Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 października 2024 r. w S.

sprawy K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

o umorzenie należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego, uchylenie decyzji o rozłożeniu na raty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 22 kwietnia 2024 r., sygn. akt VI U 1194/23

1.  oddala apelację,

2.  odstępuje od obciążenia ubezpieczonego K. K. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 254/24

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 czerwca 2023 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. odmówił K. K. umorzenia należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego z tytułu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz 5% opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu (na dzień wypłaty wniosku) w łącznej kwocie 54.193,50 zł.

Decyzją z 30 czerwca 2023 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. uchylił decyzję z dnia 22 grudnia 2022 r., nr (...), o rozłożeniu na raty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz 5% opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu, w łącznej wysokości 54.093,50 zł.

Odwołanie od powyższych decyzji wniósł ubezpieczony K. K., powołując się na okoliczności związane z jego sytuacją materialno-bytową i zdrowotną, tj. wskazał, że samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, nie posiada żadnego majątku i ponosi wydatki związane z jego leczeniem. Nadto podał, że od czasu wydania przez organ decyzji o rozłożeniu na raty, spłaca je systematycznie.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie oraz o zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego, a ponadto o połączenie spraw z odwołań od decyzji organu nr (...) z dnia 30 czerwca 2023 r. oraz decyzji organu z dnia 30 czerwca 2023 r. nr (...) do wspólnego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 7 września 2023 r., na podstawie art. 219 k.p.c., połączono sprawę prowadzoną pod sygn. akt VI U 1197/23 ze sprawą VI U 1194/23 w celu ich łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, przy czym dalsze postępowanie prowadzono pod sygnaturą VI U 1194/23.

Podczas rozprawy w dniu 22 kwietnia 2023 r. pełnomocnik ubezpieczonego cofnął odwołanie od decyzji nr (...)/Uch z dnia 30 czerwca 2023 r. uchylającej decyzję z dnia 22 grudnia 2022 r. nr (...) o rozłożeniu na raty.

Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2024 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych umorzył postępowanie wobec cofnięcia odwołania od decyzji z dnia 30 czerwca 2023 roku nr (...) (pkt I); oddalił odwołanie od decyzji z dnia 30 czerwca 2023 roku nr (...) (pkt II); odstąpił od obciążania K. K. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz organu (pkt III).

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

K. K. urodził się w dniu (...) Ubezpieczony pozostawał w związku małżeńskim z K. K. (2), który został zakończony orzeczeniem rozwodu. Z powyższego związku małżeńskiego pochodzą dzieci ubezpieczonego - A. K., D. K., G. K. i K. K. (3). Ubezpieczony nie uiszczał alimentów na rzecz dzieci: A. K., D. K., G. K. i K. K. (3), które zostały zasądzone od niego wyrokiem Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 13 czerwca 1995 r. (III RC 250/95). W związku z powyższym, należności te w okresie od października 1995 r. do kwietnia 2004 r. były zaspokajane w zastępstwie ubezpieczonego przez Fundusz Alimentacyjny, na podstawie decyzji ZUS z dnia 23 października 1995 r.

Orzeczeniem z dnia 18 listopada 2008 r. Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w G. zaliczył K. K. do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Powyższe orzeczenie zostało wydane do dnia 31 listopada 2009 r.

Nadto, decyzjami Ośrodka Pomocy Społecznej w N.:

- nr (...) z dnia 9 października 2008 r., zostały przyznane świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz córki ubezpieczonego - A. K. w kwocie 180 zł w okresie od 1 października 2008 r. do 31 marca 2009 r.,

- nr (...) z dnia 9 października 2008 r., zostały przyznane świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz córki ubezpieczonego - A. K. w kwocie 180 zł w okresie od 1 października 2009 r. do 30 września 2010 r.,

- nr (...) z dnia 24 marca 2009 r., zostały przyznane świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz córki ubezpieczonego - A. K. w kwocie 180 zł w okresie od 1 kwietnia 2009 r. do 30 września 2009 r.,

- nr (...) z dnia 18 listopada 2010 r., zostały przyznane świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz córki ubezpieczonego - A. K. w kwocie 180 zł w okresie od 1 października 2010 r. do 30 września 2011 r.,

- nr (...) z dnia 26 stycznia 2011 r., uchylono prawo do świadczeń z funduszu alimentacyjnego od miesiąca stycznia 2011 r.

Orzeczeniem z dnia 26 stycznia 2010 r. Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w G. zaliczył K. K. do lekkiego stopnia niepełnosprawności. Następnie orzeczeniem z dnia 31 marca 2010 r. Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S., po rozpoznaniu odwołania K. K. od orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydanego przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w G. z dnia 26 stycznia 2010 r., utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie. Od powyższego orzeczenia K. K. wniósł odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji powyższego, wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2010 r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (sygn. akt IX U 263/10) oddalił odwołanie K. K. od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 31 marca 2010 r..

