Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

Przewodnicząca	Sędzia SA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 kwietnia 2025 r. w S.

sprawy ubezpieczonego M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o rekompensatę

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 27 marca 2024 r., sygn. akt VI U 657/23

oddala apelację.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 230/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 8 marca 2023 r. odmówił ubezpieczonemu M. K. prawa do rekompensaty z uwagi na nieudowodnienie przez niego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Odwołanie od decyzji wniósł ubezpieczony, domagając się zmiany zaskarżonej decyzji i przyznania prawa do rekompensaty za okres pracy w szczególnych warunkach albo uchylenie jej i przekazanie do ponownego rozpoznania przez organ rentowy.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27 marca 2024 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony M. K. urodził się w dniu (...). Decyzją z dnia 3 sierpnia 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 1 lipca 2021 r. tj. od miesiąca złożenia wniosku. W dniu 1 lutego 2023 roku ubezpieczony złożył w organie rentowym wniosek o przeliczenie świadczenia z uwzględnieniem rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach.

Ustalając prawo ubezpieczonego do wnioskowanego świadczenia organ rentowy uznał za udowodniony staż pracy w warunkach szczególnych w łącznym wymiarze 10 lat, 5 miesięcy i 2 dni z tytułu zatrudnienia:



w Zarządzie (...) S.A od 04.09.1969r. do 15.06.1970 r., od 16.07.1970r. do 30 .09.1970r. na stanowisku młodszego marynarza,



w (...) od 15.01.1977r. do 30.09.1983r., od 01.10.1985r. do 05.01.1986r., od 01.05.1987r. do 10.07.1987r., od 01.04.1988r. do 31.05.1988r., od 06.10.1988r. do 30.11.1988r., od 20.01.1990r. do 31.07.1990r., od 28.02.1992r. do 15.05.1992r., od 24.01.1994r. do 31.07.1994r., od 19.06.2001r. do 30.06.2001r., od 01.04.2003r. do 12.05.2003r., od 14.02.2004r. do 19.08.2004r. jako pracownik wpisany na listę członków załogi na statku morskim w żegludze międzynarodowej, na stanowiskach: młodszy motorzysta; Asystent maszynowy; IV of. mechanik; III of. mechanik; II of. mechanik; st mechanik.

Ubezpieczony był zatrudniony w (...).P. w S. w okresie od 15 stycznia 1977 roku do 16 lipca 2021 roku w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach: młodszy motorzysta; asystent maszynowy; IV of. mechanik; III of. mechanik; II of. mechanik; st Mechanik - na statku V-ce Przewodniczący, Przewodniczący Związku Zawodowego (...); Przewodniczący Federacji Związków Zawodowych (...).

W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego w okresach: od 01.01.1985r. do 30.09.1985r., od 23.10.1992r. do 14.06.1993r., od 01.12.1996r. do 30.06.1997r., od 12.07.1995 r. do 29.02.1996r., od 17.02.1998r. do 20.09.1998r., od 01.04.1999r. do 14.11.1999r., od 01.02.2000r. do 31.05.2000r., od 22.12.2000r. do 18.06.2001r., od 13.05.2003r. do 13.02.2004r., od 20.08.2004r. do 17.10.2004r., od 6.12.2004 do 16.07.2021r.

Ubezpieczony podlegał:

1.  obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu w okresach:



od 20.08.2004r. do 01.10.2004r.



od 31.12.1998r do 17.07.2021r.

2.  dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu w okresach:



od 01.04.1999r. do 10.11.1999r.



od 04.02.2000r. do 01.06.2000r.,



od 01.02.2001r. do 15.06.2001r.,



od 01.06.2003r. do 01.01.2004r.,



od 01.01.2005r. do 01.01.2013r.,



od 01.01.2013r. do 01.05.2017r.

