Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie (...) Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Urszula Iwanowska
Protokolant:	st. sekr. sąd. Edyta Rakowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2023 r. w S.

sprawy A. B. (1)

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 21 listopada 2022 r., sygn. akt (...) U 558/22

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołania oraz zasądza od A. B. (1) na rzecz Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami należnymi po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia tego wyroku do dnia zapłaty,

2.  zasądza od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami należnymi po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia tego wyroku do dnia zapłaty.

Urszula Iwanowska

Sygn. akt (...) AUa 66/23

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 8 czerwca 2017 r. Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W., działając z urzędu po otrzymaniu z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr (...) z dnia 3 marca 2017 r., ponownie ustalił od dnia 1 października 2017 r. wysokość należnej A. B. (1):

- emerytury na kwotę 2.069,02 zł (decyzja nr (...)),

- renty inwalidzkiej na kwotę 750 zł (decyzja nr (...)).

W odwołaniach od obu powyższych decyzji A. B. (1) wniósł o ich zmianę poprzez zobowiązanie Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA do przeliczenia policyjnej renty inwalidzkiej oraz emerytury policyjnej począwszy od 1 października 2017 r., z pominięciem art. 15c ust. 1, 2 i 3 oraz art. 22a ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 723), ewentualnie zmianę w całości zaskarżonych decyzji poprzez przyznanie mu prawa do policyjnej renty inwalidzkiej i emerytury policyjnej poczynając od 1 października 2017 r. w kwotach ustalonych z pominięciem art. 22a ust. 1, 2 i 3 oraz art. 15c ust. 1, 2 i 3 wskazanej wyżej ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. Jednocześnie ubezpieczony wniósł o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych na zasadach uwzględniających zaskarżenie dwóch decyzji organu rentowego.

W uzasadnieniu ubezpieczony szczegółowo opisał przebieg swojej służby w policji, a wcześniej w milicji podkreślając, iż po roku 1990 przeszedł pozytywną weryfikację dla funkcjonariuszy policji, a z pracy w policji zrezygnował tylko ze względu na niewyrażenie zgody na pełnienie służby poza miejscem zamieszkania. Ubezpieczony zwrócił uwagę na wzorowy przebieg całej swojej służby, zaznaczając, iż przechodził specjalne postępowanie sprawdzające na podstawie wówczas obowiązującej ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, które przeprowadza się na stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą "ściśle tajne", uzyskując poświadczenie bezpieczeństwa osobowego i dostęp do informacji państwowych, których nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów RP.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych podkreślając, że zaskarżone decyzje zostały wydane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2022 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie (...) Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję z dnia 8 czerwca 2017 r., znak: (...) i ustalił wysokość policyjnej renty inwalidzkiej A. B. (1), poczynając od 1 października 2017 r., z pominięciem konieczności obniżenia świadczenia na podstawie przepisów art. 22a ust. 1 i 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin - w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 stycznia 2017 r. – t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm. (punkt I); zmienił decyzję z dnia 8 czerwca 2017 r., znak: (...) i ustalił wysokość emerytury policyjnej A. B. (1), poczynając od 1 października 2017 r., z pominięciem konieczności obniżenia świadczenia na podstawie przepisów art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy powołanej wyżej (punkt II) oraz zasądził od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz A. B. (1) tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 720 zł (punkt (...)).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

A. B. (1) urodził się w dniu (...) Ukończył Technikum (...) w S., specjalność technologia chłodnicza.

W okresie od 1 września 1977 r. do 30 listopada 1977 r. A. B. był zatrudniony w (...) Zakładach (...) w S. na stanowisku stażysty w wymiarze pełnego etatu. Z kolei, od 1 grudnia 1977 r. do 30 września 1980 r. pracował w Gminnej Spółdzielni (...) na stanowisku starszego referenta bhp i p.poż. w pełnym wymiarze czasu pracy.

W okresie od 24 kwietnia 1978 r. do 14 kwietnia 1980 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Z dniem 1 października 1980 r. A. B. został przyjęty do służby w MO i mianowany funkcjonariuszem w okresie służby przygotowawczej na stanowisku referenta operacyjnego Wydziału Dochodzeniowego (...) w S.. W okresie od 7 lipca 1981 r. do 17 maja 1982 r. był słuchaczem Szkoły Oficerskiej MO w P.. Dzień przed wprowadzeniem stanu wojennego został wysłany do W., na około 1,5 miesiąca; wysyłany był wówczas w ciągu dnia na patrole po W. z wojskiem.

Z dniem 1 września 1982 r. ubezpieczony na własny wniosek został przeniesiony do Wydziału (...) (...) w S. i mianowany na stanowisko młodszego inspektora. Motywacją do podjęcia służby w SB była chęć rozwoju osobistego i podwyższenia kwalifikacji co umożliwiało odbycie studiów w (...).

Przez pierwszy rok swojej pracy na stanowisku młodszego inspektora ubezpieczony był odpowiedzialny za „operacyjne zabezpieczenie i ochronę obiektów podległych Kuratorium (...) Urzędu Wojewódzkiego w S.”. Ubezpieczony nie był wówczas faktycznie dopuszczany do żadnych spraw; uczono go dopiero zbierania informacji, uczestniczył w rozmowach mających na celu zbieranie informacji w zakresie funkcjonowania oświaty. A. B. występował jako asystent innych funkcjonariuszy, zajmował się szkolnictwem zawodowym, uczestniczył w rozmowach z działaczami Solidarności i przedstawicielami opozycji mającymi na celu badanie ich postaw i wrogiego nastawienia. Ubezpieczony nie uczestniczył w przeszukaniach.

Z dniem 1 października 1983 r. ubezpieczony został mianowany funkcjonariuszem stałym w związku z upływem służby przygotowawczej.

W okresie od 1 października 1983 r. do 25 czerwca 1986 r. A. B. odbywał studia wyższe zawodowe w zakresie prawno-administracyjnym oraz ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego w Wyższej Szkole (...) w L..

Od 1 lipca 1986 r. ubezpieczony został przeniesiony na stanowisko starszego inspektora Grupy (...) w G..

Z dniem 1 sierpnia 1988 r. ubezpieczony został mianowany na stanowisko starszego inspektora Gr. (...) w G..

W trakcie służby A. B. zajmował się tzw. nadbudową – w zakresie jego zainteresowań służbowych leżała służba więzienna, terroryzm, partie polityczne, sport, polityka. Ubezpieczony zbierał informacje na temat funkcjonowania tych instytucji poprzez ich dyrekcje i bezpośrednie rozmowy, zdarzało się, że miał na stanie tajnych współpracowników; byli to najczęściej konserwatorzy, pomocnicy. Nie zajmował się opozycją, przedsiębiorstwami, kontrwywiadem, kościołem, rolnictwem i gospodarką żywnościową. W trakcie służby ubezpieczony faktycznie zajmował się działaniami (...) grupy, w grupie (...) był tylko etatowo.

W dniu 4 czerwca 1988 r. ubezpieczony ukończył magisterskie studia zaoczne w zakresie administracji na Wydziale Prawa i Administracji (...) im. A. M. w P..

W 1988 r. ubezpieczony spotkał się H. B. pracującym w (...) i przekazał mu, że WUSW w C. przysłało zapytanie w sprawie działacza antykomunistycznego M. M. i zleciło wywiad środowiskowy. Ubezpieczony przekazywał H. B. informacje o działaniach SB również w innych sprawach dotyczących opozycji.

Z dniem 1 lutego 1989 r. A. B. został mianowany na stanowisko starszego inspektora Gr. (...) w N.. Pełniąc służbę ubezpieczony wykonywał te same obowiązki i zadania co w trakcie służby w G.. Zajmował się działaniami związanymi z budową szkoły, nieprawidłowościami związanymi z rozbudową szpitala i zakładem karnym.

Od 1 lutego 1990 r. ubezpieczony pozostawał w dyspozycji Komendanta Wojewódzkiego MO.

A. B. (1) w roku 1990 przeszedł pozytywną weryfikację i został uznany przez Wojewódzką Komisję Kwalifikacyjną w S. za osobę posiadającą kwalifikacje moralne do pełnienia służby w Policji.

Z dniem 31 lipca 1990 r., w związku z reorganizacją resortu, brakiem wolnych etatów w K. Rejonowej w N. oraz niewyrażeniem zgody na pracę poza miejscem zamieszkania, A. B. został zwolniony ze służby w na podstawie art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa. Faktycznie ubezpieczony pracował do 14 sierpnia 1990 r.

W okresie od 1 września 1990 r. do 30 września 1994 r. ubezpieczony pełnił służbę w Służbie Więziennej na stanowisku funkcjonariusz SW - wychowawca.

W okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1996 r. A. B. pełnił służbę w (...) Oddziale Straży Granicznej na stanowisku specjalisty grupy operacyjnej (...) kat. II S. (...), następnie od 1 grudnia 1996 r. do 14 kwietnia 1997 r. na stanowisku starszego kontrolera grupy (...) kat. II S. (...).

Następnie, w okresie od 15 grudnia 1994 r. do 5 marca 2008 r., A. B. pełnił służbę w (...) Oddziale Straży Granicznej na stanowisku starszego kontrolera grupy (...) kat. II S. (...).

W okresie od 1 września 1998 r. do 30 stycznia 1999 r. ubezpieczony był oddelegowany do Prokuratury Okręgowej w(...), w związku ze sprawą przemytu wielkiej ilości materiałów tapicerskich na zachodniej granicy. Od 1 lipca 1999 r. został delegowany do (...) W. - O. na stanowisko kierownika (odpowiednika N. Grupy (...). Od 1 stycznia 2000 r. ponownie służył w Wydziale (...) (...) w S.. Po ukończeniu kursu Ekspertów Ochrony P. Dyplomatycznych na Ś. został delegowany przez (...) jako Ekspert Ochrony Ambasady RP w M., na Białorusi, funkcję tę pełnił od 7 lipca 2000 r. do 28 października 2001 r. Po powrocie, począwszy od 1 listopada 2001 r., kontynuował swą służbę w Wydziale (...) w (...) w S..

Z dniem 5 marca 2008 r. ubezpieczony został zwolniony ze służby.

Decyzją z dnia 17 kwietnia 2008 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ustalił A. B. (1) prawo do policyjnej renty inwalidzkiej. Drugą decyzją z tej samej daty ten sam organ rentowy ustalił dla ubezpieczonego prawo do emerytury policyjnej. Emerytura podwyższona została o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą.

