Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 marca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia SA Jolanta Hawryszko (spr.)
Protokolant:	st. sekr. sąd. Katarzyna Hajko

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2024 r. w S.

sprawy B. R. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 28 lutego 2023 r., sygn. akt VI U 935/22

1. oddala apelację,

2. zasądza od B. R. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami należnymi po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 212/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie B. R. (1) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z udziałem (...) spółki z o.o. w S. o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na skutek odwołania B. R. (1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 13 maja 2022 r. nr (...) wyrokiem z dnia 28 lutego 2023 r. oddalił odwołanie i zasądził od B. R. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że płatnik składek - (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym 11 września 2019. Przeważającym przedmiotem działalności spółki jest wykonywanie instalacji elektrycznych. W skład zarządu spółki wchodzą B. R. (1) i M. S. (1), którzy są także wspólnikami spółki (w dacie orzekania odpowiednio 51% i 49%). Ubezpieczona B. R. (2) od początku istnienia spółki była prezesem, w okresach nieobecności, w tym zwolnień lekarskich była zastępowana przez M. S. (1). Spółka płaciła ubezpieczonej kwotę 10.000 złotych miesięcznie za sprawowanie funkcji członka zarządu (wynagrodzenie to nie było podstawą do objęcia B. R. (1) ubezpieczeniami społecznymi) a M. S. (1) był wynagradzany za pracę na rzecz spółki jako podmiot zewnętrzny – wystawiał w tym celu faktury za swoje usługi.

Ubezpieczona i płatnik 16 marca 2020 zawarli umowę o pracę na stanowisku pracownika ds. marketingu, reklamy i obsługi social media w wymiarze 1/8 etatu za wynagrodzeniem 325 zł miesięcznie. Deklaracja (...) wpłynęła do ZUS w dniu 17 marca 2020. W dniu 1 kwietnia 2021 zatrudnienie ubezpieczonej na tym stanowisku objęło cały etat za wynagrodzeniem 2 800 zł miesięcznie. Kolejnym aneksem do umowy o pracę, ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku prezesa zarządu spółki od 1 maja 2021 za wynagrodzeniem 18 000 złotych miesięcznie. Deklaracja dotycząca tej podstawy wymiaru wpłynęła do ZUS w 15 czerwca 2021.

B. R. (1) 10 marca 2021 po raz pierwszy odbyła wizytę lekarską po której skierowano ją na biobsję. Biopsji dokonano 13 kwietnia 2013, a jej wynik był znany najpóźniej 5 maja 2021. Wynik był negatywny, z węzłów chłonnych pozytywny. W okresie od 10 do 18 czerwca 2021 przebywała na zwolnieniu lekarskim, związanym z rozpoczęciem radio i chemioterapii, która trwała także po okresie tego zwolnienia lekarskiego. Kolejne zwolnienia lekarskie z przyczyn onkologicznych miało miejsce od 14 listopada 2021 do 28 kwietnia 2022, kiedy to 9 grudnia 2021 była poddana radykalnemu onkologicznemu zabiegowi chirurgicznemu. Pomiędzy wymienionymi okresami zwolnień lekarskich ubezpieczona była hospitalizowana w celach chemio i radioterapeutycznych.

Zgromadzenie wspólników spółki płatnika podejmowało następujące uchwały:

- w dniu 2 stycznia 2020 o godz. 9.30 – w sprawie powołania M. S. (1) pełnomocnikiem spółki do zawierania umów z członkiem zarządu B. R. (1),

- w dniu 2 stycznia 2020 o godz. 10.00 – w sprawie ustalenia wynagrodzenia B. R. (1) jako członka zarządu maksymalnie w kwocie 12 000 zł, przy czym wypłata wynagrodzenia w danym miesiącu była uzależniona od stanu gotówki w kasie,

- w dniu 15 marca 2020 o godz. 10.30 – w sprawie powołania M. S. (1) pełnomocnikiem spółki do zawarcia umowy o pracę z B. R. (1), na stanowisku pracownika ds. marketingu, reklamy i obsługi social media na warunkach 1/8 etatu, z wynagrodzeniem według możliwości spółki i adekwatnie do ilości godzin, maksymalnie w kwocie 19 000 zł miesięcznie,

- w dniu 30 kwietnia 2021 o godz. 18.00 – w sprawie powołania M. S. (1) pełnomocnikiem spółki do zawarcia umowy o pracę z B. R. (1) na stanowisku prezesa zarządu w wymiarze całego etatu za wynagrodzeniem 18 000 zł miesięcznie.