(...) jest agencją rekrutującą pracowników dla zagranicznych armatorów. (...) występował jako pośrednik kierujący pracowników do pracy w spółkach (...) Nowa Zelandia i C. Cypr. (...) interesuje się pracą pracowników, ma zarząd techniczny nad statkami, który polega na zarządzaniu całym majątkiem statku. W okresie urlopu bezpłatnego pracowników, nie były odprowadzane składki na ich ubezpieczenie społeczne w Polsce. Nie było w takiej sytuacji obowiązku ubezpieczenia, ale większość marynarzy – w tym ubezpieczony - opłacała dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne. W kontrakcie z obcym armatorem nie były regulowane kwestie ubezpieczenia. W momencie rozpoczęcia pracy przez ubezpieczonego na statkach obcych bander w czasie urlopu bezpłatnego nie było żadnych statków pod polską banderą. W okresie urlopów bezpłatnych ubezpieczony był wysłany przez (...) do pracy u obcego armatora. Statki, na których ubezpieczony pływał dla zagranicznego armatora należały do C., (...) nie miała wówczas swoich statków. Po 19 sierpnia 2004 roku - w związku z tym, że była to praca u obcego armatora w czasie urlopu bezpłatnego - pracodawca (...) nie wystawił ubezpieczonemu świadectwa pracy za okres pracy w warunkach szczególnych do 2017 roku. Ubezpieczony za pośrednictwem (...).P w S. zatrudniony był na statkach morskich w żegludze międzynarodowej u zagranicznych armatorów.

Ubezpieczony zawarł w dniach:



28 listopada 2016 roku umowę z (...).P w S. zwaną dalej P., na podstawie której P. skierował go do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego, tj. spółki (...) z siedzibą w A., na statek G., pływający pod banderą (...), na stanowisku st. Mechanik na okres 4 miesięcy.



15 listopada 2017 roku umowę z (...).P w S. zwaną dalej P., na podstawie której P. skierował go do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego, tj. spółki (...) z siedzibą w A., na statek P., pływający pod banderą (...), na stanowisku st. Mechanik, na okres 4 miesięcy.



26 sierpnia 2019 roku umowę z (...).P w S. zwaną dalej P., na podstawie której P. skierował go do pracy za granica u pracodawcy zagranicznego, tj. spółki (...) z siedzibą w A., na statek (...), pływający pod banderą (...), na stanowisku st. Mechanik, na okres 4 miesięcy.

Ubezpieczony okresie zatrudnienia w (...) w S. był zaokrętowany na statkach u pracodawcy zagranicznego za pośrednictwem (...):

1.  (...) LTD. z siedzibą w L., Cypr w następujących terminach:

- od 23.10.1992r. do 05.06.1993r., na statku m/s W.

- od 12.07.1995r. do 17.02.1996r., na statku m/s O.

- od17.02.1998r. do 15.09.1998r., na statku m/s O.

- od 22.12.2000r. do 11.06.2001r., na statku m/s P.

- od 13.05.2003r. do 09.12.2003r., na statku m/s Gen. D.

- od 17 12.2004-11.07.2005r., na statku m/s D.

- od 09.10.2005r. do14.04.2006r., na statku m/s U. Ś.

- od 14.08.2006r. do 26.12.2006r., na statku m/s Z. S.,

- od 27.12.2006r. do 21.03.2007r., na statku m/s Z. S.

- od 23.07.2007r. do 30.11.2007r., na statku m/s Z. S.

- od 05.02.2008r. do 03.06.2008r., na statku m/s D.

- od 11.09.2008r. do 23.03.2009r., na statku m/s D.

- od 24.07.2009r. do 11.12.2009 r., na statku m/sD.

- od 26.02.2010r. do 12.07.2010r., na statku m/s G.

- od 06.10.2010r. do 26.02.2011r., na statku m/s Z. S.

- od 17.06.2011r. do 30.10.2011r., na statku m/s P.

- 31.01.2012r. do 09.03.2012r., na statku m/s (...)

- od 19.03.2012r. do 26.07.2012r., na statku m/s D.

