Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 marca 2025 r. w S.

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 17 kwietnia 2024 r., sygn. akt VI U 1434/23

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzające go decyzje nr (...) :

a)  z dnia 7 września 2023 r. w ten sposób, że nie uchyla decyzji o miesięcznym rozliczeniu świadczeń;

b)  z dnia 15 września 2023 r. w ten sposób, że nie stwierdza pobrania przez ubezpieczonego nienależnych świadczeń w zakresie wynikającym z decyzji.

SSA Jolanta Hawryszko

III AUa 251/24

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie ubezpieczonego A. K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. o zwrot nienależnie pobranych świadczeń, na skutek odwołania od dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 7 września 2023 r. i z dnia 15 września 2023 r. - wyrokiem z 17 kwietnia 2024 r. oddalił odwołania.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony do 31 sierpnia 2016 r. zatrudniony był jako nauczyciel wychowania fizycznego w placówkach wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2023r., poz. 900). Decyzją z 20 września 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał ubezpieczonemu nauczycielskie świadczenie kompensacyjne w kwocie zaliczkowej do dnia poprzedzającego dzień osiągniecia przez ubezpieczonego wieku 67 lat, od dnia 1 września 2016 roku, tj. od rozwiązania stosunku pracy. W decyzji zamieszczono pouczenie o obowiązku poinformowania organu rentowego o podjęciu pracy w jednostkach wymienionych w art. 1 cytowanej ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela - czyli w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Decyzją z 11 stycznia 2017 r. organ przyznał nauczycielskie świadczenie kompensacyjne do dnia poprzedzającego dzień osiągniecia przez ubezpieczonego wieku 67 lat, od 1 września 2016 r., tj. od rozwiązania stosunku pracy. W decyzji zawarto pouczenie o obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia oraz o obowiązku osoby uprawnionej do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego powiadomienia organu rentowego o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do tego świadczenia tj. podjęcie pracy w jednostkach wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (pkt III, pkt V ust. 1 i pkt VI ust. 1). W dniu 19 kwietnia 2021 ubezpieczony podjął ponownie zatrudnienie w Zespole Szkół (...) w S. na stanowisku kierownika obiektów sportowych. Zatrudnienie ustało z dniem 28 września 2023. W związku z otrzymaniem informacji o zatrudnieniu ubezpieczonego od 19 kwietnia 2021 roku, organ dokonał w dniu 5 lipca 2023 roku miesięcznego rozliczenia świadczenia kompensacyjnego w związku z przychodem uzyskanym przez ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach 2022 roku, o czym powiadomił ubezpieczonego pismem z 5 lipca 2023. Decyzją z 18 sierpnia 2023 r. organ dokonał miesięcznego rozliczenia świadczenia kompensacyjnego A. K., w związku z przychodem uzyskanym w poszczególnych miesiącach 2022 roku, po dokonaniu wpłaty na FUS. Organ wskazał, że przychód uzyskany w poszczególnych miesiącach uzasadniał zmniejszenie świadczenia o kwotę 4.230,36 zł. Jednocześnie decyzja powyższą organ zobowiązał A. K. do zwrotu powyższej kwoty.

Decyzją z 7 września 2023 r. - zaskarżoną w niniejszym postępowaniu - organ rentowy uchylił w całości decyzję z 18 sierpnia 2023 r. w wskazując, że po przeprowadzonym postępowaniu wyjaśniającym ustalił, iż w związku z podjęciem przez ubezpieczonego zatrudnienia w jednostkach wymienionych w art. 1 ustawy Karta Nauczyciela, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r., świadczenie kompensacyjne przyznane ubezpieczonemu powinno podlegać zawieszeniu zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, a więc nie może podlegać rozliczeniu z tytułu osiąganych przez A. K. przychodów.

Kolejną zaskarżoną decyzją z 15 września 2023 r. organ rentowy stwierdził, że ubezpieczony pobrał nienależnie świadczenia za okres od 1 kwietnia 2021 do 30 września 2023 w kwocie 82.215,01 zł z tytułu: nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz odsetek za okres od 2 kwietnia 2021 roku do 15 września 2023 roku, tj. do dnia wydania decyzji w kwocie 10. 998.37 zł i dodatkowych rocznych świadczeń pieniężnych tzw. "13" emerytury za rok 2022 w kwocie 1.338,44 zł, za 2023 rok w kwocie 1.588,44 zł i kolejnego dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego tzw. "14" emerytury za rok 2021 w kwocie 1.250,88 zł, za rok 2022 w kwocie 1.338,44 zł oraz za rok 2023 w kwocie 2.436,74 zł - łącznie 101.166,32 zł.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania, powołując jako podstawę prawną art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2024r. poz.245) - prawo do świadczenia ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 103 ust. 3 i art. 104-106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 9 ust. 2 powyższej ustawy, prawo do świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela.

