Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Barbara Białecka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 lutego 2025 r. w S.

sprawy E. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 kwietnia 2023 r., sygn. akt VI U 221/23

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od E. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami należnymi za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia o kosztach, do dnia zapłaty.

Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 246/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 września 2022 roku organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zobowiązał ubezpieczoną - E. T. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 sierpnia 2019 roku do 30 września 2022 roku w kwocie należności głównej 11.190,90 zł wraz z odsetkami za okres od 2 sierpnia 2019 roku do 13 września 2022 roku, tj. do dnia wydania decyzji, w kwocie 1.346,63 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiodła E. T. podnosząc w pierwszej kolejności, że ww. decyzja doręczona została jej w dniu 17 października 2022 roku, a w dniu 25 października 2022 roku wniosła pismo do organu w którym wskazała, że w trakcie ubiegania się o świadczenie emerytalne poinformowała pracownika ZUS o fakcie prowadzenia działalności gospodarczej i zamiarze dalszej kontynuacji tej działalności. W związku z tym wniosła o umorzenie w całości nienależnie pobranych świadczeń. Podniosła dalej, że jej pismo z 25 października 2022 roku organ miał obowiązek zakwalifikować jako odwołanie od decyzji z 13 września 2022 roku, bowiem kwestionuje w nim ustaloną w ww. decyzji okoliczność.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego odrzucenie jako wniesionego po upływie ustawowego terminu, a z ostrożności procesowej o oddalenie odwołania. W pierwszej kolejności pozwany wyjaśnił, iż decyzja z dnia 13 września 2022 roku w pouczeniu wyraźnie wskazuje o sposobie i terminie wniesienia odwołania do Sądu, jeżeli strona nie zgadza się z przepisami lub stanem faktycznym wydanej decyzji. Zdaniem pozwanego nie sposób zgodzić się z przedstawioną przez ubezpieczoną argumentacją, bowiem jej pismo z 21 października 2022 roku złożone w organie rentowym w dniu 25 października 2022 roku, które obecnie traktuje jako odwołanie, nie nosi znamion takowego. Zgodnie bowiem z treścią Art. 477 ¹⁰ . § 1. k.p.c., odwołanie powinno zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji lub orzeczenia, zwięzłe przytoczenie zarzutów oraz wniosków i ich uzasadnienie oraz podpis ubezpieczonego, a w piśmie z dnia 21 października 2022 roku wnioskodawczyni wnosi o umorzenie części głównej i odsetek wynikających z nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 sierpnia 2019 roku do 30 września 2022 roku, uzasadniając swoją prośbę oraz załączając stosowne oświadczenia oraz dokumenty w postaci PIT. Z treści powyższego pisma nie wynika, aby kwestionowała zasadność decyzji z 13 września 2022 roku.

Dalej pozwany wyjaśnił, że pismem z dnia 28 grudnia 2022 roku poinformował wnioskodawczynię o odmowie udzielenia ulgi w zaległości wynikających z decyzji z 13 września 2022 roku, od którego to pisma wnioskodawczyni złożyła odwołanie, w którym zarzuciła pozwanemu brak decyzji na jej wniosek z 21 października 2022 roku. Dlatego też organ wydał formalną decyzję z dnia 13 lutego 2023 roku o odmowie udzielenia ulgi w zaległości wynikających z decyzji z 13 września 2022 roku, w której treści poinformował wnioskodawczynię, iż jej odwołanie z dnia 24 stycznia 2023 roku potraktował jako uzupełnienie wniosku z dnia 25 października 2022 roku o wydanie decyzji i w związku z tym nie zostanie ono przekazane do Sądu. Pozwany organ przyznał, iż faktem jest, że w dniu 31 stycznia 2023 roku przedwcześnie wystosował do wnioskodawczyni pismo, w którym błędnie wskazał, iż odwołanie z dnia 24 stycznia 2023 roku należy potraktować jako odwołanie od decyzji ZUS z dnia 13 września 2022 roku oraz poinformował, iż potrącenia zostaną wstrzymane do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd. Konsekwencją takiego działania jest obecnie pismo wnioskodawczyni z dnia 7 lutego 2023 roku, w którym dopiero wnioskodawczyni wskazuje, iż jej intencją od samego początku było zaskarżenie decyzji ZUS z dnia 13 września 2022 roku, a nie umorzenie czy rozłożenie na raty zaległości wynikających z decyzji z 13 września 2022 roku. Zdaniem organu nie sposób się zgodzić z tak zaprezentowanym stanowiskiem przez wnioskodawczynię, bowiem treść składanych przez nią dokumentów temu przeczy.