Decyzją z dnia 2 marca 2009 r. organ rentowy podjął wypłatę emerytury od 1 kwietnia 2009 r. jako świadczenia korzystniejszego.

Kolejnymi decyzjami przyznane świadczenie emerytalne było waloryzowane.

W dniu 23 lipca 2009 r. Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w W. wystawił informację o przebiegu służby A. B. w organach bezpieczeństwa państwa nr (...), w której wskazał, że w okresie od 1 września 1982 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił on służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r., nr. 63 poz. 425 ze zm.).

Decyzją z dnia 9 listopada 2009 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na podstawie powyższej informacji IPN ponownie ustalił wysokość emerytury A. B. od 1 stycznia 2010 r., uwzględniając okres służby od 1 września 1982 r. do 31 lipca 1990 r. w wymiarze 7 lat i 11 przy użyciu wskaźnika 0,7% za każdy rok służby.

A. B. nie odwoływał się od powyższej decyzji do sądu.

Wysokość przysługującej ubezpieczonemu emerytury do wypłaty po waloryzacji od 1 marca 2017 r. wyniosła 5.234,86 zł. Podstawa wymiaru emerytury po waloryzacji od 1 marca 2017 r. wyniosła 6.543,58 zł.

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Archiwum IPN w S. - na podstawie zapisów znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego - sporządził 3 marca 2017 r. informację o przebiegu służby nr (...), w której wskazał, że A. B. w okresie od 1 września 1982 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.).

Powyższy dokument stał się podstawą wydania przez organ rentowy zaskarżonych w niniejszym procesie decyzji.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz rozważań przedstawionych poniżej Sąd Okręgowy uznał odwołania za uzasadnione w całości.

Czyniąc ustalenia faktyczne, sąd pierwszej instancji oparł się na dowodach z dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego, w aktach personalnych pozyskanych z Instytutu Pamięci Narodowej, aktach osobowych ubezpieczonego przekazanych przez Komendanta Wojewódzkiego Policji w S. oraz dowodach z przesłuchania ubezpieczonego i zeznań świadka M. M.. Dowody z dokumentów nie były kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości tego Sądu - zostały one sporządzone przez uprawnione do tego osoby we wskazanym w dokumentach czasie, nie było zatem podstaw, by je kwestionować. Żadna ze stron nie kwestionowała również wynikającego z dokumentów, a opisanego wyżej, przebiegu służby ubezpieczonego. Wiarygodność zeznań świadka M. M. oraz przesłuchania ubezpieczonego w zakresie w jakim osoby te wskazywały na okoliczności związane z wykonywaniem przez ubezpieczonego obowiązków służbowych nie zostały w żaden sposób zakwestionowane przez organ rentowy. Sąd również nie doszukał się istnienia żadnych powodów, dla których miałby zeznania te uznać za niewiarygodne, zwłaszcza, że miały one pełne oparcie w zgromadzonym w sprawie materiale.

Jednocześnie Sąd Okręgowy podkreślił, że mimo nałożenia na organ rentowy stosownego zobowiązania organ nie naprowadził żadnych dowodów, w oparciu o które można byłoby ustalić, że A. B. swoim postępowaniem związanym z wykonywaniem służby w latach 1982-1990 dopuszczał się naruszania podstawowych praw i wolności człowieka.

Następnie sąd pierwszej instancji wskazał, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do interpretacji przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. w brzmieniu obowiązującym z dacie wyrokowania Dz. U. z 2022 r., poz. 1626 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa zaopatrzeniowa), regulujących zasady zmniejszenia wysokości świadczeń emerytalnych grupie ubezpieczonych, których służba pełniona w okresie przydającym pomiędzy 22 lipca 1944 r. a 31 lipca 1990 r. została zakwalifikowana jako służba na rzecz totalitarnego państwa.

Kontynuując Sąd Okręgowy wskazał, że w dniu 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 2270; powoływana dalej jako: ustawa zmieniająca), na mocy której wprowadzono przepis art. 13b, ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Przy tym, sąd metriti miał na uwadze, że okresy pełnienia przez A. B. służby w Wydziale (...) (...) w S., w Grupie (...) w G. oraz w Grupie (...) w N., przypadające przed 1 sierpnia 1990 r., odpowiadają pełnieniu służby w takich jednostkach, które zostały wymienione – odpowiednio - w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c tiret 4, w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit c tiret 7 oraz w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c tiret 4 ustawy zaopatrzeniowej.

Nadto Sąd Okręgowy podniósł, że ustawa zmieniająca wprowadziła nowe zasady ustalania wysokości policyjnej emerytury i renty.

Stosownie do treści art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. wskazano, że emerytura wynosi:

1)  0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b,

2)  2,6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tą regulacją nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15c ust. 3).

Zgodnie natomiast z art. 22a ust. 1-3 ustawy w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy (ust. 1). W przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej (ust. 2). Wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3).

W niniejszej sprawie, po zapoznaniu się ze zgromadzonym materiałem dowodowym sąd pierwszej instancji uznał, iż organ rentowy niewłaściwie zastosował przepis art. 15c oraz art. 22a ustawy zaopatrzeniowej, a w konsekwencji w sposób nieprawidłowy obliczył wysokość emerytury policyjnej oraz policyjnej renty inwalidzkiej A. B. (1).

Zajmując wymienione wyżej stanowisko, Sąd ten miał na uwadze treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., (...) UZP 1/20, w związku z koniecznością udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy kryterium pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej zostaje spełnione w przypadku formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., potwierdzonej stosowną informacją Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wydaną w trybie art. 13a ust. 1 ustawy, czy też kryterium to powinno być oceniane na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu, wskazał iż „kryterium służby na rzecz totalitarnego państwa określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.

Odpowiadając na powyższe pytanie Sąd Najwyższy wskazał, że nie można wyłącznie z faktu, iż dana osoba przynależała do danej formacji z czasów PRL stwierdzić, że służyła na rzecz totalitarnego państwa. Odpowiedzialności osoby nie można odrywać od jej indywidualnych czynów w czasie PRL, ale nie ma odpowiedzialności zbiorowej. W rezultacie miejsce pracy i czas pełnienia służby nie może być jedynym kryterium pozbawienia prawa do zaopatrzenia emerytalnego osób, które proces weryfikacji przeszły i pracowały już w wolnej Polsce. Pomniejszenie emerytury może nastąpić, jeśli funkcjonariusz naruszał prawa i wolności innych osób zwłaszcza osób walczących o niepodległość, o suwerenność i o wolną Polskę. Odkodowując pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa”, Sąd Najwyższy wskazał dodatkowo, że nie można zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 r., w tym także, aby wykluczone zostało prawo do dowodzenia, iż służba pełniona w tym czasie nie była służbą pełnioną na rzecz totalitarnego państwa. Dlatego nie można ograniczyć się do bezrefleksyjnej wykładni językowej art. 13b ustawy z 1994 r., gdyż zakodowane w nim pojęcie stanowi kryterium wyjściowe, tj. przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym.

Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę na konieczność rozróżniania pojęć „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto i sensu largo, wskazując, iż pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto winno objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem pełnienia służby, o ile oczywiście nie zostaną wykazane przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej lub w informacji o przebiegu służby wymienione zostaną okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej. Z kolei pojęcie sensu largo obejmuje zdaniem Sądu Najwyższego okres wskazany w art. 13b, czyli łączy w sobie cechy okresu totalitarnego i posttotalitarnego oraz pierwszego okresu po transformacji (tj. od utworzenia rządu Tadeusza Mazowieckiego). Dalej Sąd Najwyższy podkreślił, że skoro punktem krytycznym jest 31 lipca 1990 r., (czyli rozwiązanie SB i utworzenie UOP), to im bliżej tej daty tym mniej było w państwie elementów totalitarnych. Dekompozycja reżimu komunistycznego w Polsce miała bowiem charakter postępujący, a w latach 80. w ustroju i w prawie zaczęły pojawiać się elementy i instytucje świadczące o jego stopniowej dekomunizacji.

Sąd Okręgowy w pełni zgodził się z powyższą argumentacją i mając ją na uwadze wskazał, że mający znaczenie w niniejszej sprawie okres służby ubezpieczonego, tj. okres od 1 września 1982 r. do 31 lipca 1990 r., przypadał na istnienie w Polsce państwa totalitarnego już tylko w rozumieniu sensu largo, i to w schyłkowym jego etapie. W konsekwencji służbę tę choćby z tej przyczyny należałoby już wyjściowo traktować „łagodniej”, aniżeli służbę pełnioną przez inne osoby o wiele lat wcześniej (w tym w szczególności w latach 1944-1956), z uwagi na mniejszą radykalność systemu totalitarnego w ostatnich latach jego trwania. Im bliżej bowiem lat 90. tym więcej w kraju pojawiało się elementów demokratycznych.

Na podstawie dokumentacji zawartej w aktach personalnych A. B. z całego okresu jego służby, jego akt emerytalnych, oraz przesłuchania ubezpieczonego i zeznań świadka M. M. sąd meriti ustalił zatem, iż nie można uznać, aby okresy pełnionej przez ubezpieczonego służby w Wydziale (...) Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w S., w Grupie (...) w G. oraz w Grupie (...) w N. wykazywały się takimi cechami, że zastosowanie art. 15c ustawy zaopatrzeniowej w stosunku do odwołującego znajdowałoby społeczne uzasadnienie. Formułując taki wniosek sąd miał na względzie zarówno dane na temat sposobu pełnienia służby przez A. B., fakt, iż przekazywał on H. B. informacje o podejmowanych przez SB działaniach w sprawach dotyczących działaczy opozycji, jak i jego późniejszą wzorową wieloletnią służbę w Służbie Więziennej oraz Straży granicznej dla (...) Rzeczpospolitej, ale także fakt, iż już raz wysokość jego emerytury – z tego samego powodu co obecnie – została zmniejszona (ze skutkiem od 1 stycznia 2010 r.). Skoro bowiem decyzją organu rentowego z dnia 9 listopada 2009 r., wysokość świadczenia emerytalnego ubezpieczonego została obniżona w oparciu o przepisy ustanowione przez demokratyczne władze Rzeczypospolitej Polskiej, to w ocenie tego Sądu wydanie kolejnej decyzji obniżającej z tego samego powodu przyznaną A. B. zgodnie z obowiązującym prawem emeryturę i to po 7 latach od wydania poprzedniej decyzji w tym przedmiocie przez organ rentowy, nie stanowi przejawu realizacji zasad sprawiedliwości społecznej (na co powoływał się ustawodawca) ale jest w istocie sankcją, o czym świadczy zastosowanie przelicznika w wysokości 0,0%.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że na powyższe zwrócił również uwagę Sąd Najwyższy we wspomnianej uchwale z dnia 16 września 2020 r., (...) UZP 1/20, w której rozważał, czy państwo może po raz kolejny obniżyć uprawnionemu świadczenia emerytalne z racji tej samej, ujemnie ocenianej, podstawy, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie zostały wydobyte nowe, uprzednio nieznane, negatywnie oceniane działania funkcjonariusza. Zdaniem Sądu Najwyższego, tego rodzaju wtórna ingerencja nie niesie ze sobą żadnych nowych argumentów, bo za taki nie można uznać faktu, że poprzednia regulacja nie była pełna (zob. uzasadnienie projektu do ustawy nowelizującej). Nie odkryto nowych aspektów działań funkcjonariusza, czy też wręcz nie zastosowano metody indywidualnej oceny służby. Zatem – jak wskazał dalej Sąd Najwyższy - obniżenie skarżącemu wysokości świadczenia po raz kolejny przybiera charakter represyjny i realizuje te same cele co poprzednio (odebranie ponowne praw niesłusznie nabytych przez zmniejszenie wskaźnika postawy wymiaru do zera), przez ten sam środek prawny, a to może prowadzić do wniosku o naruszeniu zasady ne bis in idem (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., P 50/13, OTK-A 2014/9/103). Tego typu praktyka może stanowić o kolizji z konstytucyjnym wzorcem, standardem postępowania, skoro jednocześnie inne pola aktywności związane z represją (na przykład WRON) nie zostały objęte ponownym zakresem regulacji.

