Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia Barbara Białecka
Protokolant:	st. sekr. sąd. Edyta Rakowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 marca 2025 r. w S.

sprawy D. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 9 lutego 2024 r., sygn. akt VI U 83/20

oddala apelację.

Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 175/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10.12.2019 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił D. M. prawa do świadczenia uzupełniającego.

Ubezpieczona odwołała się od tej decyzji. Wniosła o jej zmianę poprzez przyznanie jej świadczenia uzupełniającego od momentu złożenia wniosku w ZUS oraz zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania. Podała, że od wielu lat pobiera rentę inwalidzką oraz posiada orzeczony na stałe znaczny stopień niepełnosprawności.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, wskazując że zgodnie z orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Ponadto po dniu wniesienia odwołania nie pojawiły się w sprawie żadne nowe dowody lub okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na zmianę zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 9 lutego 2024 r. oddalił odwołanie.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne:

D. M., ur. (...), posiada orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności na stałe. Od 1998 roku pobiera rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W dniu 30.09.2019 r. złożyła wniosek o świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Orzeczeniem z dnia 31.10.2019 r. lekarz orzecznik ZUS orzekł, że ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji, co później w orzeczeniu z dnia 29.11.2019 r. potwierdziła Komisja Lekarska ZUS. Decyzją z dnia 10.12.2019 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił D. M. prawa do świadczenia uzupełniającego.

Ubezpieczona leczy się psychiatrycznie od 1995 roku. Wielokrotnie hospitalizowana w szpitalach psychiatrycznych z powodu schizofrenii, ostatni raz w okresie od 08.05.2023 r. do 03.11.2023 r. Obecnie rozpoznano u niej schizofrenię paranoidalną oraz cukrzycę insulinozależną. Ma jasną świadomość, kontakt słowny nawiązuje łatwo, dorzeczny tok myślowy ma niezaburzony, jej pamięć i intelekt jest w granicach normy. Ubezpieczona zgłaszała omamy słuchowe i otamowania myśli. Przyjmuje lek K.. Wykonuje samodzielnie prace domowe i ogrodowe, rozpoznaje swoje potrzeby i zaspokaja je, samodzielnie dba o swoją higienę, wie jakie leki powinna przyjmować, kontroluje swoją cukrzycę, zgłasza się do lekarza rodzinnego, chodzi do kościoła i na spacery z psem. Jej stan psychiczny nie powoduje konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Sąd Okręgowy ocenił, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji z dnia 31.07.2019 r. świadczenie uzupełniające przysługuje osobom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli są: obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej lub posiadającymi prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, lub cudzoziemcami legalnie przebywającymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W myśl art. 2 ust. 1 i 2 ustawy świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji, zwanym dalej „osobami uprawnionymi”. Świadczenie uzupełniające przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 i 1504), zasiłku pielęgnacyjnego, dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2022 r. poz. 1385, 1723, 2127, 2243 i 2370), dodatku osłonowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 169 i 295), świadczenia ratowniczego z tytułu wysługi lat w ochotniczej straży pożarnej, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 194), dodatku węglowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym (Dz. U. poz. 1692, 1967 i 2236), dodatku dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła, o którym mowa w art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw (Dz. U. poz. 1967, 2127, 2185, 2236 i 2243), dodatku elektrycznego, o którym mowa w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz. U. poz. 2127 i 2243), oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 2.157,80 zł miesięcznie.

Natomiast w myśl art. 4 ust. 1-3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym, świadczenie uzupełniające przysługuje osobie uprawnionej w wysokości nie wyższej niż 500 zł miesięcznie, przy czym łączna kwota świadczenia uzupełniającego i świadczeń, o których mowa w art. 2 ust. 2, nie może przekroczyć 2.157,80 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem wyłączeń, o których mowa w art. 2 ust. 2. W razie przyznania, ustania lub ponownego obliczenia wysokości świadczeń, o których mowa w art. 2 ust. 2, świadczenie uzupełniające podlega ponownemu obliczeniu z urzędu, w taki sposób, aby łączna kwota świadczeń, o których mowa w art. 2 ust. 2, wraz ze świadczeniem uzupełniającym, nie przekroczyła kwoty 2.157,80 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem wyłączeń, o których mowa w art. 2 ust. 2. Świadczenie uzupełniające nie przysługuje osobie uprawnionej, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem osoby uprawnionej, która odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Sąd Okręgowy ustalając czy ubezpieczona jest niezdolna do samodzielnej egzystencji zasięgnął opinii biegłych sądowych psychiatrów, wskazując że w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji – zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej, stosowanym na podstawie art. 7 ustawy o świadczeniu uzupełniającym. Niezdolność do pracy jak i niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, natomiast jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji przed upływem 5 lat, niezdolność do pracy lub niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się na okres dłuższy niż lat 5 (art. 13 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej).

Pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji oznacza spowodowaną naruszeniem sprawności organizmu konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy drugiej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Przy czym, odróżnić należy opiekę oznaczającą pielęgnację, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza. Dopiero wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu "niezdolności do samodzielnej egzystencji".

Jednocześnie Sąd Okręgowy podkreślił, że orzeczenie stwierdzające znaczny stopień niepełnosprawności nie jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji. Innymi słowy błędne jest założenie przekładalności orzeczeń o niepełnosprawności na orzeczenia o niezdolności do pracy, a w szczególności o równoznaczności znacznego stopnia niepełnosprawności z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji - art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej.

Powołana w sprawie biegła sądowa: lekarz psychiatra T. K. stwierdziła, że ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. W opinii biegłej jej stan psychiczny nie powoduje konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Ubezpieczona pod nadzorem braci, z którymi mieszka, wykonuje różne prace w domu i w ogrodzie, samodzielnie rozeznaje swoje potrzeby i je zaspokaja.

Ubezpieczona nie zgodziła się z opinią biegłej sądowej podnosząc, że jest ona niezdolna do samodzielnej egzystencji.

W opinii uzupełniającej biegła sądowa lekarz psychiatra T. K. podtrzymała w całości wnioski zawarte w opinii głównej. Biegła stwierdziła, że opis funkcjonowania ubezpieczonej zawarty w epikryzach kart informacyjnych leczenia szpitalnego w G. i M. wskazują na zdolność ubezpieczonej, co do rozeznania swoich potrzeb oraz zaspokajania samodzielnie podstawowych potrzeb życiowych. Wskazała, że znaczny stopień niepełnosprawności nie jest tożsamy z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, a wypisy ze szpitala pod opiekę rodziny świadczą o dobrych relacjach w rodzinie, a nie o stanie zdrowia ubezpieczonej.

Ubezpieczona zakwestionowała powyższą opinię biegłej i wniosła o powołanie innego biegłego psychiatry.

Biegła sądowa: lekarz psychiatra M. Ś. stwierdziła, że ubezpieczona jest niezdolna do samodzielnej egzystencji trwale i niezdolność ta istniała już we wrześniu 2019 roku. W opinii biegłej, potwierdza to hospitalizacja psychiatryczna w okresie od 28.08.2020 r. do 30.09.2020 r. z opisem stanu psychicznego i okoliczności kolejnego zaostrzenia choroby. Biegła wskazała, że ubezpieczona cierpi na lekooporną postać schizofrenii paranoidalnej, ze znacznym deficytem funkcji myślenia, emocji, zachowania. Jest autystyczno-dereistyczna, infantylna i całkowicie zależna od opieki rodziny w kontroli leczenia, przygotowywania posiłków, dokonywania zakupów, spraw administracyjnych, ubierania się. Ponadto pomimo leczenia farmakologicznego jest stale pod wpływem imperatywnych doznań słuchowych i urojeń, co stanowi wysokie ryzyko nieracjonalnych zachowań, również niebezpiecznych dla jej zdrowia i życia.

Organ rentowy nie zgodził się z opinią biegłej i wniósł o opinie uzupełniające obu biegłych sądowych psychiatrów.

W opinii uzupełniającej biegła sądowa: lekarz psychiatra M. Ś. podtrzymała wnioski zawarte w opinii głównej. W opinii biegłej, na dzień wydania decyzji przez organ rentowy istniały dowody na istnienie niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej. W stanie zdrowia ubezpieczonej nastąpiło istotne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego, pomimo trwającej wieloletnio lekooporności schizofrenii paranoidalnej, które skutkowało kolejną hospitalizacją psychiatryczną.