K. K. od dnia 26 stycznia 2020 r. otrzymuje świadczenie emerytalne wypłacane przez ZUS Oddział w S. w kwocie 1.658,70 zł netto (po zajęciach komornika sądowego - 1038,02 zł). Świadczenie ubezpieczonego było wyższe w okresie zawartego układu ratalnego (1.203,02 netto), od września 2023 r. uległo obniżeniu z uwagi na niekontynuowanie przez ubezpieczonego spłat w ramach układu ratalnego (681,97 netto).

Ubezpieczony wnioskował do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o udzielenie mu układów ratalnych, dotyczących spłacanych należności. I tak, wobec K. K. wydane zostały następujące decyzje:

- decyzja z dnia 8 kwietnia 2020 r. (nr (...)), na podstawie której wyrażono zgodę na układ ratalny na okres od kwietnia 2020 r. do marca 2021 r.; z powyższego układu ubezpieczony się wywiązał;

- decyzja z dnia 26 kwietnia 2021 r. (nr (...)), na podstawie której wyrażono zgodę na układ ratalny na okres od maja 2021 r. do kwietnia 2022 r.; z powyższego układu ubezpieczony się wywiązał;

- decyzja z dnia 25 maja 2022 r. (nr (...)), na podstawie której wyrażono zgodę na układ ratalny na okres od czerwca 2022 r. do listopada 2022 r.; z powyższego układu ubezpieczony się wywiązał;

- decyzja z dnia 22 grudnia 2022 r. (nr (...)), na podstawie której wyrażono zgodę na układ ratalny na okres od stycznia 2023 r. do czerwca 2023 r.

Zgodnie z ostatnią z wymienionych wyżej decyzji, ZUS Oddział w K. wyznaczył harmonogram spłat należności w następujący sposób:

- kwota 100 zł płatna w terminie do dnia 20 stycznia 2023 r..

- kwota 100 zł płatna w terminie do 20 lutego 2023 r.,

- kwota 100 zł płatna w terminie do 20 marca 2023 r.,

- kwota 100 zł płatna w terminie do 20 kwietnia 2023 r.,

- kwota 100 zł płatna w terminie do 22 maja 2023 r.,

- kwota 54.143,50 zł płatna w terminie do 2 czerwca 2023 r.,

przy czym ostatnia ze wskazanych rat mogła zostać rozłożona na kolejne raty, pod warunkiem złożenia wniosku w tej sprawie do dnia 2 czerwca 2023 r..

W przedmiotowej decyzji, w części „Szczegółowe warunki spłaty” wskazano, że dłużnik winien opłacać wyznaczone raty w terminach wynikających z harmonogramu spłaty, a także, że decyzja o rozłożeniu na raty należności będzie podlegała uchyleniu w przypadku wystąpienia jednego z niżej wymienionych warunków:

- nieopłacenia trzech rat, których termin wymagalności upłynął,

- opłacania rat w częściowej wysokości, a powstała różnica w wyznaczonym przez Zakład terminie nie zostanie uregulowana,

- nieopłacenia należności objętych rozłożeniem na raty w terminie płatności ostatniej raty, wynikającej z harmonogramu spłaty, a w przypadku okresowych układów ratalnych najpóźniej w terminie płatności ostatniej raty nie wystąpienia z wnioskiem o zmianę warunków tej raty.

K. K. dokonywał następujących wpłat w ramach zawartego układu ratalnego:

- w dniu 6 stycznia 2023 r. w kwocie 100 zł.

- w dniu 8 lutego 2023 r. w kwocie 50 zł (wpłata dokonana została w zaniżonej wysokości),

- w dniu 7 marca 2023 r. w kwocie 100 zł,

- w dniu 4 kwietnia 2023 r. w kwocie 100 zł,

- w dniu 4 maja 2023 r. w kwocie 100 zł,

- w dniu 10 czerwca 2023 r. w kwocie 100 zł (wpłata dokonana została po wyznaczonym terminie).

W okresie od maja 2020 r. do czerwca 2023 r. K. K., w ramach zawartych przez siebie układów ratalnych, dokonał wpłat na łączną kwotę 1.420 zł. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wobec naruszenia harmonogramu spłat przyjął jednak, iż ubezpieczony K. K. nie wywiązał się z zawartego układu. W konsekwencji powyższego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W., zaskarżoną decyzją z dnia 30 czerwca 2023 r., uchylił decyzję o rozłożeniu na raty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał w szczególności, że na dzień 3 czerwca 2023 r. w wyniku niepłacenia przez K. K. należności objętych rozłożeniem na raty w terminie płatności ostatniej raty wynikającej z harmonogramu spłaty, wystąpiła przesłanka skutkująca uchyleniem decyzji. Wobec tego, należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w kwocie 54.093,50 zł stają się natychmiast wymagalne i będą dochodzone przymusowo w trybie egzekucji sądowej.