Uwzględniając wszystko powyższe, Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę doszedł do przekonania, że zastosowanie w przypadku ubezpieczonego art. 15c oraz art. 22a ustawy zaopatrzeniowej nie znajdowało prawnego i merytorycznego uzasadnienia, wobec czego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 8 czerwca 2017 r., znak: (...) w ten sposób, że ustalił wysokość policyjnej renty inwalidzkiej A. B. (1), poczynając od 1 października 2017 r., z pominięciem konieczności obniżenia świadczenia na podstawie przepisów art. 22a ust. 1 i 3 w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej oraz zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 8 czerwca 2017 r., znak: (...) w ten sposób, że ustalił wysokość emerytury policyjnej A. B. (1), poczynając od 1 października 2017 r., z pominięciem konieczności obniżenia świadczenia na podstawie przepisów art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej.

Nadto na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 w zw. z § 15 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) Sąd zasądził od organu rentowego na rzecz A. B. (1) tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 720 zł uwzględniając, iż niniejsze postępowanie dotyczyło odwołania od dwóch decyzji, a ilość przeprowadzonych w sprawie rozpraw oraz nakład pracy pełnomocnika ubezpieczonego uzasadniał przyznanie za każdą ze spraw kwot po 360 zł odpowiadających dwukrotnej stawce minimalnej przewidzianej przepisami w sprawach tego typu.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu naruszenie:

1)  przepisów prawa materialnego poprzez nieprawidłową interpretację art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez przyjęcie, że decydujące znaczenie dla ustalenia służby na rzecz państwa totalitarnego ma fakt wykonywania czynności polegających na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa, w sytuacji gdy dyspozycja powołanego przepisu dla przesądzenia faktu pełnienia służby na rzecz państwa totalitarnego wymaga wyłącznie pełnienia służby w cywilnych i wojskowych formacjach, i instytucjach wymienionych w powołanym przepisie;

2)  przepisów prawa materialnego, tj. art. 15c oraz art. 22a ustawy zaopatrzeniowej poprzez ich bezpodstawne niezastosowanie w sprawie i nieuprawnione przyjęcie, że odwołujący nie powinien podlegać rygorom przewidzianym w powołanych przepisach, w sytuacji gdy bezspornym jest, iż odwołujący pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a w związku z tym spełnione zostały przesłanki warunkujące ponowne przeliczenie jego świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych;

3)  art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej oraz § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin poprzez pominięcie dowodu jakim jest informacja o przebiegu służby, podczas gdy zgodnie z naruszonym przepisem informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych funkcjonariusza przez właściwe organy;

4)  przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie charakteru służby odwołującego, podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że odwołujący pełnił służbę w Wydziale III-l SB oraz w Grupie (...) SB oraz był słuchaczem Wyższej Szkoły (...) w L., tj. pełnił służbę w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej;

5)  przepisów postępowania, tj. art. 252 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na zakwestionowaniu przez sąd pierwszej instancji oświadczenia IPN, pomimo braku udowodnienia przez odwołującego okoliczności przeciwnych;

6)  przepisów postępowania, tj. art. 232 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na uznaniu, że organ rentowy nie przedłożył dowodów potwierdzających, by w spornym okresie od 1 września 1982 r. do 31 lipca 1990 r. odwołujący pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, podczas gdy powyższe w sposób jednoznaczny wynikało z dokumentacji złożonej przez IPN;

7)  § 9 ust. 2 w zw. z § 15 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) poprzez zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w kwocie przewyższającej stawkę minimalną oraz brak należytego uzasadnienia tego rozstrzygnięcia w sytuacji, gdy niezbędny nakład pracy pełnomocnika, rodzaj i zawiłość sprawy nie uzasadniały zasądzenia kosztów zastępstwa prawnego w wysokości przewyższającej stawkę minimalną określoną w § 9 ust. 2 powołanego rozporządzenia.

Z uwagi na powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

- zmianę skarżonego wyroku i oddalenie odwołań od obu zaskarżonych decyzji oraz zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed sądem pierwszej i drugiej Instancji w wysokości według norm przepisanych;

ewentualnie:

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący podkreślił, że - wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji - zaskarżone w sprawie decyzje zostały wydane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz szczegółowo omówił podniesione zarzuty przywołując na potwierdzenie swojego stanowiska orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego.

Odnosząc się do podnoszonej w sprawie przez odwołującego okoliczności jego współpracy z opozycją apelujący wskazał, że samo wspieranie osoby działającej na rzecz niepodległości Państwa Polskiego nie jest wystarczającą przesłanką do zastosowania w sprawie art. 15c ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej. Zgodnie bowiem z dyspozycją tego przepisu zaistnieć muszą łącznie dwie przesłanki: podjęcie współpracy i czynne wspieranie osób lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego, a nadto współpraca i czynne działanie musi nastąpić bez wiedzy przełożonych.

W ocenie skarżącego, przywołane w toku postępowania sądowego przez odwołującego oraz świadka M. M. ogólne i lakoniczne informacje dotyczące przekazywania przez odwołującego H. B. informacji o pozostawaniu wybranych działaczy opozycji w zainteresowaniu SB (bez wskazania danych personalnych tych działaczy lub innych bardziej szczegółowych informacji pozwalających na weryfikację twierdzeń odwołującego) nie pozwalają, w ocenie organu rentowego, na stwierdzenie, iż ubezpieczony udowodnił, iż przed 1990 rokiem bez wiedzy przełożonych podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego. Tym samym należy stwierdzić, iż w sprawie nie zostały spełnione przesłanki przewidziane dyspozycją art. 15c ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej.

W odpowiedzi na apelację A. B. (1), działając przez pełnomocnika, wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie obowiązku zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a nadto o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania ubezpieczonego na fakty: jego współpracy z opozycją w spornym okresie służby, braku służby na rzecz totalitarnego państwa, przebiegu służby, wykonywanych czynności w spornym okresie.

W obszernym uzasadnieniu ubezpieczony podzielił w całości stanowisko sądu pierwszej instancji wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a oparte o uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., (...) UZP 1/20. Nadto ubezpieczony przedstawił przebieg swojej służby, podkreślając, że nie była ona służbą na rzecz państwa totalitarnego.

Ubezpieczony podkreślił również, że świadek M. M. zeznał bezspornie, iż przedstawiciele opozycji otrzymywali pomoc od ubezpieczonego. Przykładowo w 1988 roku ubezpieczony przekazał informację o zleconym wywiadzie środowiskowym działacza antykomunistycznego M. M.. Odwołujący przytoczył zeznania świadka, który ostatecznie wskazał, iż „Postawę ubezpieczonego w tamtych latach można określać jako sprzyjanie i pomaganie opozycji poprzez informowanie o działaniach SB. Byłem przekonany, że A. wprawdzie wpadł w to wszystko, ale podzielał ten system wartości, który mieli wszyscy w opozycji, ja również. To był porządny człowiek.”.

W dalszej części ubezpieczony ustosunkował się szczegółowo do zarzutów apelacji uzasadniając stanowisko o ich bezzasadności.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona.

Konieczność zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia obu odwołań wynika z błędnej wykładni obowiązujących przepisów prawa mających zastosowanie w niniejszej sprawie oraz nieprawidłowej wybiórczej oceny materiału dowodowego przez sąd pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny jako sąd odwoławczy nie ogranicza się do kontroli sądu pierwszej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również funkcję sądu merytorycznego, który rozpoznając sprawę od początku, może uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielnie ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji. W niniejszej sprawie sąd odwoławczy podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, które stanowią odzwierciedlenie zapisków znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego (art. 387 § 2 ^{( 1)} pkt. 1 k.p.c.), poza ustaleniem, że „Ubezpieczony nie był wówczas faktycznie dopuszczany do żadnych spraw; uczono go dopiero zbierania informacji, uczestniczył w rozmowach mających na celu zbieranie informacji w zakresie funkcjonowania oświaty. A. B. występował jako asystent innych funkcjonariuszy, zajmował się szkolnictwem zawodowym, uczestniczył w rozmowach z działaczami Solidarności i przedstawicielami opozycji mającymi na celu badanie ich postaw i wrogiego nastawienia. Ubezpieczony nie uczestniczył w przeszukaniach.”, „Nie zajmował się opozycją, przedsiębiorstwami, kontrwywiadem, kościołem, rolnictwem i gospodarką żywnościową. W trakcie służby ubezpieczony faktycznie zajmował się działaniami (...) grupy, w grupie (...) był tylko etatowo.”, „Ubezpieczony przekazywał H. B. informacje o działaniach SB również w innych sprawach dotyczących opozycji.”. Ustalenia w tym zakresie zostały poczynione przez sąd pierwszej instancji na podstawie zeznań ubezpieczonego i świadka M. M. z zupełnym pominięciem istotnych okoliczności wynikających z akta osobowych ubezpieczonego udostępnionych przez IPN. W świetle tych dodatkowych ustaleń brak podstaw do uznania za wiarygodne zeznania o braku działalności operacyjnej już w pierwszym okresie służby ubezpieczonego na rzecz państwa totalitarnego, „nie zajmowaniu” się przez niego opozycją, przedsiębiorstwami, kontrwywiadem, kościołem, rolnictwem i gospodarką żywnościową czy wreszcie, że przekazywał H. B. informacje o działaniach SB również w innych sprawach dotyczących opozycji.