- od 08.11.2012r. do 23.06.2013r., na statku m/s W.

- od 17.10.2013r. do 21.02.2014r., na statku m/s D.

- od 14.05.2014r. do 20.09.2014r., na statku m/s (...)

- od 05.01.2015r., do 22.05.2015r., na statku m/s J.

- od 25.12.2017r., do 19.04.2018r., na statku m/s P.

- od 30.08.2018r. do 20.02.2019r., na statku m/s P.

- od 26.08.2019r. do 01.07.2020r., na statku m/s P.

- od 19.12.2020r. do 31.05.2021r., na statku m/s S.

2.  (...) (NZ) (...) z siedzibą w A., New Zealand w następujących terminach:

- od 02.09.2015r. do 11.12.2015r., na statku m/s G.,

- od 03.04.2016r. do 16.08.2016r., na statku m/s G.,

- od 28.11.2016r. do 26.04.2017r., na statku m/s G.,

- od 15.11.2017r. do 24.12.2017r., na statku m/s P..

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania, wskazując w pierwszej kolejności, iż regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiega się ubezpieczona została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r., poz. 164). Zgodnie z art. 2 pkt 5 tej ustawy rekompensata rozumiana jest jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Celem rekompensaty jest złagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Nie polega ona jednak na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, ale na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Zgodnie z art. 21. ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie zaś do ust. 2 cytowanego wyżej art. 21 prawo do rekompensaty nie przysługuje osobom, które nabyły prawo do emerytury przyznawanej na zasadach wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd Okręgowy zauważył, iż zgodnie z art. 23 ustawy emerytalnej rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, stosownie do treści art. 173 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczonej według formuły zdefiniowanego świadczenia (zob. Marcin Zieleniecki, Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych). Jedynie więc nabycie prawa do wcześniejszej emerytury stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty.

Sąd pierwszej instancji zauważył, że bezspornie ubezpieczony nabył prawo do tzw. powszechnej emerytury i nie nabył prawa do emerytury tzw. wcześniejszej. W niniejszej sprawie spór sprowadzał się natomiast do ustalenia, czy ubezpieczony posiada 15 lat stażu pracy w szczególnych warunkach, licząc do dnia 1 stycznia 2009 roku.

Odnosząc się do kwestii stażu wnioskodawcy w warunkach szczególnych Sąd Okręgowy wskazał, że przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach stosuje się analogiczne zasady, jak dla wcześniejszej emerytury określone w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 504 ze zm.), który to przepis w ust. 2 stanowi, że dla celów ustalenia uprawnień do wcześniejszej emerytury za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Z kolei w myśl art. 32 ust. 4 ustawy, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

W myśl § 2 ust. 1 tego rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W myśl § 3 powołanego rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej "wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

Zgodnie z § 4 ww. rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy jednocześnie przypomniał, że ubezpieczony domagał się w niniejszym postępowaniu uznania jako stażu pracy w szczególnych warunkach, zatrudnienia u obcych armatorów za pośrednictwem (...) w S. za które opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenie społeczne. W realiach sprawy organ rentowy twierdził, że jest to niemożliwe z uwagi na to, że obywatele polscy, wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, a więc m.in. marynarze pracujący na statkach obcych bander, nie podlegają przepisom ustawy o emeryturach pomostowych. Zatem okresy pracy na statkach obcych bander nie mogą być zaliczone do stażu pracy w szczególnych warunkach uprawniającego do emerytury pomostowej, a tym samym do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony wskazywał natomiast, iż tylko oficjalnie statki na których pracował, były statkami obcych armatorów, ponieważ formalnie należały do (...) i tylko ze względów podatkowych pływały pod flagami innych spółek. Wskazywał, że pracował tak samo jak na statkach pod polską banderą, wynagrodzenie wypłacał mu P. z siedzibą w Luksemburgu, którego właścicielem jest (...) oraz, że w tym czasie opłacał dobrowolnie składki na ubezpieczenia społeczne, a (...) zwracał mu te koszty ubezpieczenia po okazaniu dowodu zapłaty składek

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę uznał, iż brak jest możliwości zaliczenia ubezpieczonemu okresów wykonywania przez niego pracy na statkach obcych bander do stażu pracy w warunkach szczególnych za okres po 1 stycznia 2009 r. Do tej daty znaczenie pojęcia pracownik rozumieć należy zgodnie z treścią art. 22 k.p. w tym także z uwzględnieniem jego § 11 i § 12, z których wynika, że decydujące znaczenie dla uznania istnienia stosunku pracy ma wykonywanie za wynagrodzeniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę – bez względu na nazwę umowy oraz, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu powyższych warunków wykonywania pracy. Stąd w przypadku ubezpieczonego możliwe byłoby, oprócz okresów już zaliczonych jemu do pracy w warunkach szczególnych do 19 sierpnia 2004 roku, zaliczenie również okresów jego pracy w charakterze członka załogi na statku morskim w żegludze międzynarodowej do pracy w warunkach szczególnych po tej dacie, ale wyłącznie do 31.12.2008 r. tj. za okresy od 17.12.2004 r. do 11.07.2005r., od 09.10.2005 r. do 14.04.2006 r., od 14.08.2006 r. do 26.12.2006r., od 27.12.2006 r. do 21.03.2007 r., od 23.07.2007 r. do 30.11.2007r., od 05.02.2008 r. do 03.06.2008 r., od 11.09.2008 r. do 31.12.2008 r. za które były opłacane przez niego składki na dobrowolne ubezpieczenie społeczne. W tym przypadku zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego nie wyklucza pracowniczego zatrudnienia u zagranicznego armatora.

Natomiast w przypadku okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. ustawodawca poprzez odesłanie do art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych wskazuje, że pracownikiem jest osoba fizyczna, która jest pracownikiem na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, która podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pracy w warunkach szczególnych, a więc odrębnemu (szczególnemu) ubezpieczeniu określonemu w ustawie o emeryturach pomostowych. Zatem nie ma przymiotu pracownika w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych osoba wykonująca po 31 grudniu 2008 r. pracę poza obszarem Rzeczypospolitej Polskiej i niepodlegająca szczególnemu systemowi ubezpieczenia w Funduszu Emerytur Pomostowych. Tymczasem, jak zauważył Sąd Okręgowy, w zakresie tego pojęcia nie mieszczą się natomiast osoby takie jak ubezpieczony - będące obywatelami polskimi, które wykonują lub wykonywały pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, korzystając z tego tytułu jedynie z prawa do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi.

W przepisie art. 2 pkt 3 ustawy pomostowej brak jest, bowiem odesłania do art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który przewiduje możliwość dobrowolnego podlegania ubezpieczeniem społecznym (jednak tylko wobec osób, które nie spełniają warunków do objęcia ich obowiązkiem ubezpieczenia społecznego). Oznacza to, że obywatele polscy, wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, więc między innymi marynarze pracujący na statkach obcych bander, nie podlegają przepisom ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż nie są uznawani za pracowników w rozumieniu tejże ustawy.

Powyższą regulację ustawową należy postrzegać jako część długoletniej reformy systemu ubezpieczeń społecznych, obejmującej między innymi ograniczenie uprawnień do wcześniejszej emerytury i ujednolicenie wieku emerytalnego wszystkich kategorii zatrudnionych. W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę ustawodawca odniósł jedynie do sytuacji zapoczątkowanych przed dniem wprowadzenia reformy systemu emerytalnego. Dlatego ustawodawca przewidział możliwość uzyskania emerytury pomostowej i rekompensaty, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wyłącznie dla zamkniętego katalogu pracowników, którzy wykonywali prace uprawniające do emerytur w obniżonym wieku emerytalnym w poprzednim stanie prawnym. W tym zakresie wybór sposobu redakcji definicji legalnych pozostawał w gestii ustawodawcy, który w zakresie kształtowania ustawowych unormowań prawa do zabezpieczenia społecznego - w tym prawa do emerytury ma znaczną swobodę. Jeśli więc uznał za stosowne ograniczenie kręgu osób uprawnionych do korzystania z nadzwyczajnego uprawnienia - jakim jest emerytura pomostowa - wyłącznie do osób, które pracowały na terenie Polski, należało uznać to za dopuszczalne.

Zdaniem Sądu Okręgowego przyjęcie, że za pracownika wykonującego prace w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych należały również uznać pracownika wykonującego takie prace u pracodawcy zagranicznego, doprowadziłoby do nadinterpretacji (wykładni rozszerzającej) omawianego przepisu art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, polegającej na uzupełnieniu brzmienia przepisu o treść, która w rzeczywistości nie została w nim zawarta. W orzecznictwie Sądu Najwyższego natomiast wielokrotnie podkreślano, że przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej. Według Sądu pierwszej instancji nie powinno się, więc stosować do nich wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych, a zatem nie można ich poddawać ani wykładni rozszerzającej ani zwężającej, modyfikującej wyczerpująco i kazuistycznie określone przez ustawodawcę uprawnienia do świadczeń (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/2004, OSNP 2006/13-14/218; z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/2006, OSNP 2007/23-24/359).

Podsumowując powyższe Sąd Okręgowy uznał, że definicja pracownika wprowadzona przepisami ustawy o emeryturach pomostowych, obejmuje swym zakresem jedynie pracowników podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, a więc tych którzy wykonują prace na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. W zakres tego pojęcia nie wchodzą natomiast osoby będące obywatelami polskimi, które wykonują pracę za granicą w podmiotach zagranicznych i podlegają jedynie prawu do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi. Zdaniem Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę oznacza to, iż obywatele polscy, wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych, a więc m.in. marynarze pracujący na statkach obcych bander, nie podlegają przepisom ustawy o emeryturach pomostowych. Pracodawcy nie płacą za nich składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, a okresy wykonywania pracy na statkach obcych bander nie mogą być tym samym zaliczone do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury pomostowej.

W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy uznał, że okresy zatrudnienia wnioskodawcy u zagranicznych armatorów po 1 stycznia 2009 roku nie mogą być zaliczone do stażu pracy w szczególnych warunkach, wymaganego do nabycia prawa do rekompensaty, a ubezpieczony do 1 stycznia 2009 roku nie wykazał, że posiada 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał za prawidłową zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z przyczyn powyżej wskazanych i na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. odwołanie oddalił.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony, zaskarżając rozstrzygnięcie w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

a)  art. 231 k.p.c. polegający na dowolnej a nie na swobodnej ocenie dowodu przez przyjęcie, że , jedynie okresy pracy przed 1 stycznia 1999 r. (10 lat, 5 miesięcy i 2 dni) były udowodnione jako praca w warunkach szkodliwych - niezasadnie przyjmując, że w pozostałych okresach ubezpieczony nie był pracownikiem w rozumieniu przepisów ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (dalej ustawa pomocowa) z uwagi na świadczenie pracy na rzecz armatorów zagranicznych , mimo że M. K. pracował w (...) Przedsiębiorstwie Państwowym pod nazwą (...) z siedzibą w S. (dalej jako (...)) wykonując pracę jako marynarz na statkach będących własnością tej firmy mimo ich przeflagowania oraz przekazania swoim firmom zależnym spółce (...) z siedzibą w (...) LTD. z siedzibą w L., prawo ich użytkowania pod stałym nadzorem właścicielskim wykonywanym przez komórki organizacyjne (...) w tym w szczególności firmę (...) również należącą do (...).

b)  art. 233 § 1 k.p.c. przez:



błędną ocenę materiału dowodowego i nieprzyznanie wiarygodności i mocy dowodowej zeznaniom powoda, z których wynika, iż świadczył on pracę w szczególnych warunkach, co prowadziło do uznania, że odwołujący nie wykonywał pracy, o której mowa w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 8 lutego 1983 w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43);



niewszechstronną ocenę materiału dowodowego i pominięcie dowodów w postaci: zakresu czynności, obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności w powiązaniu z (...), wskutek odmowy przyznania ubezpieczonemu prawa do rekompensaty, w sytuacji gdy odwołujący się pracował w warunkach szczególnych przez okres co najmniej 15 lat będąc w rzeczywistości pracownikiem Grupy (...) będącej rzeczywistym właścicielem wszystkich podmiotów w których pracę w warunkach szczególnych wykonywał Pan M. K.,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj.:

a)  art. 2 pkt 3, art. 4 pkt 6 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych przez błędne zastosowanie wykonywanie pracy w szczególnych warunkach, uprawniające do emerytury pomostowej albowiem z opłaconą składką na ubezpieczenie społeczne w kraju, nie wyłącza wnioskodawcy z kręgu uprawnionych do tego świadczenia ponieważ przed tą datą tą datą pracodawcą mógł być też podmiot zagraniczny i zatrudnienie nie musiało być oparte na polskim prawie pracy;

b)  art. 5 k.c. z powiązaniem konstytucyjną zasadą zaufania do państwa i prawa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, a także bezpodstawną ingerencję w konstytucyjne chronioną w ramach art. 64 ust. 1 - 3 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP sferę praw majątkowych powoda przez jego niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego, co skutkowało nie udzielenie ochrony prawnej powodowi, pomimo że działanie organu rentowego nieuwzględniające wszystkich zależności podmiotów wchodzących w skład Grupy P.P. (...) w tym w szczególności spółkach (...) z siedzibą w (...) LTD. z siedzibą w L., skutkowało nieuznanie pracy w tych podmiotach, mimo zaliczenia czasu tam pracy do stażu pracy powoda w (...), do pracy tam wykonywanej w warunkach szkodliwych;

c)  czynienie z przysługującego im prawa własności przez niezamieszczenie w sentencji wyroku zastrzeżenia odpowiedzialności pozwanych do przedmiotu nieruchomości obciążonej hipoteką, co w konsekwencji może umożliwić skierowanie egzekucji do całości majątku pozwanych;

d)  art. 64 ust. 1 Konstytucji RP przez wadliwe zastosowania art. 2 pkt 3, art. 4 pkt 6 w związku z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych co skutkowało nie uznaniem czasu pracy wykonywanej w firmach zarejestrowanych przez (...) z tzw. rajach podatkowych za co pracownik nie powinien ponosić jakichkolwiek negatywnych tego skutków w tym przypadku prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szkodliwych na statkach żeglugi pełnomorskiej.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o uchylenie wyroku i przyznanie prawa do rekompensaty zgodnie z przepisami ustawy pomostowej.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy wydając zaskarżony wyrok, wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności sprawy, przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów w myśl art. 233 § 1 k.p.c., a następnie wydał trafny, odpowiadający prawu wyrok. Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz należycie umotywowaną ocenę prawną sporu, w pełni podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Nie podziela natomiast argumentów ubezpieczonego, podniesionych w treści złożonej w sprawie apelacji.

W tym miejscu podkreślenia wymaga, że warunkiem koniecznym do przyznania spornego świadczenia jest staż pracy wynoszący co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS przed dniem 1 stycznia 2009 r. Oznacza to tyle, że w przedmiotowej sprawie, decydujące znaczenie miała nie tylko kwalifikacja okresów pracy ubezpieczonego w kontekście zaliczenia do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, lecz również to, czy osiągnięty został drugi warunek – konieczność wykazania posiadania 15 lat stażu pracy w takich warunkach do dnia 31 grudnia 2008 r.