W lipcu 2023 r. ubezpieczony dokonał dwóch dobrowolnych wpłat po 150 zł. Natomiast Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w G. N. K. dokonał dwóch wpłat egzekucyjnych:

- w dniu 1 sierpnia 2023 r. w kwocie 336,59 zł,

- w dniu 2 października 2023 r. w kwocie 896,60 zł.

Kolejno, na poczet zadłużenia ze świadczenia emerytalnego otrzymywanego przez K. K., przekazywane były następujące kwoty pieniężne:

- w dniu 1 sierpnia 2023 r. w kwocie 336,59 zł,

- w dniu 2 października 2023 r. w kwocie 896,60 zł.

Niezależnie od powyższego, w dniu 26 maja 2023 r., K. K. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o udzielenie ulgi w spłacie należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego z tytułu wypłaconych świadczeń poprzez umorzenie jego należności. W oświadczeniu majątkowym załączonym do ww. wniosku ubezpieczony wskazał, że pobiera świadczenie emerytalne w kwocie 1.822 zł brutto i nie posiada innych dochodów. Nadto wskazał, że ponosi stałe wydatki związane z utrzymaniem w kwotach: 900 zł tytułem opłat eksploatacyjnych, 200 zł tytułem kosztów związanych z leczeniem, a także 200 zł tytułem innych kosztów oraz 200 zł tytułem należności alimentacyjnych. Ubezpieczony oświadczył również, że nie posiada majątku ruchomego, nieruchomego i innych praw majątkowych, w szczególności domu i mieszkania. Oprócz tego ubezpieczony ponosi opłaty związane z korzystaniem z działki ROD w kwocie 393 zł rocznie.

K. K. zamieszkuje w domu jednorodzinnym położonym w N. o powierzchni ok. 90 m ^{( 2)}, w którym zajmuje jeden pokój z kuchnią i natryskiem o pow. ok. 35 m ^{( 2)}. Przedmiotowy dom posiada dwa odrębne wejścia i jest ogrzewany piecem węglowym. K. K. jest wraz z bratem spadkobiercą nieruchomości, jednakże nie posiada formalnego tytułu prawnego do ww. nieruchomości. W tym samym domu, oprócz K. K., zamieszkuje również była żona ubezpieczonego - K. K. (2), a także jego synowie - G. K. i D. K.. Ubezpieczony nie płaci czynszu za mieszkanie, natomiast ponosi koszt dostarczenia do niego energii elektrycznej, wody i gazu.

K. K. posiada zadłużenie na rzecz Ośrodka Pomocy Społecznej w N. z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego i zaliczki alimentacyjnej, a także na rzecz Likwidatora Funduszu Alimentacyjnego – Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Ubezpieczony odbył dwie wizyty (w dniach: 2.02.2023 r. i 20.07.2023 r.) w poradni urologicznej z powodu rozrostu gruczołu prostaty, a także w latach 2008 -2009 w poradni ortopedycznej z uwagi na przewlekły zespół bólowy kręgosłupa w przebiegu dyskopatii z kręgozmykiem, a także występującą u niego chorobę zwyrodnieniową stawów kolanowych oraz uszkodzenie barku. Kilkakrotnie w ciągu roku ubezpieczony odwiedza lekarza rodzinnego.

Obecnie K. K. nie korzysta z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione podnosząc, iż stan faktyczny w niniejszej sprawie co do zasady leżał poza sporem i został ustalony w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach postępowania prowadzonego przez ZUS oraz w toku postępowania przed sądem. Sąd meriti uznał te dowody za wiarygodne, jako wzajemnie ze sobą korespondujące i niebudzące wątpliwości co do ich autentyczności.