Sąd Apelacyjny nie podziela przy tym także oceny sądu pierwszej instancji, że w niniejszej sprawie organ rentowy nie naprowadził żadnych dowodów, w oparciu o które można byłoby ustalić, że A. B. (1) swoim postępowaniem związanym z wykonywaniem służby w latach 1982-1990 dopuszczał się naruszania podstawowych praw i wolności człowieka.”

Dlatego na podstawie dokumentów zawartych w aktach osobowych ubezpieczonego ze spornego okresu (przebieg służby – akta przekazane przez IPN k. 56 akt sprawy), ustalenia te należy uzupełnić o bezsporne okoliczności, że:

A. B. (1) pismem z dnia 18 maja 1982 r., drogą służbową, zwrócił się o przeniesienie go ze stanu osobowego Wydziału D..-Śledczego (...) w S. do pracy w Wydziale (...) Komendy Wojewódzkiej w S.. W uzasadnieniu wniosku A. B. (1) wskazał, że praca w Służbie Bezpieczeństwa interesowała go od momentu wstąpienia do organów MO. W trakcie szkolenia w Szkole Podoficerskiej MO w P. mógł poszerzyć materiał z tego zakresu poprzez spotkanie z przedstawicielami Służby Bezpieczeństwa. W trakcie pobytu w (...) w L. i współpracując ze słuchaczami tej uczelni „utkwił” w przekonaniu, że jest to praca, która by najlepiej mu odpowiadała. Jednocześnie wnioskodawca nadmieniał, że wstępnie na temat przejścia do pracy w Wydziale (...) rozmawiał z N. tego Wydziału, który wstępnie zaakceptował jego kandydaturę.

Popierając wniosek A. N. (...) Wydziału SB wskazał, że „Wydział (...) w obecnej sytuacji społeczno-politycznej posiada ogromne zadania na różnych odcinkach pracy; w szczególności na odcinku grup antysocjalistycznych, oświaty i młodzieży akademickiej. Wspomniany tow. jest przewidziany do pracy na jednym z tych odcinków. Biorąc pod uwagę trudności kadrowe w obu służbach w zamian za tow. B. jestem gotów przekazać do K. Miasta MO jednego z pracowników Wydziału (...), który nie posiada predyspozycji do pracy w tut. Wydziale.”.

Również Wydział (...) (...) w S. - z uwagi na wagę zadań i problemów jakie zgłosił Wydział (...) – zaproponował raport A. B. (1) załatwić pozytywnie.

Wniosek A. B. (1) został poparty przez Komendanta Miejskiego MO.

dowód: raport k. 80.

Już w pierwszych miesiącach służby w (...) Wydziale SB A. B. (1), któremu przydzielono zabezpieczenie operacyjne środowiska uczniowskiego i nauczycielskiego dał się poznać jako pracownik uzyskujący stałe postępy w pracy operacyjnej.

W początkowym okresie funkcjonariusz korzystał z pomocy starszych stażem pracowników stając się w miarę upływu czasu coraz bardziej samodzielny, szczególnie dotyczyło to pracy z osobowymi źródłami informacji. Przełożony - Naczelnik Wydziału (...) (...) S. - miał na uwadze, że A. B. (1) wykazywał własną inicjatywę w realizacji uprzednio zaplanowanych przedsięwzięć, a wszelkie polecenia kierownictwa przyjmował i realizował prawidłowo zgodnie z założeniami.

W ocenie przełożonego poprzez uzupełnienie wykształcenia zawodowego funkcjonariusz stanie się dobrym i pełnowartościowym pracownikiem naszych organów, a przez swą dotychczasową postawę i pracę zasłużył na to, aby został skierowany na studia stacjonarne w Wyższej Szkole (...).

dowód: opinia służbowa z dnia 2 maja 1983 r. k. 86.

Również w opinii służbowej z dnia 27 września 1983 r. zawierającej wniosek o mianowanie A. B. (1) na funkcjonariusza stałego przełożony wskazał, że jest on odpowiedzialny za operacyjne zabezpieczenie i ochronę obiektów podległych Kuratorium (...) oraz (...) Urzędu Wojewódzkiego w S. i z powierzonych obowiązków służbowych wywiązuje się zadowalająco. Opiniujący zaznaczył, że funkcjonariusza cechuje duże zaangażowanie, sumienność i dokładność przy wykonywaniu obowiązków służbowych. A po odbyciu przeszkolenia w (...) w L. może być pełnowartościowym pracownikiem operacyjnym w Wydziale (...) tut. WUSW. W ocenie przełożonego A. B. (1) „na zajmowanym stanowisku odpowiada”.

dowód: opinia służbowa z dna 27 września 1983 r. k. 92.

Wnioskiem z dnia 17 lipca 1986 r. Zastępca Szefa Rejonowego (...) Spraw Wewnętrznych ds. Służby Bezpieczeństwa w G. zwrócił się o mianowanie A. B. (1) starszym inspektorem (...) w G. w związku z brakami kadrowymi, koniecznością obsady, a tym samym poprawienia skuteczności Służby Bezpieczeństwa.

Wniosek Wydział (...)WUSW w S. zaopiniował pozytywnie mając na uwadze miejsce zamieszkania A. B. (1) w N. i możliwość dojazdu do G..

dowód: wniosek personalny k. 102.

Z uwagi na fakt utworzenia z dniem 1 sierpnia 1988 r. pionu Służby Bezpieczeństwa (...) N. i pilną potrzebę mianowania na nowo utworzone stanowiska funkcjonariuszy spełniających odpowiednie kryteria A. B. (1) jako doświadczony, wszechstronnie przygotowany do wykonywania pracy zawodowej oraz z uwagi na jego dotychczasową postawę - został wyznaczony do przeniesienia i mianowania z dniem 1 stycznia 1989 r. na stanowisko starszego inspektora Grupy (...) (...) N..

dowód: wniosek personalny z dnia 23 stycznia 1989 r. k. 105.

Przełożeni A. B. (1) mając na uwadze, że z powierzonych obowiązków funkcjonariusz wywiązywał się bez zastrzeżeń, wykazywał duże zaangażowanie w pracy niejednokrotnie poświęcając swój wolny czas, jest obowiązkowy i sumienny a nadto osiąga dobre wyniki na odcinku organizacji nowych źródeł informacji uznali, że odpowiada wymogom na zajmowanym stanowisku.

dowód: indywidulana karta przeglądu kadrowego k. 111 i 112.

W każdej opinii czy wniosku personalnym zaznaczano, że A. B. (1) był kandydatem na członka, a następnie członkiem - aktywnym – Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

dowód: opinia służbowa z dnia 28 kwietnia 1982 r. k. 79

opinia służbowa z dnia 2 maja 1983 r. k. 86

opinia służbowa z dnia 27 września 1983 r. k. 92

wniosek o nadanie stopnia milicji obywatelskiej k. 99

indywidualna karta przeglądu kadrowego k. 111.

Decyzją z dnia 2 marca 2009 r. od dnia 1 kwietnia 2009 r. ustalono dla A. B. (1) wysokość emerytury na kwotę 4.464,61 zł brutto, czyli do wypłaty ubezpieczony otrzymywał kwotę 3.651,80 zł.

Natomiast na mocy decyzji z dnia 17 grudnia 2009 r., ustalono wysokość świadczenia emerytowanego dla ubezpieczonego od dnia 1 stycznia 2010 r. w kwocie 4.464,61 zł brutto i kwota do wypłaty wynosiła 3.651,80 zł.

Z dniem 1 marca 2010 r. w wyniku waloryzacji świadczenia emerytura ubezpieczonego wynosiła 4.670,87 zł brutto do wypłaty kwota 3.181,49 zł.

dowód: decyzja z dnia 2 marca 2009 r. akta emerytalne ubezpieczonego,

decyzja z dnia 17 grudnia 2009 r. akta emerytalne ubezpieczonego

decyzja z dnia 26 lutego 2010 r. akta emerytalne ubezpieczonego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, tak przedstawiony stan faktyczny wskazuje na w pełni świadome i dobrowolne podjęcie oraz wykonywanie przez ubezpieczonego służby na rzecz państwa totalitarnego najpierw na stanowisku inspektora w Wydziale (...) SB WUSW w S., następnie starszego inspektora Grupy (...) w G. i N. oraz okresu nauki w Wyższej Szkole (...) w L..

Wbrew twierdzeniom ubezpieczonego oraz ustaleniu sądu pierwszej instancji zgromadzona dokumentacja osobowa wskazuje, że A. B. (1) na własne życzenie rozpoczął służbę w Milicji Obywatelskiej, a następnie – w tracie stanu wojennego – sam wystąpił z wnioskiem o skierowanie go do służby w Służbie Bezpieczeństwa, podkreślając, że zapoznał się z warunkami jej pełnienia. Z dniem 1 września 1982 r. został skierowany do pracy w Sekcji (...) Wydziału (...) (...) w S., gdzie przydzielono mu odcinek - operacyjne zabezpieczenie i ochrona obiektów podległych Kuratorium (...) Urzędu Wojewódzkiego w S.. Ubezpieczony zeznał, że w tym czasie był w Sekcji (...) i zajmował się szkolnictwem zawodowym, podczas gdy z opinii służbowej z dnia 2 maja 1983 r. jednoznacznie wynika, że w tym czasie pracował w Sekcji (...), gdzie przydzielono mu zabezpieczenie operacyjne środowiska uczniowskiego i nauczycielskiego. Przełożony uzasadniając skierowanie ubezpieczonego do (...) w L. wskazał, że A. B. (1) jest odpowiedzialny za operacyjne zabezpieczenie i ochronę obiektów Kuratorium (...) Urzędu Wojewódzkiego w S. oraz że z powierzonych obowiązków służbowych wywiązuje się zadowalająco, ale cechuje go duże zaangażowanie, sumienność i dokładność przy wykonywaniu obowiązków służbowych. Przełożeni jednoznacznie doceniali doświadczenie i zaangażowanie ubezpieczonego jako pracownika operacyjnego, a zwłaszcza dobre wyniki na odcinku organizacji nowych źródeł informacji.

Jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że zgodnie z Zarządzeniem nr 00145/71 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 listopada 1971 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Departamentu (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do zakresu działań tego Departamentu należy:

- zwalczanie dywersji w sferze ideologii, polityki, ekonomiki i nauki

- zwalczenie terroru i zorganizowanej działalności antypaństwowej

- ochrona gospodarki narodowej, nauki, techniki i rolnictwa

- zapobieganie ujemnym, szczególnie nieubezpieczonym zjawiskom społecznym i ich zwalczanie (§ 1 pkt. 1).

Przy czym, Wydziały (...) komend wojewódzkich (równorzędnych) MO posiadały strukturę organizacyjną dostosowaną do struktury Departamentu (...) i realizowały zadania wynikające z podstawowych kierunków, uwzględniając potrzeby swojego terenu (Kierunki działania i zasady funkcjonowania Departamentu (...) - Część II, punkt II ppkt 2a).

Kolejno zarządzeniem nr (...) z dnia 31 lipca 1974 r. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie regulaminu organizacyjnego i zakresu działania Departamentu (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a następnie zarządzeniem nr (...) z dnia 15 czerwca 1979 r. Ministra Spraw Wewnętrznych w zakresie działania i organizacji (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dostosowywano strukturę i organizację (...) jak również jednostek terenowych do potrzeb w zakresie działania i sposobu wykonania zadań.

W związku z powyższym do zakresu działania Wydziału (...) Komendy Wojewódzkiej MO należało między innymi: rozpoznawanie, wykrywanie, ograniczanie i likwidowanie antysocjalistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciw konstytucyjnemu ustrojowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej; profilaktyczna ochrona przed wyżej wymienioną działalnością określonych szczegółowo w K. środowisk.

Mając zaś na uwadze sporny okres służby A. B. (1) należy wskazać, że zgodnie z § 1 zakresu działania Wydziału (...) WUSW w S. do Wydziału tego należało:

1)  rozpoznanie, wykrywanie, ograniczania i likwidowanie antysocjalistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko konstytucyjnemu ustrojowi PRL;

2)  profilaktyczna ochrona przed działalnością, o której mowa w punkcie 1):

a)  zagadnień:

- nauki

- szkolnictwa

- oświaty

- stowarzyszeń naukowych

- duszpasterstwa akademickiego;

b)  środowisk:

- naukowych

- studenckich

- nauczycielskich

- młodzieżowych;

c)  obiektów miejskich i terenowych związanych z w/w zagadnieniami i środowiskami (w tym organizacje młodzieżowe).

Wydział (...) realizując zdania określone w § 1 zajmował się w szczególności zwalczaniem:

1)  wszelkich przejawów antypaństwowej działalności w ochranianych obiektach i środowiskach,

2)  wszelkich faktów nieprawidłowości i konfliktów społecznych,

3)  wszelkich powiązań i przejawów działalności z ośrodkami dywersji politycznej i ideologicznej KK,

4)  prób tworzenia nielegalnych organizacji związków i ruchów środowiskowych,

5)  kolportażu wszelkich druków i wydawnictw pozbawionych debitu komunikacyjnego oraz likwidowanie bazy poligraficznej, jak również prób wykorzystania urządzeń radiowych i innych urządzeń nagłaśniających,

6)  antypaństwowych wpływów duszpasterstwa akademickiego na środowisko studenckie i młodzieżowe.

Przy czym, w strukturze organizacyjne Wydziału (...) WUSW w S. ustalono następujący zakres merytorycznego działania poszczególnych Sekcji w rozumieniu § 1 i 2: (…)

Sekcja (...)

- zabezpiecza operacyjnie obiekty i zagadnienia:

a) Wyższa Szkoła (...)

b) Ośrodki (...)

c) (...),

- rozpoznaje operacyjnie negatywną działalność polityczną na w/w obiektach i środowiskach,

- rozpracowuje operacyjnie i likwiduje przejawy występujących zagadnień w w/w obiektach i środowiskach;

Sekcja (...)

- zabezpiecza operacyjnie obiekt i środowisko Akademii Rolniczej,

- rozpoznaje operacyjnie negatywną działalność polityczną na w/w obiektach i środowiskach,

- rozpracowuje operacyjnie i likwiduje przejawy występujących zagadnień w w/w obiektach i środowiskach;

Sekcja (...)

- zabezpiecza operacyjnie obiekty:

a) Kuratorium (...) Urzędu Wojewódzkiego

b) Szkolnictwo zawodowe na terenie miasta S.

c) Państwowe Domy Wychowawcze na terenie miasta S.

d) nadzór i koordynacja nad działaniami Rejonowych U. SW w zakresie operacyjnej ochrony placówek oświatowych;

- rozpoznaje operacyjnie negatywną działalność polityczną na w/w obiektach i środowiskach,

- rozpracowuje operacyjnie i likwiduje przejawy występujących zagadnień w w/w obiektach i środowiskach.

Z kolei, Służba Bezpieczeństwa (...) w G. prowadziła pracę operacyjną po zagadnieniach Wydziałów(...) (...), (...), (...), V i (...) oraz Wydziału (...) na podstawie ustalonego „Zakresu działania i struktury organizacyjnej Służby Bezpieczeństwa Rejonowego (...) Spraw Wewnętrznych w G.:” z dnia 5 września 1986 r.

Poszczególne Grupy SB prowadziły ochronę poszczególnych obiektów, między innymi przed:

- działalnością zorganizowanych grup antysocjalistycznych i inną szkodliwą dzielnością polityczną w ochranianych obiektach,

- sabotażem, dywersją i szkodnictwem gospodarczym w obiektach,

- zakłóceniami powodowanymi konfliktami społecznymi.

Do zakresu obowiązków i odpowiedzialności starszego inspektora Służby Bezpieczeństwa (...) w G. należało:

1)  koordynacja przedsięwzięć oraz udzielanie pomocy w zakresie pracy operacyjnej inspektora realizującego działania po poszczególnych pionach (II, (...) lub (...)),

2)  sporządzanie rocznych planów pracy grupy operacyjnej, harmonogramów pracy miesięcznych, grafików spotkań, okresowych ocen i analiz występujących zagrożeń na powierzonym odcinku pracy,

3)  zapobieganie wrogiej działalności, aktywne i systematyczne rozpoznawanie wrogo działających osób, grup i ośrodków oraz wykrywanie sprawców przestępstw antypaństwowych,

4)  zapobieganie warunkom sprzyjającym powstawaniu poważnych naruszeń porządku i bez. publicznego,

5)  współdziałanie z innymi pionami SB, służbą milicji i (...) w celu efektownej i skutecznej realizacji zadań służbowych.

Na podstawie ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. „o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i podległych mu organów” (Dz. U. nr 38, poz. 172) doszło do zmiany nazewnictwa resortu oraz podległych mu jednostek. Komendę Wojewódzką Milicji Obywatelskiej zastąpił Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW). Zmiana nazewnictwa nie pociągnęła za sobą reorganizacji struktury wewnętrznej, zadań ani kompetencji. Działające struktury w dalszym ciągu wykonywały zadania z dziedziny ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego. W ramach struktur Wojewódzkich Urzędów Spraw Wewnętrznych utworzono między innymi Wydział (...), który zajmował się działaniami operacyjnymi skierowanymi wobec środowisk naukowych, studenckich, nauczycielskich i młodzieży szkolnej.

Przyjęte od Sądu Okręgowego i uzupełnione przez Sąd Apelacyjny ustalenia faktyczne – w ocenie sądu odwoławczego stanowią wystarczający materiał do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Przy czym, uzupełnienia stanu faktycznego Sąd Apelacyjny dokonał na materiale dokumentarnym, który w całości uznał za wiarygodny. Dokumenty zostały sporządzone w datach w nich wskazanych, przez uprawnione osoby i były też przyjmowane do wiadomości przez ubezpieczonego bez żadnych uwag, o czym świadczą złożone na nich podpisy ubezpieczonego. Nadto dokumenty były sporządzane dla innych celów niż obecne postępowanie sądowe.

Sąd Apelacyjny miał na uwadze że zestawienie zadań jednostek, w których służbę pełnił ubezpieczony, a w szczególności zwalczanie:

- wszelkich przejawów antypaństwowej działalności w ochranianych obiektach i środowiskach,

- wszelkich faktów nieprawidłowości i konfliktów społecznych,

- wszelkich powiązań i przejawów działalności z ośrodkami dywersji politycznej i ideologicznej KK,

- prób tworzenia nielegalnych organizacji związków i ruchów środowiskowych,

- kolportażu wszelkich druków i wydawnictw pozbawionych debitu komunikacyjnego oraz likwidowanie bazy poligraficznej jak również prób wykorzystania urządzeń radiowych i innych urządzeń nagłaśniających,

- antypaństwowych wpływów duszpasterstwa akademickiego na środowisko studenckie i młodzieżowe,

na określonych obiektach oraz opinii wystawionych ubezpieczonemu w spornym okresie, łącznie z jego awansami służbowymi, nie budzi żadnych wątpliwości, że A. B. (1) wykonując powierzone obowiązki w sposób akceptowany przez przełożonych pełnił służbę na rzecz państwa totalitarnego w rozumieniu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a w jego przypadku była to także służba skierowania przeciwko jakimkolwiek objawom opozycji przeciwko zaprowadzonemu terrorowi komunistycznemu.

W tych okolicznościach w ocenie sądu odwoławczego informacja IPN z dnia 3 marca 2017 r. nr (...) o przebiegu służby A. B. (1) odpowiada prawdzie.

Natomiast aktualne twierdzenie, że ubezpieczony przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego jest zupełnie niewiarygodne. Zeznanie świadka M. M., który w spornym okresie nie miał kontaktu z ubezpieczonym, ale słyszał od H. B., że ubezpieczony przekazał, że WUSW w C. przesyłało zapytanie w sprawie świadka i zleciło wywiad środowiskowy oraz twierdzenie oraz, że korzystał (H. B.) z informacji od ubezpieczonego w innych sprawach dotyczących opozycji, jest po prostu niewiarygodne. Dziś funkcjonariusze SB i ich świadkowie przedstawiają okoliczności, które nie odzwierciedlają w rzeczywistości. Zaś dokumentacja osobowa ubezpieczonego nie zawiera żadnych informacji, które mogłyby wskazywać na niezadowolenie jego przełożonych z wykonywanych przez niego obowiązków. Zaś sformułowania świadka „w mojej ocenie ubezpieczony przyczynił się do rozwoju Rzeczypospolitej” i „świadczyłbym za tym żeby przywrócić ubezpieczonemu świadczenia emerytalne i rentowe” w ogóle nie uwzględniają dokumentacji ubezpieczonego i zakresu zadań, które podjął i realizował uzyskując z tego tytułu kolejne stopnie awansu, łącznie ze wzrostem świadczeń finansowych.

