Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Barbara Białecka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 stycznia 2025 r. w S.

sprawy C. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 15 lutego 2023 r., sygn. akt VI U 1173/22

oddala apelację.

Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 169/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 sierpnia 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 1 lipca 2022 r. W decyzji przedstawiono sposób wyliczenia świadczenia i wskazano, że wysokość emerytury została obliczona z zastosowaniem przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wobec czego podstawę emerytury pomniejszono o sumę kwot pobranych wcześniej emerytur, tj. o kwotę 557.374,42 zł. Dalej wskazano, że organ zawiesza wypłatę przyznanego świadczenia z uwagi na fakt, iż korzystniejszym (wyższym) świadczeniem jest pobierana dotychczas przez ubezpieczonego emerytura nauczycielska (o symbolu NE).

C. K. (1) odwołał się od powyższej decyzji i wniósł o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, obliczonej bez potrąceń kwot wcześniej otrzymanych emerytur, wskazując, że nie zgadza się z rozstrzygnięciem organu rentowego, albowiem nie został poinformowany o tym, że wyliczona emerytura w związku z osiągnięciem przez niego powszechnego wieku emerytalnego zostanie obliczona po potrąceniu wcześniej otrzymanych emerytur, przyznanych na podstawie ustawy - Karta Nauczyciela. Nadto zauważył, że emerytura przyznana na podstawie ustawy Karta Nauczyciela nie stanowi emerytury wcześniejszej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15 lutego 2023 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał C. K. (1), poczynając od 1 lipca 2022 r., prawo do emerytury o symbolu (...) w wysokości 7.831,71 zł, tj. obliczonej bez pomniejszania o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur nauczycielskich o symbolu NE.

Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

C. K. (1) urodził się (...)

W dniu 13 września 2011 r. złożył w ZUS Oddziale w S. wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury nauczycielskiej, na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z 26.1.1982 r. - Karta Nauczyciela. Decyzją z 14 października 2011 r. organ rentowy przyznał mu prawo do tego świadczenia (o symbolu (...)), poczynając od 1 października 2011 r. Po przyznaniu prawa do emerytury nauczycielskiej ubezpieczony ponownie podjął pracę na podstawie umowy o pracę w charakterze nauczyciela. Pracę tę wykonuje nadal i jest z tego tytułu zgłaszany do ubezpieczeń społecznych.

W dniu 7 lipca 2022 r. C. K. (1) złożył w organie rentowym wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Wniosek ten został rozpoznany poprzez wydanie zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji.

W okresie od przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej do przyznania prawa do emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego C. K. (1) wypłacono świadczenia emerytalne w łącznej kwocie 557.374,42 zł. Suma składek zgromadzonych na jego koncie emerytalnym z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 613.849,61 zł, zaś wysokość zwaloryzowanego kapitału początkowego - 917.249,63 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie okazało się uzasadnione.

Tytułem wstępu Sąd Okręgowy zauważył, że spór w niniejszej sprawie miał charakter wyłącznie prawny, a stan faktyczny był w niej niesporny i został ustalony wyłącznie na podstawie niebudzących wątpliwości dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS. Zagadnienie prawne dotyczyło zaś ustalenia, czy wydając zaskarżoną decyzję Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. mógł pomniejszyć przyznaną ubezpieczonemu emeryturę w wieku powszechnym o sumę kwot wcześniej pobranych przez niego emerytur nauczycielskich.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity obowiązujący w dacie wyrokowania: Dz.U. z 2022 r., poz. 504, dalej jako: ustawa emerytalna). Przepis ten został dodany ustawą z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 637 z późn. zm.) lecz faktyczne wejście w życie tej regulacji nastąpiło 1 stycznia 2013 r. Pierwotnie przepis ten przewidywał, że, jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Następnie, wskutek wejścia w życie ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 38 z późn. zm.), co nastąpiło 1 października 2017 r., przepis ten uzyskał brzmienie: „jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2016 r. poz. 1379), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne". Wprowadzenie tego przepisu stanowiło istotną zmianę dla emerytów, bowiem dotychczas wysokość każdego z przysługujących im świadczeń była wyliczana niezależnie, a fakt pobierania jednego z nich nie miał wpływu na wysokość drugiego, zaś od początku 2013 r. skorzystanie z możliwości przejścia na emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny zaczęło wiązać się z pomniejszeniem wysokości przyznanej później emerytury powszechnej o sumę kwot pobranych emerytur wcześniejszych. Ustawodawca, pomimo powstania istotnej zmiany w zasadach obliczania emerytur, nie zdecydował się na wprowadzenie jakichkolwiek przepisów przejściowych, umożliwiających ubezpieczonym podjęcie działań zmierzających do dostosowania się do zmienionej sytuacji prawnej.