Organ rentowy zakwestionował opinię biegłej.

W kolejnej opinii uzupełniającej biegła sądowa: lekarz psychiatra T. K. ponownie podtrzymała wnioski zawarte w opinii głównej. Biegła wyjaśniła, że ostatni pobyt ubezpieczonej na oddziale psychiatrycznym był spowodowany okresowym pogorszeniem objawów schizofrenii. Podczas hospitalizacji uczestniczyła w terapii zajęciowej, nawiązywała dobre relacje z pacjentami i rodziną. Biegła wskazała również, że ubezpieczona w trakcie przeprowadzonego przez nią badania psychiatrycznego podawała, że sama sadziła pomidory, lubi pracę w ogrodzie, gotuje proste potrawy, sama kontroluje swoją cukrzycę (poziom cukru i ilość insuliny), a także samodzielnie zgłasza się do lekarza rodzinnego i chodzi do kościoła. Brat ubezpieczonej natomiast podawał, że wymaga ona kierowania jej funkcjonowaniem, wskazywania co ma zrobić, np. zakupy, ponieważ nie potrafi tego sama zaplanować. Podał również, że sama zgłasza swoje potrzeby, dba o higienę, obsługuje glukometr, wychodzi z domu na spacer z psem, a pod nadzorem ugotuje posiłek. W opinii biegłej, całokształt wskazuje na to, że ubezpieczona jest samodzielna w zakresie samoobsługi, nie ma problemów z poruszaniem się, komunikacją z innymi ludźmi i kontaktach z otoczeniem zewnętrznym. Rozeznaje swoje potrzeby i dąży do ich zaspokajania.

Ubezpieczona nie zgodziła się z opinią uzupełniającą biegłej sądowej.

Biegły sądowy: lekarz psychiatra P. K. (1) stwierdził, że ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Biegły rozpoznał u ubezpieczonej schizofrenię rezydualną. W jego opinii wieloletni przebieg choroby spowodował, że obecnie remisje nie są całkowite, pozostają resztkowe objawy urojeniowe oraz nasilone objawy negatywne. Ubezpieczona jest osobą wycofaną, jej aktywność jest skupiona praktycznie w miejscu zamieszkania, poza rodziną praktycznie z nikim się nie kontaktuje. Jej afekt jest spłycony, reakcje emocjonalne niewielkie. Mimo choroby ubezpieczona samodzielnie potrafi się poruszać, orientuje się w swoim środowisku, potrafi zrobić sobie i rodzinie posiłek, sprząta w domu, samodzielnie korzysta z toalety, myje się sama i wie jakie leki powinna przyjmować. Fakt, że ubezpieczoną trzeba namawiać do określonych czynności lub ubierze się ona nieadekwatnie nie stanowi w opinii biegłego podstawy do stwierdzenia niezdolności do samodzielnej egzystencji. Biegły wyjaśnił również, że okresowe pogorszenie stanu zdrowia psychicznego ubezpieczonej jest charakterystyczne dla schizofrenii rezydualnej, w tym czasie rzeczywiście wymaga większej opieki, jednak wynika to z objawów choroby, które przy adekwatnym leczeniu ustępują i funkcjonowanie się poprawia.

Ubezpieczona nie zgodziła się z opinią biegłego.

W opinii uzupełniającej biegły sądowy: lekarz psychiatra P. K. (1) podtrzymał wnioski zawarte w opinii głównej. Biegły wyjaśnił, że schizofrenia rezydualna nie jest stanem łagodniejszym od schizofrenii paranoidalnej. Jest to typ schizofrenii, który rozwija się u osób chorych, np. na schizofrenię paranoidalną, u których nastąpiły wielokrotne nawroty choroby i u których nie występuje już całkowity powrót do zdrowia psychicznego. Utrzymują się objawy resztkowe – rezydualne, które nie ustępują mimo stałego leczenia. Są to zwykle objawy ubytkowe – spłycenie afektywne, ograniczenie kontaktów społecznych, brak motywacji. Objawy te w chwili badania były obecne u ubezpieczonej i dlatego zostało postawione takie rozpoznanie. W opinii biegłego niezależnie od rozpoznania wnioski pozostają takie same. Z powodu przewlekłości choroby i spowodowanych tym zmian w funkcjonowaniu społecznym ubezpieczona wymaga pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, zrobienia zakupów, umawiania wizyt u lekarza, jednak jej stan psychiczny nie uniemożliwia samoobsługi. Ubezpieczona potrafi zachować higienę, porusza się samodzielnie, sama załatwia potrzeby fizjologiczne.