W odpowiedzi na zarzuty naruszenia prawa materialnego w pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny podnosi, że zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego (m. in. wyroki z dnia 2 kwietnia 2009 r., (...) CSK 485/08, LEX nr 550930 i z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, OSNC 2016/12/148) dopóki nie zostanie stwierdzona przez Trybunał Konstytucyjny niezgodność określonego przepisu z Konstytucją, dopóty ten przepis podlega stosowaniu i powinien stanowić podstawę merytorycznych rozstrzygnięć sądowych. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a przewidziane w art. 178 ust. 1 Konstytucji związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. Zgodnie z powyższym, skoro orzekanie co do zgodności aktu / przepisu prawnego z ustawą zasadniczą nie leży w kompetencji sądów powszechnych, a związanie sędziego ustawą trwa dopóki prawo to obowiązuje, zatem Sąd Apelacyjny uznał, że dopóki art. 15c i art. 22a w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej funkcjonują w obrocie prawnym, przepisy te, jako powszechnie obowiązujące, winny być stosowane i to w takim brzmieniu jakie otrzymały na podstawie ustawy zmieniającej (por. wywody zawarte w zdaniu odrębnym sporządzonym do wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 28 grudnia 2021 r., (...) AUa 821/20).

Jednocześnie należy pamiętać, że w przypadku wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny stronom będzie przysługiwało prawo do złożenia skargi o wznowienie postępowania przy spełnieniu pozostałych przesłanek korzystania z tego środka zaskarżenia.

W ocenie sądu odwoławczego treść art. 13b ustawy zaopatrzeniowej jest jasna, zaś jego wykładnia leksykalna wskazuje wprost, że służbą na rzecz totalitarnego państwa była, zgodnie z definicją legalną sformułowaną w art. 13b ust. 1, każda służba pełniona w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w jednej z wymienionych w tym przepisie instytucji lub formacji. Jednocześnie celem wyjaśnienia powyższej kwestii - także sądowi pierwszej instancji - należy odwołać się do podstawowych reguł wykładni przepisów prawnych, które wskazują, że zasadą jest stosowanie w procesie interpretacji norm prawnych w pierwszej kolejności wykładni językowej (leksykalnej). Natomiast w ramach tej wykładni, pojęciom języka prawnego należy przypisywać przede wszystkim takie znaczenie, jakie nadano im w ramach sformułowanej w danym akcie prawnym definicji, tzw. „definicji legalnej”, a dopiero gdy akt prawny definicji takiej nie zawiera, zasadnym jest odwołanie się do znaczenia, jakie danemu interpretowanemu pojęciu przypisuje się w języku potocznym.

Tymczasem, wbrew stanowisku sądu pierwszej instancji, zdaniem Sądu Apelacyjnego przepis art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej zawiera definicję legalną pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa”, odnosząc ją właśnie do służby w wymienionych w przepisie jednostkach we wskazanym tam okresie. Brak zatem podstaw do sięgania w tej sytuacji po wykładnię systemową lub celowościową, czy sięgania do definicji zawartych w innych ustawach, których zastosowanie jest uprawnione co do zasady w sytuacjach, gdy wykładnia leksykalna pozostawia wątpliwości co do sposobu zastosowania normy prawej.

Dlatego Sąd Apelacyjny nie podziela zapatrywań prawnych przyjętych przez Sąd Okręgowy, które ostatecznie legły u podstaw zaskarżonego orzeczenia, a opartych na rozważaniach zawartych w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., (...) UZP 1/20 (OSNP 2021/3/28), zgodnie z którą kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Zastosowana przez Sąd Najwyższy wykładnia przybrała bowiem charakter prawotwórczy. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie należy przypisywać pojęciu „służby na rzecz totalitarnego państwa”, którego zastosowanie przez ustawodawcę służyło ewidentnie wyłącznie podkreśleniu aksjologicznie negatywnej oceny wszelkiego rodzaju aktywności w ramach systemu władzy podległemu wówczas reżimowi komunistycznemu, a którego definicję legalną sformułowano w ramach przedmiotowego przepisu, rzekomej pojemności, pozwalającej na dokonywanie w procesie stosowania prawa jego interpretacji innej niż leksykalna.

Sąd Apelacyjny w tym miejscu podkreśla, że taka wola ustawodawcy nie wynika w żadnej mierze z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej przedmiotowe przepisy (druk nr (...) z kadencji sejmu 2015-2019), zaakceptowanego aktem uchwalenia przedmiotowych, spornych, przepisów. Projektodawca przedstawił tam racje przemawiające za ustanowieniem zamkniętego katalogu jednostek organizacyjnych, w których służba ma być uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. W uzasadnieniu projektu wskazano m.in., że „w związku z ewidentną potrzebą doprecyzowania katalogu jednostek, w których służba była pełniona na rzecz totalitarnego państwa oraz w związku z uwagą Instytutu Pamięci Narodowej, ażeby nie wprowadzać w chwili obecnej zmian w ustawie lustracyjnej, gdyż mogłoby to wpłynąć w sposób istotny na prowadzone postępowania lustracyjne oraz na sam proces składania i badania oświadczeń lustracyjnych, zaproponowano wprowadzenie art. 13b do ustawy zaopatrzeniowej, który enumeratywnie określa jaka służba zostaje uznana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Pojęcie „służby w organach bezpieczeństwa państwa” zostaje zastąpione pojęciem „służby na rzecz totalitarnego państwa”, ażeby nie wprowadzać nowej definicji organów bezpieczeństwa państwa wyłącznie na potrzeby ustawy dezubekizacyjnej. Katalog wprowadzany w art. 13b oraz przedstawione w tym zakresie […] uzasadnienie zostało opracowane przez Instytut Pamięci Narodowej” (por. uzasadnienie projektu ustawy). Stanowczo przy tym podkreślić należy, że przedmiotowy katalog instytucji i formacji został sformułowany w oparciu o badania historyczne Instytutu, które doprowadziły do wniosku, że istota działań tych właśnie jednostek służyła utrzymywaniu reżimu totalitarnego na terenie Państwa Polskiego.

Sąd odwoławczy zwrócił nadto uwagę, że w uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, iż ograniczenie przywilejów emerytalnych i rentowych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa (...) jest konieczne, ponieważ nie zasługują one na ochronę prawną przede wszystkim ze względu na powszechne poczucie naruszenia w tym zakresie zasady sprawiedliwości społecznej. W uzasadnieniu projektu wskazano, że jako przywilej należy rozumieć ustalenie świadczeń emerytalnych i rentowych na zasadach znacznie korzystniejszych, wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do sposobu ustalania emerytur i rent zdecydowanej większości obywateli na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jako podstawa wymiaru emerytury lub renty przyjmowane jest uposażenie należne na ostatnio zajmowanym stanowisku, zaś kwota emerytury lub renty inwalidzkiej może stanowić nawet 80% (emerytura) lub 90% (renta inwalidzka) tego uposażenia. Zdaniem autora projektu, o ile taki sposób ustalania świadczeń emerytalno-rentowych dla funkcjonariuszy strzegących bezpieczeństwa państwa, obywateli i porządku publicznego jest jak najbardziej zasadny, o tyle jest nie do przyjęcia dla byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa. Istotnym przywilejem funkcjonariusza służb mundurowych jest również bardzo korzystna regulacja polegająca na tym, że świadczenie emerytalne wzrasta o 2,6% wymiaru za każdy dalszy rok służby (art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy). Celem ustawy nowelizującej było zniesienie tego przywileju i przyjęcie za okresy służby na rzecz totalitarnego państwa 0% podstawy wymiaru. Można zatem stwierdzić, że tak rozumiany cel ustawy wyraża się w pozbawieniu przywilejów nabytych z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa.

Inaczej rzecz ujmując, zdaniem sądu odwoławczego, brak było podstaw do stosowania interpretacji rozszerzającej wobec pojęcia, co do którego wolą ustawodawcy nie było, by podlegało ono szerszej interpretacji, co znalazło wyraz w sformułowaniu w przedmiotowym przepisie jego legalnej definicji, polegającej na enumeratywnym wyliczeniu jednostek, co do których sam fakt odbywania w nich służby oznaczał jej pełnienie na rzecz totalitarnego państwa. Natomiast zastosowanie szerszej interpretacji, polegającej na wywiedzeniu z treści przepisu obowiązku badania indywidualnego przebiegu służby pod kątem przyczyniania się do stosowanych przez reżim represji, prowadzi w tych okolicznościach do uzurpowania sobie przez sądy powszechne, w tym przez Sąd Okręgowy w Szczecinie, roli organu powołanego nie do stosowania prawa, lecz do jego tworzenia.

Uzupełniając powyższe rozważania należy zwrócić uwagę, że prezentowany przez Sąd Apelacyjny powyżej pogląd nie jest odosobniony, i poza stanowiskiem większości sędziów Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, znajduje także odzwierciedlenie w orzeczeniach innych sądów (por. wyrok NSA z dnia 14 października 2020 r., I OSK (...), Legalis nr 2529684; czy też zdanie odrębne SSA Jerzego A. Siekluckiego do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 grudnia 2020 r., (...) AUa 964/20, Legalis nr 2530663, a także stanowisko sędziego Sądu Najwyższego Zbigniewa Myszki przedstawione w uzasadnieniu postanowienia tego Sądu z dnia 19 lutego 2020 r., (...) UZP 11/19, LEX nr 2780483 i wyroki: Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 marca 2021 r., (...) AUa 637/20; Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 czerwca 2021 r., (...) AUa 49/21, LEX nr 3196906; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 marca 2021 r., (...) AUa 43/21, czy wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 czerwca 2021 r., (...) AUa 2154/20).

Sąd odwoławczy nadto zwrócił uwagę, że celem ustawy nowelizującej była likwidacja przywilejów emerytalnych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa uzyskanych przez nich z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa. Cel ten w swoim generalnym założeniu i co do zasady uzasadnia ingerencję ustawodawcy zwykłego w ustalone uprawnienia emerytalne tych funkcjonariuszy, gdyż uprawnienia te - o ile ich istnienie lub wysokość mają ścisły związek z tą służbą - zostały nabyte niegodziwie.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24 lutego 2010 r., w sprawie K 6/09 uznał, iż art. 15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej stanowiący, że w przypadku osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 1) 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990; 2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4; jest zgodny z art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 i art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 42 Konstytucji. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż z konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa nie wynika w żaden sposób, że każdy bez względu na cechujące go właściwości, może zakładać, że unormowanie jego praw socjalnych nie ulegnie nigdy w przyszłości zmianie na jego niekorzyść. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca był uprawniony do wprowadzenia regulacji obniżających w racjonalnie miarkowany sposób świadczenia emerytalnego za okres służby w organach bezpieczeństwa publicznego, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Zdaniem Trybunału zasada ochrony praw nabytych zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczenia praw podmiotowych przysługujących jednostce lub innym podmiotom prywatnym występującym w obrocie prawnym. Ochrona praw nabytych nie oznacza przy tym nienaruszalności tych praw i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych, jeżeli przemawiają za tym inne zasady, normy lub wartości konstytucyjne. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego zasada ochrony praw nabytych nie ma zastosowania do praw nabytych niesłusznie lub niegodziwie, a także praw nie mających oparcia w założeniach obowiązującego w dacie orzekania porządku konstytucyjnego.

Zdecydowanego podkreślenia wymaga także stwierdzenie, że uchwalenie przedmiotowej nowelizacji było wyrazem woli i realizowało poczucie sprawiedliwości milionów obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, która stała się demokratycznym państwem prawnym na skutek wyzwolenia się z totalitarnego reżimu komunistycznego, realizującego w praktyce na terenie Państwa Polskiego interesy obcego mocarstwa i określonej, stosunkowo wąskiej grupy lojalnych wobec niego wysoko postawionych członków partii rządzącej. Możliwość funkcjonowania tego reżimu zapewniało natomiast przez wiele dziesięcioleci w zasadniczej mierze właśnie działanie aparatu bezpieczeństwa, złożonego z szeregu służb realizujących politykę represji wobec osób przejawiających dążenia wolnościowe i niepodległościowe. Dlatego zdaniem Sądu Apelacyjnego już samo zgłoszenie gotowości do służby w tym aparacie i podjęcie takiej służby, musiało się wiązać ze świadomością uczestniczenia w jego represyjnej działalności, a zarazem wspierania dalszego funkcjonowania reżimu totalitarnego. W tych okolicznościach, zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ma znaczenia w jakim czasie służba została podjęta. Sam ten fakt, niezależnie od oceny indywidualnego zaangażowania w konkretną działalność represyjną, uzasadniał w przekonaniu sądu odwoławczego likwidację przywilejów byłych funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa. Natomiast aktualnie byli funkcjonariusze wiedząc jaki jest obecnie stan archiwów, a dokładnie braki w materiałach archiwalnych wynikające z masowego niszczenia dokumentów organów bezpieczeństwa państwa przed ich przejęciem przez Instytut Pamięci Narodowej, powołują się na brak obciążających ich dowodów. Natomiast bezspornie ubezpieczony podjął i wykonywał zadania, co wynika z zachowanych opinii służbowych, w których uznawany był za przydatnego do służy na zajmowanym stanowisku.

Nie można też pomijać okoliczności, że akta osobowe ubezpieczonego z IPN (k. 56 i załączona płyta CD) ewidentnie wykazują braki uniemożliwiając odtworzenie przebiegu służby ubezpieczonego w sposób szczegółowy z ustaleniem prowadzonych czynności operacyjnych, powierzonych zadań szczególnych. Dlatego dokonując ustaleń w tym zakresie nie można pomijać miejsca wykonywania zadań (Wydział (...) (...) w S., Grupa (...) w G., a następnie w N.). Sąd Okręgowy zupełnie zignorował nie tylko te okoliczności, ale także fakty świadczące w sposób bezsporny, że ubezpieczony będąc inspektorem Wydziału (...) już czynnie uczestniczył w pracach operacyjnych. Zaś ustalenie (na podstawie zeznań ubezpieczonego), że w tym czasie A. B. (1) nie wykonywał samodzielnie pracy operacyjnej jest sprzeczne z opiniami służbowymi z tego pierwszego okresu.

Sąd pierwszej instancji uznał, że w spornym okresie ubezpieczony pełnił służbę w (...) w Wydziale (...), ale miało to miejsce już u schyłku państwa totalitarnego, co pozwala na mniej restrykcyjne kwalifikowanie tego okresu do służby na rzecz państwa totalitarnego. Sąd pierwszej instancji jednak nie ustalił i nie uwzględnił oczywistych i bezspornych faktów, że ubezpieczony na własne życzenie przeniósł się ze służby w milicji obywatelskiej do służby bezpieczeństwa i wyraził wolę podjęcia służby w Wydziale (...) WUSW, gdzie prowadził działalność operacyjną. A ta działalność, mając na uwadze zadania tego Wydziału, a także starszego inspektora SB w (...), była służbą na rzecz państwa totalitarnego. Są to istotne okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy, których Sąd Okręgowy w ogóle nie wziął pod uwagę, skupiając się na okolicznościach wykraczających poza treść przepisów, które legły u podstaw wydanej decyzji. To właśnie zadania postawione przed Wydziałem (...) SB oraz starszym inspektorem (...) jednoznacznie wskazują, że ubezpieczony podjął i wykonywał służbę na rzecz państwa totalitarnego.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że Sąd Najwyższy przyjmuje, że w ujęciu „instytucjonalnym” sam fakt pełnienia służby w określonej jednostce może wypełniać kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, mimo braku po stronie odwołującego się indywidualnych działań bezpośrednio zmierzających do naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka samoistnie nie wyklucza takiej kwalifikacji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2023 r., (...) 120/22, LEX nr 3506736 czy postanowienie tego Sądu z dnia 15 czerwca 2023 r., (...) 299/22). Sąd Najwyższy podniósł, że istotne znaczenie - w tych sprawach - ma zakres i przedmiot działalności formacji/instytucji (z uwzględnieniem jednostek wymienionych w art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy), który może prima facie potwierdzać, że były one bezpośrednio ukierunkowane na realizowanie charakterystycznych dla ustroju totalitarnego zadań i funkcji i takie zadania wykonywali wszyscy - bez wyjątku - funkcjonariusze służący w danej jednostce organizacyjnej, którzy stanowili jej strukturę, bez której niemożliwe byłoby wykonywanie przypisanych tej jednostce zadań.

(...) ekspozytury wydziału (...) zajmowały się zwalczaniem antypaństwowej działalności, osób i grup ja prowadzących, czyli opozycji, w określonych obiektach. Służba w tego rodzaju jednostce miała na celu ochronę i utrwalanie państwa totalitarnego, a tym samym zabezpieczała byt ustroju komunistycznego, narzuconego Polsce przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ubezpieczony, pełniąc służbę w tym newralgicznym pionie aparatu opresji, współprzyczyniał się do ograniczania podstawowych praw obywatelskich wszystkich Polaków. Zatem już tylko w ujęciu „instytucyjnym” pełniona przez ubezpieczonego służba wypełniała z kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

Jednocześnie trzeba zaznaczyć, a Sąd Apelacyjny podziela stanowisko o możliwości pozostającej w zgodzie z ustawą zasadniczą ingerencji w sferę prawa zabezpieczenia społecznego, co stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 marca 2011 r., II UZP 2/11 (Legalis nr 288417), oceniając przepisy tzw. „pierwszej ustawy dezubekizacyjnej”. Zgodnie z tą uchwałą uprzednia nowelizacja z 2009 roku zaliczała okresy służby w organach bezpieczeństwa państwa do tzw. wysługi emerytalnej funkcjonariuszy służb mundurowych i przyznanie po 0,7% podstawy wymiaru emerytury obliczanej od ostatniego, tj. z reguły najwyższego miesięcznego uposażenia na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, w żaden sposób nie dyskryminowała tych osób. Przeciwnie, nadal pomimo tej nowelizacji i obniżenia współczynnika z 1,3% do 0,7% świadczenia tej grupy ubezpieczonych (adresatów nowelizacji z 2009 roku) były co najmniej porównywalne, a nawet korzystniejsze niż świadczenia ustalane w systemie nabywania świadczeń emerytalnych lub rentowych z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych.

Sąd Najwyższy argumentował wówczas, że uprawnionym do świadczeń z systemu powszechnego ustala się podstawę wymiaru świadczeń nie od najwyższego dochodu osiąganego w jednym (ostatnim) miesiącu podlegania ubezpieczeniom społecznym, ale z wieloletniego okresu ubezpieczenia i od przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe według przepisów prawa polskiego z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych z ostatnich 20 lat kalendarzowych, albo z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, poprzedzających bezpośrednio rok zgłoszenia wniosku o świadczenie (art. 15 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Nie można też zapominać, że świadczenia emerytalno-rentowe są wypłacane z budżetu Państwa, a więc także środków finansowych pozyskiwanych od obywateli, którzy byli ofiarami państwa totalitarnego i ich rodzin.

Zaś w sytuacji ubezpieczonego, co wynika z jego akt emerytalnych, nie wpłynęła w ogóle na wysokość jego świadczeń. W tym miejscu należy podnieść, że sąd pierwszej instancji w sposób nierzetelny przyjął ustalenie, że ubezpieczonemu obniżono świadczenia na skutek pierwszej ustawy dezubekizacyjnej, ale jak wynika z decyzji organu rentowego faktycznie do takiej obniżki nie doszło. Świadczenie emerytalne ubezpieczonego pozostało w tej samej wysokości. To właśnie sytuacja ubezpieczonego, który pełnił służbę na rzecz państwa totalitarnego, a który w ogóle nie został dotknięty skutkami pierwszej ustawy dezubekizacyjnej uzasadnia przyjęcie i wprowadzenie ustawy zmieniającej.

Zatem, odnosząc powyższą ocenę do obecnej regulacji prawnej Sąd Apelacyjny uznał, iż sporna legislacja (art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej) nie stanowi jakiegokolwiek naruszenia powszechnej zasady równości lub proporcjonalności świadczeń uzyskiwanych z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych przez osoby pełniące służbę na rzecz totalitarnego państwa, w porównaniu do standardów świadczeń uzyskiwanych z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego. Nadal (po wprowadzeniu zasad nowelizacji z 2009 roku) mniej korzystne jest uregulowanie uprawnień emerytalno-rentowych ofiar systemu represji politycznych stosowanych przez organy bezpieczeństwa państwa totalitarnego, którym wprawdzie okresy uwięzienia z przyczyn politycznych uwzględnia się jako składkowe okresy ubezpieczenia, ale z „zerową” podstawą wymiaru świadczeń za konkretne lata (okresy) pozbawienia wolności z przyczyn politycznych wobec nieuzyskiwania podlegającego obowiązkowi składkowemu dochodu wskutek poddania ich bezprawnym represjom politycznym ze strony tzw. aparatu bezpieczeństwa. Zatem, obecne przyjęcie „zerowego” wskaźnika podstawy wymiaru (z ostatniego, w normalnym biegu zdarzeń najwyższego uposażenia przysługującego na zajmowanym stanowisku służbowym) za okresy świadomej służby na rzecz totalitarnego państwa tj. w organach bezpieczeństwa państwa stosujących totalitarną przemoc polityczną, represje polityczne i dążących do utrwalenia państwa totalitarnego, jest społecznie sprawiedliwe. To właśnie to uregulowanie odpowiada konstytucyjnym zasadom urzeczywistniania nie tylko zasady sprawiedliwości społecznej, ale realizuje ustawodawczy i jurysdykcyjny obowiązek zapewnienia reguł elementarnej przyzwoitości, które wymagają, aby przywileje zaopatrzeniowe sprawców lub uczestników systemu zniewolenia i stosowania totalitarnych represji politycznych uzyskane w okresach i z takiego nielegalnego, niegodnego lub niegodziwego tytułu, nie odbiegały znacząco od standardów świadczeń emerytalno-rentowych wynikających z powszechnego systemu świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Z bezprawnego tytułu i okresów uczestnictwa w zwalczaniu przyrodzonych praw człowieka i narodu oraz podstawowych wolności obywatelskich, utrwalaniu państwa totalitarnego nie sposób prawnie ani racjonalnie wywodzić żądania utrzymania niesłusznie, niegodnie lub niegodziwie nabytych przywilejów z zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych. Tak uzyskane przywileje nie podlegają ochronie w demokratycznym porządku prawa krajowego, wspólnotowego i międzynarodowego, ponieważ osoby zwalczające przyrodzone prawa człowieka i narodu oraz podstawowe wolności obywatelskie oraz służące utrwalaniu takiego systemu nie mają prawa podmiotowego ani tytułu moralnego domagania się utrzymania przywilejów zaopatrzeniowych za okresy zniewalania dążeń niepodległościowych, wolnościowych i demokratycznych narodu polskiego (orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia: 11 stycznia 2012 r., K 36/09, OTK-A 2012/1/3; 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK-A 2010/2/15; 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992/1/7; 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK 1998/7/114; 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK 1999/5/100).

Ponadto trzeba wskazać, że w decyzji z dnia 14 maja 2013 r., nr (...), w sprawie A. C. i inni przeciwko Polsce (LEX nr 1324219) także Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że obniżenie przywilejów emerytalnych osobom, które przyczyniły się do utrzymywania władzy przez opresyjny reżim lub czerpały z niego korzyści, nie może być uważane za formę kary. Emerytury w bieżących przypadkach zostały obniżone przez ustawodawcę krajowego nie dlatego, że którakolwiek z osób skarżących popełniła zbrodnię lub ponosiła osobistą odpowiedzialność za naruszanie praw człowieka, lecz dlatego, że przywileje te zostały przyznane ze względów politycznych jako nagroda dla służb uważanych za szczególnie użyteczne dla państwa komunistycznego (patrz ust. 95, 98 i 104-106 oraz ust. 138 orzeczenia w tej sprawie, z odniesieniami do prawa precedensowego Trybunału). Istotnie, biorąc pod uwagę powód, dla którego zostały one przyznane oraz sposób ich uzyskania, mogą one jedynie zostać uznane za wyraźnie niesprawiedliwe z punktu widzenia wartości leżących u podstaw Konwencji. W tym stanie rzeczy istnienie bądź nieistnienie winy osobistej osób, które korzystały z tych niesprawiedliwych przywilejów, nie jest istotne dla rozważenia kwestii zgodności z art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji. Stanowisko to podziela także Sąd Apelacyjny orzekający w sprawie.

Reasumując ustawodawca przy uwzględnieniu reguł proporcjonalności i zasady nienaruszania istoty prawa zabezpieczenia społecznego jest uprawniony do takiej modyfikacji przepisów emerytalnych, które będą niwelowały przywileje emertytalno-rentowe nabyte z tytułu służby na rzecz totalitarnego państwa.

Sąd Apelacyjny wziął również pod uwagę, że w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 czerwca 2021 r., sygn. akt P 10/20, stwierdzono, że art. 22a ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy […], jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższy wyrok dotyczył policyjnej renty inwalidzkiej, a w jego uzasadnieniu Trybunał zwrócił uwagę na istotne kwestie ogólne, rzutujące na ocenę zasadności odwołań byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa od decyzji obniżających wysokość nabytych przez nich świadczeń. W ocenie Trybunału, ustawodawca, pozostając w zgodzie z systemem konstytucyjnych wartości, był uprawniony, pomimo znacznego upływu czasu od rozpoczęcia transformacji ustrojowej, do wprowadzenia kolejnej regulacji obniżającej – w racjonalnie miarkowany sposób – świadczenia rentowe za okres służby na rzecz totalitarnego państwa. Podniesiono również m.in., że standard konstytucyjny jest w tym obszarze wyznaczany przez powszechny system emerytalno-rentowy, a nie systemy preferencyjne, takie jak emerytury i renty mundurowe lub emerytury w obniżonym wieku, które nie należą do istoty konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego, zagwarantowanego w art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Pomimo uznania, że prawo do świadczeń nieproporcjonalnie wyższych zostało nabyte w sposób niegodziwy, ustawodawca nie pozostawił byłych funkcjonariuszy bez środków do życia, zapewniając im uposażenie na poziomie minimum socjalnego. Nie można zatem uznać, by stanowiło to nieproporcjonalną ingerencję w prawo do zabezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji RP. Skonkludowano, że kontrolowany przepis ustawy nie pozbawia funkcjonariuszy możliwości uzyskania świadczenia, zmniejsza jedynie kwotę wypłacaną z tego tytułu do takiej, jaką pobiera znaczna liczba polskich rencistów.

Ponadto należy podkreślić, że ubezpieczony nie jest pozbawiony swojego uposażenia, a jest ono ograniczone do poziomu przeciętnej emerytury tj. poziomu uposażenia osób, które żyjąc w tych samych warunkach nie wspierały funkcjonowania państwa komunistycznego i przez to nie uzyskały apanaży podnoszących ich wynagrodzenie, co wprost przekłada się na wysokość ich emerytury.

W cytowanym już wyżej uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej wskazano, że przyjęta maksymalna wysokość emerytury policyjnej na poziomie przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS, pozostawia emerytów policyjnych (mundurowych) objętych projektowanymi przepisami w stosunkowo korzystnej sytuacji, ponieważ jak wynika z przekazanych przez ZUS informacji, w ramach powszechnego systemu emerytalnego było wówczas (tj. na chwilę udzielenia informacji do potrzeb projektu) wypłacanych 2.010.800 emerytur w wysokości powyżej przeciętnej kwoty, co stanowiło 39,6% wszystkich emerytur wypłacanych przez ZUS, natomiast 3.071.500 emerytur w wysokości poniżej przeciętnej kwoty, co stanowiło pozostałe 60,4% wszystkich emerytur wypłacanych przez ZUS (dane z uzasadnienia projektu ustawy).

Analiza powyższych danych potwierdza, że trudno mówić o pokrzywdzeniu funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa, jeżeli wysokość ich emerytur / rent nadal pozostaje wyższa od większości tych świadczeń wypłacanych z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego. Nie bez znaczenia jest również, że wiele z tych osób od lat pobierało uprzywilejowane świadczenia, co uznano obecnie za niesłuszne, nie nakładając przy tym obowiązku zwrotu bądź kompensaty tych wypłaconych już wcześniej świadczeń.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie stanowi zatem usprawiedliwienia podnoszony przez ubezpieczonego argument, że nie przykładał się do swojej służby i dlatego nie otrzymywał nagród. Podkreślenia wymaga, że zamiast uczestniczyć w totalitarnym reżimie ubezpieczony jak i inni funkcjonariusze mogli, jak wielu współobywateli, podjąć walkę o jego szybsze obalenie, co niewątpliwie przyspieszyłoby demokratyczne przemiany, których pozytywne skutki są obecnie odczuwalne dla ogółu obywateli, w tym – co należy zauważyć – również dla byłych funkcjonariuszy reżimu komunistycznego. Ubezpieczony ukończył Technikum (...) w S. w specjalności technologia chłodnicza. Przed podjęciem służby pracował najpierw w (...) Zakładach (...), a następnie w Gminnej Spółdzielni (...). Mógł zatem niewątpliwie podjąć pracę poza organami działającymi na rzecz utrwalania państwa totalitarnego. Natomiast podejmując taką służbę świadomie i dobrowolnie, korzystając w jej ramach z przywilejów finansowych (wysokich świadczeń finansowych) należy do grupy funkcjonariuszy objętych regulacją wprowadzoną ustawą zmieniającą.

Reasumując, skoro przepisy art. 13b oraz art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej stanowią obowiązujące przepisy prawa, a A. B. (1) pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 września 1982 r. do 31 lipca 1990 r., ponieważ pracował na etatach objętych art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, to organ rentowy prawidłowo dokonał obniżenia należnego mu świadczenia poprzez „wyzerowanie” okresu wykonywania służby na rzecz totalitarnego państwa.

W konsekwencji powyższych rozważań ocenić należało, że zaskarżone decyzje są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa, co do których Sąd Apelacyjny odmiennie niż Sąd Okręgowy nie odnalazł przesłanek do odmowy ich zastosowania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. zmienił wyrok sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie.

O kosztach postępowania, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy, między innymi, koszt ustanowienia zastępstwa procesowego (art. 98 § 3 i art. 99 k.p.c.). Zatem, skoro uwzględniono apelację organu rentowego uznać należało, że organ ten wygrał postępowanie zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji. Wysokość kosztów ustalono na podstawie § 9 ust. 2 (360 zł za pierwszą instancję - 180 zł x 2, bo sprawa dotyczyła dwóch decyzji) oraz § 10 ust. 1 pkt 2 (480 zł za drugą instancję - 240 zł x 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radcowskie (t. j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1964). Jednocześnie od dnia 1 lipca 2023 r. Sąd ma obowiązek orzekać z urzędu o odsetkach należnych stronie wygrywającej od przyznanych kosztów na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Z przywołanych przyczyn Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

sędzia Urszula Iwanowska