Żadna z wymienionych uchwał nie miała daty pewnej.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 13 maja 2022 nr (...) stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne B. R. (1) podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) spółki z o.o. w S. wynosi:

- w okresie maj oraz od lipca do października 2021 - na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, chorobowe oraz wypadkowe: 2 800 zł a na ubezpieczenie zdrowotne: 2 416,12 zł

- za czerwiec 2021 - na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, chorobowe oraz wypadkowe 1 960 zł a na ubezpieczenie zdrowotne 2 271,15 zł

- za listopad 2021– na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, chorobowe oraz wypadkowe: 560 zł a na ubezpieczenie zdrowotne 2 029,54 zł.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania ubezpieczonej i rozważył, że zgodnie z art. 6 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2022.1009j.t.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. Z kolei zgodnie z art. 8 ust. 1 za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. W myśl art. 13 pkt 1 obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy - od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Stosownie do art. 22 §1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. W ujęciu tej normy stosunek pracy to relacja prawna łącząca pracodawcę i pracownika, na której treść składają się wzajemne prawa i obowiązki. Zasadniczym elementem konstrukcyjnym stosunku pracy jest zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy w czasie i miejscu przez niego wyznaczonym za wynagrodzeniem.

W myśl art. 83 § 1 k.c., nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. W doktrynie przyjmuje się, że oświadczenie woli jest złożone dla pozoru wtedy, gdy z góry powziętym zamiarem stron jest brak woli wywołania skutków prawnych czynności, przy jednoczesnej chęci wprowadzenia innych osób lub organów w błąd co do rzekomego dokonania czynności prawnej (por. komentarz do Kodeksu Cywilnego – część ogólna, S. Dmowski i S. Rudnicki Wydawnictwo Prawnicze Warszawa 1998 r., str. 209). Jak wynika z utrwalonej linii orzeczniczej osoba, która zawarła fikcyjną umowę o pracę, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu i nie nabywa prawa do świadczeń wynikających z tego ubezpieczenia (Sąd Najwyższy w wyrokach z 17 grudnia 1996 r., II UKN 32/96 i z 17 marca 1998 r., II UKN 568/97). W orzecznictwie wskazuje się, że o tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy wynikających z art. 22 §1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach pracowniczych (wyrok SN z dnia 24 lutego 2010 r., II UK 204/09). Pozorność jest okolicznością faktyczną, której ustalenie skutkuje uznaniem, że osoba nazwana pracownikiem w formalnie zawartej umowie, nie podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 2008 r. (sygn. II UK 122/07, LEX nr 448905) Sąd Najwyższy wskazał, że osoba zgłaszająca się do ubezpieczenia musi wykazać istnienie stosunku prawnego, będącego na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych tytułem ubezpieczenia. Gdy chodzi o ubezpieczenie pracownicze (art. 6 ust. 1 pkt. 1 ustawy), nawiązanie stosunku pracy wykazuje się umową o pracę, przy czym okoliczności zawarte w takiej umowie nie są dla organu rentowego wiążące. Przystąpienie do ubezpieczenia i opłacanie składki przez podmiot nie noszący cech „zatrudnionego pracownika", nie stanowi przesłanki objęcia ubezpieczeniem społecznym z mocy ustawy i stania się jego podmiotem. Umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych: kształtuje ona bowiem stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń w sytuacji spełnienia się ryzyka ubezpieczeniowego. Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punku widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych.

W ocenie Sądu zebrany w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie potwierdza prawidłowość ustaleń organu rentowego będących podstawą wydania zaskarżonej decyzji. Zawarcie umowy o pracę z 1 maja 2021 w charakterze prezesa zarządu pomiędzy płatnikiem a ubezpieczoną było pozorną czynnością prawną, jedynie w celu umożliwienia ubezpieczonej korzystania wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego, związanych z chorobą. Poza sporem jednocześnie pozostawała kwestia wysokich kwalifikacji zawodowych ubezpieczonej oraz tego, że mogła spodziewać z tego tytułu wynagrodzeń za pracę co najmniej w zbliżonej wysokości. Nie kwestionowano samej zasady swobody kontraktacji, zgodnie z którą płatnik i ubezpieczona mogli zawrzeć dowolną umowę kształtującą swobodnie ich wzajemne relacje.

Sąd Okręgowy uznał, że ustalenia sprawy, wynikające ze zgromadzonych dowodów, nie wskazują aby ubezpieczona w związku z zawartym aneksem do umowy podjęła się wykonania jakiś dodatkowych czynności aniżeli dotychczasowe. Obowiązki prezesa zarządu wykonywała od początku istnienia spółki, za które była wynagradzana kwotą 10 000 złotych miesięcznie, ale z tytułu relacji korporacyjnej, a nie stosunku pracowniczego, co nie rodziło konsekwencji w postaci konieczności odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. Jednocześnie, z uwagi na brak daty pewnej, nie sposób stwierdzić, kiedy rzeczywiście podjęto uchwałę datowaną na 30 kwietnia 2021 oraz zawarto umowę o pracę datowaną na 1 maja 2021. Ubezpieczona informację o wyniku badania stanu węzłów chłonnych otrzymała najpóźniej 5 maja 2021 a od 10 czerwca 2021 na zwolnieniu lekarskim w związku z rozpoczęciem terapii antynowotworowej. Wprawdzie deklaracja dotycząca podstawy wymiaru składek za maj 2021 roku wpłynęła w terminie, tj. 15 czerwca 2021, jednak okoliczności towarzyszące zawarciu samej umowy doprowadziły Sąd pierwszej instancji do wniosku, że zgłoszenie do ZUS dotyczy czynności podjętej w innym terminie oraz, że uchwała i umowa mogły być antydatowane. Analiza dokumentacji lekarskiej dotyczącej ubezpieczonej świadczy o tym, że ubezpieczona, pomimo, że pomiędzy 18 czerwca i 4 listopada 2021 nie korzystała ze zwolnień lekarskich, mogła być przynajmniej okresowo niezdolna do pracy w deklarowanych okresach zatrudnienia (krótkie hospitalizacje spowodowane chemio i radioterapią) - innymi słowy nie świadczyła umówionej pracy. Co więcej, porównanie tej dokumentacji z dokumentacją pracowniczą – listami obecności prowadzi do wniosku, że ta druga dokumentacja była preparowana. Przykładowo, na liście obecności za lipiec 2021 odnotowano w dniu 1 lipca pracę w godzinach od 9 do 17 w sytuacji, kiedy ubezpieczona w godzinach od 7 do 15 była poddawana chemioterapii (k. 197 akt sprawy), w dniu 12 sierpnia 2021 odnotowano pracę w godzinach od 8 do 16 w sytuacji, kiedy ubezpieczona w godzinach od 7 do 14 była poddawana chemioterapii (k.199 akt sprawy) oraz w dniu 2 września 2021 odnotowano pracę w godzinach od 8 do 16 w sytuacji, kiedy ubezpieczona w godzinach od 12.25 do 18 była poddawana chemioterapii (k. 200 akt sprawy) – przy czym potwierdzenie obecności w tym dniu przekreślono i wpisano, że ubezpieczona przebywała na urlopie – co może świadczyć o tym, że listy obecności były sporządzane w innym celu aniżeli ewidencjonowaniu czasu pracy. Potwierdzanie na listach obecności nieprawdy, dało Sądowi Okręgowemu podstawę do przyjęcia, że także pozostałe dokumenty dotyczące zatrudnienia (uchwała z 30 kwietnia i umowa z 1 maja) były preparowane. Spółka płatnika miała możliwość ubezpieczenia społecznego B. R. (1) z wysoką podstawą wymiaru składek dużo wcześniej, wypłacała jej bowiem nieoskładkowane wynagrodzenie w kwocie 10.000 złotych miesięcznie (tu: Sąd nie podziela stanowiska ZUS o braku finansowych możliwości spółki do dokonywania takich wypłat), ale tego nie dokonała. Dopiero perspektywa długotrwałej niezdolności do pracy spowodowanej ciężką chorobą o niepewnych przewidywaniach, skłoniła płatnika i ubezpieczoną do zgłoszenia tej ostatniej do ubezpieczeń społecznych z bardzo wysoką podstawą wymiaru, co miało jej umożliwić uzyskiwanie w dłużej perspektywie bardzo wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z przewidywaną niezdolnością do pracy (kosztem pozostałych uczestników systemu).

Apelację od wyroku wniosła ubezpieczona. Zaskarżając orzeczenie, zarzuciła naruszenie: - art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c. oraz w art. 22 k.p. i art. 83 k.c., że obowiązująca w kształcie nadanym uchwałą wspólników od 1.05.2021 r. umowa o pracę była umową nieważną, w następstwie jej pozorności ukierunkowana na pozyskanie przez ubezpieczoną świadczeń na wypadek długotrwałej przerwy w pracy z powodu ujawnionej u Niej choroby, gdy tymczasem zebrany w sprawie materiał, o którym mowa w art. 233 §1 k.p.c., nie pozwalał na przyjęcie, że obowiązująca od 1.05.2021 r. ubezpieczoną i płatnika umowa o pracę była nieważna, gdyż istniejące dowody, w tym i dokumenty, korzystając z domniemania ich prawdziwości i wiarygodności, nie pozwalały na wyciąganie z nich wniosków ponad osnowę ich treści, przy czym, naruszenie przez Sąd wskazanego przepisu art. 233 §1 k.p.c. miało wpływ na treść skarżonego wyroku, gdyż doprowadziło do jego zaistnienia w zwalczanej treści, bez przełamania domniemań chroniących moc dowodową tych dokumentów, jak i stanów płynących z treści art. 6 k.c. i art. 5 § 1 k.p.k.

- §2 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w odniesieniu do zasądzonej kwoty 3 600 zł Sąd I instancji niewłaściwie zastosował przepis, gdyż, nawet w przypadku uznania zasadności rozstrzygnięcia Sądu I instancji objętego punktem I, Sąd powinien orzec w oparciu o §9 ust. 2 ² wskazanego aktu prawnego, który powinien mieć zastosowanie, co nakazuje zmienić zaskarżone orzeczenie w tym punkcie, w razie ewentualnego oddalenia apelacji, przez zasądzenie kwoty 180 zł, a nie orzeczonej kwoty 3.600 zł.

Apelująca wniosła o uchylenie punktu I i orzeczenie zgodnie z żądaniem ubezpieczonej przez ustalenie podstawy do ubezpieczeń zgodnie z treścią deklaracji złożonej 15.06.2021 r. oraz uchylenie punktu II i zasądzenie na rzecz ubezpieczonej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego przy uwzględnieniu sześciokrotnej stawki minimalnej; nadto zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczona podniosła również, że Sąd pierwszej instancji uznał, że umowa z dnia 1.05.2021 r. została zawarta dla pozoru, a tę okoliczność Sąd, wbrew dowodom w postaci zeznań ubezpieczonej i reprezentanta płatnika, uchwale zgromadzenia wspólników z 30.04.2021 r., przyjął na kanwie: listy obecności, że lista ta z dnia 1.07.2021 r., 12.08.2021 r., 2.09.2021 r. została spreparowana w obliczu zapisów świadczących o tym, że w tych dniach ubezpieczona była poddana chemioterapii. Ponadto wskazała, że obowiązuje domniemanie dobrej wiary, co wynika z treści art. 6 k.c. oraz domniemanie niewinności, co wynika z treści art. 5 §1 k.p.k. Nie ma dowodu, a tym bardziej dowodów, które by podważały powyższe domniemania, a ich brak nakazuje uznać, że są prawdziwe tak pod względem formalnym, jak i materialnym. To prowadzić musi do zaakceptowania przez Sąd, że ubezpieczona mogła, na podstawie prawa i w granicach prawa, za zgodą spółki, zawrzeć tak umowę o pracę, jak i zawrzeć umowę zmieniającą już zawartą umowę

Sąd Apelacyjny, rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, a następnie dokonał trafnej subsumpcji i zastosował adekwatne przepisy prawa. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia oraz ocenę prawną Sądu Okręgowego. W szczególności sąd drugiej instancji miał na względzie, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych odpowiednie zastosowanie mają przepisy procedury cywilnej części ogólnej, zatem w myśl art. 3 k.p.c. strony i uczestnicy postępowania obowiązani są m.in. dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Ubezpieczona posiada status strony powodowej, a jej odwołanie pełni w procesie rolę pozwu. To na stronie powodowej, czyli ubezpieczonej jako odwołującej się od decyzji, spoczywał obowiązek wykazania prawdziwości swoich twierdzeń i dostarczania dowodów, czego ubezpieczona przekonująco nie uczyniła.

Wbrew zarzutom apelacji ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd pierwszej instancji odpowiadała wymogom stawianym przez przepis art. 233 § 1 k.p.c., ponieważ nie nosiła cech dowolności. Sąd pierwszej instancji szczegółowo odniósł się do twierdzeń składanych przez strony oraz do całokształtu okoliczności towarzyszących ustaleniom sprawy. W tym kontekście Sąd Apelacyjny wskazuje, że art. 233 §1 k.p.c. wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów. W myśl tej zasady, Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z materiału dowodowego wniosków logicznie poprawnych oraz znajdujących stosowne oparcie we wszystkich okolicznościach analizowanej sprawy. Jeżeli z określonego materiału dowodowego Sąd pierwszej instancji wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to nie ma proceduralnych podstaw by zakwestionować tę ocenę, chociażby w równym stopniu z tego samego materiału dowodowego można wysnuć wnioski odmienne. Nie ma wątpliwości, że Sąd Okręgowy w przedmiotowej sprawie sformułował logiczne wnioski.

Sąd drugiej instancji jednocześnie przypomina, że przy ocenie materiału dowodowego, nie jest związany oceną stanu faktycznego i podstawą prawną, jest związany przedmiotom rozstrzygnięcia i w tym kontekście ocenia okoliczności sprawy, co sprowadza się do oceny prawidłowości decyzji organu. W sprawie, organ uznał, że umowa o pracę ubezpieczonej i płatnika na stanowisku pracownika ds. marketingu, reklamy i obsługi social media była prawidłowa i tę umowę aprobował jako podstawę ubezpieczenia społecznego, natomiast zakwestionował umowę o pracę na stanowisku prezesa spółki od 1.05.2021 r. za wynagrodzeniem 18 000 zł.

Wymaga zatem przypomnienia, że na gruncie podlegania ubezpieczeniom społecznym w związku z nawiązaniem stosunku pracy, ocenę ważności treści umów o pracę powszechnie przyjmuje się według reguł prawa cywilnego na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna.

Zgodnie z art. 22 k.p. umowa o pracę reguluje pracę najemną. Stanowi dwustronną czynność prawną pracodawcy i pracownika, w ramach której pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem, a pracownik do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz i na ryzyko pracodawcy i pod jego kierownictwem. Umowa o pracę, nadto winna określać rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wynagrodzenie oraz wymiar czasu pracy. Status umowy o pracę ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia uprawnień pracownika najemnego. Uprawnienia pracownicze, takie jak szczególna ochrona wynagrodzenia, płatny urlop, świadczenia ubezpieczeniowe w przypadku niezdolności do pracy i inne, przysługują bowiem z mocy prawa tylko osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę i nie znajdują zastosowania do osób wykonujących pracę na podstawie innych umów. Poza tym, umowa o pracę wywołuje nie tylko bezpośrednie skutki, dotyczące wprost relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pochodne, w sferze ubezpieczeń społecznych. Stosunek pracy wprost kształtuje stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Sąd, zatem nie ma wątpliwości, że ocena postanowień zawartych w umowie o prace, może być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych. Jak najbardziej dopuszczalne jest więc ustalenie, czy pomiędzy stronami umowy o pracę nastąpiło faktyczne nawiązanie stosunku pracy, rezultatem czego będzie skutek wynikający z systemu prawa ubezpieczeń społecznych, polegający na włączeniu do pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Stąd zasadniczą kwestią jest to, czy umowa o pracę była legalna oraz czy była faktycznie wykonywana zgodnie z umówionym zakresem czynności pracowniczych. O tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, ale rzeczywiste realizowanie umowy na warunkach wynikających z art. 22 §1 k.p.

Sąd Apelacyjny zaznacza, wbrew przekonaniu skarżącej, że stanowisko judykatury co do niepodlegania jedynego lub „niemal jedynego” wspólnika spółki z o.o. ubezpieczeniu społecznemu jest utrwalone i zasadniczo jednolite; por. wyrok Sądu Najwyższego z 3.08.2011 I UK 8/11, wyrok Sądu Najwyższego z 11.09.2013 II UK 36/13, wyrok Sądu Najwyższego z 7.04.2010 II UK 177/09;(...) Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25.06.2020 III UK 461/19, wydanym na przedsądzie, stwierdził że zagadnienie prawne jedynego lub niemal jedynego wspólnika spółki, zostało już rozstrzygnięte w orzecznictwie i Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuje, że taki wspólnik co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status pracownika, jako wykonawcy pracy, zostaje wchłonięty przez status pracodawcy, jako właściciela kapitału.

Z drugiej strony, Sąd Najwyższy przyjmuje, że dozwolone jest zatrudnienie wspólników dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w tym także na stanowiskach zarządczych, gdy z ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności rzeczywiście realizowanego stosunku prawnego, na podstawie którego wspólnik wykonywał czynności na rzecz spółki wynikało, że był on poddany zarówno ekonomicznej zależności od swojego pracodawcy, jak i formalnemu nadzorowi sprawowanemu przez zgromadzenie wspólników, na którym podjęcie uchwał wymagało uzyskania takiej kwalifikowanej większości głosów, że posiadane przez wspólnika-zarządcę udziały własnościowe jako wspólnika większościowego nie dawały mu statusu wspólnika dominującego, który mógłby samodzielnie decydować w sprawach istotnych dla spółki (wyrok SN z 16 grudnia 2008 r., I UK 162/08, M.P.Pr. 2009 nr 5, s. 268-271).

Nie można przy tym nie zgodzić się z pełnomocnikiem ubezpieczonej, że zgodnie z art. 8 ustawy z 6 marca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 646 ze zm.) Prawo przedsiębiorców, przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania, z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Istotnie, w polskim systemie prawnym nie ma przepisu, który zakazywałby przejścia zatrudnienia z jednej formy na inną formę, zresztą trudno sobie wyobrazić treść takiego przepisu prawa. Niemniej wymaga zauważenia, że zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę, mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Rzecz w tym, że ubezpieczona powołuje się na zapisy ustawy Prawo przedsiębiorców, zaś art. 3 ustawy wprost stanowi, że działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. W myśl legalnej definicji, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna wykonująca działalność gospodarczą (wg art. 4 ust. 1 ustawy). Jakkolwiek nie ma zakazu zawierania umowy o pracę między wspólnikiem/udziałowcem spółki, w tym spółki prawa handlowego, to z istoty umowy o pracę, przewidującej zatrudnienie pracownika najemnego, którego obowiązkiem jest praca na rzecz i na ryzyko spółki, wynika że zawarcie umowy o pracę przez przedsiębiorcę z samym sobą na prowadzenie spraw spółki, przeczy naturze stosunku pracy oraz jest sprzeczne z art. 3 i art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców. Z ustawy Prawo przedsiębiorców wprost wynika, że przedsiębiorca zawsze wykonuje działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 Prawa przedsiębiorców i dlatego prawnie niedopuszczalne jest wykonywania działalności gospodarczej na podstawie umowy o pracę. Zawarcie umowy o pracę ze spółką prawa handlowego, w której jest się większościowym udziałowcem, na stanowisku prezesa zarządu jest naruszeniem przepisów prawa. Jest to zatrudnienie samego siebie w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i jako takie jest niezgodne z prawem, nieważne a umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

Z ustaleń sprawy wynika, że ubezpieczona nie była szeregowym pracownikiem wykonującym na rzecz płatnika pracę najemną. Płatnikiem składek jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, którą założyli: ubezpieczona B. R. (1) oraz M. S. (2). Osoby te są jednocześnie jedynymi członkami zarządu spółki, ubezpieczona pełni funkcję prezesa, natomiast M. S. (2) jest członkiem zarządu. B. R. (1) obejmuje 51 udziałów, zaś M. S. (2) 49 udziałów. W stanie faktycznym sprawy nie ma wątpliwości, że ubezpieczona pełniła funkcję prezesa spółki i rzeczywiście, przez wzgląd na chorobę, w miarę możliwości te obowiązki realizowała. Każdy z właścicieli pełni funkcję w zarządzie i właściciele wspólnie uzgodnili obowiązki związane z prowadzeniem spraw spółki. Praca ubezpieczonej polegała na zarządzaniu, ale również na pracy sprzedażowej, pozyskiwaniu klientów, przeprowadzaniu rozmów z klientami, sporządzaniu umów, zakupywaniu niezbędnych materiałów, zaś M. S. (1) odpowiadał za czynności techniczne wykonywane w spółce.

Wymaga podkreślenia, że ubezpieczona została zatrudniona jako pracownik w reżimie kodeksu pracy na stanowisku prezesa spółki, a jednocześnie miała status udziałowca dominującego. Jako prezes i większościowy udziałowiec podejmowała decyzje strategiczne dla rozwoju spółki, kierowała spółką, czyli we własnym imieniu prowadziła zorganizowaną i ciągłą działalność gospodarczą, nastawioną na zarobek, na rzecz swoją i swojego wspólnika. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, te okoliczności przesądzały o niedopuszczalności zawarcia umowy o pracę. Dominująca udziałowiec spółki prawa handlowego, jaką jest ubezpieczona, nie może na podstawie umowy o pracę prowadzić spraw spółki jako jej prezes, decydować o kierunku rozwoju spółki i wypracowywać na swoją rzecz zysków z prowadzonej przez siebie działalności, ponieważ nie ma cech pracownika najemnego, co narusza art. 22 k.p. oraz art. 3 i art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców.

Wbrew wywodom apelującej, nie ma żadnych podstaw faktycznych do stwierdzenia, że ubezpieczona pozostawała ze spółką jako pracodawcą w stosunku podporządkowania i odpowiadała przed zgromadzeniem wspólników. Wprawdzie ubezpieczona zeznała, że jej przełożonym był M. S. (1), który zlecał jej przeprowadzanie rozmów z klientami, sporządzanie umów, co traktowała jako polecenia służbowe, jak również zeznała, że przekazywała mu informacje co do niezbędnych do wykonania prac. Sąd ocenił te wywody jako niewiarygodne, ponieważ, po pierwsze, ubezpieczona była hierarchicznie wyżej w strukturze spółki niż jej rzekomy przełożony, a po drugie, członkowie zarządu muszą ze sobą współpracować i to co opisała ubezpieczona wpisywało się w okoliczność współpracy przy zarządzaniu spółką.

W kontekście materialnoprawnych przesłanek z art. 22 k.p., w sprawie kluczowe były dwa aspekty: brak podporządkowania pracowniczego i brak wykonywania pracy na rzecz i ryzyko pracodawcy. B. R. (1) w okresie obowiązywania spornej umowy o prace, od 1.05.2021 r. była bowiem dominującym udziałowcem w spółce oraz została zatrudniona przez własną spółkę jako pracownik najemny na stanowisku prezesa. Skoro zatem umowa o pracę między ubezpieczoną a spółką naruszała prawo i nie realizowała społeczno-gospodarczego przeznaczenia tej umowy, to była nieważna w myśl art. 58 k.c. w zw. z art. 300 k.pc. A tym samym nieuprawniony był tytuł ubezpieczenia społecznego pracowniczego i to niezależne od okoliczności, że spółka jest cały czas wypłacalna i nieprzerwanie odprowadza wysokie składki związane z zawarciem umowy o pracę od 1.05.2021 r. za wynagrodzeniem 18 000 zł miesięcznie.

W konsekwencji, Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że ubezpieczonej z płatnikiem nie łączyła umowa o cechach określonych w art. 22 k.p. Zatem, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację odwołującej.

Odnośnie zarzutu naruszenia §2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) Sąd Okręgowy prawidłowo obliczył wysokość kosztów zastępstwa procesowego przyjmując, że wartość przedmiotu sporu w kwocie rzędu 35 000 zł stanowiła różnica pomiędzy składkami należnymi od zadeklarowanych podstaw wymiaru (106 292 zł) i wynikającymi z decyzji (16 520 zł). W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o należności z tytułu składek i wysokość zadłużenia stawkę wynagrodzenia radcy prawnego ustala się na podstawie §2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych; por: uchwała Sadu Najwyższego z 20 lipca 2016 III UZP 2/16; uchwała Sądu Najwyższego z 3 października 2019 III UZP 9/19).

O kosztach zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, na podstawie art. art. 98 §1 i §3 k.p.c. w zw. z §2 pkt 5 i §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) według stawek minimalnych. O odsetkach Sąd orzekł zgodnie z art. 98 §1 ¹ k.p.c.

SSA Jolanta Hawryszko