Ubezpieczona zakwestionowała opinię uzupełniającą biegłego.

Sąd Okręgowy w pełni dał wiarę opiniom biegłych psychiatrów T. K. i P. K. (2), albowiem zostały one poprzedzone badaniem i analizą dokumentacji medycznej oraz były logiczne i spójne. Biegli w sposób wyczerpujący przedstawili powody, dla których uznali, że ubezpieczona nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Sąd Okręgowy miał na uwadze, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego - sąd nie może oprzeć swego przekonania o istnieniu lub braku okoliczności, których zbadanie wymaga wiadomości specjalnych, wyłącznie na podstawie konkluzji opinii biegłego, ale powinien sprawdzić poprawność poszczególnych elementów opinii, składających się na trafność jej wniosków końcowych. W ocenie Sądu meriti, opinie ww. biegłych sądowych lekarzy psychiatrów spełniają te kryteria. Wnioski końcowe opinii stanowią integralną część z innymi poszczególnymi elementami opinii, a analiza tych elementów wskazuje na brak możliwości przyjęcia innego orzeczenia niż te, które wydali biegli, co do niezdolności skarżącej do samodzielnej egzystencji. Brak było tym samym powodów, by odmówić w tym zakresie opiniom biegłych sądowych przymiotu wiarygodności.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, nie było potrzeby powołania kolejnych biegłych sądowych. Potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii. Sąd Okręgowy zauważył, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15.02.1974 r., w sprawie II CR 817/73, do dowodu z opinii biegłego nie mogą mieć zastosowania wszystkie zasady prowadzenia dowodów. Nie można zatem przyjąć, że sąd obowiązany jest dopuścić dowód z kolejnych biegłych w każdym wypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony, zaś odmienne stanowisko oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód z wszelkich możliwych biegłych, by się upewnić, czy niektórzy z nich nie byliby takiego zdania, jak strona.

Ubezpieczona w piśmie z dnia 28.11.2023 r. wniosła o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z dokumentów oraz zeznań świadków: pielęgniarki oddziałowej prowadzącej Książkę Raportów Pielęgniarskich z dyżurów na oddziale psychiatrycznym nr 14 oraz pielęgniarki oddziałowej prowadzącej Książkę Raportów Pielęgniarskich na oddziale psychiatrycznym nr 5 - na okoliczności treści zapisów w tych Książeczkach, dotyczących jej pobytu na oddziałach w poszczególnych dniach obrazujących zmienność nastroju i reakcji personelu na stan nastroju w danym dniu.

Postanowieniem z dnia 21.12.2023 r. Sąd Okręgowy, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c., pominął jednak dowód z zeznań wnioskowanych przez ubezpieczoną świadków, gdyż zdaniem tego Sądu postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w sposób wyczerpujący, a dopuszczenie kolejnych dowodów zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania.

W związku z powyższym Sąd pierwszej instancji uznał, że przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe w pełni rozstrzyga istotę sporu, bowiem uzyskał od biegłych sądowych T. K. i P. K. (2) wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania. Z materiału dowodowego wynika, że ubezpieczona wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat itd. Jednak nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, bowiem ubezpieczona sama się porusza, odżywia, zaspokaja potrzeby fizjologiczne, utrzymuje higienę, kontroluje swoją cukrzycę, składa pisma sądowe itd. Przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego uzależnione jest od spełnienia obu tych przesłanek jednocześnie, co w niniejszej sprawie nie ma miejsca. Nie jest wystarczająca konieczność jedynie pomocy innej osoby. Ponadto orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, na które to powołuje się ubezpieczona nie jest równoznaczne z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Sąd Okręgowy ponownie wskazał, że jeżeli sąd uzyska od biegłych wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania, to nie ma potrzeby żądania ponowienia lub uzupełnienia tego dowodu. Zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy w sposób kompletny wyjaśnia sporne kwestie, nie było więc podstaw do przeprowadzania dalszego postępowania dowodowego w sprawie, w zakresie opinii biegłych sądowych. Sporządzone w sprawie opinie biegłych: T. K. i P. K. (2) stanowią wystarczający materiał do oceny stanu zdrowia odwołującej pod kątem ustalenia, czy spełnia ona przesłanki do uznania jej za osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji. Nie ujawniły się żadne okoliczności w sprawie, które podważałby rzetelność sporządzonych opinii przez biegłych sądowych. Argumentacja biegłych jest przekonująca, opinie były również obiektywne, albowiem biegli nie mieli żadnego interesu w tym, by poczynić ustalenia odmiennie od faktycznych.