Sąd Okręgowy wskazał, że C. K. (1) od 1 października 2011 r. pobierał z ZUS tzw. emeryturę nauczycielską, przyznaną na podstawie art. 88 ustawy - Karta Nauczyciela. Jest to jedno ze świadczeń wymienionych w art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej, które obecnie spowodowało znaczące obniżenie wysokości przysługującej ubezpieczonemu emerytury w wieku powszechnym.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, w dacie podejmowania decyzji o skorzystaniu z możliwości przejścia na emeryturę nauczycielską, ubezpieczony nie mógł wiedzieć, iż decyzja ta negatywnie wpłynie na jego sytuację w przyszłości. W październiku 2011 r. nie istniały bowiem żadne regulacje analogiczne do spornego przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

Sąd Okręgowy wskazał, że zarówno sądy powszechne, jak i Sąd Najwyższy, mają obowiązek zapewnienia określonego standardu, którego efekt uzyska się albo przez zastosowanie prawa unijnego i niezastosowanie przepisów ustawy sprzecznych z prawem unijnym albo przez interpretacyjne zastosowanie Konstytucji RP prokonstytucyjnej wykładni przepisów prawa krajowego. Wykorzystanie zasad konstytucyjnych następuje przy rozstrzygnięciu konkretnej sprawy cywilnej (art. 1 k.p.c.), co również w piśmiennictwie uznano za oczywiście dopuszczalne. Wykorzystanie to polega na zastosowaniu obok normy ustawowej, normy konstytucyjnej zawierającej dyrektywę interpretacyjną, w wyniku czego zrekonstruowana zostanie norma prawna zgodna z Konstytucją. W ten sposób urzeczywistnia się zasadę nadrzędności Konstytucji, która służy ochronie wolności i praw człowieka.