Na etapie postępowania apelacyjnego nadal kwestią sporną było rozważenie, czy ubezpieczony udowodnił 15-letni okres zatrudnienia w warunkach szczególnych, co na potrzeby prawa do rekompensaty dotyczy jedynie okresu przed dniem 1 stycznia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Sąd pierwszej instancji uznały 10 lat, 5 miesięcy i 2 dni pracy w szczególnych warunkach, na podstawie konkretnych okresów zatrudnienia w (...) oraz w Zarządzie (...), kiedy to pracę wykonywał na stanowiskach marynarskich i mechanicznych. W tym stanie rzeczy ubezpieczonemu brakowało około 4 lat i 7 miesięcy, by osiągnąć wymagane 15 lat przed 2009 rokiem. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, iż Sąd Okręgowy wskazał, że z okresów nieuwzględnionych przez organ rentowy, mogłyby zostać ubezpieczonemu zaliczone następujące okresy:



17.12.2004 – 11.07.2005



09.10.2005 – 14.04.2006



14.08.2006 – 26.12.2006



27.12.2006 – 21.03.2007



23.07.2007 – 30.11.2007



05.02.2008 – 03.06.2008



11.09.2008 – 31.12.2008.

Powyższe okresy wynoszą łącznie około 2 lat i 4 miesięcy dodatkowego stażu, w związku z tym nie sposób stwierdzić, by ubezpieczony spełnił przesłankę z art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, a mianowicie by wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych przed 2009 r. W ocenie Sądu odwoławczego takie ustalenie należało uznać za rozstrzygające dla odmowy przyznania prawa rekompensaty, stąd jako zbędną należało uznać dalej idącą analizę Sądu Okręgowego, odnoszącą się do okresów po 2008 roku.

Wyjaśniając powyższe stanowisko, wskazać należy, że w świetle przepisów regulujących kwestię możliwości domagania się przyznania prawa do rekompensaty, ujętych w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych znaczenie prawne miało zatrudnienie ubezpieczonego przed dniem 1 stycznia 2009 r. Przedmiotowy spór dotyczył bowiem przyznania prawa do rekompensaty, nie zaś emerytury pomostowej. W związku z powyższym, jedyną kwestią materialnoprawną, mającą wpływ na rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy było udzielenie odpowiedzi na pytanie: Czy ubezpieczony wykazał co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych do dnia 31 grudnia 2008 r.? Dla rekompensaty praca po 2008 roku nie miała znaczenia rozstrzygającego. Oczywiście okoliczność dalszego wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie mogła być odczytywana na niekorzyść, albowiem jej wykonywanie nie wyklucza rekompensaty, w przeciwieństwie do emerytury pomostowej. Jednakże nie mogła być uwzględniona do wymaganego przepisem prawa 15-letniego okresu, a co za tym idzie nie mogła zwiększyć tego okresu. Dla porządku warto odnotować, iż w drodze wyjątku możliwe jest ewentualne nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z innego tytułu, co wykluczałoby przyznanie prawa do rekompensaty, jednakże okoliczność taka nie miała oczywiście miejsca w zastanym stanie faktycznym.

Uwadze Sądu Apelacyjnego nie uszło, iż Sąd Okręgowy w obszernej części uzasadnienia badał to, czy ubezpieczony po 2008 roku był „pracownikiem” w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy pomostowej, jak również czy pracował na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegał ubezpieczeniu pomostowemu, a w rezultacie powyższego, czy mógłby nabyć emeryturę pomostową, której utrata jest przesłanką pozytywną do rekompensaty. Natomiast dla potrzeb samej rekompensaty powyższe okoliczności nie miały znaczenia, albowiem i tak ubezpieczony nie wykazał 15 lat pracy w szczególnych warunkach przed 2009 rokiem. W tym stanie rzeczy należało stwierdzić, że analizowanie charakteru zatrudnienia po 2008 roku było zbędne, skoro ubezpieczony nie wykazał wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych przed 2009 r., co przesądzało negatywnie o jego prawie do rekompensaty, natomiast praca po tej dacie nie może być zaliczana do tego okresu.

Brzmienie przepisu art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych jest jasne i nie wzbudza jakichkolwiek wątpliwości interpretacyjnych. Co więcej, brak możliwości zaliczania okresów zatrudnienia po 2008 roku do stażu niezbędnego do uzyskania prawa do rekompensaty, został potwierdzony w utrwalonej wykładni, zarówno Sądu Najwyższego, jak i sądów apelacyjnych, z której wynika, że warunkiem stażowym uzyskania prawa do rekompensaty jest posiadanie 15 letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze do dnia 1 stycznia 2009 r. (m.in.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 lipca 2024 r., III AUa 3/23, opublikowano: Biul.SAKa 2024/1-4/42-43, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 29 grudnia 2020 r., III AUa 1002/20, LEX nr 3108171).

W odniesieniu do zarzutów apelacyjnych, Sąd odwoławczy wskazuje, że – mając na uwadze powyższe stanowisko - Sąd Okręgowy nie musiał analizować czy ubezpieczony był pracownikiem w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy po 2009 r., czy wykonywał pracę na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, ani też kto odprowadzał w tym okresie składki. Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy wystarczająca była negatywna weryfikacja 15-letniego okresu pracy do 31.12.2008 r., natomiast dalsze rozważania — choć szczegółowe i oczywiście poprawne — dotyczyły materii irrelewantnej dla istoty sprawy.

Organ rentowy oraz Sąd Okręgowy, jak wskazano na wstępie, uznały 10 lat, 5 miesięcy i 2 dni pracy w warunkach szczególnych (do 31.12.2008 r.). W ocenie Sądu Apelacyjnego, potencjalnie możliwe do doliczenia okresy wskazane przez Sąd pierwszej instancji (wykonane przed 1.01.2009 r., za które opłacano składki dobrowolne) to.:



17.12.2004 – 11.07.2005 → ok. 6 m-cy 25 dni



09.10.2005 – 14.04.2006 → ok. 6 m-cy 5 dni



14.08.2006 – 26.12.2006 → ok. 4 m-ce 12 dni



27.12.2006 – 21.03.2007 → ok. 2 m-ce 24 dni



23.07.2007 – 30.11.2007 → ok. 4 m-ce 7 dni



05.02.2008 – 03.06.2008 → ok. 4 m-ce



11.09.2008 – 31.12.2008 → ok. 3 m-ce 20 dni

W takim wypadku pierwotnie ustalony staż mógłby ulec powiększeniu o łącznie około 2 lata i 10 miesięcy dodatkowego stażu. Zatem w przypadku zaliczenia ww. okresów, całkowity staż pracy w warunkach szczególnych przed 1.01.2009 r. wyniósłby około 13 lat i 3 miesiące. Powyższe oznacza, iż nawet w tym przypadku, ubezpieczonemu nadal brakowałoby okresu około 1 roku i 9 miesięcy, aby mógł on osiągnąć wymagane 15 lat, uprawiające do przyznania prawa od rekompensaty.

W powyższych okolicznościach, Sąd Apelacyjny nie widział potrzeby szczegółowego odnoszenia się do twierdzeń skarżącego, przedstawionych w apelacji, które odwoływały się do kwestii, które nie miały znaczenia z punktu materialnoprawnego w przedmiotowej sprawie. Ustalenie, iż nie wykazano wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych przed 2009 rokiem wyznaczało, bowiem kierunek rozstrzygnięcia, a mianowicie stanowiło przeszkodę do przyznania ubezpieczonemu postulowanego świadczenia, jakim jest prawo do rekompensaty. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia zarzutów apelacji. Sąd Okręgowy, jak wskazano na wstępie nie dopuścił się naruszenia norm proceduralnych, jak również wydał trafne, odpowiadający prawu rozstrzygnięcie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, ubezpieczony nie udowodnił, że spełnił przesłankę, o której mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Tym samym, na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalono.

SSA Jolanta Hawryszko