdzić, że G. W. został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD. Z relacji różnych osób, z adnotacji zawartych w różnych dokumentach, wynika kilka różnych wersji w tym zakresie, np. że tuż po zatrzymaniu zachorował on na dezynterię i w czasie marszu do obozu w C. zmarł, że zmarł w obozie NKWD w C., że został zatrzymany przez UB i umieszczony w więzieniu w L., że został zamordowany przez NKWD, czy też wreszcie wersja przedstawiana G. M. gdy była po wojnie przesłuchiwana wielokrotnie przez funkcjonariuszy UB - że G. W. żyje (rzecz jasna w tamtym czasie). Żadnych wątpliwości nie rozwiewają informacje pochodzące z akt rosyjskich przekazanych stronie polskiej przez Rosję. Opracowana na ich podstawie lista zatytułowana "(...)" obejmuje kilkaset osób, pod nr (...) figuruje G. W., przy czym dotyczący go zapis jest tak samo lakoniczny jak co do wszystkich innych osób i brzmi: "W. G., 1901, komendant (...) do 1943 r., zm. w transporcie do (...).II.1945 r.". Znamienne jest jednak to, że niezależnie od siebie dwie różne osoby stwierdziły, że były obecne przy śmierci G. W. w części obozu NKWD w C. przeznaczonej dla osób chorych. Chodzi tu mianowicie o B. L. i J. A.. Zarazem żaden z nich nie wskazywał na to, aby w czasie śmierci represjonowanego były przy nim obecne dwie osoby. Ponadto - na zaświadczeniu Prezydium G.R.N. w W. z dnia 06.03.1951 r. jako świadkowie tego, że G. W. zginął 28.02.1945 r. "na skutek działań wojennych" podpisały się jeszcze inne osoby - P. P. i E. N. (k. 79). Podkreślenia wymaga również i taki fakt, że śledztwo (...) Oddział w G., prowadzone m. in. w sprawie pozbawienia życia G. W. zostało umorzone postanowieniem prokuratora z dnia 26.10.2005 r. wobec stwierdzenia, że brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia tego przestępstwa. W postepowaniu prowadzonym w niniejszej sprawie nie dysponowano dowodami, które nie byłyby znane wówczas prokuratorowi, a ponadto stwierdzić trzeba, że skala rozbieżności w tym zakresie jest tak duża, że w oparciu o wszelkie dostępne dowody nie jest możliwe stwierdzenie, która z wielu rysujących się wersji winna być przyjęta jako jedyna i niepodważalna. Margines wątpliwości, tu - ze swej natury nieusuwalnych, nie pozwolił także w tym postepowaniu stwierdzić jednoznacznie, że śmierć G. W. była efektem zbrodniczego działania funkcjonariuszy NKWD.

Niezależnie od pewnych trudności dowodowych również w zakresie wątku dotyczącego pozbawienia wolności G. W., w tym zakresie zgromadzono jednak taki zasób informacji, który pozwolił poczynić w tej kwestii prawdziwe ustalenia faktyczne. Analiza całości zgromadzonego w tej sprawie materiału dowodowego, uczyniła zasadnym ustalenie nie tylko okoliczności, że działalność G. W. miała charakter niepodległościowy, ale zarazem, że była ona ukierunkowana na obronę Polski przed komunizmem. Nie była więc pozbawiona takiej specyfiki, ze względu na którą G. W. pozostawał w zainteresowaniu NKWD. Niedostrzeżenie tego przez Sąd pierwszej instancji i ograniczenie się do stwierdzenia, że wprawdzie ojciec wnioskodawczyni prowadził działalność niepodległościową, ale represje wobec niego ze strony NKWD nie były z tym faktem związane, nie oddaje rzeczywistego stanu rzeczy i jako takie nie zasługiwało na aprobatę. Nawet jeśli G. M. twierdziła, że nie obawiali się wtedy Rosjan, to wcale nie oznacza, że faktycznie nie było ku temu powodów. Takie jej przeświadczenie mogło zaś wynikać z faktu, że nie mieli oni wówczas - a w każdym razie ona - wiedzy co do tego, że NKWD od pewnego czasu rozpracowywało działalność konspiracyjną na P. i że w kręgu ich zainteresowania pozostawali między innymi członkowie (...), w tym również G. W.. Podkreślić należy, iż członków tej organizacji, zarówno przed zakończeniem działań wojennych, jak później, władze sowieckie traktowały analogicznie jak członków Armii Krajowej. Cele związane z represjonowaniem osób wrogo nastawionych do wizji państwa komunistycznego, realizowane były właśnie przez NKWD. Sąd Okręgowy, pomimo tego, że wskazanego wyżej związku nie stwierdził, to zarazem nawet nie podjął próby wyjaśnienia czym były spowodowane działania NKWD podjęte w stosunku do G. W.. Jeśli nawet faktycznie, NKWD posłużyło się swego rodzaju podstępem, wskazując, że chodzi o spis ludności, to przecież ciąg dalszy tak rozpoczętych poczynań, nie pozostawia wątpliwości co do tego, że chodziło w istocie o coś innego i zarazem że nie wynikało to jedynie z faktu, iż G. W. był Polakiem.

