Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 października 2024 r. w S.

sprawy H. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 8 maja 2024 r., sygn. akt IV U 150/22

oddala apelację.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 264/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27.12.2021 r. (znak: (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., na podstawie ustawy z dnia z dnia 31.07.2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, odmówił H. W. prawa do świadczenia uzupełniającego. W uzasadnieniu decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że orzeczeniem z dnia 13.12.2021 r. Komisja Lekarska ZUS orzekła, że nie jest ona niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona H. W., zaskarżając ją w całości i zarzucając, że uznano ją za osobę zdolną do samodzielnej egzystencji, czym pozbawiono ją prawa do świadczenia uzupełniającego. Ubezpieczona zarzuciła w tym zakresie błędną ocenę stanu jej faktycznego funkcjonowania, a także wniosła o zmianę decyzji i przyznanie jej prawa do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w uzasadnieniu decyzji.

Wyrokiem z dnia 8 maja 2024 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję, w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej H. W. prawo do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji od dnia 01września 2021r. na stałe.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Ubezpieczona H. W. urodziła się (...) (20 lat). Po ukończeniu 18 roku życia (...) Centrum Pomocy (...) w P. przyznało jej opiekuna usamodzielnienia w osobie B. L.. Od 3.09.2012 r. do 2020 roku stale przebywała w Specjalnym Ośrodku Szkolno- (...) w W., gdzie ukończyła szkołę podstawową. Aktualnie przebywa w tej placówce całodobowo od poniedziałku do piątku, będąc uczennicą szkoły przysposabiającej do pracy. Stanowisko Dyrektora Ośrodka pełni B. L.. Na weekendy H. W. wraca do domu. Jest wtedy pod opieką matki A. W., mającej ograniczone prawa rodzicielskie.

Ubezpieczona pochodzi z rodziny wielodzietnej. Ma dziesięcioro rodzeństwa, z tego tylko troje z normą intelektualną. Ojciec nie żyje, za życia nadużywał alkoholu. Matka utrzymuje obecnie kontakt z mężczyzną, który nadużywa alkoholu i w ostatnim czasie również jej zdarza się go nadużywać. Mieszkanie, w którym H. W. przebywa w weekendy jest mieszkaniem typu (...), którego głównym najemcą jest A. W.. Jest to dom jednorodzinny z działką i podwórkiem, opalany drewnem.

Orzeczeniem (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 4.03.2021 r. H. W. została zaliczona do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na stałe (symbol: 01-U). Niepełnosprawność istnieje od urodzenia, a ustalony stopień datuje się od 10.09.2019 r. H. W. wymaga uczestnictwa w terapii zajęciowej i korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 27.12.2021 r., przyznał jej prawo do renty socjalnej od 9.09.2021 r. do 31.10.2024 r. w kwocie 1.138,30 zł.

Wniosek o świadczenie dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji ubezpieczona złożyła w dniu 9.09.2021 r. W związku ze złożonym wnioskiem została skierowana na badania wykonywane przez Lekarza Orzecznika ZUS, który orzeczeniem z 21.10.2021 r. stwierdził, że nie jest ona niezdolna do samodzielnej egzystencji. Wobec wniesionego sprzeciwu sprawa stała się przedmiotem rozpoznania przez Komisję Lekarską ZUS, która orzeczeniem z 13.12.2021 r. również uznała, że H. W. nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Na tej podstawie zaskarżoną decyzją z 27.12.2021 r. organ rentowy odmówił H. W. prawa do świadczenia uzupełniającego.