W ocenie Sądu Okręgowego, zastrzeżenia ubezpieczonej do opinii biegłych stanowią jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami biegłych sądowych. Biegli ocenili cały materiał dowodowy, wzięli pod uwagę dokumentację medyczną skarżącej oraz przeprowadzili jej badanie, a wydana przez nich opinia zawierała szczegółowe odpowiedzi na wszystkie sporne kwestie w sprawie. W opinii uzupełniającej biegli sądowi szczegółowo odnieśli się do zastrzeżeń ubezpieczonej, dlatego też zbędne było powoływanie w sprawie innych biegłych sądowych. Sąd Okręgowy podkreślił, że sąd w odniesieniu do dowodu z opinii biegłego ma obowiązek ocenić, czy dowód ten ze względu na swoją treść, zakres, poziom merytoryczny, przyjętą przez biegłego metodologię, kompletność odniesienia się do zgromadzonego materiału dowodowego i zastosowane na jego podstawie założenia, jest dowodem przydatnym dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd może przy tym ocenić opinię biegłego pod względem fachowości, rzetelności, czy logiczności. Nie może jednak nie podzielać merytorycznych poglądów biegłego lub w ich miejsce wprowadzać własnych stwierdzeń i rozstrzygać kwestii wymagających wiadomości specjalnych wbrew opinii biegłego specjalisty.

Sąd Okręgowy uznał, że ustalenia dokonane w toku niniejszego postępowania są jednoznaczne i wiarygodne. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że ubezpieczona nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Wynika to w sposób jednoznaczny z opinii biegłych sądowych T. K. i P. K. (2). Natomiast odwołująca nie sprostała obowiązkowi określonemu w art. 6 k.c. oraz art. 232 k.p.c., bowiem podnoszone przez nią argumenty, co do wadliwości decyzji ZUS, nie znalazły potwierdzenia w zebranym w sprawie materiale dowodowym.

Z wyrokiem nie zgodziła się ubezpieczona, zaskarżając rozstrzygnięcie w całości i zarzucając:

1. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na tym, że Sąd pierwszej instancji ustalił że powódka nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji, gdy w rzeczywistości wymaga stałej opieki innej osoby;

2. naruszenie art 235 ² § 1 pkt 5 polegające na pominięciu wniosków dowodowych mających znaczenie dla rozstrzygnięcia, które nie zmierzały do przedłużenia postępowania;

3. całkowite pominięcie przy wydaniu wyroku opinii biegłej psychiatry M. Ś. i opinii uzupełniającej biegłej M. Ś.;

4. pominięcie ostatniego wypisu szpitalnego z hospitalizacji w (...) Publicznym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie (...) w M.;

5. brak odniesienia się do Orzeczenia o Stopniu Niepełnosprawności z dnia 11.04.2014 r. wydanego przez (...) Zespół (...) o Niepełnosprawności w Ś. znajdującego się w aktach sprawy

Podnosząc powyższe zarzuty, ubezpieczona wniosła o:

1. zmianę wyroku poprzez uwzględnienie odwołania;

2. ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania;

3. przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i dokumentacji medycznej szpitala w M. oraz dowodu z Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydanej przez (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ś. z dnia 11.04.2014 r.;

4. powołanie kolejnego biegłego do zbadania dokumentacji i przeprowadzenia dowodów jak w pkt 3 wniosków apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego i zarzutów apelacyjnych, doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a także poczynione przez ten Sąd rozważania prawne. Dlatego nie zachodzi potrzeba ich ponownego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c.).

Kwestią sporną było ustalenie, czy D. M. jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji i czy w związku z tym spełniła przesłanki do przyznania świadczenia uzupełniającego, na podstawie art. 2 ustawy o świadczeniu uzupełniającym.

Na wstępie podkreślić należy, że w myśl art. 2 ust. 1 cytowanej przez Sąd pierwszej instancji ustawy, świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji (…). Zaś zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Jak prawidłowo wskazał Sąd pierwszej instancji, pojęcie „niezdolność do samodzielnej egzystencji” ma szeroki zakres przedmiotowy. Niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby. W ramach zakresu pojęcia "niezdolności do samodzielnej egzystencji" należy odróżnić opiekę oznaczającą pielęgnację (czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp.) od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza; wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji” (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 6 marca 2013 r., III AUa 1235/12). Przesłankami do uznania osoby za niezdolną do samodzielnej egzystencji są zatem konieczność zapewnienia opieki i pomocy - obie przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Ponieważ w niniejszej sprawie to ocena stanu zdrowia ubezpieczonej była przedmiotem sporu, dlatego Sąd Okręgowy prawidłowo dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych o specjalnościach adekwatnych do schorzenia podnoszonego przez ubezpieczoną. Ustalenie stopnia i zaawansowania chorób oraz ocena ich wpływu na stan czynnościowy organizmu wymaga bowiem wiadomości specjalnych, a zatem, okoliczności tych można dowodzić tylko przez dowód z opinii biegłych (art. 278 k.p.c.). Opinia biegłych ma na celu ułatwienie sądowi należytą ocenę zebranego materiału dowodowego wtedy, gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64). Specyfika tego dowodu wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie ma wiadomości specjalnych, w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia i wiedzy powszechnej. Przy czym, pierwszorzędne znaczenie nadaje, przy tej ocenie, kryterium poziomu wiedzy biegłego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2002 r., V CKN 1354/00, LEX nr 77046).

Sąd Apelacyjny aprobuje ustalenia Sądu pierwszej instancji w zakresie stanu zdrowia ubezpieczonej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w opozycji do zarzutu apelacji, Sąd pierwszej instancji badając przesłankę istnienia zdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej, właściwie ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i na jego podstawie dokonał trafnych ustaleń faktycznych. Ocena dowodów dokonana przez Sąd Okręgowy odpowiada zasadom doświadczenia życiowego i regułom logicznego rozumowania. Sąd ten rozważył całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności prawidłowo ocenił dowody z opinii biegłych sądowych, zarówno podstawowych, jak i uzupełniających, dając wiarę ocenie stanu zdrowia D. M., dokonanej przez biegłych sądowych lekarzy specjalistów psychiatrów, tj. T. K. oraz P. K. (1). Biegli ci, przy uwzględnieniu całokształtu zgromadzonej w sprawie dokumentacji medycznej, a przede wszystkim po przeprowadzeniu badania ubezpieczonej, jednoznacznie, zgodnie ocenili, że mimo stwierdzonego schorzenia, jakim jest schizofrenia, D. M. nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. T. K. oraz P. K. (1) uznali bowiem, że nasilenie objawów negatywnych schizofrenii występujące u ubezpieczonej czyni ją całkowicie niezdolną do pracy zawodowej. Jednocześnie biegli podkreślili, że D. M. samodzielnie potrafi się poruszać, orientuje się w swoim środowisku, przyrządza dla siebie i rodziny proste posiłki, sprząta w domu, samodzielnie korzysta z toalety, myje się sama, wie jakie leki powinna przyjmować. Ubezpieczona sama wskazuje, że sadzi pomidory i lubi prace w ogrodzie, gotuje proste obiady, a nadto samodzielnie kontroluje poziom cukru i ilość insuliny we krwi, samodzielnie zgłasza się do lekarza rodzinnego, chodzi do kościoła. W ocenie biegłych lekarzy specjalistów, ubezpieczona z powodu przewlekłości choroby i spowodowanych tym zmian w funkcjonowaniu społecznym wymaga pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, zrobienia zakupów, umawiania wizyt u lekarza. Jednakże jej stan psychiczny nie uniemożliwia jej samoobsługi. D. M. potrafi zachować higienę, porusza się samodzielnie, sama załatwia potrzeby fizjologiczne. Z tego względu brak jest podstaw do uznania ubezpieczonej za niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Sąd Apelacyjny zwrócił również uwagę, że zdaniem biegłej M. Ś. ubezpieczona jest całkowicie niezdolna do pracy i niezdolna do samodzielnej egzystencji. Biegła rozpoznała u ubezpieczonej schizofrenię paranoidalną oraz cukrzycę insulinozależną. W ocenie tej biegłej, w stanie zdrowia ubezpieczonej nastąpiło istotne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego, pomimo trwającej wieloletnio lekoopornej schizofrenii paranoidalnej. Opinia ta, w ocenie Sądu Odwoławczego, zawiera zgodny z pozostałymi opiniami opis stanu zdrowia ubezpieczonej, jednakże prowadzi do odmiennych wniosków.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, opinie biegłych T. K. oraz P. K. (1), okazały się rozstrzygające w niniejszej sprawie. Dla Sądu drugiej instancji wnioski powyżej wskazanych opiniujących były w pełni wiarygodne, nie zostały skutecznie prawnie podważone przez twierdzenia ubezpieczonej. Ponadto opinie te są jednoznaczne, spójne, prawidłowo uzasadnione i odnoszą się do stanu zdrowia ubezpieczonej i wpływu rozpoznanego schorzenia na zdolność do samodzielnej egzystencji. Analiza powyższych opinii wskazuje, również zdaniem Sądu Apelacyjnego, na brak możliwości przyjęcia innego orzeczenia niż to, które wydali ci biegli. Przy czym podkreślić trzeba, że biegli sporządzający opinie w niniejszej sprawie to lekarze specjaliści w dziedzinie psychiatrii, o wysokich kwalifikacjach zawodowych i wieloletnim doświadczeniu orzeczniczym stanu zdrowia dla potrzeb świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Biegli są osobami bezstronnymi i niezależnymi od stron postępowania, czy od sądu. Fakt, że ubezpieczona nie jest w pełni usatysfakcjonowana wynikami przeprowadzonych badań nie może wpłynąć na ocenę wiarygodności złożonych opinii. Natomiast wskazania wymaga, że opinia biegłej M. Ś. jako jednostkowa i sprzeczna z pozostałymi opiniami biegłych sądowych, nie mogła stanowić podstawy ustaleń faktycznych w sprawie.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny, zaznacza, że okoliczność, iż zgodnie z art. 286 k.p.c. sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych, wcale nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne. Potrzeba taka może bowiem wynikać z okoliczności sprawy i podlega ocenie sądu orzekającego. Sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z dalszej opinii, gdy zachodzi taka potrzeba, a więc wtedy, gdy opinia, którą dysponuje zawiera istotne luki, bo nie odpowiada na postawione tezy dowodowe, jest niejasna, czyli nienależycie uzasadniona lub nieweryfikowalna, tj. gdy przedstawiona przez eksperta analiza nie pozwala organowi orzekającemu skontrolować jego rozumowania co do trafności jego wniosków końcowych. Dlatego nie ma uzasadnienia wniosek o powołanie kolejnego biegłego w sytuacji, gdy jedynym argumentem dla ich sporządzenia jest to, iż złożone już opinie są niekorzystne dla strony. Argumenty apelującej stanowią bowiem wyłącznie polemikę w zakresie oceny obecnego stanu zdrowia D. M.. Ubezpieczona nie przedstawiła zaś żadnych argumentów powodujących dyskwalifikację opinii przeprowadzonych w sprawie, które uzasadniałyby powołanie dodatkowych opinii.

W zakresie zarzutu naruszenia art. 235 ^{( 2 )}§ 1 pkt 5 k.p.c. należy wskazać, że jak wskazuje treść przepisu art. 235 ^{( 2)} § 1 k.p.c. i użycie w nim sformułowania "sąd może", decyzja o tym, czy zachodzą przesłanki zastosowania tego przepisu i pominięcia na jego podstawie dowodów zawnioskowanych przez strony pozostawiona została swobodnemu uznaniu sędziowskiemu (por. wyrok Sadu Najwyższego z 18 kwietnia 2023 r., I PSKP 13/22). W orzecznictwie wskazuje się, że do przesądzenia, iż zachodzi przesłanka pominięcia dowodu zmierzającego do przedłużenia postępowania, nie wystarczy stwierdzenie, że ma miejsce działanie strony zmierzające do przedłużenia postępowania, lecz niezbędne jest, aby powołanie dowodów nastąpiło jedynie celem przedłużenia postępowania, a więc okoliczności sprawy muszą niedwuznacznie wskazywać, że zaoferowany dowód nie może dać pozytywnych wyników, a jedynym motywem jego zgłoszenia jest dążenie do przewlekania sprawy. Za powoływane jedynie w celu przedłużenia postępowania można bowiem uznać takie wnioski dowodowe, które jednocześnie nie dotyczą okoliczności istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy czy odnoszą się do faktu bezspornego, a także nieprzydatnego do wykazania danego faktu (por. postanowienie Sadu Najwyższego z 26 kwietnia 2022 r., III CZ 117/22). W niniejszej sprawie, postanowieniem z dnia 21.12.2023 r. Sąd pierwszej instancji pominął dowód z dokumentów oraz z zeznań wnioskowanych przez ubezpieczoną świadków, tj. pielęgniarki oddziałowej prowadzącej Książkę Raportów Pielęgniarskich z dyżurów na oddziale psychiatrycznym nr 14 oraz pielęgniarki oddziałowej prowadzącej Książkę Raportów Pielęgniarskich na oddziale psychiatrycznym nr 5 na okoliczność treści zapisów w tych Książkach dotyczących jej pobytu na oddziałach w poszczególnych dniach obrazujących zmienność nastroju i reakcji personelu na stan nastroju w danym dniu, wskazując że postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w sposób wyczerpujący, a dopuszczenie kolejnych dowodów zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania. Pokreślenia w tym miejscu wymaga, że w postępowaniu sądowym oceny zasadności przyznania świadczenia uzupełniającego każdorazowo dokonuje się na podstawie weryfikacji orzeczeń lekarzy orzeczników. Nie jest wystarczające powoływanie się na wnioski i opinie przedstawione przez dotychczasowych lekarzy ogólnych, bądź pielęgniarki oddziałowe, u których do tej pory badała się ubezpieczona. O spełnieniu warunków uprawniających do przyznania świadczenia uzupełniającego do pracy nie decydują lekarze leczący, gdyż jak zauważa się w orzecznictwie sądowym, chodzi tu o ocenę niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji w prawnym rozumieniu, podejmowaną w trybie określonej procedury i przez odpowiednie organy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 maja 2010 r., I UK 22/10). Z tego względu na etapie postępowania drugoinstancyjnego również nie zachodzą okoliczności przemawiające za przeprowadzeniem powyższych dowodów.

Odnosząc się zaś do wydanego w dniu 11.04.2014 r. orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wskazać należy, że orzeczenie stwierdzające znaczny stopień niepełnosprawności nie jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji. Innymi słowy błędne jest założenie przekładalności orzeczeń o niepełnosprawności na orzeczenia o niezdolności do pracy, a w szczególności o równoznaczności znacznego stopnia niepełnosprawności z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji - art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 16 grudnia 2005 r., II UK 77/05; z 18 czerwca 2020 r., III UK 318/19). Dzieje się tak dlatego, że stosownie do art. 4 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stała lub długotrwała opieka i pomoc innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji jest wymagana w celu pełnienia przez daną osobę ról społecznych, natomiast stosownie do art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stała lub długotrwała opieka i pomoc innych osób jest konieczna w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Tym samym w świetle obowiązującego stanu prawnego brak jest podstaw do utożsamiania pojęć prawnych "całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji" oraz "niepełnosprawności w stopniu znacznym", skoro każde z tych pojęć posiada odmienną definicję legalną. W konsekwencji zaliczenie D. M. do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym nie ma mechanicznego przełożenia na stwierdzenie, iż jest ona osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji na gruncie ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji, a także poprzedzająca go decyzja organu rentowego odpowiadają prawu, a apelacja ubezpieczonej - jako pozbawiona uzasadnionych podstaw - podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Sędzia Barbara Białecka