Mając na względzie powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy wskazał, że przy rozpoznaniu niniejszej sprawy w pierwszej kolejności należało uwzględnić fakt, że wyrokiem z 6 marca 2019 r., wydanym w sprawie P 20/16, Trybunał Konstytucyjny – jeszcze w składzie niemogącym budzić jakiejkolwiek wątpliwości prawnej - orzekł, iż art. 25 ust. 1b ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r. w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP. Następnie na skutek wejścia w życie w dniu 10 lipca 2020 r. ustawy z 19 czerwca 2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. poz. 1222), do ustawy emerytalnej został wprowadzony art. 194i, zgodnie z którym do ustalenia podstawy obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ubezpieczonego urodzonego w (...) r., nie stosuje się przepisu art. 25 ust. 1b, jeżeli wniosek o przyznanie tej emerytury zgłosi w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. poz. 1222), pod warunkiem że prawo do emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego ma ustalone na podstawie wniosku złożonego przed dniem 1 stycznia 2013 r. Przedmiotowy przepis odnosił się jednak jedynie do ubezpieczonych urodzonych w (...) r. (bez rozróżnienia ich płci), a więc nie mógł mieć zastosowania w niniejszej sprawie, dotyczącej ubezpieczonego urodzonego w roku 1957. Oznacza to, że wątpliwości dotyczące konstytucyjności stosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej wobec osób, które przeszły na emeryturę na podstawie przepisów wymienionych w tym artykule przed wejściem w życie art. 25 ust. 1b, nie zostały usunięte wskutek zmian wprowadzonych przez ustawodawcę.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że z przedstawionego wyżej bezspornego stanu faktycznego sprawy wynika, iż w stosunku do C. K. (1) nie można było stosować wskazanego wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego wprost, lecz niewątpliwie trzeba było mieć na uwadze przyczyny wydania przez Trybunał takiego orzeczenia. Każdorazowo Trybunał orzeka w konkretnej sprawie, będąc związany jej stanem faktycznym oraz postawionym w niej pytaniem prawnym. Nie pozbawia to jednak jego poglądów waloru uniwersalności, choć w innych stanach faktycznych niż te, których dotyczy wprost wyrok, nie mogą być one stosowane wprost. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu powyższego wyroku powołał się na ustalone i ugruntowane w orzecznictwie znaczenie zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Wiążą się one z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa prawnego jednostki, które sprowadza się do takiego stanowienia i stosowania prawa, aby "nie stawało się (...) swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane pod rządami obowiązującego prawa i wszelkie związane z nim następstwa". Ponadto, Trybunał Konstytucyjny uzasadniając przyjęcie, iż mechanizm potrącania kwot pobranych świadczeń z tytułu wcześniejszej emerytury przy obliczaniu podstawy emerytury powszechnej naruszał wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wskazał, że ubezpieczone kobiety urodzone w (...) r., które zdecydowały się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły one więc przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewały się również, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Trybunał Konstytucyjny wskazał przy tym, że podejmowanie decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę nie może wiązać się z pozostawaniem w niepewności co do ukształtowania sytuacji prawnej ubezpieczonych w przyszłości, jeżeli jest konsekwencją decyzji podjętych w oparciu o obowiązujący stan prawny. Rozpoczęcie realizacji prawa do wcześniejszej emerytury, która bezpośrednio wpływa na wysokość emerytury powszechnej - w oparciu o zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa - stanowi podstawę uzasadnionego oczekiwania, że ustawodawca nie zmieni w sposób niekorzystny „reguł gry” w stosunku do osób korzystających ze swoich uprawnień na zasadach wskazanych w ustawie. Nie będzie tym samym pułapką dla tych, którzy w zaufaniu do obowiązującego prawa, określającego w dodatku horyzont czasowy wypłacanych świadczeń i zasad ich realizacji, skorzystali ze swoich uprawnień. Trybunał Konstytucyjny uznał więc, że ustawodawca, dokonując zmiany zasad ustalania wysokości emerytury powszechnej w stosunku do kobiet urodzonych w (...) r., naruszył zasadę lojalności państwa względem obywateli. Wprowadzając nowe, mniej korzystne zasady po rozpoczęciu realizacji uprawnień w zakresie wcześniejszej emerytury, naraził te kobiety na nieprzewidziane skutki, które w istocie stanowiły dla nich pułapkę.

W ocenie Sądu Okręgowego, pomimo że wywody prawne przedstawione w powyżej wskazanym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego koncentrowały się na sytuacji kobiet urodzonych w (...) r., to wyrażone w uzasadnieniu wyroku P 20/16 zapatrywania prawne co do standardu konstytucyjnego, z którego wynikała sprzeczność art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej z art. 2 Konstytucji i wyrażoną w tym przepisie zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, niewątpliwie znajdują zastosowanie także do sytuacji ubezpieczonego C. K. (1), której dotyczył spór w niniejszej sprawie.

Ponadto, w myśl normy przepisu art. 47 ustawy emerytalnej, odrębne przepisy określają zasady przechodzenia na emeryturę, bez względu na wiek, nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. Należało zatem przyjąć, że dla wskazanej grupy ubezpieczonych zasady te zostały przewidziane przepisami ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Nie ulegało przy tym wątpliwości, że ubezpieczony pobierał emeryturę przed osiągnięciem przez niego powszechnego wieku emerytalnego, oraz że świadczenie to zostało mu przyznane na podstawie jednego z przepisów wymienionych w zakwestionowanym przez Trybunał Konstytucyjny art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, tj. na podstawie art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela.

Zgodnie zaś z art. 88 ust. 1 ustawy - Karta Nauczyciela, nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy przejść na emeryturę. Natomiast zgodnie z art. 88 ust. 2a ww. ustawy, nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli: 1) spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291, 353, 794 i 1621), z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz 2) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że jakkolwiek zakres podmiotowy art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej obejmuje ubezpieczonych pobierających emerytury przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego na podstawie wymienionych w nim przepisów, co pozwala na wyodrębnienie poszczególnych grup adresatów według podstawy prawnej pobierania tych emerytur, to jednak należy podkreślić, że przewidziane pomniejszenie podstawy wymiaru emerytury kapitałowej dotyczy jednolicie wszystkich ubezpieczonych objętych zakresem podmiotowym tego przepisu, bez jakichkolwiek zróżnicowań wynikających z podstawy prawnej lub tytułu pobierania emerytury powodującej pomniejszenie podstawy wymiaru emerytury kapitałowej. Sąd meriti podkreślił również, że zarzuty sformułowane w pytaniu prawnym będącym podstawą powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie dotyczą kwestii podmiotowych w kontekście podstawy prawnej nabycia prawa do emerytury pobranej przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, lecz objęcia zakresem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej tych ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do świadczeń podlegających odliczeniu od podstawy emerytury kapitałowej w innym stanie prawnym, obowiązującym przed wejściem w życie zakwestionowanej przez Trybunał Konstytucyjny regulacji. Innymi słowy, w świetle zakwestionowanego przepisu, w analogicznej sytuacji prawnej znaleźli się ubezpieczeni, którzy przed 1 stycznia 2013 r. nabyli i zrealizowali prawo do emerytury na podstawie przepisów wymienionych w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, a jednocześnie do dnia 31 grudnia 2012 r. nie osiągnęli jeszcze powszechnego wieku emerytalnego.

Mając na względzie powyższe, w ocenie Sądu pierwszej instancji, wnioski analogiczne do przedstawionych w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie P 20/16 należało poczynić również wobec osób, które nabyły prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 88 ustawy - Karta Nauczyciela, a którym następnie organ rentowy pomniejszył emeryturę uzyskaną w związku z osiągnięciem przez nich powszechnego wieku emerytalnego o kwotę pobranych wcześniej świadczeń. Prowadziło to zatem do przyjęcia, że w opisywanej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego sytuacji prawnej znalazł się również ubezpieczony, który w momencie podjęcia decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę w roku 2011 r., kierował się obowiązującymi w tamtym czasie przepisami. W owym czasie wiedział, że ustawodawca nie wyłączył - dla osób korzystających z wcześniejszej emerytury - prawa do uzyskania emerytury powszechnej po osiągnięciu wieku emerytalnego. Niewątpliwie nie mógł on też przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie w późniejszym czasie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia.

W związku z powyższym, Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że skoro ustawodawca w ramach nowego zreformowanego systemu stworzył pewnej grupie osób możliwość przejścia na emeryturę na uprzednich, korzystniejszych zasadach, to działając w zaufaniu do prawa, osoby te mogły w sposób uprawniony oczekiwać, że ich uprawnienia również na dalszym etapie będą realizowane w oparciu o te zasady. Podejmowanie decyzji przez ubezpieczonych o przejściu na wcześniejszą emeryturę nie może bowiem wiązać się z pozostawaniem w niepewności co do ukształtowania ich sytuacji prawnej w przyszłości, jeżeli jest konsekwencją decyzji podjętych w oparciu o obowiązujący stan prawny. Rozpoczęcie realizacji prawa do wcześniejszej emerytury, która bezpośrednio wpływa na wysokość emerytury powszechnej - w oparciu o zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa - stanowi podstawę uzasadnionego oczekiwania, że ustawodawca nie zmieni w sposób niekorzystny uregulowań w stosunku do osób korzystających ze swoich uprawnień na zasadach wskazanych w ustawie.

Powołując się ponownie na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Okręgowy wskazał, że zasada lojalności państwa wobec adresata norm prawnych wyraża się również w tym, że przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania. Z zasady tej można także wyprowadzić zakaz formułowania przez przepisy prawne obietnic bez pokrycia bądź nagłego wycofywania się przez państwo ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł postępowania. Regulacje prawne powinny w pełni zakładać przewidywalność co do tego, w jakim stopniu ich realizacja może wpływać na ukształtowanie pozycji prawnej jednostki w poszczególnych sytuacjach prawnych (por. SK 32/17; K 33/02).