Sąd pierwszej instancji zauważył, iż w niniejszej sprawie (po cofnięciu odwołania w przedmiocie decyzji dotyczącej ustalonego układu ratalnego) spornym było jedynie to, czy w sprawie zachodzą przesłanki do umorzenia świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Zgodnie z treścią art. 67 zd. 1 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 323), egzekucję należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu prowadzi się w dalszym ciągu aż do ich zaspokojenia. Regułą jest zatem egzekwowanie należności od dłużników alimentacyjnych, natomiast umorzenie należności może nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach rozumianych jako sytuacje nadzwyczajne, wyjątkowe, czy też nietypowe. Natomiast stosownie do treści art. 68 ust. 1 ustawy, w szczególnie uzasadnionych przypadkach związanych z sytuacją zdrowotną lub rodzinną osoby, przeciwko której jest prowadzona egzekucja alimentów, lub osoby zobowiązanej do zwrotu bezpodstawnie pobranych świadczeń z funduszu, likwidator może umorzyć, rozłożyć na raty lub odroczyć termin płatności należności likwidowanego funduszu z tytułu wypłaconych lub bezpodstawnie pobranych świadczeń z funduszu. Ustawa nie określa, co należy rozumieć przez szczególnie uzasadnione przypadki związane z sytuacją zdrowotną lub rodzinną osoby, przeciwko której jest prowadzona egzekucja alimentów, pozostawiając tę kwestię do oceny w świetle okoliczności konkretnej sprawy.

W ocenie Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki do przyjęcia, iż zachodzi „szczególnie uzasadniony przypadek” w rozumieniu powyższego przepisu. Za szczególnie uzasadniony przypadek można uznać bowiem sytuację, gdy osoba zobowiązana nie ma możliwości spłaty zadłużenia i wedle wszelkiego prawdopodobieństwa nie odzyska tej możliwości, np. w przypadku gdy jest trwale niezdolna do pracy i nie ma prawa do jakichkolwiek świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W orzecznictwie podnosi się, że okoliczności szczególnie uzasadnione, oznaczają sytuacje wyjątkowe (nadzwyczajne), powstałe w wyniku wypadku losowego, niezależne od zobowiązanego, w następstwie których jego sytuacja uległa takiemu pogorszeniu, że nie jest on w stanie na bieżąco spłacać swoich należności, a nadto nie ma perspektywy poprawy i zmiany tej sytuacji. Ponadto „szczególnie uzasadniony przypadek” uzasadniający możliwość umorzenia należności wobec funduszu alimentacyjnego, o jakim mowa w art. 68 ww. ustawy, musi dotyczyć innej sytuacji niż ta, która stanowiła podstawę do przyznania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, tj. wyjątkowo trudnej sytuacji, w której znalazła się osoba zobowiązana do alimentacji. W przeciwnym wypadku, gdyby uznać, iż każda trudna sytuacja majątkowa osoby zobowiązanej jest wystarczającą przesłanką do umorzenia należności wobec funduszu, ochrona środków tego funduszu byłaby iluzoryczna, a szczególny przepis jakim jest art. 68 ustawy stałby się wbrew założeniu ustawodawcy nie wyjątkiem, a zasadą.

Sąd Okręgowy wskazał, iż instytucja przewidziana w art. 68 ustawy z 2003 r. o świadczeniach rodzinnych stanowi nadzwyczajne zwolnienie zobowiązanego z długu alimentacyjnego, co następuje kosztem uszczuplenia środków funduszu ubezpieczeń społecznych i już z tej przyczyny powinna być ona ścisła, a nie rozszerzająca, zwłaszcza, że chodzi o najdalej „idącą” spośród ulg przewidzianych w tym przepisie. Zatem szczególnie uzasadnione okoliczności to, te które mają charakter wyjątkowy, losowy i ze względów zdrowotnych lub rodzinnych tak obciążają budżet zobowiązanego, że nie pozwalają na uregulowanie należności. Przesłanki do umorzenia należności na rzecz funduszu alimentacyjnego nie wyczerpuje sam fakt, iż zadłużenie jest większe, niż możliwości zarobkowe i majątkowe osoby zobowiązanej do alimentacji, co prowadzi do niemożliwości zaspokojenia podstawowych jej potrzeb bytowych. Trudna sytuacja materialna jest bowiem okolicznością dotyczącą wszystkich dłużników alimentacyjnych, gdyż uruchomienie funduszu alimentacyjnego następuje tylko wówczas, gdy dłużnik nie ma majątku ani dochodów podlegających egzekucji. Zatem nawet trudna sytuacja materialna lub zdrowotna osoby ubiegającej się o umorzenie należności alimentacyjnych nie może być samoistną podstawą do wydania decyzji uwzględniającej wniosek, gdyż nie chodzi o przypadki „uzasadnione”, ale „szczególnie uzasadnione”. Ponadto zauważenia wymaga, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłacane są ze środków publicznych i nie mogą bez konieczności ich zwrotu obciążać wszystkich obywateli.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy wskazał, że nie znalazł podstaw do zmiany decyzji w przedmiocie umorzenia należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego. Konieczność spłaty przez K. K. zadłużenia w funduszu alimentacyjnym jest konsekwencją wieloletniego niewywiązywania się przez niego z obowiązku alimentacyjnego względem jego dzieci, mimo iż miał on realne możliwości do wypełnienia ciążącego na nim obowiązku alimentacji. K. K. nie jest wprawdzie w stanie jednorazowo spłacić swoich zobowiązań, jednakże nie przesądza to o trwałym braku możliwości chociażby stopniowej spłaty zadłużenia. Osoba, na której ciąży obowiązek lub zaległości alimentacyjne nie powinna być bowiem w całości zwolniona z tych zobowiązań, jeżeli ma jakiekolwiek realne możliwości choćby częściowej lub rozłożonej w czasie spłaty długów alimentacyjnych. Jak zostało ustalone na podstawie materiału dowodowego sprawy, ubezpieczony uzyskuje dochód – otrzymuje on bowiem comiesięczne świadczenie emerytalne w kwocie 1.822,75 zł brutto. Ubezpieczony nie jest zatem całkowicie pozbawiony możliwości dokonywania spłat należnych od niego kwot pieniężnych. Ponadto należało również zwrócić uwagę na fakt, że możliwość spłaty zadłużenia w układzie ratalnym powoduje, że pozostała część świadczenia do wypłaty netto jest wyższa, niż w sytuacji egzekucji komorniczej. Jednakże ubezpieczony nie tylko nie wywiązał się z ostatniego układu ratalnego, ale też nie wnioskował o kolejny.