H. W. cierpi na zaburzenie rozwojowe w postaci upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym. Funkcjonuje na poziomie około 7-letniego dziecka. Pozostawiona bez wsparcia innych osób nie byłaby w stanie samodzielnie zaspokoić podstawowych potrzeb życiowych. Wymaga również wsparcia emocjonalnego, w sytuacjach niepewności reaguje lękiem, bólami brzucha, niepokojem. Nie może pozostać bez opieki z uwagi na nasilony niepokój i lęk. Posiada bardzo ubogi i ograniczony do podstawowych leksemów zasób słownictwa. Znaczne trudności w nazywaniu i doborze słów. Słownictwo proste, podstawowe. Myślenie arytmetyczne jest niewykształcone, a pojęcie liczby jest nierozwinięte. Nie dokonuje żadnych operacji arytmetycznych w pamięci, nie rozwiązuje zadań z treścią, liczy jedynie na konkrecie do 10. Rozumowanie abstrakcyjne na materiale słownym oraz rozumienie bardziej złożonych sytuacji społecznych przebiega na bardzo niskim poziomie. Bardzo ograniczony zakres pojemności pamięci bezpośredniej powoduje, że uczenie się i nabywanie nowych umiejętności staje się praktycznie nieefektywne. Ślady pamięciowe nietrwałe, łatwo i szybko ulegają zatarciu.

Ubezpieczona jest w stanie wykonać proste czynności samoobsługowe takie jak: ubranie się, uczesanie, zrobienie kanapki czy innego prostego posiłku. Jednak do wszystkich bardziej skomplikowanych czynności domowych potrzebuje nadzoru lub wsparcia opiekuna. Nie jest w stanie przygotować ciepłego posiłku (gotowanie, smażenie), ponieważ go nie dopilnuje. Boi się gorącej wody, przez co nie jest w stanie jej podgrzać, aby np. zagotować herbatę. Samodzielnie wykonuje czynności higieniczne, ale wymaga przypominania, np. o higienie jamy ustnej. W przestrzeni publicznej potrafi poruszać się samodzielnie, ale tylko gdy dobrze ją zna i z opiekunem. Nie jest w stanie zaplanować i zorganizować czynności dnia codziennego. Nie potrafi racjonalnie planować i dokonywać zakupów, gospodarować pieniędzmi. Nie nabyła zdolności do załatwiania spraw urzędowych, organizowania pomocy lekarskiej. Nie ma umiejętności dbania o zdrowie, np. w zakresie systematyczności i dawkowania leków (na tarczycę, które przyjmuje od 2021 r.). Nie potrafi zorganizować opału na zimę. Ma problemy z obsługą urządzeń AGD typu pralka. Nie potrafi samodzielnie korzystać z komunikacji publicznej, gdyż nie orientuje się w godzinach przyjazdu i odjazdu. Telefon komórkowy opanowała jedynie w takim zakresie, w jakim jest w stanie zadzwonić do osób wpisanych do pamięci telefonu. Nie ma umiejętności korzystania z konta bankowego oraz dokonywania płatności elektronicznych. Nie czuje potrzeby dokonywania bieżących opłat, m.in. za czynsz, prąd, wodę, opał na zimę oraz nie ma umiejętności ich zaplanowania i dopilnowania.

H. W. od urodzenia jest trwale niezdolna do samodzielnej egzystencji - występuje u niej naruszenie sprawności organizmu, powodujące konieczność stałej i długotrwałej opieki oraz pomocy innych osób w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione podnosząc, iż stosownie do treści art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 31.07.2019 r. (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1936) o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Świadczenie uzupełniające przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 2.157,80 zł miesięcznie.

Sąd pierwszej instancji zauważył, że w przedmiotowej sprawie H. W. nie otrzymywała świadczeń publicznych w kwotach przekraczających ustawowe progi uprawniające do ubiegania się o świadczenie uzupełniające.

Sąd meriti podkreślił, że zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy emerytalno-rentowej, do której odsyła art. 7 ust. 1 ustawy, przy ocenie niezdolności do samodzielnej egzystencji konieczne jest stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. W orzecznictwie przyjmuje się, że opieka, oznaczająca pielęgnację, czyli zapewnienie możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. oraz pomoc w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza, łącznie wyczerpują treść pojęcia prawnego niezdolności do samodzielnej egzystencji. Natomiast do czynności zabezpieczających samodzielną egzystencję człowieka nie należą wyłącznie tzw. czynności samoobsługi, jak mycie się, ubieranie, samodzielne jedzenie posiłków, ale również nabywanie żywności, przyniesienie jej do domu, ogrzewanie mieszkania, przynoszenie w tym celu wiader z węglem, podstawowe prace porządkowe, niewymagające wysiłku fizycznego i prac na wysokości. Nadto wymaga podkreślenia, że utrwalone w judykaturze są zapatrywania, że niezdolność do samodzielnej egzystencji występuje nawet wtedy, gdy osoba całkowicie niezdolna do pracy może wypełniać niektóre z elementarnych czynności życiowych we własnym zakresie, np. zje posiłek przygotowany przez inną osobę, o ile w pozostałym zakresie jest pozbawiona praktycznej możliwości egzystowania w humanitarnych warunkach bez koniecznej stałej lub długotrwałej pomocy ze strony osoby drugiej. W ujęciu ustawowym, osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji jest nie tylko osoba całkowicie bezradna, czy też obłożnie chora, ale również taka, która jest wystarczająco sprawna, aby samodzielnie wykonywać podstawowe czynności dnia codziennego, lecz z uwagi na znaczne trudności wporuszaniu się lub inne poważne upośledzenie sprawności potrzebuje pomocy w tych sprawach, które wymagają opuszczenia domu.

W celu rozstrzygnięcia powyższej kwestii Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z opinii biegłych sądowych lekarzy psychologa i psychiatry. Z uwagi na rozbieżności w opiniach biegłych, Sąd pierwszej instancji wskazał, iż uzyskał ostatecznie dwie opinie biegłych psychologów oraz trzy opinie biegłych psychiatrów. Jednakże zarówno opinie psychologiczne, jak i psychiatryczne były rozbieżne co do zasadniczej przesłanki zdolności do samodzielnej egzystencji i nie doprowadziły do ujednolicenia stanowiska.

Sąd meriti podkreślił, iż pierwsza powołana biegła psycholog uznała ubezpieczoną za zdolną do samodzielnej egzystencji, zaś druga za niezdolną. Rozbieżne były również stanowiska biegłych psychiatrów, z których dwóch uznało ubezpieczoną za niezdolną do samodzielnej egzystencji, zaś trzecia za zdolną. W ocenie tego Sądu, czynnik ten nie był pozbawiony znaczenia, gdyż większość biegłych uznała ubezpieczoną za niezdolną do samodzielnej egzystencji, jednakże nie mógł być jednocześnie przesądzający dla rozstrzygnięcia tej kwestii.

Sąd Okręgowy wskazał, że przesądzające znaczenie miały dla spawy zeznania B. L. – tj. opiekunki wyznaczonej przez (...) Centrum Pomocy (...) oraz dyrektorki Specjalnego Ośrodka Szkolno- (...), w którym ubezpieczona przebywa od 2012 roku. Z racji łączenia tych dwóch funkcji świadek miała pełną i przede wszystkim praktyczną wiedzę na temat życiowego funkcjonowania swojej podopiecznej. Jej zeznania potwierdzały twierdzenia wynikające z praktycznie wszystkich opinii biegłych, niezależnie od rozbieżnych wniosków końcowych. Ubezpieczona jest w stanie samodzielnie funkcjonować na poziomie podstawowych czynności, takich jak zadbanie o higienę i przygotowanie prostego posiłku „na zimno”, ale nie jest już w stanie wykonać bardziej skomplikowanych czynności życia codziennego, takich jak przygotowanie posiłku na ciepło (gotowanie, smażenie), racjonalne zrobienie zakupów i zagospodarowanie pieniędzmi, załatwienie spraw urzędowych czy zorganizowanie opału na zimę, wizyty lekarskiej czy dawkowanie leków.

Sąd pierwszej instancji uznał zeznania B. L. za w pełni wiarygodne, gdyż, jak podkreślił, zostały złożone przez osobę o odpowiednich kwalifikacjach pedagogicznych, z dużym doświadczeniem, na co dzień pracującą z ludźmi o analogicznych problemach. Zeznania zawierały szczegółowy i praktyczny opis funkcjonowania społecznego ubezpieczonej pozwalający, w odróżnieniu od hermetycznych opinii specjalistów, poznać rzeczywiste aspekty jej codziennego życiowego funkcjonowania, a w ostatecznym rachunku racjonalnie ocenić, który z biegłych miał rację w zakresie badanej przesłanki świadczenia.

Podobnie jak świadek funkcjonowanie ubezpieczonej oceniły biegłe, które w końcowych wnioskach uznały ubezpieczoną za zdolną do samodzielnej egzystencji. Biegła psycholog Z. L. zwróciła uwagę, że ubezpieczona wymaga wsparcia i odpowiedniego ukierunkowania w zakresie samodzielnego prowadzenia gospodarstwa domowego, racjonalnego gospodarowania pieniędzmi oraz załatwiania spraw urzędowych. Z kolei biegła psychiatra M. Ś. wskazując, iż ubezpieczona jest zdolna do samoobsługi rozumianej jako mycie, ubieranie się, jedzenie, załatwianie potrzeb fizjologicznych – może zrobić zakupy zgodnie z listą, przygotować prosty posiłek typu kanapka, ale jednocześnie wymaga pomocy w dokonywaniu czynności administracyjnych (opłat, rejestrowanie i odbywanie wizyt lekarskich), przy dokonywaniu zakupów, kalkulacji wydatków, ich planowaniu.

W ocenie Sądu Okręgowego, taki opis, wbrew wnioskom tych biegłych, w istocie oznaczał brak samodzielności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Życie na poziomie godności ludzkiej, minimum humanitarnego, to nie tylko zapewnienie sobie podstaw higieny, załatwienie potrzeb fizjologicznych czy zjedzenie kanapki, ale także umiejętność zrobienia ciepłego posiłku (obiadu), racjonalnego zrobienia zakupów, zadbania o finanse, sprawy urzędowe, gospodarstwo domowe (opał, naprawy, robienie opłat) oraz własne zdrowie, a w tych aspektach ubezpieczona bezspornie samodzielna nie jest, skoro wymaga dozoru, poprowadzenia i pomocy innych osób. Zupełnie kategorycznie wybrzmiewał zaś ten wniosek w opiniach psychologa i psychiatrów stwierdzających, iż ubezpieczona jest niezdolna do samodzielnej egzystencji. Opinie te, w połączeniu z zeznaniami świadka oraz wyprowadzonymi wyżej wnioskami, Sąd meriti uznał za w pełni rzetelne i wiarygodne, a w konsekwencji dowody te przyjął za podstawę rozstrzygnięcia sprawy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. przyznał ubezpieczonej H. W. prawo do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, poczynając od dnia 1.09.2021 r. (tj. od miesiąca złożenia wniosku) na stałe. O dacie przyznania prawa do wypłaty świadczenia Sąd ten orzekł na podstawie art. 100 ust. 1 w zw. z art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022r., poz. 504).

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się organ rentowy zaskarżając je w całości i zarzucając mu:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie istotnych ustaleń sprzecznych z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy poprzez przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia opinii biegłych lek. psychiatry E. G. z dnia 6 lipca 2022 r., lek. psychiatry A. P. z dnia 12 czerwca 2023 r. oraz opinii psycholog M. K. z 26 listopada 2023 r. i uznanie, że ubezpieczona jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, przy jednoczesnym pominięciu okoliczności wskazujących na brak niezdolności do samodzielnej egzystencji wynikających z zastrzeżeń Przewodniczących Komisji Lekarskich ZUS oraz pominięciu opinii biegłych specjalistów psycholog Z. L. (2) z dnia 14 marca 2022 r., oraz dr n. med. spec. psychiatrii M. Ś. (2) z dnia 22 stycznia 2024 r. - podczas gdy dokonanie ustaleń zgodnych z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że stopień naruszenia sprawności organizmu ubezpieczonej nie powoduje konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych i nie powoduje niezdolności do samodzielnej egzystencji w rozumieniu art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

- naruszenie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 31.07.2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji oraz art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, że ubezpieczona jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji w rozumieniu ww. przepisu i przyznanie ubezpieczonej prawa do świadczenia uzupełniającego od dnia 1 września 2021 r., podczas gdy stopień naruszenia sprawności organizmu ubezpieczonej nie powoduje konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych i nie powoduje niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia Sądowi pierwszej instancji.

Zdaniem organu rentowego, Sąd pierwszej instancji niezasadnie przyjął, na podstawie opinii wybranych biegłych, że ubezpieczona jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. W ocenie apelującego brak jest podstaw do oceny, że schorzenia odwołującej powodują konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Sąd orzekający oparł swój wyrok na opiniach, których wnioski są niespójne ze stanowiskiem Przewodniczących Komisji Lekarskich ZUS oraz wydanych w niniejszej sprawie opiniach biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii.

Następnie apelujący wskazał, że biegli w swoich opiniach stwierdzających niezdolność do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej, oceniając stan zdrowia, nie uwzględnili kryteriów orzeczniczych zawartych w art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że ubezpieczona większość czynności samoobsługowych wykonuje samodzielnie. Sam fakt, że osoba doznaje pewnych utrudnień w realizacji potrzeb życia codziennego czy też, że potrzebuje pomocy innych osób nie może przesądzać o uznaniu jej za niezdolną do samodzielnej egzystencji.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest oczywiście prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Prawidłowo także zastosował prawo materialne szczegółowo przytaczając przepisy, które stały u podstawy niniejszego rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania. Wobec niewątpliwego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, nie widział też konieczności uzupełniania postępowania dowodowego.

W odpowiedzi na apelację podkreślić należy, że w myśl art. 2 ust. 1 cytowanej przez Sąd pierwszej instancji ustawy, świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji (…). Zaś zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Ponieważ w niniejszej sprawie to ocena stanu zdrowia ubezpieczonej była przedmiotem sporu, dlatego Sąd Okręgowy prawidłowo dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych o specjalnościach adekwatnych do schorzeń ubezpieczonej.

Ustalenie stopnia i zaawansowania chorób oraz ocena ich wpływu na stan czynnościowy organizmu wymaga bowiem wiadomości specjalnych, a zatem okoliczności tych można dowodzić tylko przez dowód z opinii biegłych (art. 278 k.p.c.). Opinia biegłych ma na celu ułatwienie sądowi dokonania należytej oceny zebranego materiału dowodowego wtedy, gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64). Zaś specyfika tego dowodu wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie ma wiadomości specjalnych, w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia i wiedzy powszechnej. Przy czym, pierwszorzędne znaczenie nadaje, przy tej ocenie, kryterium poziomu wiedzy biegłego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1354/00, LEX nr 77046).

W ocenie Sądu odwoławczego, Sąd pierwszej instancji uczynił zadość powyższemu wymogowi, przeprowadzając dowód z opinii biegłych dwóch specjalności dobranych odpowiednio do schorzeń z którymi zmaga się ubezpieczona.

Podkreślenia wymaga, że powołani w niniejszej sprawie wszyscy biegli sądowi lekarze specjaliści z zakresu psychiatrii oraz psychologii rozpoznali u ubezpieczonej umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego. W opinii biegłych, ubezpieczona funkcjonuje na poziomie 7/10-letniego dziecka. W ocenie dwóch psychiatrów oraz jednego psychologa, zdiagnozowane u ubezpieczonej upośledzenie umysłowe powoduje, że jest ona osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Pogląd ten znajduje również potwierdzenie w opinii dotyczącej funkcjonowania H. W. sporządzonej przez B. L. oraz zeznaniach tego świadka. Opiekun usamodzielnienia i wychowawca ubezpieczonej wskazała, że co prawda ubezpieczona jest sprawna fizycznie, ale jej ograniczenia umysłowe powodują, że jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

W ocenie Sądu Apelacyjnego prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że H. W. jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Wynika to w sposób pewny i niebudzący wątpliwości ze sporządzonych w sprawie opinii biegłych sądowych. Decydujące znaczenie miały opinie biegłych z zakresu psychiatrii, tj. E. G. oraz A. P. oraz biegłej z zakresu psychologii – M. K.. Biegłe te wskazały, wbrew twierdzeniom zawartym w treści apelacji, że naruszenie sprawności organizmu ubezpieczonej powoduje konieczność stałej, długotrwałej opieki i pomocy innych osób w zaspokajaniu podstawowych życiowych potrzeb (k. 46, 92). Schorzenie na które cierpi ubezpieczona łączy się z zaburzeniami funkcjonowania w społeczeństwie, umiejętnościami zadbania o siebie. Czynności domowe wykonywane przez H. W. muszą być wykonywane pod nadzorem lub przy sporym wsparciu opiekuna.

Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że zdaniem biegłej psycholog Z. L. (2) oraz biegłej psychiatry M. Ś. (2) ubezpieczona jest zdolna do samodzielnej egzystencji, pomimo istniejących trudności w: zrozumieniu bardziej złożonych sytuacji społecznych, dokonywaniu czynności administracyjnych, czy potrzeby wsparcia i ukierunkowania ze strony odpowiednich instytucji pomocy społecznej, w zakresie samodzielnego prowadzenia gospodarstwa domowego, racjonalnego gospodarowania pieniędzmi, załatwiania spraw urzędowych. Opinie te, w ocenie Sądu odwoławczego, zawierają zgodny z pozostałymi opiniami opis stanu zdrowia ubezpieczonej, jednakże prowadzą do odmiennych wniosków.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, opinie biegłych E. G., A. P. oraz M. K. okazały się rozstrzygające w niniejszej sprawie. Dla Sądu drugiej instancji wnioski powyżej wskazanych opiniujących były w pełni wiarygodne, nie zostały skutecznie prawnie podważone przez twierdzenia organu rentowego. Ponadto opinie te są jednoznaczne, spójne, prawidłowo uzasadnione i odnoszą się do stanu zdrowia ubezpieczonej i wpływu rozpoznanych schorzeń na zdolność do samodzielnej egzystencji. Opinie biegłych sądowych lekarzy zostały sporządzone po przeprowadzeniu badania podmiotowego i przedmiotowego ubezpieczonej oraz po analizie akt sprawy. Również wnioski końcowe opinii E. G., A. P. oraz M. K. stanowiły integralną część z innymi poszczególnymi elementami opinii. Analiza tych elementów wskazuje, również zdaniem Sądu Apelacyjnego, na brak możliwości przyjęcia innego orzeczenia niż to, które wydali ci biegli. Przy czym podkreślić trzeba, że biegli sporządzający opinie w niniejszej sprawie to lekarze specjaliści w określonych dziedzinach, o wysokich kwalifikacjach zawodowych i wieloletnim doświadczeniu orzeczniczym stanu zdrowia dla potrzeb świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Biegli są osobami bezstronnymi i niezależnymi od stron postępowania, czy od sądu. Fakt, że organ nie jest w pełni usatysfakcjonowany wynikami przeprowadzonych badań nie może wpłynąć na ocenę wiarygodności złożonych opinii. Natomiast wskazania wymaga, że dwie pozostałe opinie, tj. opinie biegłych Z. L. (2) oraz M. Ś. (2) jako jednostkowe, sprzeczne z pozostałymi opiniami biegłych sądowych, nie mogły stanowić podstawy ustaleń faktycznych w sprawie.

W związku z przytoczoną argumentacją, w ocenie Sądu odwoławczego, Sąd pierwszej instancji nie wykroczył również poza ramy swobodnej oceny dowodów oraz oparł swoje orzeczenia na pełnym materiale dowodowym. Ocena dowodów dokonana przez Sąd Okręgowy jest swobodna, ale nie dowolna. Nie przekracza granic zakreślonych przez art. 233 § 1 k.p.c. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok SA w Lublinie III AUa 758/12, Lex nr 1223279). Zatem zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. okazał się nieuzasadniony.

Wobec uznania, że zarzuty apelacyjne organu rentowego były bezzasadne oraz mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk