Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2014 r. w Szczecinie

sprawy T. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 19 listopada 2013 r. sygn. akt IV U 2304/13

zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustala, że T. K. nie pobrała nienależnie świadczeń w okresie od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 9/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 22 sierpnia 2013 r. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 roku Nr 153, poz. 1227 z zm. ) oraz art. 84 ust. 1 ust. 9 i 11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 roku Nr 205 poz. 1585) ustalił dla ubezpieczonej T. K. kwotę 32.549, 27 zł nienależnie pobranych świadczeń za okres 1.10.2011/ 21.11.2012.

Ubezpieczona złożyła odwołanie od decyzji domagając się jej uchylenia i ustalenia, że kwota 32.549,27 zł wypłaconego świadczenia emerytalnego nie miała charakteru nienależnie pobranego świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 19 listopada 2013 r. oddalił odwołanie. Sąd okręgowy ustalił, T. K. była zatrudniona w (...) w D. w okresie 1.03.1997/ 31.03.2013. Decyzją z 5.01.2009 r. przyznano jej prawo do emerytury od 1.12.2008 r. jednocześnie zawieszając wypłatę z powodu kontynuacji zatrudnienia. Wobec zmiany prawa podjęto wypłatę emerytury decyzją z 29.01. 2009 roku ((...)). Ponownie wstrzymano wypłatę od 1.03.2011 r. Decyzją z 28.03.2011 r. dokonano ponownego przeliczenia emerytury ubezpieczonej od 1.03.2011 r. i ustalono wysokość świadczenia do wypłaty; w pouczeniu tej decyzji w punkcie VIII. 1 wskazano: „w celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do emerytury albo wstrzymania wypłaty lub zmniejszenia jej wysokości – emeryt ma obowiązek powiadomić organ rentowy o: rozwiązaniu stosunku pracy z każdym pracodawcą, jeżeli stosunek ten został nawiązany przed dniem ustalenia prawa do emerytury i trwa nadal (w przypadku emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 roku tj. przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, prawo do emerytury z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia u pracodawcy, u którego byli zatrudnieni przed dniem nabycia prawa do emerytury, będzie ulegało zawieszeniu, jeżeli stosunek pracy nie zostanie rozwiązany przed dniem 1 października 2011 roku).” Decyzją z 22.08.2013 r. organ rentowy ustalił kwotę nienależnie pobranych świadczeń z powodu nie powiadomienia organu rentowego o nie rozwiązaniu stosunku pracy przed dniem 1 października 2011 roku.

Sąd okręgowy miał na względzie, że od 1.07.2000 r. do 7.01.2009 r. obowiązywał art. 103 ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który wprowadzał zasadę każdorazowego zawieszania prawa do emerytury bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Tym samym w chwili nabycia prawa do emerytury T. K. nie mogła jednocześnie kontynuować zatrudnienia i otrzymywać emerytury. Ustawą z 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.) dokonano nowelizacji ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), w wyniku której zmieniono przepis art. 103 ust. 1 i ust. 2 oraz dodano art. 103a. W rezultacie zniesiono możliwość pobierania świadczenia emerytalnego bez rozwiązywania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą osobom, którym organ rentowy przyznał emeryturę po 8 stycznia 2009 r. Jednocześnie zgodnie z art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 r. emeryci, którym ZUS przyznał emeryturę przed 1 stycznia 2011 r. mogli ją pobierać bez rozwiązania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą jeszcze przez 9 miesięcy od daty wejścia w życie nowelizacji, czyli do 30 września 2011 r. W dniu 13 listopada 2012 roku Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt K 2/12 orzekł, że przepis art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.) w związku z art. 103a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok został opublikowany 22 listopada 2012 r.

Sąd okręgowy nie uwzględnił odwołania a rozstrzygnięcie oparł na treści art. 138 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. z którego wynika, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (art. 138 ust. 2 ustawy emerytalnej). Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (art. 138 ustęp 4 ustawy emerytalnej).

W ocenie sądu okręgowego warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części) i ten warunek spełnia pouczenie zawarte w decyzji z 28.03.2011 r. w pkt VIII. 1; wskazuje konkretnie okoliczności mogące powodować zawieszenie prawa do emerytury albo wstrzymania wypłaty lub zmniejszenie jej wysokości. Tym samym sąd ocenił, że decyzja z 28.03.2011 r. zawierała pouczenie, o którym mowa w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Z ustalonego stanu faktycznego jednoznacznie wynika, że ubezpieczona nie zawiadomiła organu rentowego o kontynuowaniu zatrudnienia.

Apelację o wyroku złożyła ubezpieczona zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego: - art. 27 ustawy z 16.12.2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. z 2010r. Nr 257, poz. 1726) poprzez przyjęcie, że pouczenie w decyzji z 28.03.2011 r. w pkt VIII pkt 1 wyczerpało obowiązek wynikający z art 27 powyższej ustawy; - art. 2 Konstytucji RP, art. 64, art. 21 Konstytucji, art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w Paryżu 20.03.(Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.; dalej: protokół nr 1); art. 67 ust. 1 Konstytucji RP przez wadliwe i niedopuszczalne nieuwzględnienie w treści zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Gdań­sku rozstrzygnięcia zawartego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28.02.2012 r.(sygn. akt: K 5/11), z którego wynika, że pozwany nie może odebrać ani zawiesić raz przyznanej emerytury; art. 190 ust. 4 Konstytucji RP poprzez błędną interpretację wyroku z 13.11.2012 r. Trybunał Konstytucyjny i przyjęcie, że wyrok nie ma zastosowania do stanu faktycznego ubezpieczonej. Ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z 19.11.2013r. sygn. akt IV U 2304/13 poprzez uchylenie decyzji zobowiązującej ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń emerytalnych za okres od 01.10.2011. do 21.11.2012r. w kwocie 32.549,27 zł.

Sąd apelacyjny rozważył apelację i uznał, że jest uzasadniona.

Sąd I instancji dokonał nieprawidłowej subsumcji i w konsekwencji nieprawidłowo zastosował prawo materialne - art. 138 ust. 2. 1 ustawy emerytalnej. Z przywołanego art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że obowiązek zwrotu dotyczy tylko świadczenia nienależnie pobranego. Zgodnie z art. 138 ust. 2. 1 nienależnie pobranym świadczeniem jest to, wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Z treści przepisu wynika zatem, że nawet gdy świadczenie zostało błędnie wypłacone, ponieważ zaistniały okoliczności powodujące ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia, to nie będzie mogło być traktowane jako nienależnie pobrane w sytuacji, gdy świadczeniobiorca nie został pouczony o braku prawa do pobierania świadczenia. Warunkiem skutecznego żądania zwrotu świadczenia błędnie wypłaconego przez organ rentowy jest więc prawidłowe pouczenie świadczeniobiorcy o sytuacjach uzasadniających ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia, w tym obowiązkach świadczeniobiorcy związanych z zaistnieniem tych sytuacji. W ocenie sądu apelacyjnego w rozpoznawanej sprawie ten warunek nie został spełniony. Jak to ustalił sąd okręgowy, ubezpieczona wraz z decyzją przeliczającą emeryturę z 28.03.2011 r. została pouczona następująco: w celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do emerytury albo wstrzymania wypłaty lub zmniejszenia jej wysokości – emeryt ma obowiązek powiadomić organ rentowy o: rozwiązaniu stosunku pracy z każdym pracodawcą, jeżeli stosunek ten został nawiązany przed dniem ustalenia prawa do emerytury i trwa nadal (w przypadku emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 roku tj. przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, prawo do emerytury z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia u pracodawcy, u którego byli zatrudnieni przed dniem nabycia prawa do emerytury, będzie ulegało zawieszeniu, jeżeli stosunek pracy nie zostanie rozwiązany przed dniem 1 października 2011 roku). Pouczenie o tej treści nie było jednak prawidłowe ponieważ nie odpowiadało szczególnej sytuacji prawnej zaistniałej od daty 1.01.2011 r. Wtedy to ustawodawca, wprowadzając do ustawy emerytalnej przepis art. 103a, dokonał radykalnej zmiany prawa przez zniesienie możliwości pobierania świadczenia emerytalnego bez rozwiązywania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą, jednocześnie gwarantując emerytom, którym ZUS przyznał emeryturę przed 1 stycznia 2011 r., prawo do jej wypłaty, bez rozwiązania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą, do 30 września 2011 r. Ustawodawca jednocześnie wprowadził w art. 27 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726) obowiązek Zakład Ubezpieczeń Społecznych, by w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, poinformował osoby pobierające emerytury o obowiązujących, od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, warunkach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, z którym stosunek ten był zawarty przed dniem nabycia prawa do emerytury. Jak wynika z akt sprawy organ rentowy w stosunku do ubezpieczonej nie dopełnił tego obowiązku. W ocenie sądu apelacyjnego taki stan sprawy uzasadniał ocenę, że organ rentowy w tej konkretnej sytuacji, diametralnej zmiany prawa materialnego nie pouczył ubezpieczonej obowiązujących zasadach wypłaty emerytury, do czego był wprost zobowiązany treścią art. 27 cyt. ustawy z 16 grudnia 2010 r. Organ rentowy przy tym posiadał corocznie uaktualnianą przez ubezpieczoną informację o jej nieprzerwanym zatrudnieniu, zatem nie było potrzeby informowania go przez ubezpieczoną o nierozwiązaniu stosunku pracy, a wobec takiej wiedzy organ rentowy powinien był wstrzymać wypłatę świadczenia.

W ocenie sądu apelacyjnego warunku prawidłowego pouczenia nie spełniały też pouczenia zawarte w punkcie V decyzji przeliczających emeryturę ubezpieczonej wydanych po styczniu 2011 r. Były to bowiem pouczenia o ogólnych charakterze, odnoszące się do ogółu świadczeniobiorców, którym przyznano prawo do emerytury już po zmianach i jako takie nie dotyczyły szczególnych sytuacji w jakich znaleźli się świadczeniobiorcy, którym przyznano prawo przed 1.01.2012 r., i co do których ustawodawca nałożył na organ rentowy obowiązek szczególnego informowania.

Reasumując, sąd apelacyjny uznał, że skoro organ rentowy nie pouczył ubezpieczonej o jej sytuacji prawnej wynikającej z nowelizacji przepisów ustawy emerytalnej od 1.01.2011 r. to nie można było uznać, że ubezpieczona od 1.10.2011 r. nienależnie pobrała emeryturę w rozumieniu art. 138 ust. 2. 1 ustawy emerytalnej i tym samym nie można żądać zwrotu tego świadczenia. W konsekwencji sąd apelacyjny na podstawie art. 486 § 1 k.p.c. orzekając co do istoty sprawy zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustalił, że T. K. w okresie od 1.10.2011 r. do 21.11.2012 r. nie pobrała nienależnie świadczeń.