Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 lutego 2025 r. w S.

sprawy A. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 14 lutego 2024 r., sygn. akt VI U 83/23

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 178/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 30 listopada 2022 r. odmówił ubezpieczonemu A. F. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z 27 kwietnia 2022 r. orzekł, że ubezpieczony jest trwale całkowicie niezdolny do pracy oraz trwale niezdolny do samodzielnej egzystencji, jednak w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem złożenia wniosku oraz w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności nie udowodnił 5 letniego okresu zatrudnienia wymaganych ustawą.

Ubezpieczony wniósł odwołanie, domagając się doliczenia do okresów nieskładkowych okresu opieki nad jego ojcem H. F.. Dodatkowo ubezpieczony wskazał, iż okres ubezpieczenia we W. obejmował czas od 7 listopada 2001 r. do 7 kwietnia 2017 r., a nie jak wskazano w decyzji od 8 sierpnia 2004 r. do 7 kwietnia 2017 r.; nadto wskazał na dwa okresy zatrudnienia w Polsce, tj. od 11 maja do 24 września 1988 r. oraz od 2 stycznia 1989 r. do 31 maja 1990 r.

W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w całości.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 12 stycznia 2023 r. ponownie odmówił A. F. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ do okresów nieskładkowych nie zaliczył opieki nad ojcem, jako że posiadał inny adres zamieszkania niż ojciec.

Ubezpieczony wniósł odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej zmiany.

W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w całości.

Postanowieniem z 3 października 2023 r. Sąd Okręgowy połączył sprawy z obu odwołań do wspólnego rozpoznania i orzekania.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po połączeniu spraw z obu odwołań do wspólnego rozpoznania i orzekania, wyrokiem z 14 lutego 2024 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony, ur. (...), wykształcenie średnie zawodowe, pracował jako marynarz mechanik. W dniu 8 marca 2022 r. złożył wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z 27 kwietnia 2022 r. został uznany za trwale całkowicie niezdolnego do pracy; data powstania całkowitej niezdolności do pracy to 29 sierpnia 2018 r. U ubezpieczonego diagnozuje się zmiany otępienne umiarkowanego (średniego) stopnia. Ubezpieczony utracił umiejętność czytania ze zrozumieniem oraz liczenia w pamięci, jego myślenie abstrakcyjne, logiczne i przyczynowo skutkowe jest istotnie obniżone. Występują u niego znaczne zaburzenia płynności słownej, pamięci – zarówno długo jak i krótkotrwałej – oraz praksji konstrukcyjnej. Nie potrafi przewidywać konsekwencji swoich decyzji oraz działań ani ich samodzielnie planować. Utracił swoje zainteresowania i krytycyzm, jest osobą bezczynną, wymagającą opieki i pomocy osób drugich w czynnościach codziennych i samoobsługowych. Na dzień wydania zaskarżonej decyzji rozpoznano zespół parkinsonowski i podejrzenie gromadnych napadów padaczkowych. Stan zdrowia ubezpieczonego czyni go całkowicie trwale niezdolnym do pracy od 29 siepania 2018 r., tj. od dnia rozpoczęcia hospitalizacji na oddziale neurologicznym. Przyczyną całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczonego jest zespół pozapiramidowy, jak również zespół otępienny z okresowymi napadami zaburzenia psychotycznymi.

W dziesięcioleciu poprzedzającym datę zgłoszenia wniosku, ubezpieczony udokumentował okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie 3 lata i 3 miesiące. W dziesięcioleciu poprzedzającym datę powstania niezdolności do pracy, ubezpieczony udokumentował okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie 4 lata i 4 miesiące dni.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania, a to zgodnie z art. 57 i 58 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2021.291 j.t.), wskazując że wskazane w art. 57 ustawy emerytalnej warunki muszą być spełnione kumulatywnie, a brak choćby jednego z nich powoduje brak prawa do świadczenia. Sąd podkreślił, że nie jest możliwe uzyskanie renty bez wykazania się wymaganym 5-letnim okresem składkowym i nieskładkowym w 10-leciu poprzedzającym złożenie wniosku o świadczenie lub powstanie niezdolności do pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako przyczynę wydania zaskarżonej decyzji odmawiającej A. F. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, wskazał brak spełnienia warunków określonych w art. 57 ust. 1 pkt 2 i 3, w art. 58 ust. 1 pkt 5 oraz art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej. W dziesięcioleciu przed dniem złożenia wniosku o rentę, tj. w okresie od 1 marca 2010 r. do 29 lutego 2020 r., ubezpieczony udowodnił jedynie 3 lata i 3 miesiące okresów ubezpieczenia, zamiast 5 lat wymaganych ustawą. Podobnie w ostatnim 10-leciu przed datą powstania częściowej niezdolności do pracy, tj. od 28 sierpnia 2008 r. do 29 sierpnia 2018 r., udowodnił 4 lata i 4 miesiące okresów ubezpieczenia, zamiast 5 lat wymaganych ustawą.

Sąd Okręgowy uznał, zgodnie z wnioskami miarodajnych opinii biegłych, że stwierdzone schorzenia czynią ubezpieczonego trwale całkowicie niezdolnym do pracy od 29 sierpnia 2018r., tj. od daty przyjęcia na Oddział (...) w S., gdzie przebywał do 10 września 2018 r. z rozpoznaniem zespołu parkinsonowskiego z przewagą po stronie prawej. Sąd Okręgowy zauważył, iż dla uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy istotny jest nie tylko stan zdrowia ubezpieczonego, ale również spełnienie pozostałych warunków formalnych. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że ubezpieczony był osobą całkowicie niezdolną do pracy od 29 sierpnia 2018 r., jednak ani w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem złożenia wniosku o rentę, ani w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem powstania częściowej niezdolności do pracy nie udowodnił co najmniej 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Ubezpieczony nie przedłożył żadnych dowodów na inne, dotychczas nie uwzględnione okresy ubezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy przyjął, że ubezpieczony nie legitymował się wymaganymi przez ustawę okresami składkowymi i nieskładkowymi, w związku z czym nie spełnił podstawowej przesłanki przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 7 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz uznanie, iż konieczność sprawowania opieki ma miejsce jedynie wtedy kiedy opiekun i osoba pod opieką prowadzą wspólne gospodarstwo domowe i zamieszkują pod tym samym adresem. W związku z powyższym, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez ustalenie, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu apelujący wskazał, że w zaskarżonym wyroku nie została rozstrzygnięta kwestia opieki nad chorym ojcem. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie zaliczył okresu opieki nad chorym ojcem ze względu na inny adres, natomiast w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. w art. 7 ust. 7, nie ma wzmianki, że w celu sprawowania opieki nad chorym ojcem ubezpieczony powinien zamieszkiwać pod tym samym adresem. Ubezpieczony podał, że mieszkał niedaleko ojca, którym się zajmował, gdyż jego tata miał orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, od 17 listopada 2009 r., i orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS z 17 listopada 2009 r. o niezdolności do samodzielnej egzystencji.

W odpowiedzi na apelację, organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że a pelacja jest zasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji nie ustalił istotnych faktów ponieważ, jakkolwiek przeprowadził postepowanie dowodowe, to nie została ustalona kluczowa okoliczność długości okresów nieskładkowych ubezpieczonego, a tym samym bez wszechstronnego rozważenia sprawy uznał, że nie zostały spełnione przesłanki do przyznania renty. Apelujący trafnie wskazał, że Sąd pierwszej instancji w ogóle nie odniósł się do kwestii zaliczenia do okresu ubezpieczenia jako nieskładkowego, okresu opieki nad ojcem,.

Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i pkt 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11, 12 i pkt 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, pkt 5 lit. a, pkt 6 i 12, oraz w okresach pobierania świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego określonych w przepisach o świadczeniach rodzinnych lub zasiłku dla opiekuna określonego w przepisach o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów;

4) nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania.

W sprawie bezspornie ubezpieczony jest trwale i całkowicie niezdolnych do pracy, w rozumieniu wskazanego przepisu prawa. Natomiast sporna jest długość okresów składkowych i nieskładkowych. W toku postępowania pierwszoinstancyjnego biegli sądowi wskazali, że ubezpieczony jest całkowicie trwale niezdolny do pracy od dnia 29 sierpnia 2018 r. Sąd przy tym nie zweryfikował, czy ubezpieczony posiada dokumentację lekarską z okresu wcześniejszego, na podstawie której biegli, ewentualnie byliby w stanie odtworzyć wcześniejszą datę powstania niezdolności do pracy.

Niezależnie od daty powstania niezdolności do pracy, Sąd Okręgowy przemilczał zasadniczą kwestię, podnoszoną przez ubezpieczonego w odwołaniu, okresów nieskładkowych. Sąd Okręgowy, opierając się wyłącznie na twierdzeniach organu rentowego ustalił, że ubezpieczony nie udowodnił co najmniej 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych, ani w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem złożenia wniosku o rentę, ani w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem powstania częściowej niezdolności do pracy. Sąd pierwszej instancji nie rozstrzygnął zagadnienia, czy sprawowanie przez ubezpieczonego opieki nad schorowanym ojcem wliczało się do okresu nieskładkowego. Należy przy tym zauważyć, że Sąd dysponował dokumentacją potwierdzającą stan zdrowia H. F. – ojca ubezpieczonego. Z dokumentacji tej wynikała data powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji, załączono orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, jak i odpis aktu zgonu. Dowody te zostały pominięte.

Wymaga zauważenia, że sprawowanie przez ubezpieczonego opieki nad członkiem rodziny jako przesłanka prawna zostało uwzględnione w art. 7 ust. 7 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, do okresów nieskładkowych zalicza się przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia.

Przepis art. 7 pkt 7 ustawy rentowej może mieć zatem zastosowanie w przypadku ubezpieczonego , ale tylko jeśli ojciec ubezpieczonego spełniał kryteria niepełnosprawności, a ubezpieczony nie miał w tym okresie dochodów przekraczających określony próg. Sąd Okręgowy formułując ocenę prawną, nie wziął jednak pod uwagę przesłanek tego przepisu. W konsekwencji, przedwcześnie uznał, że nie zostały spełnione warunki do przyznania odwołującemu prawa do renty, chociaż zaniechał ustalenia - w pełnym zakresie popartym dowodami - okresów nieskładkowych.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy weźmie pod uwagę art. 7 ust. 7 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i rozważy spełnienie przez ubezpieczonego przesłanek tego przepisu. W tym celu Sąd pierwszej instancji przeprowadzi konieczne postępowanie dowodowe, zgodnie z wnioskami stron, ale też w razie potrzeby, z urzędu. W szczególności weźmie pod uwagę dokumenty załączone przez ubezpieczonego do odwołania od decyzji organu rentowego z 30 listopada 2022 r., znak (...), ale też poprowadzi postępowanie dowodowe na okoliczność stopnia niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, faktycznego i ciągłego sprawowania opieki oraz kryterium dochodowego, jak też oceni długość opieki.

Sąd Okręgowy rozważy też i ewentualnie uzupełni postępowanie dowodowe w zakresie daty powstania niezdolności do pracy. O ile ubezpieczony dysponuje dokumentacją lekarską z okresu wcześniejszego niż ustalona data powstania niezdolności do pracy, nie można wykluczyć ewentualnego ustalenia wcześniejszej daty powstania niezdolności do pracy.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego we wskazanym zakresie, Sąd Okręgowy rozważy dowody, dokona ustaleń i końcowo przeprowadzi subsumpcję.

Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę, że rozstrzyganie po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd apelacyjny, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 11 sierpnia 2016 r., I ACa 272/16, LEX nr 2137085). Taki stan zaistniałby, gdyby Sąd drugiej instancji dokonał samodzielnych ustaleń co do okresu nieskładkowego, z pominięciem sądu pierwszej instancji.

Z powyższych przyczyn Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania zważywszy, że wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości co do istotnej przesłanki prawa do renty. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c., pozostawiając rozstrzygnięcie w tym przedmiocie Sądowi Okręgowemu.

SA Jolanta Hawryszko