Sąd pierwszej instancji zwrócił również uwagę na fakt, że choć K. K. wraz z odwołaniem od decyzji dotyczącej odmowy umorzenia należności, zaoferował dowody dotyczące ponoszonych przez niego kosztów związanych z leczeniem, a także dokumentację medyczną, to jedynie lakonicznie powołał się na występujące u niego schorzenia, nie wyjaśniając jednak, na czym miałaby polegać jego szczególna sytuacja z tym związana. Natomiast, jak wskazano powyżej, tylko takie okoliczności mogłyby uzasadniać umorzenie należności alimentacyjnych, do których zwrotu K. K. jest zobowiązany.

Zdaniem Sądu Okręgowego, stan zdrowia skarżącego nie odbiega istotnie od przeciętnego stanu zdrowia dla osób w jego wieku. Ubezpieczony nie wykazał wystąpienia przewlekłej choroby całkowicie pozbawiającej go możliwości uzyskiwania dochodu. Ubezpieczony nie składał od 2010 r. wniosku o ustalenie stopnia niepełnosprawności, nie korzysta też z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej (np. w zakresie refundacji leków).

Sąd Okręgowy stwierdził, że K. K. nie znajduje się także w żadnej nadzwyczajnej sytuacji rodzinnej. Jednocześnie podkreślenia wymaga, że oświadczeniu ubezpieczonego, Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony jest spadkobiercą wraz z bratem domu, w którym zamieszkuje, ale nie widzi konieczności formalnego uregulowania tego stanu. Ponadto w domu tym zamieszkuje, oprócz dwójki dorosłych już dzieci, była żona ubezpieczonego (ma osobne wejście). Sąd meriti wskazał przy tym, że w zaistniałej sytuacji ubezpieczony powinien może rozważyć pobieranie czynszu z tego tytułu.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, nie bez znaczenia dla powyższej oceny pozostaje fakt, że ZUS wypłacał z funduszu alimentacyjnego alimenty na rzecz dzieci odwołującego w sytuacji, gdy odwołujący z tego obowiązku się nie wywiązywał. Wypłata świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych była wykonaniem zastępczym, zgodnym z obowiązującymi przepisami. Zadłużenie K. K. i obowiązek jego uregulowania jest następstwem zaniechania, które polegało na niewywiązaniu się z obowiązku alimentacyjnego wobec jego dzieci. Obowiązek alimentacyjny ciąży natomiast bezwzględnie na każdym z rodziców. Wynika to z faktu, że alimenty służą realizacji ochrony dobra dziecka poprzez zapewnienie środków na jego godziwe utrzymanie, wychowanie czy edukację.

W świetle powyższych argumentów Sąd pierwszej instancji wskazał, że wszystkie przedstawione powyżej okoliczności wskazują, że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żaden szczególny przypadek dotyczący sytuacji rodzinnej i zdrowotnej ubezpieczonego, uzasadniający umorzenie należności wobec likwidowanego funduszu alimentacyjnego – skarżący bowiem nie jest poważnie chory, ma stałe źródło dochodu i nie ma nikogo na utrzymaniu.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał w punkcie I umorzył postępowanie wobec cofnięcia odwołania w zakresie decyzji o rozłożeniu na raty na podstawie art. 203 k.p.c. w zw. z art. 355 k.p.c., zaś w punkcie II na podstawie 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako nieuzasadnione.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c., odstępując od obciążenia nimi odwołującego. Sąd ten miał na uwadze, sytuację materialną ubezpieczonego oraz to, że w przedmiotowej sprawie priorytetem jest wywiązanie się odwołującego z zobowiązania zwrotu należności funduszu alimentacyjnego.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się ubezpieczony zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

1) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 68 ust.1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 323) poprzez jego błędną wykładnię, a mianowicie przyjęcie, iż K. K. nie spełnia przesłanek ustawowych do umorzenia należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego z uwagi na to, iż nie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek w odniesieniu do zaistniałego stanu faktycznego, pomimo iż apelujący nie posiada środków na podstawowe i minimalne zaspokojenie swoich potrzeb życiowych, a także choruje, ponadto z uwagi na swój wiek nie ma możliwości podjęcia dodatkowego zatrudnienia na rynku pracy; oraz przez błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że częściowe umorzenie należności w przedmiotowym stanie faktycznym nie jest możliwe;

2) naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez zbyt swobodną ocenę materiału dowodowego, jak również nieuwzględnienie indywidualnych okoliczności przedmiotowego stanu faktycznego oraz zaistnienie szczególnych okoliczności kwalifikujących do umorzenia zobowiązania na rzecz funduszu w całości bądź części, poprzez błędne przyjęcie, iż sytuacja apelującego była taka sama w dacie orzekania przez Sąd, jak i w dacie niespełniania przez niego obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletnich dzieci;

3) nie orzeczenie o całości żądania, bowiem apelujący wnosił o umorzenie należności w całości bądź chociaż w części, natomiast Sąd Okręgowy odniósł się do wniosku o umorzenie całości, a nie odniósł się do wniosku o umorzenie części należności. Zatem Sąd ten nie orzekł o całości żądania apelującego, a sprawa w części nie została rozpoznana.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o

1. zmianę wyroku z dnia 22 kwietnia 2024 r. poprzez umorzenie należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego w całości bądź części w pięćdziesięciu procentach;

2. lub uchylenie wyroku z dnia 22 kwietnia 2024 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania;

3. orzeczenie o kosztach postępowania według norm przepisanych w tym kosztach zastępstwa procesowego,

4. nieobciążanie apelującego kosztami zastępstwa procesowego na rzecz strony przeciwnej.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że jego sytuacja jest szczególnie uzasadniona do zastosowania przedmiotowej ulgi, w postaci umorzenia należności, bowiem toczy się wobec niego postępowanie egzekucyjne, które powoduje, iż na bieżące utrzymanie pozostaje mu zaledwie 25% dochodu i nie jest on w stanie zaspokoić swoich najbardziej podstawowych potrzeb w postaci zakupu żywności bądź lekarstw. Sytuacja rodzinna ubezpieczonego jest taka, iż zamieszkuje sam oraz zdany jest tylko na siebie, z uwagi na to, iż nie stać go na podstawowe potrzeby tj. zakup leków i wyżywienia, wspomagany jest wyjątkowo i sporadycznie drobnymi kwotami finansowymi przez swoje dzieci oraz byłą żonę.

W ocenie apelującego, jego dzieci mają własne potrzeby i zobowiązania finansowe, zaciągnięte na start w postaci kredytów. Zatem gdyby K. K. domagał się od nich wsparcia finansowego w postaci alimentacji bądź pomocy w spłacie zadłużenia, to w efekcie niweczyłoby to pomoc udzieloną przez Fundusz alimentacyjny jego dzieciom, gdy były one jeszcze małoletnie.

Ubezpieczony wskazał również, że Sąd pierwszej instancji w ogóle nie wziął pod uwagę, iż apelujący nie może korzystać z pomocy społecznej albowiem przekracza kryterium dochodowe wymagane do uzyskania świadczenia z pomocy społecznej. Zaś organ pomocy społecznej nie bierze pod uwagę zadłużenia go obciążającego. Apelujący dodatkowo podnosi, iż nie wnioskował o kolejny układ ratalny, albowiem wystąpił o umorzenie należności, stąd w jego ocenie nie można było wnioskować jednocześnie o zastosowanie dwóch ulg, gdyż jest to logicznie sprzeczne.

Apelujący podniósł również, że wnosił chociażby o umorzenie wymagalnej i egzekwowanej na rzecz Funduszu należności w części, jednakże Sąd Okręgowy w ocenie ubezpieczonego nie rozpoznał w tej części jego żądania, w ogóle nie odnosząc się do tego nawet w uzasadnieniu. Natomiast umorzenie zobowiązania w części spowodowałoby, iż sytuacja K. K. uległaby znaczącej poprawie, nie musiałby ubiegać się o świadczenia od Państwa w celu dostarczenia sobie środków utrzymania, miałby środki dla siebie na żywność oraz leki.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Prawidłowo także zastosował prawo materialne szczegółowo przytaczając przepisy, które stały u podstawy niniejszego rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania. Wobec niewątpliwego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, nie ma już konieczności uzupełniania postępowania dowodowego.

Skarżący podniósł, iż Sąd Okręgowy nie rozpoznał części jego żądania, tj. podniósł zarzut nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd pierwszej instancji. Wskazać należy, że w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wskazywano, że nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. jest wadliwością rozstrzygnięcia polegającą na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów stron z powodu bezpodstawnego przyjęcia, iż wystąpiła przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 marca 2024 r., III CZ 370/23). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi także w przypadku dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby poczynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; w takiej sytuacji uzasadnione jest uchylenie orzeczenia ze względu na respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego. Rozpoznanie istoty sprawy wymaga prawidłowego zidentyfikowania jej przedmiotu, a bez tego zabiegu nie jest możliwe dokonanie oceny żądania odwołania w płaszczyźnie prawa materialnego.

Wbrew zarzutowi apelacji, Sąd Okręgowy, w wyodrębnionym graficznie stanie faktycznym prawidłowo ustalił podstawę faktyczną sporu, odnosząc się w pełni do wszystkich istotnych okoliczności sprawy, zaś w rozważaniach wskazał, iż nie znalazł podstaw do zmiany decyzji w przedmiocie umorzenia należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego. Przede wszystkim Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że w tak ustalonym stanie faktycznym, K. K. co prawda nie jest w stanie jednorazowo spłacić swoich zobowiązań, jednakże nie przesądza to o trwałym braku możliwości stopniowej spłaty zadłużenia. Ubezpieczony uzyskuje świadczenie emerytalne w kwocie 1.822,75 zł brutto miesięcznie, zatem niemożliwym jest przyjęcie, iż zobowiązany jest całkowicie pozbawiony możliwości dokonywania spłat należnych kwot pieniężnych. Wbrew twierdzeniom ubezpieczonego Sąd ten odniósł się w całości do jego żądania. Wskazując, że K. K. jest w stanie dokonywać spłat ciążącego na nim zadłużenia, oczywistym jest, że nie zachodzą również przesłanki do umorzenia należności chociażby w części. Sąd ten wskazał, że ubezpieczony ma możliwość uregulowania należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego w pełnej jego wysokości.

Odnosząc się do zarzutu apelacyjnego naruszenia prawa procesowego, tj. przepisu art. 233 § 1 k.p.c., należy podnieść, że Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej i całościowej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, kwestie podnoszone jako zarzuty zasadniczo zostały omówione oraz ocenione w zaskarżonym wyroku, a wywiedziona apelacja, gdy zanalizować jej rzeczywistą treść, stanowi jedynie wyraz stanowiska ubezpieczonego, podtrzymującego dotychczasowe twierdzenia. Takie twierdzenie apelującego o wadliwości dokonanych ustaleń, odwołujące się do stanu faktycznego, który wyłącznie w jego przekonaniu odpowiada rzeczywistości, nie mogło być skuteczne dla uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z 23 stycznia 2001 r., IV CKN 9700/00, z 12 kwietnia 2001 r., II CKN 588/99, z 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99).

Apelujący nie wykazał, aby ustalając stan faktyczny, w wyniku przeprowadzonej oceny dowodów, Sąd Okręgowy uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Należy zauważyć, iż zgromadzone dowody zostały uznane przez Sąd za wiarygodne i stały się podstawą dokonanych ustaleń faktycznych. Także oceny zawarte w zarzutach do decyzji nie mogły być wiążące dla Sądu, który był zobowiązany do samodzielnego ustalenia czy zaistniał „szczególnie uzasadniony przypadek” pozwalający na umorzenie należności wnioskodawcy wobec likwidowanego funduszu alimentacyjnego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji dokonał również właściwej wykładni art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j.: Dz. U. z 2024 r. poz. 323 z późn. zm.) powołując się na bogate orzecznictwo i szczegółowo odnosząc się do wielokrotnie interpretowanego w judykaturze pojęcia „szczególnie uzasadnionych przypadków związanych z sytuacją zdrowotną lub rodzinną osoby zobowiązanej do zwrotu bezpodstawnie pobranych świadczeń z funduszu”.

Podkreślić należy, że regułą jest egzekwowanie należności od dłużników alimentacyjnych, zaś umorzenie należności może nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach. Za przypadki szczególnie uzasadnione, związane z sytuacją zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego, które umożliwiają poddane kontroli sądowej umorzenie należności zlikwidowanego funduszu alimentacyjnego, należy uznać - niezależne od zobowiązanego alimentacyjnie - sytuacje losowe lub nadzwyczajne, które sprawiają, że nie jest on w stanie na bieżąco, ani w dającej się przewidzieć perspektywie, regulować obarczających go zaległości alimentacyjnych bez uszczerbku dla jego zdrowia oraz naruszenia istotnych dóbr najbliższych członków jego rodziny. Ponadto alimentacyjnie zobowiązany, posiadający realne możliwości choćby rozłożonej w czasie spłaty długów alimentacyjnych, nie powinien być premiowany umorzeniem należności zlikwidowanego funduszu alimentacyjnego z tytułu biernej postawy lub bezzasadnego oczekiwania, że jego długi alimentacyjne zostaną umorzone kosztem stron lub innych uczestników systemu ubezpieczeń społecznych z uszczupleniem funduszów tego systemu. (por. postanowienie Sadu Najwyższego z 24 stycznia 2023 r., II USK 243/22). Także sytuacja materialna nie stanowi wystarczającego powodu dla umorzenia należności ubezpieczonego.

Sąd odwoławczy ma na względzie, że comiesięczna kwota jaka pozostawała ubezpieczonemu po potrąceniu zaległości alimentacyjnych w istocie nie była wygórowana, niemniej jednak pozwalała ona na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych skarżącego. Ponadto podkreślenia wymaga, że Sąd Okręgowy z urzędu ustalił, że wbrew oświadczeniu ubezpieczonego, jest on jednym ze spadkobierców domu, w którym zamieszkuje. Ubezpieczony nie wykazał także, aby w jego przypadku na spłatę zadłużenia nie pozwalała mu szczególna sytuacja rodzinna. W chwili obecnej K. K. nie posiada na utrzymaniu żadnej innej osoby, nie jest także w żaden sposób zobowiązany do opieki nad członkami rodziny. Ubezpieczony nie wykazał również, aby stan zdrowia uniemożliwiał mu spłatę zadłużenia. Obecnie jest on zaliczony do lekkiego stopnia niepełnosprawności, jednakże po 2010 r. nie wnosił o ponowne ustalenie stopnia niepełnosprawności. Ponadto nawet sam apelujący wskazuje, że w chwili obecnej nie korzysta z pomocy społecznej, albowiem przekracza kryterium dochodowe wymagane do uzyskania świadczenia z pomocy społecznej. Powyższe wskazuje, że sytuacja finansowa ubezpieczonego nie odpowiada poziomowi przedstawionemu przez ubezpieczonego.

Istotnym jest również, że taki stan rzeczy wynika w dużej mierze z dotychczasowej postawy ubezpieczonego, jak i jego świadomych zaniedbań na gruncie zobowiązań wobec Skarbu Państwa i innych wierzycieli. Mając bowiem dzieci, ubezpieczony winien był w latach ich młodości podjąć wszelkie starania, aby zapewnić im byt, gdyż jest to obowiązkiem rodzica. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacał świadczenia alimentacyjne na rzecz małoletnich od października 1995 r. do kwietnia 2004 r., zaś ubezpieczony aż do kwietnia 2020 r. nie dokonał żadnej wpłaty. Nie starał się wówczas o spłatę zadłużenia, czy też o dostarczanie dzieciom dodatkowych środków utrzymania.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił również, że w domu ubezpieczonego zamieszkują jego dorosłe dzieci i była żona, którzy powinni się w związku z tym partycypować w utrzymaniu tego domu i opłacaniu mediów.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że w świetle poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych nie zaistniały okoliczności umożliwiające dokonanie umorzenia świadczeń z funduszu alimentacyjnego w całości, ani choćby w części. W sytuacji ubezpieczonego, na dzień wydania decyzji nie zachodził szczególnie uzasadniony przypadek związany z sytuacją zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego do alimentacji uzasadniający umorzenie należności na rzecz likwidowanego funduszu alimentacyjnego. W ocenie Sądu odwoławczego brak jest zatem przeszkód, by należność pieniężna w dalszym ciągu była odciągana od świadczenia emerytalnego uzyskiwanego przez K. K..

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonego na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c., odstępując od obciążenia nimi odwołującego. Sąd odwoławczy uznał, iż sytuacja materialna ubezpieczonego oraz to, że w przedmiotowej sprawie priorytetem jest wywiązanie się odwołującego z zobowiązania zwrotu należności funduszu alimentacyjnego pozwala na zastosowanie art. 102 k.p.c..

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk