Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca - sędzia Urszula Iwanowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Elżbieta Kamińska,

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2025 r. na rozprawie w S.,

sprawy z odwołania P. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o rekompensatę

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 grudnia 2023 r., sygn. akt VI U 981/23,

oddala apelację.

sędzia Urszula Iwanowska

sygn. akt III AUa 52/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 czerwca 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z urzędu przyznał P. C. emeryturę od (...), tj. od osiągnięcia 65 roku życia, jednocześnie odmawiając ubezpieczonemu ustalenia rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, z uwagi na to, że decyzją z dnia 24 października 2018 r. ustalono mu prawo do emerytury pomostowej.

Następnie decyzją z dnia 10 lipca 2023 r. organ rentowy z urzędu ustalił P. C. emeryturę w ostatecznej wysokości od (...), tj. od osiągnięcia 65 roku życia, nadal odmawiając ustalenia rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, z przyczyny jak wyżej.

W odwołaniach od obu powyższych decyzji P. C. wniósł o całkowite przeliczenia wysokości emerytury i przyznanie mu prawa do rekompensaty do emerytury za pracę w szczególnych warunkach kwestionując obliczenie wwpw kapitału początkowego, wysokość środków na jego subkoncie, kwotę składek na koncie z uwzględnieniem waloryzacji. Ubezpieczony podniósł, że nigdy nie pobierał emerytury kapitałowej, gdyż od 30 października 2017 r. do (...) przebywał na rencie oraz, iż jest uprawniony do rekompensaty, ponieważ nigdy nie otrzymał decyzji o przyznaniu emerytury pomostowej, a jedynie telefonicznie został poinformowany przez ZUS w październiku 2018 r., że renta otrzymywana dotychczas jest dla niego korzystniejsza i nadal będzie otrzymywał to świadczenie. Na tej podstawie sądził, że decyzja o przyznaniu emerytury pomostowej nie została wydana.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, podtrzymując dotychczasową argumentację zaznaczając, że ubezpieczony ma przyznane prawo do emerytury pomostowej.

Postanowieniem z dnia 28 września 2023 r. Sąd Okręgowy połączył do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy z odwołań wnioskodawcy od obu powyższych decyzji.

Podczas rozprawy w dniu 14 grudnia 2023 r. pełnomocnik ubezpieczonego oświadczył, że po zapoznaniu się z odpowiedzią na odwołanie nie kwestionuje wyliczeń wysokości emerytury, wobec czego jedyną kwestią sporną jest kwestia prawa do rekompensaty.

Pełnomocnik ZUS podczas tej rozprawy wyraził zgodę na cofnięcie odwołania w kwestii wysokości świadczenia.

Wyrokiem z dnia 15 grudnia 2023 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania co do roszczenia o rekompensatę z tytułu pracy w warunkach szczególnych (punkt I) i umorzył postępowanie w pozostałym zakresie (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

P. C. urodził się w dniu (...)

Decyzją z dnia 30 października 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., po rozpatrzeniu wniosku ubezpieczonego z dnia 9 października 2017 r., przyznał mu prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy od 21 października 2017 r. do 30 czerwca 2020 r. Decyzją z dnia 9 lipca 2020 r. prawo do renty przedłużone zostało do (...)

W dniu 14 września 2018 r. P. C. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę pomostową. W odpowiedzi decyzją z dnia 24 października 2018 r. organ rentowy, w oparciu o przepisy ustawy o emeryturach i rentach z ubezpieczeń społecznych, przyznał P. C. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 września 2018 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. W decyzji organ wskazał, że wypłata emerytura została zawieszona, ponieważ jest świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej przez ubezpieczonego renty z tytułu niezdolności do pracy.

Następnie w 2023 r. organ rentowy wydał obie zaskarżone w sprawie decyzje.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy ostatecznie oddalił odwołania.

Najpierw sąd pierwszej instancji wskazał, że podczas rozprawy w dniu 14 grudnia 2023 r. pełnomocnik ubezpieczonego oświadczył, iż nie kwestionuje wyliczeń wysokości emerytury, wobec czego jedyną kwestią sporną jest kwestia prawa do rekompensaty. Pełnomocnik ZUS podczas tej rozprawy wyraził natomiast zgodę na cofnięcie odwołania w kwestii wysokości świadczenia.

Zgodnie z treścią art. 355 § 1 k.p.c., Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszego postępowania Sąd Okręgowy, mając na uwadze, że jego przedmiotem jest rozpoznanie zasadności odwołania od konkretnych decyzji organu rentowego, wobec cofnięcia przez ubezpieczonego odwołania w zakresie wysokości świadczenia uznał, że koniecznym było umorzenie postępowania w tym zakresie, w oparciu o treść art. 355 § 1 k.p.c..

W pozostałym zakresie odwołania sąd pierwszej instancji uznał za nieuzasadnione.

Sąd Okręgowy podniósł, że regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa). Zgodnie z art. 2 pkt. 5 tej ustawy, rekompensata rozumiana jest jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Celem rekompensaty jest złagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Nie polega ona jednak na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, ale na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie zaś do ust. 2 cytowanego wyżej art. 21 prawo do rekompensaty nie przysługuje osobom, które nabyły prawo do emerytury przyznawanej na zasadach wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 23 ustawy, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a stosownie do treści art. 173 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnieciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczonej według formuły zdefiniowanego świadczenia (zob. Marcin Zieleniecki, Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych). Jedynie więc nabycie prawa do wcześniejszej emerytury wzgl. emerytury pomostowej stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że stan faktyczny w niniejszej sprawie był w zasadzie bezsporny, a Sąd ustalił go na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego, których to dokumentów prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Bezsporne było także, że ubezpieczony spełniał wszelkie warunki do uzyskania emerytury pomostowej (sporna pozostawała jedynie kwestia doręczenia decyzji przyznającej prawo do tego świadczenia).

W związku z uzyskaniem prawa do emerytury pomostowej, sąd meriti uznał, że ubezpieczonemu nie przysługuje zatem rekompensata, traktowana jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku. Bez znaczenia w takiej sytuacji pozostaje fakt, że ubezpieczony nie pobierał emerytury pomostowej z powodu jej zawieszenia, ponieważ była świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej przez ubezpieczonego renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż przepisy ustawy wyraźnie stanowią, że - biorąc pod uwagę cel rekompensaty - przesłanką negatywną jej przyznania jest samo przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury niezależnie od tego, czy wypłata tego świadczenia została zrealizowana.

Ponadto sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że rekompensata nie przysługuje każdemu ubezpieczonemu, który nabył prawo do emerytury w wieku obniżonym, niezależnie od realizacji takiego uprawnienia. Pogląd ten znajduje oparcie w piśmiennictwie. W Komentarzu do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych autorstwa K. J. i I. J.-J. ( Wydawnictwo (...), stan prawny 1 czerwca 2011 rok) wskazano, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nawet jeśli tego prawa nie zrealizowała. P. analogiam prawa do rekompensaty nie ma osoba, która nie przeszła na emeryturę pomostową mimo spełnienia warunków.

Dalej sąd meriti miał na uwadze, że Sąd Najwyższy z wyroku z dnia 16 maja 2018 r., sygn. III UK 88/17, stwierdził, iż rekompensata, o której mowa w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, nie przysługuje nawet osobie, która nabyła ex lege prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale nie zrealizowała tego prawa wskutek niezłożenia wniosku o świadczenie. Sąd ten zwrócił uwagę, że gramatyczna wykładnia ustawowej definicji rekompensaty jednoznacznie wskazuje, że świadczenie to dotyczy takich ubezpieczonych, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej i którzy równocześnie utracili możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to znaczy takich ubezpieczonych, którzy nie spełnili łącznie warunków przewidzianych w art. 32, art. 46 lub art. 184 ustawy emerytalnej. Potwierdzeniem tej tezy jest wykładnia art. 2 pkt 5 dokonywana z uwzględnieniem reguł funkcjonalnych (celowościowych). Celem tego przepisu jest, bowiem przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych. Nie dotyczy to natomiast ubezpieczonych, którzy po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków wcześniejszego przejścia na emeryturę, nie zrealizowali tego uprawnienia.

Jednocześnie sąd pierwszej instancji zaznaczył, że przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych, regulujące między innymi kwestię nabycia prawa do emerytury pomostowej, mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a ich rozszerzająca wykładnia nie jest dopuszczalna. Wnioskodawca nabywa prawo do określonego świadczenia tylko i włącznie w takim przypadku, gdy spełnia wszelkie przewidziane przez ustawodawcę wymogi. Względy pozanormatywne związane z zasadami współżycia społecznego oraz sprawiedliwości społecznej nie mogą stanowić podstawy wydania przez organ rentowy decyzji o przyznaniu prawa do świadczenia (tak Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 18 września 2013 r., III AUa 134/13).

W świetle powyższego Sąd Okręgowy podkreślił, iż argumentacja skarżącego - że nigdy nie pobierał emerytury pomostowej i nie otrzymał decyzji o jej przyznaniu - nie może odnieść zamierzonego przez niego skutku i doprowadzić do zmiany zaskarżonych decyzji. Istnienia prawa do świadczeń, wiążącego się ze spełnieniem warunków nabycia tego prawa, nie można bowiem utożsamiać z przyznaniem świadczenia. Przyznaniem świadczenia jest ustalenie prawa do jego pobierania, a więc do wypłaty (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r., III UK 95/06). Natomiast nabycie prawa do świadczenia emerytalno-rentowego następuje z mocy ustawy, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich warunków wymaganych do jego powstania, decyzja organu rentowego ustalająca to prawo ma charakter deklaratoryjny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UZP 3/11). Sąd Najwyższy zasadnie podniósł, iż rekompensata, o której mowa w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, nie przysługuje osobie, która ex lege nabyła prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, chociażby nie złożyła wniosku o to świadczenie i nie uzyskała prawa do niego potwierdzonego decyzją organu rentowego.

W konsekwencji powyższego Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja jest prawidłowa i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako bezzasadne.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się P. C., który działając przez pełnomocnika, w wywiedzionej apelacji zarzucił mu naruszenie:

1. przepisów postępowania cywilnego poniżej wskazanych, co miało wpływ na wynik postępowania, tj.:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego w zakresie błędnej oceny, otrzymania przez ubezpieczonego decyzji w zakresie przyznania prawa do emerytury pomostowej co doprowadziło do uznania, że decyzja w zakresie emerytury pomostowej ubezpieczonego znajduje się w obrocie prawnym, pomimo braku jej doręczenia ubezpieczonemu, w przypadku gdy decyzja w przedmiotowym zakresie nie została doręczona ubezpieczonemu;

b.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, gdyż sąd pierwszej instancji błędnie ustalił, że ubezpieczony nie cofnął wniosku o przyznanie emerytury pomostowej, w przypadku, gdy ubezpieczony skutecznie cofnął wniosek przed wydaniem decyzji w zakresie, nadto przed jakimkolwiek doręczeniem decyzji ubezpieczonemu;

c.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, gdyż sąd pierwszej instancji błędnie ustalił, że potwierdzenie odbioru z roku 2020 dotyczy w swym zakresie doręczenia decyzji w zakresie emerytury pomostowej w przypadku, gdy doręczenie z dnia 22 czerwca 2020 r. dotyczyło przedłużenia ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej decyzją z dnia 9 lipca 2020 r.;

d.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, gdyż sąd pierwszej instancji błędnie ustalił, że mimo posiadania przez ubezpieczonego wymaganych ustawą okresów składkowych i nieskładkowych nie posiada on prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych;

e.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że organ udowodnił, iż doręczył ubezpieczonemu decyzję w przedmiocie prawa do emerytury pomostowej, gdy dowód na przedmiotowe nie znajduje się w aktach sprawy;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

a.  art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych w brzmieniu od 1 stycznia 2024 r. (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164; powoływana dalej jako: ustawa), poprzez przyjęcie, że nie można zastosować tego przepisu względem ubezpieczonego, w przypadku gdy już nie tylko spełnianie przesłanek do wcześniejszej emerytury, ale uzyskanie prawomocnej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o prawie do emerytury wcześniejszej powoduje utratę prawa do rekompensaty, w przypadku gdy zgodnie z zasadą ekonomiki procesowej sąd pierwszej instancji powinien zastosować przepis w nowym brzmieniu, mimo iż Sąd wydając wyrok opierał się na przepisach obowiązujących w dacie wydania wyroku;

b.  art. 21 ust. 1 ustawy, poprzez przyjęcie, że w świetle stanu faktycznego ubezpieczony posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jednakże braku uwzględnienia tejże przesłania i nieprzyznania prawa ubezpieczonemu;

c.  art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, polegające na obniżeniu przysługującego mu świadczenia emerytalnego w tym prawa do rekompensaty, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

d.  art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, polegające na nieuwzględnieniu i obniżeniu przysługującego mu świadczenia emerytalnego w tym prawa do rekompensaty, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego mu prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

e.  art. 21 ust. 1 ustawy, poprzez przyjęcie, że w świetle prawidłowego stanu faktycznego ubezpieczony posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jednakże braku uwzględnienia tejże przesłanki i nieprzyznania prawa ubezpieczonemu.

Mając na uwadze powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie odwołania złożonego przez ubezpieczonego w zakresie przyznania mu prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych,

ewentualnie:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania,

- zasądzenie kosztów postępowania sądowego II instancji według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący podniósł między innymi, że w rzeczywistości nie doręczono mu decyzji w zakresie przyznania prawa do emerytury pomostowej, skutkiem czego decyzja w zakresie emerytury pomostowej ubezpieczonego nie znajduje się w obrocie prawnym. Apelujący wskazał również, że względem ubezpieczonego sąd pierwszej instancji powinien zastosować przepis art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych w nowym brzmieniu, tj. obowiązującym od dnia 1 stycznia 2024 r.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie podnosząc, że apelacja jest w całości bezzasadna i podzielając stanowisko Sądu Okręgowego przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zarówno w zakresie ustaleń faktycznych, jak i rozważań prawnych. W ocenie organu rentowego apelacja jest bezzasadna w całości. Sąd I instancji zebrał w pełni i dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego, prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne sprawy, wyciągnął na ich podstawie nie budzące zastrzeżeń logiczne wnioski i prawidłowo zastosował zarówno przepisy prawa materialnego jak i procesowego.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Dlatego Sąd Apelacyjny ustalenia sądu pierwszej instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.). Sąd odwoławczy nie dostrzegł przy tym naruszenia przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego, w związku z czym podziela także w całości rozważania tego Sądu również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych orzeczenia (art. 387 § 2 ¹ pkt 2 k.p.c.).

W odpowiedzi na apelację należy podkreślić, że w sprawie bezspornym była okoliczność, że ubezpieczony wypełnił wszystkie niezbędne przesłanki do nabycia prawa do emerytury pomostowej, tj. do emerytury w wieku obniżonym ze względu na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach. Z powyższych względów bezzasadny był zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przedmiotowy spór miał bowiem charakter wyłącznie prawny i koncentrował się na ustaleniu czy ubezpieczony, spełniając przesłanki prawa do emerytury pomostowej, może jednocześnie domagać się ustalenia prawa do rekompensaty.

Mając na uwadze przedmiot niniejszego postępowania należy przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, obowiązującej na dzień wydania zaskarżonej decyzji (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164), rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Natomiast rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podkreślenia wymaga, jak prawidłowo zauważył sąd pierwszej instancji, że na skutek wniosku ubezpieczonego z dnia 14 września 2018 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych, decyzją z dnia 24 października 2018 r., przyznał P. C. prawo do emerytury pomostowej. W tym miejscu zaakcentować należy, że, wbrew twierdzeniom apelującego, brak doręczenia powyższej decyzji nie niweczy skutku jej wydania, tj. przyznania prawa do świadczenia, a tym samym nie powoduje, że P. C. utracił prawo do emerytury pomostowej. Skoro nabycie prawa do świadczenia emerytalno-rentowego następuje z mocy ustawy, tj. z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich warunków wymaganych do jego powstania, decyzja organu rentowego ustalająca to prawo ma charakter wyłącznie deklaratoryjny, tzn. jedynie stwierdza zaistniały stan prawny, a nie go tworzy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 czerwca 2024 r., I (...) 61/23, LEX nr 3727754). Zgodnie zaś z treścią decyzji z dnia 24 października 2018 r. - wypłata emerytury pomostowej została ubezpieczonemu zawieszona, nie zaś odebrana, czego powodem było pobieranie przez ubezpieczonego w spornym okresie świadczenia bardziej korzystnego, tj. renty z tytułu niezdolności do pracy.

Sąd Apelacyjny ma na uwadze, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, którego wyrazem jest m.in. postanowienie z dnia 29 listopada 2023 r., I (...) 234/23 (LEX nr 3632830), rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Powyższe oznacza, że wyłącznie brak prawnych możliwości ustalenia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu szczególnego zatrudnienia uprawnia do nabycia rekompensaty z art. 21-22 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, kluczowe, dla oceny przyznania ubezpieczonemu prawa do rekompensaty, było samo nabycie przez P. C. prawa do emerytury pomostowej, nie zaś rzeczywiste korzystanie z przysługującego uprawnienia. Emerytura pomostowa oraz rekompensata stanowią bowiem świadczenia będące formą wsparcia dla osób, które w okresie swojej aktywności zawodowej wykonywały prace w szczególnych warunkach, bądź o szczególnym charakterze. Celem wskazanych świadczeń jest możliwość albo przejścia na wcześniejszą emeryturę albo kontynuowanie aktywności zawodowej, lecz wówczas przyznawana na zasadach ogólnych emerytura zostaje powiększona, poprzez doliczenie pewnej kwoty do wysokości kapitału początkowego, stanowiącego podstawę przy ustalaniu wysokości przyszłego świadczenia emerytalnego. Podkreślenia wymaga natomiast, że przepisy ustawy o emeryturach pomostowych (w brzmieniu obowiązującym w chwili złożenia wniosku i wydana zaskarżonych decyzji) nie przewidywały możliwości pobierania przez ubezpieczonych obu tych świadczeń. W przypadku spełnienia przesłanek do nabycia prawa do emerytury pomostowej, ubezpieczony nie miał możliwości ubiegania się o rekompensatę.

W zakresie zaś zarzutu niezastosowania przepisu art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2024 r., zgodnie z którym rekompensata nie przysługuje osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów odrębnych, wskazać należy że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zarówno sąd pierwszej instancji, jak i Sąd Apelacyjny oceniają stan faktyczny oraz stan prawny istniejący w dniu wydania zaskarżonych decyzji organu rentowego, tj. decyzji z dnia 5 czerwca 2023 r. oraz z dnia 10 lipca 2023 r. Z tego względu, mimo że sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznaje sprawę merytorycznie na nowo, to jednak jako organ kontrolny wobec organu rentowego ma obowiązek odniesienia się do stanu rzeczy istniejącego w dacie wydania decyzji. Z tej przyczyny obowiązująca w "klasycznym" procesie cywilnym reguła wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy, doznaje wyjątku w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, ze względu na jego szczególny, odwoławczy charakter, gdyż prawidłowość (zgodność z prawem i zasadność) decyzji organu rentowego ocenia się na datę jej wydania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2023 r., (...) 269/22, LEX nr 3651936). Mając powyższe na uwadze należy uznać, że niezasadny jest zarzut niezastosowania art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych w brzmieniu od 1 stycznia 2024 r., gdyż w stosunku do ubezpieczonego zastosowanie znajduje treść tego przepisu obowiązująca na dzień wydania zaskarżonej decyzji, tj. w brzmieniu „Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.” Nieco niejasne sformułowanie treści ust. 2 wymaga doprecyzowania, iż jego istota sprowadza się nie do nabycia jakiejkolwiek emerytury na podstawie wspomnianej ustawy, lecz nabycia emerytury wcześniejszej, a zatem w obniżonym wieku emerytalnym. Ubezpieczony bezspornie spełnił przesłanki czyli nabył prawo do emerytury pomostowej, zatem z tego względu niemożliwe stało się przyznanie mu prawa do innego świadczenia z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jakim jest rekompensata.

Nie zasługują na uwzględnienie także zarzuty odnoszące się do naruszenia przepisów Konstytucji. Zarzuty te - w swym brzmieniu - są skierowane w istocie do ustawodawcy. Należy przypomnieć, że istnieje domniemanie konstytucyjności przepisów, a orzekanie co do zgodności aktu prawnego z ustawą zasadniczą nie leży w kompetencji sądów powszechnych. Z tego względu związanie sędziego ustawą trwa, dopóki dane prawo obowiązuje. Dopiero orzeczenie o niekonstytucyjności danego przepisu lub zmiana przepisów przez ustawodawcę pozwoli sądowi na ich niezastosowanie. Dodatkowo trzeba podkreślić, że tylko powzięcie zasadniczych wątpliwości sądu może uzasadniać ewentualne przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, od odpowiedzi na które zależy rozstrzygnięcie sprawy, przy czym chodzi o uzasadnione wątpliwości sądu, a nie strony. W sytuacji zaś, gdy sąd z urzędu nie poweźmie wątpliwości co do zgodności stosowanego przezeń przepisu z Konstytucją, wówczas nie ma obowiązku przedstawiania tego pytania do Trybunału Konstytucyjnego. Należy ponadto podkreślić, że wyrażone w piśmie strony wątpliwości co do zgodności przepisu z Konstytucją, czy wręcz niezachwiane przekonanie o niekonstytucyjności przepisu aktu normatywnego, nie mogą być uznane za wątpliwości sądu. Oznaczałoby to bowiem wymuszenie, przez strony postępowania, przedstawienia przez sąd pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu, mimo że sąd byłby przekonany o zgodności danego przepisu z Konstytucją.

W omawianej sprawie Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw by przeprowadzać badanie zgodność przepisu art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych z Konstytucją. Ustawa o emeryturach pomostowych została wprowadzona celem umożliwienia osobom, które pracowały w szczególnych warunkach, skorzystania z prawa do emerytury pomostowej lub rekompensaty. Ubezpieczony nabył prawo do emerytury pomostowej, zatem powyższa sytuacja nie ma w stosunku do niego zastosowania. Ubezpieczony nie został pozbawiony możliwości skorzystania z jakiekolwiek formy odszkodowania za wykonywanie pracy w szczególnych warunkach. P. C., sam miał tego świadomość składając do organu rentowego wniosek o emeryturę pomostową. Tym samym, w związku ze spełnieniem warunków koniecznych do uzyskania emerytury pomostowej, ubezpieczony został pozbawiony prawa do możliwości skorzystania z drugiego rodzaju świadczenia, tj. rekompensaty.

Wobec powyższego należało uznać, że zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji, a także poprzedzające go decyzje organu rentowego odpowiadają prawu, a apelacja ubezpieczonego - jako pozbawiona uzasadnionych podstaw - podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

sędzia Urszula Iwanowska