Odnosząc się natomiast do zasadności wydania zaskarżonej decyzji z 13 września 2022 roku organ wskazał, że nienależnie pobrane świadczenia powstało w związku z osiąganiem przychodu przez wnioskodawczynię z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Złożyła ona w dniu 19 lutego 2019 roku w organie rentowym wniosek o emeryturę, w którym w punkcie 4 oświadczenia wnioskodawcy nie zakreśliła, czy po przyznaniu emerytury zamierza bądź też nie osiągać przychody, (k-3, pi. II akt). Ponadto jak to wynika z potwierdzenia ubezpieczenia osób opłacających składki na własne ubezpieczenie z dnia 11 czerwca 2019 roku tut. Oddziału ZUS Wydział Ubezpieczeń i Składek, wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej do dnia 12 marca 2019 roku. Wobec powyższego pozwany decyzją z dnia 18 czerwca 2019 roku przyznał wnioskodawczyni od 13 marca 2019 r. emeryturę. Z uwagi na fakt, iż emerytura z FUS łącznie z okresową emeryturą kapitałową okazała się świadczeniem niższym od najniższej emerytury, pozwany z urzędu podwyższył emeryturę z FUS o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą emerytury najniższej, a łączną kwotą emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej. Pozwany wyjaśnił, iż dopiero w 2022 roku w związku z wyrywkową kontrolą świadczeń ustalił, iż wnioskodawczyni od 13 marca 2019 r jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Ponadto na decyzji z dnia 18 czerwca 2019 roku jak również na każdej kolejnej jaką otrzymała wnioskodawczyni z ZUS, zawarte jest pouczenie w pkt VIII, iż w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Wnioskodawczyni o powyższym fakcie nie poinformowała ZUS, wobec czego ZUS wydał zaskarżoną decyzję z 13 września 2022 roku, o obowiązku zwrotu przez nią nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

W piśmie procesowym z dnia 20 marca 2023 roku odwołująca wskazała, że wniosek o emeryturę wniosła do ZUS w dniu 19 lutego 2019 roku w związku z osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego, przedkładając wszystkie dokumenty związane z prowadzoną działalnością (NIP, REGON, wyciąg z CEiDG i wskazując organowi ZUS adres korespondencyjny- ul. (...); (...)-(...) S. tj. adres siedziby prowadzonej działalności gospodarczej, aktualny do dziś). Organ rentowy przed wydaniem decyzji w dniu 18 czerwca 2019 roku prowadził postępowanie administracyjne, w którym weryfikował dokumenty i ustalał wszystkie okoliczności oraz fakty związane z podjęciem przyszłej decyzji. Postępowanie to trwało od 19 lutego do 18 czerwca 2019 roku, tj. cztery miesiące i w tym okresie organ rentowy – jak sam potwierdza - dokonał weryfikacji w zakresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, natomiast zaniechał weryfikacji w zakresie podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu. Organ nie dokonał również weryfikacji składanych deklaracji miesięcznych w relacji do opłacania składki zdrowotnej przez wnioskodawczynię z tytułu prowadzonej działalności (należy podkreślić, iż organ tymi dokumentami i składkami dysponował od lutego 2019 roku. Zdaniem odwołującej gdyby pozwany przeprowadził w sposób należyty postępowanie administracyjne przed wydaniem decyzji z dnia 18 czerwca 2019 roku, to dodatek podwyższający emeryturę z FUS o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą emerytury najniższej, a łączną kwotą emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej - nie powinien być naliczony oraz wypłacany.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2023 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ubezpieczona E. T. nie ma obowiązku zwrotu odsetek od nienależnie pobranej kwoty należności głównej za okres od 2 sierpnia 2019 roku do 13 września 2022 roku, a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd pierwszej instancji oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

