Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 lutego 2025 r. w S.

sprawy K. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie

z dnia 7 lutego 2024 r., sygn. akt VI U 497/23

oddala apelację.

SSA Jolanta Hawryszko

III AUa 149/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z dnia 23.10.2023 odmówił ubezpieczonej K. B. przeliczenia emerytury z uwzględnieniem pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia, zaś decyzją z 24.10.2023 urzędu przeliczył i obniżył wysokość emerytury w zakresie zwiększenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, ponieważ zweryfikował okres 1995-2002, w którym ubezpieczona opłacała składki tylko ubezpieczenie wypadkowe.

Ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji, podając że rodzice posiadali gospodarstwo rolne nie od 1977 a od 4.12.1972 r. Mogła więc pracować w gospodarstwie od 16 roku życia. Zeznania świadków są wiarygodne. Obniżenie wysokości emerytury poprzez obniżenie lat ubezpieczenia jest niezasadne.

Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonej o wskazanej wyżej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona jest uprawniona do emerytury na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS od 1.04.2021 r. Wysokość świadczenia ustalono na 666,62 zł: kwota składek zaewidencjonowanych z uwzględnieniem waloryzacji 1 131,87 zł, zwaloryzowany kapitał początkowy 162 407,07 zł, dalsze trwania życia 241,7 miesięcy, emerytura 676,62 zł, dodatek z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników 77,04 zł (za 7 lat, 7 miesięcy, 5 dni). Decyzją z 21.07.2021 r. organ obniżył wysokość zwiększenia do 5,23 zł (za 5 lat, 4 miesiące i 5 dni). Kolejną decyzją z 20.03.2023 r., podwyższył wysokość zwiększenia do 141,97 zł (za 13 lat, 1 miesiąc i 5 dni). Wysokość emerytury ustalił w marcu na 994,11 zł. Wysokość emerytury ustalona decyzją z 24.10.2023 wyniosła 842,32 zł. Wysokość kapitału początkowego ubezpieczonej ustalono decyzją z 29.06.2021 r. na 33 987,58 zł. Uwzględniono okres składkowy 3 lata. 6 miesięcy i 6 dni (zatrudnienie w latach 1982-85, nieskładkowy 6 lat).

Ubezpieczona podlegała ubezpieczeniu i opłacała składki na ubezpieczenie społeczne rolników od 1.01.1988 do 31.12.1989, od 1.01.1991 do 31.12.1994 i od 26.11.2019 do 30.06.2021. Od 1995 do o czerwca 2002 pobierała rentę rolniczą i opłacała składki jedynie na ubezpieczenie wypadkowe.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania. Wskazał na następujące przepisy prawa - ustawy z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U.2023.1251; dalej jako ustawa):

art. 10. l. Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w
odrębnych przepisach składki,

2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po
ukończeniu 16 roku życia,

3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Art. 24. 1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.

Art. 26. 1. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Art. 26a.

1.  Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 26 ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek.

2.  Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje osobie mającej ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

3.  Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1, krótszymi niż 25 lat.

4.  Emeryturę, o której mowa w ust. 1, wypłaca się z Funduszu, z tym że koszty tej emerytury w części odpowiadającej zwiększeniu o część składkową w wysokości obliczonej zgodnie z ust. 1 podlegają refundacji z funduszu emerytalno-rentowego określonego w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Art. 87.

1. W przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

1)  mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

2)  kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat,

- z uwzględnieniem ust. 3-7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

la. W okresie składkowym, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, uwzględnia się okres, za

który ustalono zwiększenie, o którym mowa w art. 26a.

Art. 114. 1. W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1)  po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2)  decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)  dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)  decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)  przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Ib. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 decyzja może zostać uchylona lub zmieniona również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego.

lc. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 można uchylić lub zmienić decyzję także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego.

Id. O wszczęciu postępowania z urzędu w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji, o której mowa w ust. 1, organ rentowy zawiadamia niezwłocznie osobę zainteresowaną, le. Uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:

1)  10 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2-4;

2)  5 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5;

3)  3 lat - w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6. lf. Przepisu ust. le nie stosuje się, jeżeli:

1)  w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości;

2)  uchyleniu lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją. Ig. Organ rentowy odstępuje od uchylenia lub zmiany decyzji, z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 6, jeżeli uchylenie lub zmiana decyzji wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności.

Art. 174.

1.  Kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

2.  Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1)  okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2)  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3)  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczona jest uprawiona do emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy. Wysokość takiej emerytury uzależniona jest (art. 26 i 25 ustawy) od wysokości zwaloryzowanego kapitału początkowego, składek zaewidencjonowanych na koncie, dalszego trwania życia. Ubezpieczona domagała się uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia, który jednak nie podlega wliczeniu ani przy obliczaniu wysokości emerytury, ani kapitału początkowego, zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy. Art. 24 ust. 1 ustawy przewiduje jako warunek przyznania prawa do emerytury dla kobiet - ukończenie wieku 60 lat. Ubezpieczona warunek ten spełniała i przyznano jej prawo do emerytury. Tym samym nie ma do niej zastosowania art. 10 ustawy.

Zgodnie z art. 174 ust. 2 ustawy do wysokości kapitału początkowego uwzględnia się jedynie okresy składkowe, o których mowa w art. 6 i okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5 i pkt 1-3 i 6-12. Wśród tych okresów nie okresów pracy na roli po ukończeniu 16 roku życia.

Okres ten nie jest uwzględniany przy podwyższaniu emerytury do najniżej w trybie art. 87 ustawy. Uwzględnia się bowiem tylko okresy składkowe i nieskładkowe (ust. l) i okres, za który ustalono zwiększenie, o którym mowa w art. 26a (ust.la).

Co do obniżenia świadczenia emerytalnego decyzją z 24.10.2023 r. Sąd Okręgowy rozważył sprawę zgodnie z art. 26a ust. 1 ustawy i wyjaśnił, że organ, wskutek błędu własnego, w decyzji z 20.03.2023 r., zawyżył okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Treść zaświadczeń KRUS wskazuje jednoznacznie, iż okresy te wynoszą 7 lat, 7 miesięcy i 5 dni (1988-89, 1991-1995 i od 26.11.2019 do 30.06.2021r.). Organ był uprawiony do obniżenia uwzględnionego okresu z mocy art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy. Nie upłynął bowiem okres 3 lat wskazany w art. 114 ust. le pkt 3 ustawy. Zgromadzony w sprawie materiał dowody nie pozwolił na ustalenie, iż obniżenie świadczenia o niespełna 70 zł stanowi dla wnioskodawczym nadmierne obciążenia (art. 114 ust. Ig ustawy). Zatem bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawało czy wnioskodawczym pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców. W pozostałym zakresie niesporny był stan faktyczny.

Apelacja od wyroku złożyła ubezpieczona, która opierała apelację na następujących zarzutach:

- ubezpieczona twierdzi, że przedłożyła wystarczające dowody – dokumenty oraz zeznania świadków – potwierdzające 20 lat okresów pracy, obejmujących m.in. pracę w gospodarstwie rodziców od ukończenia 16. roku życia, pracę w gospodarstwie męża, zatrudnienie oraz okresy bezrobocia;

- podnosi, że rok 1990, w którym opłacała składki, nie został właściwie uwzględniony przy ustalaniu jej okresu pracy w rolnictwie;

- argumentuje, że celem jej działań nie było uzyskanie wysokiej emerytury, lecz przyznanie najniższej przysługującej jej emerytury – zwłaszcza że obecne świadczenie jest niższe niż renta socjalna;

- dodatkowo wskazuje, iż nie otrzymała dodatku z tytułu urodzenia i wychowania dzieci, pomimo że ma czwórkę dzieci (jedno zmarło po urodzeniu).

W rezultacie ubezpieczona domaga się zmiany zaskarżonego wyroku na korzyść i przyznania jej wyższej, najniższej emerytury.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Okręgowego, uznając je za prawidłowe i znajdujące oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym.

Należy wskazać, że fundamentalnym kryterium przy ustalaniu prawa do emerytury, zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jest osiągnięcie przez ubezpieczoną wymaganego wieku emerytalnego, co w niniejszej sprawie zostało spełnione. W konsekwencji, okres pracy w gospodarstwie rodziców, choć udokumentowany i potwierdzony przez zeznania świadków, nie miał materialnego znaczenia przy wyliczeniu świadczenia, gdyż przepisy (w szczególności art. 10 ust. 1 pkt 3) przewidują doliczenie tego okresu jedynie w sytuacji, gdy okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5–7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury.

Sąd pierwszej instncji podkreślił, iż ustalanie wysokości emerytury opiera się na kompleksowym zestawieniu składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonej, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz średniego dalszego trwania życia, co stanowi przedmiot norm prawnych regulujących świadczenia emerytalne. W tym kontekście, korekta dokonana przez organ rentowy, tj. obniżenie okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników do rzeczywistego wymiaru (7 lat, 7 miesięcy i 5 dni) na podstawie zaświadczeń KRUS, była zgodna z art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy. Działanie to miało na celu wyeliminowanie błędnego zawyżenia okresu opłacania składek, które mogłoby prowadzić do nieuzasadnionego zwiększenia świadczenia.