Sąd Okręgowy wyjaśnił również, że Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie wielokrotnie zastrzegał, iż z konstytucyjnej zasady ochrony zaufania do prawa stanowionego przez państwo nie wynika, że każdy może zawsze oczekiwać, że prawne unormowanie jego praw i obowiązków nie ulegnie na przyszłość zmianie na jego niekorzyść. Ocena zależy od treści dokonywanych przez prawodawcę zmian i sposobu ich wprowadzenia, z uwzględnieniem całokształtu okoliczności oraz konstytucyjnego systemu wartości. Konieczne jest przy tym rozważenie, na ile oczekiwania jednostki, że nie narazi się ona na prawne skutki, których nie mogła przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań, jest usprawiedliwione. Istotne znaczenie ma także horyzont czasowy działań podejmowanych przez jednostkę w danej sferze życia. Im dłuższa jest perspektywa czasowa podejmowanych działań, tym silniejsza powinna być ochrona zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Za konstytucyjnie dopuszczalne należy uznać odstąpienie przez ustawodawcę od obowiązujących regulacji i zamiana ich na mniej korzystne, ze względu na przykład na stabilność finansów publicznych. Jednostka ma jednak prawo oczekiwać, że regulacja prawna nie zostanie zmieniona na jej niekorzyść w sposób arbitralny.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że ubezpieczony podejmując decyzję dotyczącą przejścia na emeryturę w 2011 roku nie mógł bowiem – nawet przy dołożeniu najwyższej staranności - mieć świadomości, że w przyszłości ustawodawca zmodyfikuje zasady ustalania wysokości emerytury w ten sposób, że skonsumowanie świadczeń na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów wpłynie niekorzystnie na ich ukształtowanie w przyszłości. Ubezpieczony rozpoczął zatem realizację swojego uprawnienia i pobierał świadczenie, znając wynikające stąd skutki prawne. Wiedział, że został objęty odrębnymi zasadami ustalania prawa do emerytury, i że świadczenia wypłacane w ramach tego uprawnienia nie wpłyną na zasady ustalania wysokości emerytury powszechnej. W momencie rozpoczęcia realizacji przez niego uprawnień, świadczenia w ramach wcześniejszej emerytury i emerytury powszechnej nie były bowiem ze sobą powiązane w taki sposób, że realizacja pierwszego powodowała zmniejszenie podstawy emerytury powszechnej. Gdyby ubezpieczony w momencie podejmowania decyzji o przejściu na taką emeryturę wiedział, jakie będą tego konsekwencje dla ustalania wysokości emerytury powszechnej, być może nie skorzystałby z tego uprawnienia.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie sposób jest przyjąć, że odstąpienie przez ustawodawcę od obowiązujących regulacji i zamiana ich na mniej korzystne w stosunku do ubezpieczonego była w realiach niniejszej sprawy usprawiedliwiona, a także że nastąpiła z zachowaniem zasady lojalności państwa względem obywatela. Za takim przyjęciem przemawia fakt, że ustawa wprowadzająca do ustawy emerytalnej przepis art. 25 ust. 1b ustawy nie zawierała żadnych przepisów przejściowych, które pozwoliłyby na zróżnicowanie sytuacji poszczególnych osób i odpowiednie odniesienie każdej z nich do nowej sytuacji prawnej. Nie znajdowało uzasadnienia również przyjęcie, że zmiana regulacji prawnych w tym zakresie mogłaby zostać uznana za usprawiedliwioną ze względu na finanse publiczne, skoro obowiązkiem ustawodawcy jest określenie skutków finansowych regulacji prawnych i podejmowanie racjonalnych decyzji w oparciu o możliwości finansowe państwa w odpowiedniej perspektywie czasu.

Sąd Okręgowy spostrzegł również, że analogiczne rozumowanie legło u podstaw szeregu innych wyroków sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu wyroku z 18 stycznia 2022 r., sygn. III USKP 98/21, Sąd Najwyższy jednoznacznie wyodrębnił trzy grupy ubezpieczonych: pierwszą, obejmującą osoby, które przeszły na wcześniejszą emeryturę i osiągnęły powszechny wiek emerytalny do końca 2012 r.; drugą, którą stanowią osoby, które przeszły na wcześniejszą emeryturę i uzyskały powszechny wiek emerytalny przed końcem 2012 r., lecz z wnioskiem o ustalenie emerytury wystąpiły dopiero po 1 stycznia 2013 r. oraz trzecią, w skład której wchodzą osoby takie jak C. K. (1), tj. osoby, które pobierały szeroko rozumianą wcześniejszą emeryturę, ale powszechny wiek emerytalny uzyskały po 1 stycznia 2013 r. i po tej dacie wystąpiły z wnioskiem o ustalenie emerytury. Sąd Najwyższy nie doszukał się przy tym istnienia podstaw, by osoby należące do grupy trzeciej w jakiś sposób różnicować. Uznał zaś, że do wszystkich należy jednolicie stosować te same zasady, tj. nie można w przypadku żadnej z tych osób dokonywać potrąceń z podstawy obliczenia emerytury przysługującej w wieku powszechnym kwot pobranych wcześniej innych emerytur. W oparciu o przywołany wyrok, Sąd Apelacyjny w Szczecinie wydał 30 czerwca 2022 roku wyrok w sprawie o sygn. akt III AUa 234/22, w którym także jednoznacznie potwierdził niedopuszczalność dokonywania takich potrąceń.

Sąd Okręgowy zwrócił również uwagę, że aktualnie przed Trybunałem Konstytucyjnym zawisła pod sygnaturą akt SK 140/22 sprawa ze skargi konstytucyjnej w analogicznej do niniejszej sprawie. W sprawie tej swoje stanowisko przedstawił m.in. Prokurator Generalny, wskazując jednoznacznie w piśmie z 15 lutego 2022 r. (dostępne na stronie TK, w teczce sprawy SK 140/22), że „art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (…), w zakresie, w jakim dotyczy osób, które pobierały wymienione w tym przepisie emerytury na podstawie wniosku złożonego przed dniem 1 stycznia 2013 r., a powszechny wiek emerytalny osiągnęły po dniu 31 grudnia 2012 r., jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.”

Wobec powyższego Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu C. K. (1), poczynając od 1 lipca 2022 r., prawo do emerytury o symbolu (...) w wysokości 7.831,71 zł, tj. obliczonej bez pomniejszania o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur nauczycielskich o symbolu NE. Wysokość świadczenia obliczono przy wykorzystaniu niebudzących wątpliwości danych na temat sumy zgromadzonych na koncie ubezpieczonego składek oraz kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego; posłużono się także taką samą długością dalszego trwania życia, jaką posłużył się organ rentowy w zaskarżonej decyzji.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 25 ust. 1b w związku z art. 194i oraz art. 194j ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2022 poz. 504), poprzez uznanie, iż ubezpieczony ma prawo do przeliczenia emerytury bez pomniejszania wcześniej pobranych emerytur, podczas gdy w przedmiotowej sprawie należało zastosować art. 25 ust. 1 b ww. ustawy i pomniejszyć podstawę obliczenia emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur.

Wskazując na powyższe organ wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie odwołania w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji wydał trafne rozstrzygnięcie, znajdujące uzasadnienie w całokształcie sprawy.

Sąd Apelacyjny podzielił więc w całości ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Spór w niniejszej sprawie dotyczył tego, czy organ rentowy słusznie zastosował przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwanej dalej: ustawą emerytalną) i w konsekwencji zasadnie dokonał pomniejszenia podstawy wymiaru emerytury w związku ze skorzystaniem przez C. K. (1) z przywileju przejścia i pobierania wcześniejszej emerytury.

Dla porządku należy przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem przepisu 25 ust. 1 oraz ust. 1b ustawy emerytalnej, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173 - 175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185, a jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2021 r. poz. 1762), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Zaś zgodnie z treścią art. 194i oraz art. 194j ustawy emerytalnej, do ponownego ustalenia podstawy obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, bez zastosowania przepisu art. 25 ust. 1b, uprawnieni są ubezpieczeni urodzeni w (...) r., którzy złożyli przed dniem 1 stycznia 2013 r. wnioski o emeryturę określoną w art. 24 i spełnili przed tym dniem wszystkie wymienione w tym artykule warunki do emerytury.

W realiach niniejszej sprawy poza sporem pozostawało to, że ubezpieczony urodził się (...), od 1 października 2011 r. pobierał wcześniejszą emeryturę nauczycielską, powszechny wiek emerytalny osiągnął w maju 2022 r., oraz że po raz pierwszy wniosek o przyznanie emerytury w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego złożył w dniu 7 lipca 2022 r. Wskazania w tym miejscu wymaga, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej został wprowadzony ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 637), a co istotniejsze wszedł w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2013 r. Zaznaczyć także należy, że ustawa wprowadzająca zmianę nie zawierała przepisów o charakterze przejściowym, toteż nowy przepis miał zastosowanie od dnia wejścia w życie. Uwzględnienia wymaga również, że prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia, ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty ustalonego świadczenia w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania w stanie prawnym adekwatnym dla jego oceny (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2017 r., III UZP 6/17, OSNP 2018 nr 3, poz. 34; OSP 2019 nr 1, poz. 5, z glosą A. Antonowa). Zatem przy rozpatrywaniu wniosku stosuje się przepisy obowiązujące w chwili jego złożenia. Przyjmuje się zatem, że w odniesieniu do osób, które prawo do emerytury w wieku powszechnym nabyły już pod rządami nowych przepisów i złożyły stosowny wniosek w celu realizacji tego świadczenia, art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej znajduje zastosowanie.

W ocenie Sądu Odwoławczego przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie znajduje jednakże zastosowania w stosunku do ubezpieczonego. Sytuacja prawna C. K. (1) była bowiem analogiczna, jak kobiet urodzonych w (...) r., do których wprost odniósł się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 6 marca 2019 r., o sygn. P 20/16. Podkreślenia wymaga, że ubezpieczony w chwili przejścia na wcześniejszą emeryturę nie mógł przewidzieć przyszłych konsekwencji tj. nie mógł przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia, jak również nie spodziewał się, że wypłacanie świadczeń emerytalnych (wcześniejszych) wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej.

Ponadto w najnowszym orzeczeniu, tj. w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 r. sygn. SK 140/20 (LEX 3747647), Trybunał Konstytucyjny przyjął stanowisko zgodnie z którym przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Zaskarżona regulacja niewątpliwie doprowadziła do sytuacji, w której skarżący nie tylko został zaskoczony pomniejszeniem świadczenia emerytalnego, a także nie miał możliwości - podobnie jak każda osoba, która złożyła wniosek przed 6 czerwca 2012 r. - przewidzieć konsekwencji, jakie na mocy nowo wprowadzonych przepisów wiązały się ze skorzystaniem z prawa do wcześniejszego świadczenia. Tego rodzaju legislacja, w ocenie Trybunału, w żaden sposób nie mieści się w ramach wyznaczonych przez art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy, stwierdzić należy, że ubezpieczony skorzystał z przysługującego mu uprawnienia przejścia na wcześniejszą emeryturę jeszcze przed wejściem w życie przepisu i przed ogłoszeniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, natomiast osiągnięcie przez niego powszechnego wieku emerytalnego i złożenie w związku z tym wniosku o przyznanie świadczenia nastąpiło w momencie obowiązywania wskazanego przepisu przewidującego obniżenie podstawy obliczenia emerytury o sumę kwot pobranych dotychczas emerytur. Uznać zatem należy, że C. K. (1), który nabył prawo do emerytury powszechnej dopiero w maju 2022 r., w chwili przejścia na emeryturę wcześniejszą, tj. w październiku 2011 r., nie mógł się spodziewać, że decyzja ta będzie miała wpływ na sposób ustalenia wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Zatem w stosunku do C. K. (2) zastosowanie znajdują wyłącznie przepisy obowiązujące w momencie skorzystania przez niego z możliwości przejścia na emeryturę wcześniejszą.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał zaskarżony wyrok za prawidłowy i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu, jako niezasadną.