Stosownie natomiast do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2023r. poz. 984) ustawie podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:

1) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59, 949 i 2203 oraz z 2018 r. poz. 650), z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 1a, 1b oraz pkt 2 lit. a;

2) zakładach poprawczych oraz schroniskach dla nieletnich działających na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2016 r. poz. 1654 oraz z 2017 r. poz. 773); 3) (uchylony);

4) publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.

Przepis art. 18 ust 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych stanowi natomiast, że w zakresie postępowania w sprawach zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, egzekucji i potrąceń stosuje się odpowiednio przepisy art 138-144 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisy art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ponadto w myśl art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. 2023r., poz. 1251) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Zgodnie zaś z art. 138 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

W art. 138 ust. 4 i 5 ustawodawca określił, za jaki okres można skutecznie żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. I tak nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Sąd Okręgowy uznał, że z brzmienia cytowanych przepisów wprost wynika, że sankcji w postaci zawieszenia prawa do świadczenia kompensacyjnego podlega samo zatrudnienie w wymienionych jednostkach, bez względu na: formę zatrudnienia (umowa o pracę, mianowanie), rodzaj wykonywanej pracy, zajmowane stanowisko, wysokość uzyskiwanego z tego tytułu przychodu (odmiennie niż przewiduje to ust. 1). Jeżeli nauczyciel, pomimo zakazu podejmie zatrudnienie, świadczenie nie zostanie mu wypłacone za miesiące, w których otrzymywałby jednocześnie wynagrodzenie i świadczenie kompensacyjne. Nauczyciel ma obowiązek zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych (o czym zostaje pouczony) o samym fakcie zatrudnienia, niezależnie od warunków tego zatrudnienia. W przeciwnym razie już wypłacone świadczenie stanie się świadczeniem nienależnym, a nauczyciel, który pobrał świadczenie (albowiem nie zawiadomił organu rentowego o podjęciu zatrudnienia lub uczynił to z opóźnieniem) obowiązany będzie do jego zwrotu wraz z odsetkami zgodnie z przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 138-144) i ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 84) /Komentarz do ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. M. R., LexisNexis 2013). Sąd rozpoznający niemniejszą sprawę podzielił pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 14 września 2016 r., II UK 101/15 (Lex nr 2118452), zgodnie z którym istotne jest także to, że prawo do świadczenia kompensacyjnego ulega z mocy prawa (art. 9 ust. 2 ustawy) zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu zawsze w razie podjęcia przez uprawnionego prac nauczycielskich, o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela, co wyklucza potencjalne nadużycie prawa do jego niedopuszczalnego pobierania w zbiegu z jakimkolwiek przychodem uzyskiwanym z pracy w jednostkach oświatowych, w których zatrudnianie regulują przepisy Karty Nauczyciela. (…)

W ocenie Sądu, skoro ubezpieczony w okresie od 19 kwietnia 2021 do 28 września 2023 był zatrudniony w jednostce wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela, tj. szkole działającej na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, to tym samym pobrane przez niego za okres od 1 kwietnia 2021 do 30 września 2023 świadczenia w kwocie 82.215,01zł były świadczeniami nienależnymi. Tym samym zasadnie organ rentowy nałożył na odwołującego obowiązek zwrotu powyższych świadczeń.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony, zarzucając przede wszystkim naruszenie prawa materialnego, art. 9 ust. 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych oraz art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i odwołując się do poglądu prawnego wynikającego z wyroku Sądu Najwyższego z 10.02.2022 r. III USKP 109/21. Apelujący wniósł o uchylenie decyzji.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest zasadna.

Sąd Okręgowy dokonał nieprawidłowej interpretacji art. 9 ust. 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych w zw. z art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co skutkowało nieprawidłową subsumpcją i nietrafnym rozstrzygnięciem.

Z brzmienia art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wynika, że Prawo do świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela. Treść przepisu zatem prowadzi do wniosku, że zatrudnienie w jednostce wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela (np. w publicznej szkole) powoduje zawieszenie prawa do świadczenia. Jednak przepis nie określa jednoznacznie, czy chodzi o każde zatrudnienie, czy tylko zatrudnienie na określonych stanowiskach. Ścisła wykładnia oznacza interpretowanie przepisu dokładnie w granicach jego literalnego brzmienia, bez rozszerzania jego zastosowania na sytuacje, które nie zostały w nim jednoznacznie przewidziane. Jednak nie można uznać, że każdy rodzaj zatrudnienia w jednostce oświatowej skutkuje zawieszeniem świadczenia, ponieważ ustawa tego wyraźnie nie stanowi. Kluczowa w tym przypadku jest więc wykładnia systemowa i funkcjonalna, która wskazuje, że nauczycielskie świadczenie kompensacyjne jest formą rekompensaty za rezygnację z pracy w charakterze nauczyciela, a nie za odejście z rynku pracy w ogóle. Zatem nie można rozszerzać zakazu zatrudnienia na stanowiska niezwiązane z działalnością pedagogiczną, ponieważ prowadziłoby to do ograniczania praw uprawnionych w sposób nieuzasadniony celem ustawy.

Powyższe tezy znajdują umocowanie w przywołanym przez ubezpieczonego wyroku Sądu Najwyższego z 10 lutego 2022 r., sygn. III USKP 109/21; (...) Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że zawieszenie świadczenia kompensacyjnego dotyczy tylko zatrudnienia w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego. Podjęcie pracy na stanowisku niewymagającym kwalifikacji pedagogicznych (np. konserwatora, księgowego, inspektora BHP, kierownika obiektów sportowych) nie powoduje zawieszenia świadczenia. Przy czym Sąd Najwyższy zaznaczył, że należy unikać rozszerzającej wykładni art. 9 ust. 2, ponieważ jej skutkiem byłoby nieuzasadnione ograniczenie prawa do pracy dla osób pobierających świadczenie kompensacyjne. Stosowanie wykładni rozszerzającej powodowałoby automatyczne zawieszanie świadczenia każdej osobie, która podejmie jakąkolwiek pracę w jednostce oświatowej, nawet na stanowisku niezwiązanym z działalnością pedagogiczną. Poza tym, zniechęcałoby osoby pobierające świadczenie kompensacyjne do aktywności zawodowej, mimo że prawo do tego świadczenia nie zakazuje podejmowania pracy. Jak też naruszałoby zasadę racjonalności ustawodawcy, który wyraźnie odróżnia osoby zatrudnione na stanowiskach pedagogicznych od tych, które pełnią funkcje techniczne, administracyjne lub organizacyjne.

W przedmiotowej sprawie ubezpieczony pobierał nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Od 19 kwietnia 2021 r. do 28 września 2023 r. był zatrudniony na stanowisku kierownika obiektów sportowych w Zespole Szkół (...). Organ uznał, że zatrudnienie ubezpieczonego powodowało zawieszenie prawa do świadczenia kompensacyjnego na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, a pobrane przez niego świadczenia były nienależne. Sąd oddalił odwołanie uznając, że zatrudnienie w jednostce wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela skutkuje automatycznym zawieszeniem świadczenia, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy . Sąd Najwyższy przyjął jednak odmienną interpretację art. 9 ust. 2 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, uznając że prawo do świadczenia kompensacyjnego ulega zawieszeniu tylko wtedy, gdy uprawniony podejmie pracę w charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w jednostkach wymienionych w art. 1 Karty Nauczyciela. Natomiast podjęcie zatrudnienia w placówce oświatowej na stanowisku innym niż nauczycielskie nie powoduje zawieszenia świadczenia, ponieważ kluczowe jest, czy do zatrudnienia wymagane są kwalifikacje pedagogiczne.

Sąd Apelacyjny nie ma wątpliwości, że organ i sąd pierwszej instancji dokonały błędnej interpretacji. Ubezpieczony pracował jako kierownik obiektów sportowych, co nie jest stanowiskiem nauczyciela, wychowawcy ani innego pracownika pedagogicznego. Jego stanowisko nie wymagało kwalifikacji pedagogicznych, co oznacza, że zgodnie z wykładnią przyjętą w omawianym wyżej wyroku instancji najwyższej, zatrudnienie ubezpieczonego nie skutkowało zawieszeniem świadczenia kompensacyjnego i koniecznością zwrotu nienależnie pobranych świadczeń . Decyzja organu oraz wyrok sądu pierwszej instancji były sprzeczne z linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, gdyż posłużono się wyłącznie literalnym brzmieniem art. 9 ust. 2, pomijając systemową i celowościową wykładnię przepisu prawa.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekając co do istoty sprawy, zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzające go dwie decyzje: z dnia 7 września 2023 r. w ten sposób, że nie uchyla decyzji o miesięcznym rozliczeniu świadczeń oraz z dnia 15 września 2023 r. w ten sposób, że nie stwierdza pobrania przez ubezpieczonego nienależnych świadczeń w zakresie wynikającym z decyzji. Nie orzeczono o kosztach procesu – pomimo wniosku ubezpieczonego – ponieważ nie zostało wykazane, że ubezpieczony poniósł tego rodzaju koszty.

SSA Jolanta Hawryszko