W świetle przytoczonych przepisów oraz zgromadzonego materiału dowodowego, Sąd Okręgowy trafnie uznał, że dowody przedstawione przez ubezpieczoną – nawet przy przyjęciu ich wiarygodności – nie uprawniają do uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rodziców przy obliczaniu emerytury, gdyż przepisy ustawowe wykluczają doliczenie takiego okresu, jeżeli ubezpieczony spełnia warunki wiekowe uprawniające do przyznania świadczenia. Tym samym, decyzje organu rentowego, zarówno w zakresie odmowy przeliczenia emerytury, jak i korekty wysokości zwiększenia emerytury, zostały wydane w sposób prawidłowy, a ich skutki prawne są oparte na właściwej interpretacji norm prawnych.

Należy też uzupełniająco wyjaśnić, że w myśl art. 87 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS podwyższenie emerytury stanowi mechanizm uzupełniający, którego celem jest zapewnienie, iż łączna wartość świadczenia nie pozostaje niższa od kwoty określonej w art. 85 ust. 2 i 3 ustawy. Zgodnie z art. 26a ust. 1, do okresu składkowego, w ramach którego ustalono zwiększenie emerytury, zalicza się jedynie te okresy, które zostały odpowiednio udokumentowane i wyliczone. Natomiast art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 przewiduje, że okres pracy w gospodarstwie rodziców, w tym w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16. roku życia może być doliczony do okresów składkowych i nieskładkowych jedynie w charakterze środka uzupełniającego, tj. w sytuacji, gdy łączny staż uprawniający do emerytury jest niewystarczający do spełnienia ustawowych warunków. W przedmiotowej sprawie ubezpieczona, osiągając ustawowy wiek emerytalny oraz dysponując pełnym stażem składkowym i nieskładkowym, nie wykazuje braku wymaganych okresów.

Biorąc pod uwagę samą kwestię podwyższenia świadczenia w przypadku emerytury nie osiągającej minimalnej wysokości, art. 87 ustawy emerytalnej w żadnym wypadku nie wprowadza zasadny odnoszącej się do doliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców do wymagań do nabycia emerytury lub jej podwyższenia. Warunkiem podwyższenia emerytury do kwoty minimalnego świadczenia jest osiągnięcie przez kobietę wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat i osiągnięcie okresu składkowego i nieskładkowego co najmniej 20 lat. W ust. 1a art. 87 wskazano, że do okresu składkowego, wymaganego do podwyższenia emerytury, uwzględnia się jedynie okresy, za które ustalono zwiększenie na podstawie art. 26a (tj. opłacane składki na ubezpieczenie społeczne rolników). Brakuje w tym przepisie odwołania do art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3, który dotyczy doliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców przed 1 stycznia 1983 r. Przepis ten umożliwia zaliczenie okresów pracy w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia 1983 r. jako okresów składkowych tylko w celu uzupełnienia stażu wymaganego do uzyskania prawa do emerytury. Nie oznacza to jednak, że okresy te podlegają uwzględnieniu do podwyższenia emerytury na podstawie art. 87. Jeżeli ubezpieczona spełnia kryterium wieku emerytalnego i posiada 20-letni staż ubezpieczeniowy (bez konieczności doliczania pracy w gospodarstwie rodziców), art. 10 nie ma zastosowania. Podstawą podwyższenia emerytury jest zgromadzony okres składkowy i nieskładkowy (art. 5–7 ustawy). Okresy pracy w gospodarstwie rodziców nie mieszczą się w katalogu okresów uwzględnianych przy podwyższeniu, ponieważ nie są klasycznymi okresami składkowymi ani nieskładkowymi w rozumieniu art. 6 i 7. Doliczenie ich na podstawie art. 10 następuje tylko wtedy, gdy łączny okres składkowy i nieskładkowy jest krótszy niż wymagane 20/25 lat – ale nie powoduje zwiększenia wysokości świadczenia do wartości świadczenia minimalnego, a jedynie umożliwia jego przyznanie oraz obliczenie wysokości świadczenia, ale już nie podwyższenie świadczenia ustalonego. Art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej wprost wskazuje na uwzględnienie okresów składkowych, ale tylko przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości, nie zaś przy zwiększeniu w rozumieniu art. 87 ustawy emerytalnej.

W rezultacie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 365 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonej, uznając, że jej zarzuty nie znajdują oparcia w przepisach prawa, a decyzje organu rentowego zostały podjęte zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi.

SSA Jolanta Hawryszko