E. T. urodziła się (...).

W dniu 19 lutego 2019 roku ubezpieczona złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w S. wniosek o przyznanie prawa do emerytury w związku osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

W toku postępowania wypełniła konieczny formularz wniosku o emeryturę, który w części zatytułowanej: „Oświadczenia wnioskodawcy”, w pkt 4. wymagał zakreślenia odpowiedniego pola: czy zamierza po przyznaniu emerytury osiągać przychody (w Polsce lub za granicą) w wysokości:

1. nie powodującej zawieszenia lub zmniejszenia emerytury,

2. powodującej zmniejszenie emerytury,

3. powodującej zawieszenie emerytury.

Ubezpieczona wypełniając formularz wniosku, nie zaznaczyła żadnej z pozycji w pkt 4.

W informacji z 19 lutego 2019 roku o okresach składkowych, dołączonej do wniosku o emeryturę, wpisała w tabeli dotyczącej okresów składkowych i nieskładkowych, że od 30 kwietnia 2004 roku do nadal prowadzi działalność gospodarczą.

Decyzją z dnia 26 marca 2019 roku - po rozpatrzeniu wniosku z 19 lutego 2019 roku - organ rentowy ustalił dla ubezpieczonej okresową emeryturę kapitałową od dnia (...), tj. od dnia nabycia prawa do emerytury z FUS.

Decyzją z dnia 26 marca 2019 roku - po rozpatrzeniu wniosku z 19 lutego 2019 roku - organ rentowy przyznał ubezpieczonej zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od (...), tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. ZUS wskazał, że łącznie kwota emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej jest niższa od najniższej emerytury w kwocie 1.100,00 zł, jednakże emerytury nie podwyższa się do tej kwoty, gdyż ubezpieczona nie udowodniła łącznie 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Decyzją z dnia 18 czerwca 2019 roku organ rentowy ponownie ustalił wysokość okresowej emerytury kapitałowej od (...), tj. od nabycia uprawnień do emerytury z FUS. W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że emerytura z FUS przyznana od (...)w kwocie 755,08 zł wraz z okresową emeryturą kapitałową w kwocie 100,46 zł, jest niższa od najniższej emerytury, która wynosi 1.100,00 zł, wobec czego podwyższa się emeryturę z FUS o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą emerytury najniższej, a łączną kwotą emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej.

Decyzją z dnia 18 czerwca 2019 roku organ rentowy ustalił ostateczną wysokość emerytury od (...), tj. od nabycia uprawnień do emerytury. W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że emerytura z FUS przyznana od (...) w kwocie 755,08 zł wraz z okresową emeryturą kapitałową w kwocie 100,46 zł, jest niższa od najniższej emerytury, która wynosi 1.100,00 zł, wobec czego podwyższa się emeryturę z FUS o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą emerytury najniższej, a łączną kwotą emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej.

Decyzje z 18 czerwca 2019 roku zawierały pouczenie o obowiązku zwrotu świadczenia, w przypadku jego nienależnego pobrania oraz o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do emerytury.

W punkcie III pouczenia wskazano: „Osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest zobowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane uważa się świadczenia: 1. wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, 2. przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenia, 3. wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu”.

W punkcie VIII pouczenia wskazano zaś: „w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności gospodarczej podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą.”

W dniu 29 czerwca 2022 roku organ po przeprowadzonym z urzędu postępowaniu ustalił, że E. T. jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i osiąga przychody z prowadzonej działalności.

W następstwie powyższego decyzją z dnia 29 czerwca 2022 roku, organ rentowy z urzędu przeliczył emeryturę E. T. od 1 sierpnia 2022 roku ustalając, że emerytura będzie wypłacana bez podwyższenia do kwoty najniższej emerytury.

Sąd Okręgowy zważył, iż odwołanie E. T. w części dotyczącej obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za sporny okres nie było zasadne, natomiast odwołanie okazało się uzasadnione w części dotyczącej odsetek.

Sąd pierwszej instancji nakreślił stan prawny będący podstawą do rozstrzygania w niniejszej sprawie.

Zgodnie z art. 84 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022r., poz. 1009) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Stosownie do treści art. 84 ust. 3 oraz 7 powołanej ustawy, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. (…)

Stosownie do treści art. 138 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 504, ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenia jest obowiązana do ich zwrotu.

Z kolei w myśl ust. 2 powołanego wyżej przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Jak stanowi ust. 4 tego przepisu, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy emerytalno – rentowej, w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

1) mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

2) kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat.

Z kolei jak stanowi art. 87 ust 5 powyższej ustawy, prawo do podwyższenia, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4, jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia.

Stan faktyczny w przedmiotowej sprawie nie budził wątpliwości Sądu Okręgowego. Ubezpieczona nabyła prawo do emerytury łącznie z okresową emeryturą kapitałową i jako osoba prowadząca w dacie przyznania emerytury własną działalność gospodarczą, osiągała z tego tytułu przychód, powodujący zawieszenie prawa do podwyższenia świadczenia do kwoty odpowiadającej wysokości najniższej emerytury.

Sąd meriti wskazał, iż sam fakt, że podwyższenie nie należy się ubezpieczonej, nie był przez nią kwestionowany, lecz nie zgadzała się z decyzją organu rentowego w zakresie zobowiązania jej do zwrotu kwot nienależnie pobranego podwyższenia powołując się na to, że to organ popełnił błąd i wypłacał jej emeryturę z podwyższeniem mimo braku podstaw ku temu. Z tego powodu, zdaniem ubezpieczonej, skoro organ wypłacał jej przez trzy lata nienależnie świadczenie, nie powinna być zobowiązana do zwrotu tego podwyższenia.

Sąd pierwszej instancji zaznaczył, iż nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2, który to przepis znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia leżących po stronie ubezpieczonego okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 4 września 2007r. (I IK 90/07, OSNP 2008/19-2-/301), w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).

Sąd Okręgowy podkreślił, że w decyzji z 18 czerwca 2019 roku o ponownym ustaleniu wysokości okresowej emerytury kapitałowej oraz w kolejnej decyzji z dnia 18 czerwca 2019 roku o ustaleniu ostatecznej wysokości emerytury zawarto pouczenie w pkt VIII, w którym poinformowano o konieczności powiadamiania przez świadczeniobiorcę o osiąganiu przez niego przychodu, jak również o braku prawa do pobierania emerytury podwyższonej do kwoty najniższej emerytury, w wypadku osiągania tego przychodu na poziomie przewyższającym kwotę zwiększenia do wysokości najniższej emerytury. Z kolei w punkcie III poinformowano o konieczności zwrotu nienależnie pobranego świadczenia i zawarto też definicję takiego świadczenia.

Wobec powyższego Sąd meriti uznał, że organ rentowy prawidłowo pouczył odwołującą się o skutkach ewentualnego osiągania przychodów w sytuacji pobierania przez nią świadczenia w postaci emerytury z FUS wraz z emeryturą kapitałową podwyższonego do kwoty minimalnej emerytury.

Skoro zatem ubezpieczona była prawidłowo pouczona o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę, a mimo tego świadczenie to pobrała, zdaniem Sądu Okręgowego w pełni uzasadnione jest przyjęcie, że świadczenie za okres od 1 sierpnia 2019 roku do 30 września 2022 roku było przez nią pobrane nienależnie w rozumieniu art.138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W konsekwencji takiego przyjęcia Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 sierpnia 2019 roku do 30 września 2022 roku.

Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, iż brak jest podstaw do żądania przez organ rentowy odsetek ustawowych od nienależnie pobranych świadczeń za okres wskazany w zaskarżonej decyzji. Zobowiązując ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, organ zobowiązał ją również do zapłacenia odsetek za okres od dnia pobrania nienależnego świadczenia do dnia wydania zaskarżonej decyzji.

Zgodnie z cytowanym wcześniej art. 84 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

W myśl art. 84 ust. 11 ustawy systemowej, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek.

W ocenie Sądu meriti z zebranego materiału dowodowego wynika, iż ubezpieczona składając w dniu 19 lutego 2019 roku wniosek o emeryturę, wypełniła konieczny formularz wniosku o świadczenie, który w części zatytułowanej: „Oświadczenia wnioskodawcy”, w pkt 4. wymagał zakreślenia odpowiedniego pola: czy zamierza po przyznaniu emerytury osiągać przychody (w Polsce lub za granicą) w wysokości: 1. nie powodującej zawieszenia lub zmniejszenia emerytury, 2. powodującej zmniejszenie emerytury, 3. powodującej zawieszenie emerytury. Ubezpieczona wypełniając powyższy formularz wniosku, nie zaznaczyła żadnej z pozycji w pkt 4.

Następnie pozwany decyzją z 26 marca 2019 roku przyznał ubezpieczonej zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od (...) wskazując, że emerytury nie podwyższa się do tej kwoty najniższej emerytury, gdyż ubezpieczona nie udowodniła łącznie 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Kolejną decyzją z 18 czerwca 2019 roku wydaną z urzędu - bez wniosku ubezpieczonej - pozwany organ podwyższył emeryturę z FUS o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą emerytury najniższej, a łączną kwotą emerytury z FUS i okresowej emerytury kapitałowej.

Kolejno organ rentowy z własnej inicjatywy w dniu 29 czerwca 2022 roku po przeprowadzonym z urzędu postępowaniu ustalił, że E. T. jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i osiąga przychody z prowadzonej działalności, w następstwie czego ZUS decyzją z dnia 29 czerwca 2022 roku, z urzędu przeliczył emeryturę E. T. od 1 sierpnia 2022 roku ustalając, że emerytura będzie wypłacana bez podwyższenia do kwoty najniższej emerytury.

Sąd Okręgowy wskazał, iż wprawdzie, formalnie ubezpieczona – po uzyskaniu prawa do emerytury obliczonej ze zwiększeniem z tytułu posiadania 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych - nie zawiadomiła organu rentowego o tym, że kontynuuje działalność gospodarczą to, w realiach niniejszej sprawy, skoro organ uznał, że informacje zawarte we wniosku oraz dane zawarte w ewidencji ZUS dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej są wystarczające do ustalenia braku prawa do przedmiotowego podwyższenia, należało w ocenie Sądu meriti przyjąć, że organ taką informację posiadał i mógł z niej skorzystać w każdym czasie – a najwcześniej w momencie przyznawania emerytury zwiększonej o ww. podwyższenie.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż niezakreślenie przez ubezpieczoną w pkt 4. wniosku o emeryturę żadnej z pozycji (tj. czy zamierza po przyznaniu emerytury osiągać przychody (w Polsce lub za granicą) w wysokości: nie powodującej zawieszenia lub zmniejszenia emerytury, powodującej zmniejszenie emerytury, powodującej zawieszenie emerytury) nie oznacza, że świadomie wprowadziła w błąd organ rentowy, a jedynie, że wniosek ten był niekompletny. Organ rentowy podjął natomiast decyzję o przyznaniu podwyższenia emerytury mimo braku wymaganego oświadczenia w treści wniosku złożonego przez odwołującą się i dokonywał jego wypłaty. Sąd meriti zauważył, że skoro zatem wniosek ubezpieczonej zawierający powyższy brak był wystarczający wpierw do przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury z FUS i nie stanowił przeszkody w wydaniu decyzji o podwyższeniu emerytury, to zdaniem tego Sądu pozwany nie może obecnie czynić z tego braku zarzutu wprowadzenia go w błąd lub niedopełnienia obowiązku informacyjnego przez ubezpieczoną. Sąd Okręgowy podkreślił, że organ emerytalny mógł bowiem i powinien wezwać E. T. do uzupełniania wniosku jako niekompletnego, czego jednak nie uczynił i wydał decyzję o przyznaniu jej emerytury.

W świetle powyższego w ocenie Sądu pierwszej instancji brak jest podstaw do zastosowania art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i obciążania odwołującej się odsetkami.

Dlatego też w tym zakresie uznając słuszność odwołania, Sąd meriti zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu odsetek od nienależnie pobranej kwoty należności głównej za okres od 2 sierpnia 2019 roku do 13 września 2022 roku w kwocie 1.346,63 zł, a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie.

Z powyższym orzeczeniem nie zgodziła się ubezpieczona, w wywiedzionej apelacji zaskarżając wyrok w części dotyczącej oddalenia odwołania w części wykraczającej poza brak obowiązku zwrotu odsetek, zarzucając:

1.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przekroczeniu zasady swobodnej oceny dowodów i dokonaniu tej oceny w sposób dowolny i wadliwy z punktu widzenia zasad logiki, skutkujące uznaniem, że: ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu odsetek od nienależnie pobranej kwoty należności głównej za okres od 2 sierpnia 2019 roku do 13 września 2022 roku w kwocie 1.346,63 zł, a w pozostałym zakresie oddalające odwołanie, podczas gdy treść uzasadnienia wyroku wskazuje, iż sąd uznał, że w sprawie nie mamy do czynienia z nienależnie pobranym świadczeniem;

2.  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez brak wyraźnego wskazania przez Sąd I instancji w uzasadnieniu orzeczenia przyczyn, dla których w ocenie Sądu złożenie przez ubezpieczoną deklaracji o zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego ZUS - ZZA nie jest równoznaczne z zawiadomieniem organu rentowego o prowadzeniu działalności gospodarczej i odwołanie się w tym zakresie jedynie do „niekompletności złożonego wniosku";

3.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 84 ust. 1, 2, 3, 9 i 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022r., poz. 1009) -dalej ustawa systemowa poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do uznania, że powódka jest osobą, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych i jest obowiązana do jego zwrotu;

4.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 138 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.) - dalej ustawa emerytalna, poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że złożenie przez ubezpieczoną do stosownego oddziału ZUS deklaracji zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej nie jest równoznaczne z zawiadomieniem organu rentowego o prowadzeniu działalności gospodarczej i osiąganiu przychodu, wskutek czego ubezpieczona winna być zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres 3 lat poprzedzających wydanie decyzji o zwrocie.

W związku z powyższym ubezpieczona wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku z dnia 19 kwietnia 2023 r. w zaskarżonej części przez:

a)  uznanie, iż powódka nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia;

b)  ewentualnie uznanie, iż powódka jest zobowiązana do zwrotu świadczenia wypłaconego za okres 12 miesięcy poprzedzającej decyzję z dnia 13 września 2022 roku;

2.  zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania za instancję odwoławczą według norm przepisanych;

3.  z ostrożności procesowej, gdyby Sąd drugiej instancji uznał, iż wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie jej w całości i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej okazała się niezasadna.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że jest obowiązany zamieścić w swoim uzasadnieniu takie elementy, które ze względu na treść apelacji i zakres rozpoznania są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy, ale nie ma zarazem obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska odnośnie wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, jeżeli nie mają one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienie SN z 16 marca 2012 r., IV CSK 373/11, wyrok SN z 29 października 1998 r., II UKN 282/98).

Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Odwoławczy podzielił ustalenia i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776, z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09).

Za bezzasadne Sąd Apelacyjny uznał zarzuty podnoszone przez ubezpieczoną w apelacji.

W niniejszej sprawie, na etapie postępowania przed Sądem Apelacyjnym, istotne dla rozstrzygnięcia sporu było rozważenie, czy ubezpieczona sprostała obowiązkowi informacyjnemu w rozumieniu art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej zwrot nienależnie pobranych świadczeń może obejmować okres nie dłuższy niż trzyletni. Natomiast wyjątkiem jest sytuacja, w której osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane. Wtedy organ rentowy nie może żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy.

Należy uznać, że organ rentowy prawidłowo pouczył ubezpieczoną. Decyzje z 18 czerwca 2019 r. zawierały pouczenie o obowiązku zwrotu świadczenia, w przypadku jego nienależnego pobrania oraz o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do emerytury. W punkcie III pouczenia wskazano: „Osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest zobowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane uważa się świadczenia: 1. wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, 2. przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenia, 3. wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu”. W punkcie VIII pouczenia wskazano zaś: „w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności gospodarczej podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą.”

Podkreślić należy, że omawiany przepis nie wymaga żadnej szczególnej formy dla zawiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zajściu okoliczności powodujących, między innymi, wstrzymanie prawa do świadczenia. Zawiadomienie, w rozumieniu cytowanego przepisu, stanowi każda informacja wskazująca na zajście okoliczności, o których mowa w tym przepisie. Może to być nawet informacja przypadkowa, udzielona na przykład przy okazji korespondencji prowadzonej z ZUS w związku z innymi sprawami. Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 6 lutego 2013 r. (sygn. akt I UK 475/12), wedle którego celem art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest ograniczenie odpowiedzialności osoby, która pobrała nienależne świadczenie ze względu na to, że wypełniła ciążący na niej obowiązek powiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o okolicznościach mających wpływ na prawo do tego świadczenia, a mimo to, na skutek błędu organu rentowego, było ono nadal wypłacane. Innymi słowy, złagodzenie sankcji zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jest uwarunkowane wykonaniem przez świadczeniobiorcę ciążącego na nim obowiązku informacyjnego. Sformułowanie użyte w tym przepisie - „powiadomiła" wskazuje na czynne działanie ze strony osoby pobierającej świadczenie, wyraźnie ukierunkowane na uświadomienie organowi rentowemu zajścia określonych okoliczności. Bezwzględnym warunkiem jest więc to, aby źródłem tej informacji była osoba pobierająca świadczenie (ewentualnie jej pełnomocnik lub inny przedstawiciel prawny).

Wbrew twierdzeniom ubezpieczonej, w niniejszej sprawie nie ma podstaw do zastosowania opisanego powyżej wyjątku. To nie wskutek zawiadomienia organu rentowego przez ubezpieczoną Zakład Ubezpieczeń Społecznych powziął informację o okolicznościach skutkujących brakiem uprawnień do podwyższenia ubezpieczonej emerytury, a na skutek wyrywkowej kontroli przeprowadzonej przez ZUS. Fakt ten wyklucza możliwość zastosowania wyjątku przewidzianego w art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej.

Ubezpieczona podniosła, że złożenie przez nią deklaracji o zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego ZUS – ZZA od (...) w ramach prowadzonej działalności gospodarczej było równoznaczne z ww. powiadomieniem organu rentowego. Nie sposób jest się zgodzić z twierdzeniem ubezpieczonej. Jak zapisano w pouczeniu w punkcie VIII „w przypadku podwyższenia emerytury do kwoty najniższej emerytury należy powiadomić organ rentowy o miesięcznej kwocie osiąganego przychodu z tytułu działalności gospodarczej podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych lub z tytułu służby, w tym przychodu osiąganego za granicą.”. Zgłoszenie dokonane przez ubezpieczoną stanowi jedynie o prowadzeniu działalności gospodarczej, nie zaś o wysokości osiąganego przez nią przychodu. Nie ulega więc wątpliwości, iż złożenie przez nią deklaracji o zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego ZUS – ZZA nie jest powiadomieniem organu rentowego w rozumieniu art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej.

Zatem nie ma podstaw do uznania, iż ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu żądanej kwoty nienależnie pobranych świadczeń za okres 3 lat.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3
w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 265 ze zm.) wraz z ustawowymi odsetkami.

Sędzia Barbara Białecka