Przedstawione powyżej okoliczności wynikają z materiału dowodowego, jakim dysponował Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie, a ponieważ nie zostały one uwzględnione w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, a mają istotne znaczenie dla dokonania należytej oceny zasadności wniosku B. R., to uzupełnienie stanu faktycznego we wskazany wyżej sposób stało się konieczne.

Mając na uwadze okoliczności zatrzymania G. W.,, jego pobyt w obozie NKWD w C., bardzo ciężkie warunki w tym obozie panujące, wreszcie też powszechnie znane metody przesłuchań i bezwzględnego traktowania więźniów przez funkcjonariuszy NKWD, a zarazem brak racjonalnych przesłanek pozwalających przyjąć, że nie dotyczyło to G. W. (wyklucza to jego pozycja w (...), zaangażowanie, specyfika pionu, którym dowodził) i co zresztą wynika pośrednio z zeznań B. R., R. D., odwołujących się do przekazu G. M., jak też informacji, jakie miała po powrocie z obozu w C. przekazać J. H. - Sąd Apelacyjny uznał, że zasądzenie stosownej kwoty na rzecz wnioskodawczyni tytułem zadośćuczynienia za zatrzymanie i pozbawienie wolności jej ojca G. W., jest w pełni zasadne. O ciężkości warunków w obozie świadczy również i to, że w sytuacji, gdy represjonowany zachorował, nie zdołano zapewnić mu właściwego leczenia, wskutek czego zmarł, podczas gdy również chora na dezynterię J. H. (zwolniona z obozu) z miała być wyleczona ziołami w chłopskiej chacie. W ustalonych okolicznościach uprawnione jest wnioskowanie, że gdyby G. W. nie został bezprawnie pozbawiony wolności, to nie zachorowałby na dezynterię, a co za tym idzie - nie doszło do jego śmierci. Wobec takiej zależności Sąd odwoławczy uznał, że wnioskowana tytułem zadośćuczynienia kwota 200.000 zł jest kwota odpowiednią i uzasadnioną skalą cierpień i negatywnych przeżyć jakie stały się udziałem G. W. w okresie od 9 do 28 lutego 1945 r., zakończone jego śmiercią. Podkreślić trzeba, że nie miał on wiedzy dokąd i na jak długo zostanie pozbawiony wolności, pozostawiając w domu żonę z trzyletnim dzieckiem. Niemożność jakiegokolwiek kontaktu z rodziną pogłębiała skalę krzywdy. Jego udziałem były także cierpienia fizyczne, zarówno związane z traktowaniem więźniów, jak i potęgowane chorobą.

W całokształcie ustalonych faktów zasądzona tytułem zadośćuczynienia kwota 200.000 zł nie jest nadmiernie wygórowana, lecz w należyty sposób uwzględniająca niezwykle traumatyczny okres pozbawienia wolności G. W., którego stosunkowo nieznaczna długość nie mogła mieć wpływu na obniżenie wnioskowanej kwoty, zważywszy na fakt, że pozbawienie wolności nie zakończyło się zwolnieniem represjonowanego, lecz jego śmiercią pozostającą w związku z warunkami panującymi w obozie. Za wydaniem takiego orzeczenia przemawiają także racje moralne, które winny być uwzględniane przy wydawaniu każdego orzeczenia opartego o przepisy ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (wyrok SN z 17.09.2004 r., IV KK 162/04, LEV nr 126691).

Sąd apelacyjny zasądził kwotę zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od daty prawomocności wyroku, nie stwierdzając podstaw do zasądzenia ustawowych odsetek za opóźnienie ze względu na specyfikę roszczenia oraz specyfikę podmiotu zobowiązanego do zapłaty zasądzonej kwoty (Skarb Państwa). Odsetki za opóźnienie ustawodawca wprowadził z myślą o potrzebie należytego dyscyplinowania dłużników, bowiem taka potrzeba ujawniła się na tle dużej liczby nierzetelnych, opieszałych zachowań stron cywilnoprawnych stosunków zobowiązaniowych. Nie ma natomiast uzasadnionych, racjonalnych podstaw, aby tego rodzaju instrument dyscyplinujący stosować w sferze stosunków publicznoprawnych, w których Skarb Państwa staje się zobowiązany do zapłaty zasądzonej kwoty, której wysokość jest znana (ustalona) z chwila uzyskania przez orzeczenie sądowe przymiotu prawomocności (post. SN z 14.07. 2022 r., III KK 356/21, LEX nr 3482020.

Wniosek

Pełnomocnik wnioskodawczyni wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek kasatoryjny nie był w okolicznościach tej sprawy uzasadniony, bowiem nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia w całości przewodu sądowego, a jedynie konieczność uwzględnienia szerszego zakresu dowodów, poddania ich stosownej analizie i poczynieniu adekwatnych do zawartości tychże dowodów ustaleń faktycznych.

Zaznaczyć należy, iż wskazanej wyżej potrzeby nie determinowała treść orzeczenia Sądu pierwszej instancji, który w całości oddalił wniosek zarówno co do zadośćuczynienia za pobawienie wolności G. W., jak i za pozbawienie go życia. O roszczeniu oddalonym w całości może bowiem orzec sąd odwoławczy, co wynika z analizy przepisów art. 386 § 2 i § 4 k.p.c.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Utrzymano w mocy wyrok Sądu Okręgowego w zakresie oddalającym roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu pozbawienia życia G. W..

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

W zakresie dotyczącym wskazanego wyżej roszczenia, Sąd pierwszej instancji trafnie je oddalił, bowiem zgromadzony materiał dowodowy nie pozwolił w sposób jednoznaczny ustalić okoliczności śmierci represjonowanego, w tym stwierdzić, że w drodze przestępstwa dokonali tego funkcjonariusze NKWD.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej zadośćuczynienia za zatrzymanie i pozbawienie wolności G. W. w okresie od 9 do 28 lutego 1945 r., tj. do dnia jego śmierci, zasądzając na rzecz B. R. - córki represjonowanego kwotę 200.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od daty prawomocności wyroku.

Zwięźle o powodach zmiany

Dokonana w powyższym zakresie zmiana zaskarżonego wyroku wynikała z uznania, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jest wystarczający do poczynienia ustalenia, że aresztowanie ojca wnioskodawczyni było przejawem represji wobec niego, spowodowanych jego działalnością niepodległościową, ukierunkowana zarazem na to, aby uchronić Polskę przed wprowadzeniem w niej po wojnie ustroju komunistycznego.

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III

Na podstawie § 11 pkt 6 rozporządzenia MS z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni B. R. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów związanych z udziałem w postępowaniu odwoławczym ustanowionego pełnomocnika.

IV

Na podstaw art. 13 ustawy "lutowej' orzeczono, iż koszty postępowania w sprawie ponosi Skarb Państwa.

7.  PODPIS

SSA Jacek Szreder SSA Małgorzata Jankowska SSA Stanisław Kucharczyk

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawczyni

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Całość wyroku

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana