Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w osobie Przewodniczącej – sędziego Urszuli Iwanowskiej, po rozpoznaniu w dniu 30 kwietnia 2024 r., w S., na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z odwołania P. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 kwietnia 2024 r., sygn. akt VI U 607/21,

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Szczecinie na rzecz radcy prawnego M. S. (1) kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

sędzia Urszula Iwanowska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 stycznia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił P. L. prawa do świadczenia uzupełniającego z uwagi na to, że w orzeczeniu z dnia 22 grudnia 2020 r. komisja lekarska ZUS ustaliła, że ubezpieczony nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, a wobec tego nie spełnia warunków uzasadniających przyznanie prawa do świadczenia.

W odwołaniu od powyższej decyzji P. L. kwestionując prawidłowość orzeczenia komisji lekarskiej ZUS z dnia 22 grudnia 2020 r. wskazał, że jest osobą schorowaną neurologicznie i przyjmuje bardzo silne leki psychotropowe. Ubezpieczony podał również, że nie jest w stanie samodzielnie robić zakupów, gotować, załatwiać formalności, odwiedzać lekarza. Ponadto odwołujący wskazał, że nie umie czytać i pisać, umie tylko się podpisać.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację przywołaną w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2023 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie (punkt I) oraz przyznał radcy prawnemu M. S. (1) od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 221,40 zł w tym podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

P. L. urodził się w dniu (...) Ubezpieczony posiada wykształcenie podstawowe, nigdy nie pracował zawodowo.

P. L. mieszka sam. Jego ojciec nie żyje, matka mieszka za granicą i nie utrzymuje z synem kontaktów. Ubezpieczony otrzymuje rentę rodzinną po ojcu w wysokości ok. 2.000 zł.

M. S. (2) wraz z żoną E. opiekują się ubezpieczonym od kilkunastu lat. M. S. (2) posiada pełnomocnictwo notarialne do reprezentowania ubezpieczonego w sprawach majątkowych i niemajątkowych. M. S. (2) odwiedza wnioskodawcę zwykle raz w tygodniu, czasami częściej. M. S. (2) robi ubezpieczonemu większe zakupy, chodzi z nim 3 razy w roku do lekarza rodzinnego, w razie potrzeby bywa z ubezpieczonym na wizytach u psychologa, neurologa i neurochirurga. U neurologa i neurochirurga ubezpieczony był w 2022 roku 2 razy, u psychologa nie był. W 2022 roku ubezpieczony nie był również u lekarza rodzinnego, bo recepty były załatwiane telefonicznie. Ubezpieczony samodzielnie przyjmuje leki, zna ich dawki. E. S. widuje ubezpieczonego raz albo 2 razy w miesiącu, opłaca za niego rachunki, a ubezpieczony zwraca jej gotówkę.

P. L. sam się myje, ubiera, samodzielnie korzysta z toalety, samodzielnie robi pranie, jeździ autobusem, sprząta mieszkanie (w większych porządkach pomagają mu E. i M. S. (2)). Ubezpieczony samodzielnie chodzi po zakupy do sklepu (...), do sklepów (...). P. L. kupuje wędliny w plasterkach, chleb pokrojony. P. L. przygotowuje sobie proste posiłki, czasami obiady przynosi mu M. S. (2) lub sąsiedzi. P. L. samodzielnie uprawia przylegający do mieszkania ogródek. Ubezpieczony korzysta z telewizji, telefonu, internetu - ogląda filmy na laptopie. Nie korzysta z karty bankomatowej, bo zapomina numeru (...). Pieniądze wybiera z banku z pomocą M. S. (2).

W dniu 9 września 2020 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie mu prawa do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Lekarz konsultant ZUS z zakresu neurologii, po zbadaniu ubezpieczonego w dniu 8 października 2020 r. i przeanalizowaniu dokumentacji z leczenia i badań dodatkowych, nie stwierdził u odwołującego naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym niezdolność ubezpieczonego do samodzielnej egzystencji.

Orzeczeniem z dnia 15 października 2020 r. lekarz orzecznik ZUS wskazał, iż brak jest podstaw do stwierdzenia niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego.

Orzeczeniem z dnia 22 grudnia 2020 r. komisja lekarska ZUS - rozpoznając u ubezpieczonego: niedowład połowiczy prawostronny, afazję ruchową i padaczkę u osoby po kilkukrotnej wewnątrznaczyniowej embolizacji naczyniaka lewej okolicy czołowo-ciemieniowej mózgu, powikłanej udarem krwotocznym śródmózgowym lewostronnym (23 sierpnia 2009 r.) - orzekła, że ubezpieczony nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Sprawność umysłowa ubezpieczonego mieści się w granicach niższych niż przeciętna dla jego wieku (dolne granice).

U ubezpieczonego występują psychologiczne wskaźniki mikrouszkodzeń w (...).

Na dzień wydania zaskarżonej decyzji u ubezpieczonego rozpoznano:

- wyrehabilitowany niedowład kończyn prawych jako następstwo kilkukrotnej wewnątrznaczyniowej embolizacji naczyniaka lewej okolicy czołowo-ciemieniowej mózgu, powikłanej udarem krwotocznym śródmózgowym lewostronnym (23 sierpnia 2009 r.), z zachowaną funkcją częściowo chwytną (przejęcie chwytu przez rękę lewą) oraz zachowaną funkcją lokomocyjną,

- przebyte napady padaczkowe w przeszłości, aktualnie monitorowane (aktualnie bez napadów),

- zespół psychoorganiczny,

- łagodne osłabienie funkcji poznawczych z cechami chwiejności afektywnej.

P. L. jest trwale niezdolny do pracy od 2001 roku, tj. od chwili wykonania zabiegu operacyjnego na mózgowiu. Występuje u niego niedowład kończyn prawych wyrehabilitowany, z przejęciem funkcji chwytnej przez sprawną kończynę górną lewą, z zachowaną funkcją lokomocyjną.

U ubezpieczonego nie stwierdza się takiego naruszenia sprawności organizmu, które powodowałoby koniczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy w zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb życiowych. P. L. jest osobą zdolną do samodzielnej egzystencji. P. L. mieszka samodzielnie i samodzielnie przygotowuje posiłki, sprząta mieszkanie, ubiera się i rozbiera, robi zakupy, pranie, samodzielnie się porusza, odżywia, samodzielnie wykonuje czynności pielęgnacyjne, samodzielnie zaspokaja potrzeby fizjologiczne.

U ubezpieczonego nie stwierdza się naruszenia funkcjonalnego w zakresie narządu ruchu, układu nerwowego, oddechowo-krążeniowego o charakterze znacznym. Wykazana dysfunkcja o charakterze niedowładu została wyrehabilitowana do stopnia umiarkowanego. Brak jest również zaburzeń komunikacji społecznej.

P. L. ujawnia zespół psychoorganiczny z osłabieniem sprawności intelektualnej do poziomu niskiego normy z dominującym myśleniem konkretnym oraz osłabieniem koncentracji uwagi i funkcji pamięci, które są uwarunkowane zmianami organicznymi w (...) potwierdzonymi historią leczenia neurologiczno-neurochirurgicznego i badaniami psychologicznymi. Nadto ubezpieczony regularnie przyjmuje benzodiazepiny (C.), który wtórnie dodatkowo osłabiają funkcje poznawcze, ale jednocześnie stabilizują emocje. P. L. dotychczas nie był leczony psychiatrycznie, nie ujawniał stanów psychotycznych, zaburzeń nastroju, które wymagałyby takiego leczenia. Funkcjonuje samodzielnie, zna topografię miejsc, w obrębie których się przemieszcza, potrafi korzystać okresowo i częściowo z pomocy innych osób. Wykonuje samodzielnie podstawowe czynności życiowe dba o higienę, cieszy się otoczeniem (prace w ogrodzie), nie ujawnia cech psychodegradacji i egotyzmu, jest syntoniczny emocjonalnie.

Ubezpieczony nie wymaga stałej lub długotrwałej pomocy i opieki innych osób, a jedynie okresowej pomocy w załatwianiu spraw urzędowych.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2019 r., poz. 1622 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa) świadczenie uzupełniające przysługuje osobom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli są:

1)  obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej lub

2)  posiadającymi prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, lub

3)  cudzoziemcami legalnie przebywającymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W myśl art. 2 ust. 1 tej ustawy, świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji, zwanym dalej "osobami uprawnionymi".

Z kolei art. 2 ust. 2 ustawy stanowi, że świadczenie uzupełniające przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 1.600 zł miesięcznie.

Następnie Sąd Okręgowy zaznaczył, że w przedmiotowej sprawie sporną okolicznością było to, czy stan zdrowia wnioskodawcy czyni go osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji i wyjaśnił, że termin ”niezdolność do samodzielnej egzystencji” zdefiniowany został w art. 13 ust. 5 ustawy emerytalno-rentowej, jako spowodowana naruszeniem sprawności organizmu konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy drugiej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Pojęcie to ma zatem szeroki zakres przedmiotowy. Trzeba bowiem odróżnić opiekę, oznaczającą pielęgnację, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza. Wszystkie zaś powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu ”niezdolność do samodzielnej egzystencji” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 lutego 2002 r., III AUa 190/00, OSA 2001/12/44).

Ustalenia w przedmiocie stanu zdrowia ubezpieczonego oraz jego zdolności do samodzielnej egzystencji poczynione zostały przez sąd pierwszej instancji w oparciu o analizę dokumentacji medycznej zgromadzonej w aktach rentowych oraz w szczególności na podstawie przeprowadzonego w toku postępowania sądowego dowodu z opinii biegłych sądowych z zakresu neurologii, psychiatrii, tj. lekarzy o specjalnościach obejmujących schorzenia występujące u wnioskodawcy oraz na podstawie opinii biegłego psychologa.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że autentyczność dokumentów nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości tego Sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji oraz w sposób rzetelny, stąd też Sąd ocenił je jako wiarygodne. Tak samo sąd meriti ocenił złożone w sprawie opinie biegłych, którzy postawili wyraźne rozpoznania odnośnie schorzeń występujących u ubezpieczonego na moment wydania przez organ rentowy zaskarżonej decyzji i ich wpływu na zdolność skarżącego do samodzielnej egzystencji.

Na podstawie opinii biegłego psychologa Sąd ustalił, że sprawność umysłowa ubezpieczonego mieści się w granicach niższych niż przeciętna dla jego wieku, a więc w dolnych granicach normy. U ubezpieczonego występują psychologiczne wskaźniki mikrouszkodzeń w (...).

Biegała z zakresu neurologii wskazała, że P. L. jest trwale niezdolny do pracy od 2001 roku, tj. od chwili wykonania zabiegu operacyjnego na mózgowiu. Występuje u niego niedowład kończyn prawych wyrehabilitowany z przejęciem funkcji chwytnej przez sprawną kończynę górną lewą z zachowaną funkcją lokomocyjną. Jak wskazała biegła P. L. mieszka samodzielnie i samodzielnie przygotowuje posiłki, sprząta mieszkanie, ubiera się i rozbiera, robi zakupy, pranie, samodzielnie się porusza, odżywia, samodzielnie wykonuje czynności pielęgnacyjne, samodzielnie zaspokaja potrzeby fizjologiczne. Biegła nie stwierdziła u ubezpieczonego naruszenia funkcjonalnego w zakresie narządu ruchu, układu nerwowego, oddechowo-krążeniowego o charakterze znacznym. Wykazana dysfunkcja o charakterze niedowładu została wyrehabilitowana do stopnia umiarkowanego. Brak jest zdaniem biegłej również zaburzeń komunikacji społecznej.

Z kolei, w ocenie biegłej psychiatry P. L. ujawnia zespół psychoorganiczny z osłabieniem sprawności intelektualnej do poziomu niskiego normy z dominującym myśleniem konkretnym oraz osłabieniem koncentracji uwagi i funkcji pamięci, które są uwarunkowane zmianami organicznymi w (...) potwierdzonymi historią leczenia neurologiczno-neurochirurgicznego i badaniami psychologicznymi. Nadto ubezpieczony regularnie przyjmuje benzodiazepiny (C.), które wtórnie dodatkowo osłabiają funkcje poznawcze, ale jednocześnie stabilizują emocje. Biegła wskazała, że ubezpieczony dotychczas nie był leczony psychiatrycznie, nie ujawniał stanów psychotycznych, zaburzeń nastroju, które wymagałyby takiego leczenia. Funkcjonuje samodzielnie, zna topografię miejsc, w obrębie których się przemieszcza, potrafi korzystać okresowo i częściowo z pomocy innych osób. Wykonuje samodzielnie podstawowe czynności życiowe dba o higienę, cieszy się otoczeniem (prace w ogrodzie), nie ujawnia cech psychodegradacji i egotyzmu, jest syntoniczny emocjonalnie.

Zdaniem biegłych u ubezpieczonego nie stwierdza się więc takiego naruszenia sprawności organizmu, które powodowałoby koniczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy w zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb życiowych. P. L. nie wymaga stałej lub długotrwałej pomocy i opieki innych osób, a jedynie okresowej pomocy w załatwianiu spraw urzędowych.

Jednocześnie Sąd Okręgowy wyjaśnił, że specyfika oceny dowodu z opinii biegłych wyraża się w tym, iż sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez Sąd - który nie posiada wiadomości specjalnych - tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Kryteria oceny tego dowodu stanowią również: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1354/00, LEX nr 77046).

Mając na uwadze powyższe oraz to, że opinie wydane w niniejszej sprawie są rzetelne, jasne, spójne oraz racjonalnie uzasadnione sąd pierwszej instancji uznał je za pełnowartościowy materiał dowodowy i na ich podstawie dokonał ustaleń faktycznych w sprawie. W ocenie tego Sądu istotnym jest również, że biegli potwierdzili zasadność ocen przedstawionych wcześniej przez lekarza konsultanta oraz lekarzy orzeczników ZUS, a odwołujący nie zgłosił merytorycznych zastrzeżeń mogących obalić wnioski zawarte w złożonych do akt ekspertyzach. Sąd dał wiarę wydanym w sprawie opiniom odnośnie stwierdzonych u ubezpieczonego schorzeń, albowiem rozpoznania te postawili biegli sądowi posiadający wieloletnią praktykę zawodową, cieszący się dużym autorytetem, po szczegółowym przeanalizowaniu dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego. Biegli postawili wyraźne rozpoznania odnośnie schorzeń występujących u ubezpieczonego w chwili wydawania przez organ rentowy zaskarżonej decyzji oraz ich wpływu na zdolność skarżącego do samodzielnej egzystencji.

W ocenie tego Sądu dowód z opinii biegłych nie został w sposób skuteczny zakwestionowany w toku postępowania. Podniesione przez ubezpieczonego zarzuty nie zawierały jakichkolwiek merytorycznych argumentów mogących podważyć prawidłowość ustaleń biegłych. W opinii uzupełniających biegli psycholog i neurolog odnosząc się do zarzutów ubezpieczonego podtrzymali swoje opinie. Przy czym, sąd meriti miał też na uwadze, że wnioski biegłych potwierdzone zostały wiarygodnymi zeznaniami świadków i samego ubezpieczonego.

I tak, z zeznań świadków E. i M. S. (2), którzy opiekują się ubezpieczonym i pomagają mu w różnych czynnościach wynika, że choć ubezpieczony wymaga ich pomocy w niektórych sprawach (w załatwianiu spraw urzędowych, opłacaniu rachunków), to większość czynności ubezpieczony wykonuje samodzielnie. Ubezpieczony samodzielnie przyjmuje leki, zna ich dawki. P. L. sam się myje, ubiera, samodzielnie korzysta z toalety, samodzielnie robi pranie, jeździ autobusem, sprząta mieszkanie. Ubezpieczony samodzielnie chodzi po zakupy do sklepu (...), do sklepów (...). P. L. kupuje wędliny w plasterkach, chleb pokrojony. P. L. przygotowuje sobie proste posiłki, czasami obiady przynosi mu M. S. (2) lub sąsiedzi. P. L. samodzielnie uprawia przylegający do mieszkania ogródek. Ubezpieczony korzysta z telewizji, telefonu, internetu - ogląda filmy na laptopie.

W świetle powyższych argumentów sąd pierwszej instancji podzielił wywody opinii dotyczące stanu zdrowia ubezpieczonego, nie znajdując żadnych podstaw do ich zakwestionowania. Uznanie, że wnioskodawca nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji wyklucza przyznanie dochodzonego w sprawie świadczenia. Nadto Sąd Okręgowy dodał, że materialnoprawną podstawą świadczeń emerytalno-rentowych mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego, czy też trudna sytuacja materialna i osobista strony. Regulacje z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych mają bowiem charakter bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa i jako takie nie mogą być modyfikowane, czy zastępowane przez zasady współżycia społecznego. Na podstawie zgromadzonego w niniejszym postępowaniu materiału dowodowego Sąd doszedł bowiem do przekonania, iż wnioskodawca nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, a tym samym nie spełnia warunków wymaganych do przyznania prawa do świadczenia uzupełniającego.

Z tych względów na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie ubezpieczonego jako nieuzasadnione.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu Sąd orzekł na podstawie § 4 ust. 2 i 3 w zw. z § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 68), przyznając od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie na rzecz radcy prawnego M. S. (3) kwotę 110,70 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (w tym podatek VAT).

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się P. L., który działając przez pełnomocnika w wywiedzionej apelacji zarzucił mu naruszenie:

1)  art. 2 ustawy w zw. z art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez uznanie, że stan zdrowia P. L. czyni go zdolnym do samodzielnej egzystencji, podczas gdy w rzeczywistości, biorąc pod uwagę jego stan zdrowia i samodzielność, przesłanki w tym zakresie faktycznie występują;

2)  art. 233 k.p.c. poprzez dokonaną z przekroczeniem wskazań wiedzy i zasad doświadczenia życiowego ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, tym samym poprzez ocenę nie swobodną, lecz zupełnie dowolną, która skutkowała:

- bezkrytycznym przyjęciu opinii biegłego specjalisty z zakresu: psychologii, neurologii, psychiatry, w których biegli mylnie zawęzili pojęcie "zdolność do samodzielnej egzystencji" do sprawowania stałej lub długotrwałej opieki bezpodstawnie wyłączając z tego terminu stałą lub długotrwałą pomoc w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, załatwianie spraw urzędowych, składanie wizyt u lekarza;

- przyjęciem, iż ubezpieczony wymaga jedynie okresowej pomocy w załatwianiu spraw urzędowych, podczas gdy zeznania świadków E. S. i M. S. (2) wprost wskazują, iż P. L. nie jest w stanie samodzielnie m.in. przyrządzić ciepłych posiłków, obrać warzyw, udać się do lekarza, dokonać zapłaty za rachunki.

Mając powyższe na uwadze apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku przez uznanie, że P. L. jest trwale całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji i w konsekwencji zmianę decyzji z dnia 8 stycznia 2021 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. poprzez przyznanie świadczenia uzupełniającego zgodnie z wnioskiem z dnia 9 września 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę;

ewentualnie

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do sądu pierwszej instancji celem ponownego rozpoznania,

- przyznanie pełnomocnikowi ubezpieczonego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, bowiem koszty te nie zostały pokryte w całości ani w części.

W uzasadnieniu skarżący omawiając poszczególne zarzuty między innymi podniósł, że cierpi na schorzenia, które nie pozwalają mu na samodzielną egzystencję. Apelujący podkreślił, że posiada niedowład prawej strony, co powoduje niesprawność prawej górnej kończyny, w tym dłoni. Ubezpieczony nie ma możliwości, wbrew twierdzeniu Sądu i biegłych sądowych, przygotowywania posiłków. Jedyną rzeczą, którą ubezpieczony jest w stanie przyrządzić to suchy chleb, oczywiście krojony z pokrojoną wędliną lub żółtym serem. Ubezpieczony nie ma możliwości obierania, krojenia, smarowania etc. Nie jest w stanie przygotować sobie pełnowartościowych posiłków, przede wszystkim ciepłych (obiad, zupa, ziemniaki, jajecznica etc). Do tych wszystkich czynności wymaga pomocy osób trzecich. Natomiast to, że apelujący samodzielnie, jak wskazał Sąd, robi zakupy w (...) P., Ż., (...) nie uzasadnia uznania Sądu, iż nie wymaga on pomocy osób trzecich. Zakupy, które robi ubezpieczony to przede wszystkim pieczywo - chleb krojony, wędlina w plasterkach, ser żółty w plasterkach, kabanosy na wagę. Większe zakupy, wymagające siły fizycznej wykonuje M. S. (2) lub jego żona. Nadto, posiłki tj. obiad również przywozi ubezpieczonemu M. S. (2). Skarżący zarzucił, że wbrew temu co twierdzi sąd pierwszej instancji, nie porusza się swobodnie komunikacją miejską, bowiem ubezpieczony wyłącznie porusza się środkiem komunikacji jednej linii i przejeżdża około 3 przystanków, do swojego poprzedniego miejsca zamieszkania, gdzie pozostaje w bardzo dobrych relacjach z byłą sąsiadką. Nie jest natomiast w stanie samodzielnie udać się do centrum miasta na wizytę lekarską, czy też samodzielnie przemieścić się do domu M. i E. S.. Dodatkowo, sąd pierwszej instancji błędnie uznał, że P. L. samodzielnie sprząta mieszkanie, zajmuje się pracami w ogrodzie. Przy niedowładzie, który posiada ubezpieczony nie jest możliwe wykonywanie takich prac. P. L., jedną ręką jest w stanie wygrzebać dziurę w ziemi, aby posadzić roślinę, ale nie ma możliwości koszenia trawy, przycinania nasadzeń etc. W zakresie sprzątania mieszkania również apelujący nie posiada takich możliwości. Świadek E. S. zeznała, iż to ona przyjeżdża do P. L. dwa razy w miesiącu i sprząta mu mieszkanie (odkurza, myje okna etc). Sąd Okręgowy ponadto poczynił błędne ustalenia, iż P. L. sam zażywa leki, jednakże całkowicie Sąd pominął fakt, iż ubezpieczony sam nie wykupi recepty czy też nie uda się do lekarza, jak również nie zapłaci samodzielnie rachunków i nie wypłaci pieniędzy z bankomatu czy też z banku. Ubezpieczony nie ma takich zdolności, pozbawiony jest takich możliwości i tym samym w tych wszelkich czynnościach wyręczają go E. i M. S. (2). Ich pomoc, wbrew twierdzeniu Sądu, nie jest doraźna a codzienna.

Apelujący podniósł, że utrwalone w judykaturze są zapatrywania, że niezdolność do samodzielnej egzystencji występuje nawet wtedy, gdy osoba całkowicie niezdolna do pracy może wypełniać niektóre z elementarnych czynności życiowych we własnym zakresie, np. zje posiłek przygotowany przez inną osobę, o ile w pozostałym zakresie jest pozbawiona praktycznej możliwości egzystowania w humanitarnych warunkach bez koniecznej stałej lub długotrwałej pomocy ze strony osoby drugiej.

Na potwierdzenie swojego stanowiska skarżący przywołał wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 listopada 2021 r., III AUa 114/21, w którym Sąd ten wskazał, że „Konkretne schorzenia, nawet jeżeli powodują, że ubezpieczony jest w stanie wypełniać niektóre z elementarnych czynności życiowych we własnym zakresie, o ile w pozostałym zakresie z ich powodu jest pozbawiony praktycznej możliwości egzystowania w humanitarnych warunkach bez koniecznej pomocy ze strony osoby trzeciej, to powyższe ograniczenia mogą uzasadniać stwierdzenie niezdolności do samodzielnej egzystencji. Niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby. Na aprobatę zasługuje też wykładnia omawianego pojęcia, zgodnie z którą do czynności zabezpieczających samodzielną egzystencję człowieka nie należą wyłącznie tzw. czynności samoobsługi jak mycie się, ubieranie, samodzielne jedzenie posiłków, ale również nabywanie żywności, przyniesienie jej do domu, ogrzewanie mieszkania, przynoszenie w tym celu wiader z węglem, podstawowe prace porządkowe, niewymagające wysiłku fizycznego i prac na wysokości”.

Dalej apelujący podniósł, że w ujęciu ustawowym osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji jest zatem nie tylko osoba całkowicie bezradna, czy też obłożnie chora, ale również taka, która jest wystarczająco sprawna, aby samodzielnie wykonywać podstawowe czynności dnia codziennego, lecz z uwagi na znaczne trudności w poruszaniu się lub inne poważne upośledzenie sprawności także intelektualnej czy w zakresie zdrowia psychicznego potrzebuje pomocy w tych sprawach, które wymagają opuszczenia domu np. robienia zakupów, rozliczenia rachunków, dokonania czynności urzędowych, funkcjonowania sferze publicznej (tak Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 14 lipca 2021 r., VIII U 1963/20).

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie podzielając w całości argumentację faktyczną i prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W ocenie organu rentowego apelacja jest oczywiście bezzasadna w całości, bowiem sąd pierwszej instancji w pełni zebrał i dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego, prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne sprawy, wyciągnął na ich podstawie nie budzące zastrzeżeń logiczne wnioski i prawidłowo zastosował zarówno przepisy prawa materialnego, jak i procesowego.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

W odpowiedzi na apelację podkreślić należy, że warunki przyznania świadczenia uzupełniającego zostały określone w ustawie z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2019 r., poz. 1622 ze zm. – obowiązujący w dacie złożenia wniosku przez ubezpieczonego o świadczenie; powoływana dalej jako: ustawa), a w niniejszej sprawie organ rentowy odmówił przyznania świadczenia uznając na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS, że P. L. nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 ustawy, świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Ponieważ to ocena stanu zdrowia ubezpieczonego była przedmiotem sporu, dlatego Sąd Okręgowy prawidłowo dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych o specjalnościach adekwatnych do schorzeń podnoszonych przez ubezpieczonego. Ustalenie stopnia i zaawansowania chorób oraz ocena ich wpływu na stan czynnościowy organizmu wymaga bowiem wiadomości specjalnych, a zatem, okoliczności tych można dowodzić tylko przez dowód z opinii biegłych (art. 278 k.p.c.). Opinia biegłych ma na celu ułatwienie sądowi należytą ocenę zebranego materiału dowodowego wtedy, gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64). Specyfika tego dowodu wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie ma wiadomości specjalnych, w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia i wiedzy powszechnej. Przy czym, pierwszorzędne znaczenie nadaje, przy tej ocenie, kryterium poziomu wiedzy biegłego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1354/00, LEX nr 77046).

W sprawie podkreślenia wymaga, że powołani w niniejszej sprawie biegli sądowi lekarze specjaliści neurolog i psychiatra oraz psycholog rozpoznając u ubezpieczonego:

- wyrehabilitowany niedowład kończyn prawych jako następstwo kilkukrotnej wewnątrznaczyniowej embolizacji naczyniaka lewej okolicy czołowo-ciemieniowej mózgu, powikłanej udarem krwotocznym śródmózgowym lewostronnym (23 sierpnia 2009 r.), z zachowaną funkcją częściowo chwytną (przejęcie chwytu przez rękę lewą) oraz zachowaną funkcją lokomocyjną,

- przebyte napady padaczkowe w przeszłości, aktualnie monitorowane (aktualnie bez napadów),

- zespół psychoorganiczny,

- łagodne osłabienie funkcji poznawczych z cechami chwiejności afektywnej.

uznali, że schorzenia te nie czynią go osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Samo zestawienie dokonanego rozpoznania (schorzenia wskazywane i akcentowane przez ubezpieczonego uzasadniające jego zdaniem stwierdzenie niezdolności do samodzielnej egzystencji) wskazuje na brak podstaw do uznania, iż P. L. jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Ale to przede wszystkim biegli bardzo szczegółowo przedstawili swoje ustalenia i wyniki badań ubezpieczonego oraz uzasadnili swoje stanowisko konkludując, że P. L. mimo występujących schorzeń i dysfunkcji nie wymaga konieczności stałej i długotrwałej opieki pomocy drugiej osoby. Przy czym, należy mieć na uwadze, że wszyscy biegli przeprowadzili badanie ubezpieczonego przedmiotowe i podmiotowe (w obecności osoby trzeciej, która pełni rolę opiekuna), oraz analizę dokumentacji zgromadzonej w sprawie i szczegółowo wykazali dlaczego ubezpieczonego nie można uznać za osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji. Ubezpieczony mieszka sam, samodzielnie przygotowuje proste posiłki, sprząta mieszkanie, ubiera i rozbiera się, wykonuje toaletę, zakupy, pranie, posiada komórkę i korzysta z niej, korzysta z internetu, w ciągu dnia ogląda TV, z opiekunem chodzi do lekarza raz na 3-4 miesiące. Biegła neurolog badając ubezpieczonego w dniu 21 października 2021 r. stwierdziła u niego kontakt logiczny, funkcje poznawcze zachowane; słuch wydolny społecznie; brak cech afazji senso-motorycznej po przebytym deficycie emanującym zaburzeniami mowy; brak zaburzeń mowy; afekt stabilny, nastrój wyrównany; brak ruchów mimowolnych, drżeń, próba R. ujemna; występuje utrwalony i wyrehabilitowany niedowład prawostronny pod postacią ułożenia kończyny górnej prawej w przywiedzeniu, jest ona wyszczuplona, posiada osłabioną siłę mięśniową; kończyna dolna prawa jest w ułożeniu wyprostnym; występuje wzmożone napięcie w prawych kończynach; wygórowanie odruchów głębokich po stronie prawej, osłabienie siły mięśniowej prawych kończyn, odruch patologiczny B. po stronie prawej; lewe kończyny są w ułożeniu swobodnym, bez jakiejkolwiek patologii (wzmożonego napięcia mięśniowego, z zachowaną funkcją stawów bierną i czynną, bez odczynu zapalnego); chód koszący, utrwalony jako następstwa niedowładu połowiczego; czucie powierzchniowe nie jest zaburzone; objawy podrażnieniowe korzeni nie stwierdza się; objawy oponowe: nie stwierdza się. Natomiast w badaniu psychiatrycznym przeprowadzonym w dniu 13 czerwca 2022 r. biegła ustaliła, że w stanie psychicznym ubezpieczonego występują wyraźne trudności w rozumieniu mowy, słów i formułowania odpowiedzi; wymaga powtarzania głośno pytań; agramatyzm, trudności z artykulacją; orientacja dobrze wszechstronnie zachowana; funkcje poznawcze osłabione w zakresie koncentracji uwagi, przypominania; intelektualnie sprawny na poziomie konkretnym; krytycyzm dość dobrze zachowany; emocjonalnie żywy, reakcje afektywne prawidłowo modulowane, kontroluje emocje, urojeń nie wypowiada, śpi dobrze; tendencja do izolacji społecznej i samotniczego trybu życia (relacje wybiórcze). I mimo stwierdzonych niedomogów i dysfunkcji biegli jednoznacznie uznali, iż nie ubezpieczony nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Wbrew stanowisku apelującego, również zeznania świadków i samego ubezpieczonego uzasadniają uznanie, że P. L. nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Apelujący akcentuje, że nie jest w stanie przyrządzić ciepłych posiłków, obrać warzyw, udać się do lekarza, dokonać zapłaty za rachunki. A jednocześnie świadek E. S. chociaż w pierwszych słowach zeznania wskazała, że ubezpieczony nie jest w stanie nic zrobić sam, to następnie przyznała, że mieszka sam, ubiera się sam, sprząta, samodzielnie korzysta z toalety, umie zagrzać parówki. Świadek u ubezpieczonego bywa raz na miesiąc. Chociaż świadek wyraźnie akcentował okoliczności, które miałyby świadczyć o niezdolności P. L. do samodzielnej egzystencji - opłacanie rachunków przez świadka - to jednak opisana sytuacja nie wyczerpuje warunków do przyznania świadczenia. Również zeznania świadka M. S. (2) nie zmieniają powyższych wniosków. Świadek także potwierdził powyższe okoliczności wskazując, że z ubezpieczonym widzi się co tydzień w domu albo poza domem, czasami robią większe zakupy (bo ubezpieczony sam robi małe zakupy i chodzi do sklepu (...), Ż., czy P. M.), ubezpieczony samodzielnie dojeżdża autobusem do przyjaciół, a mając mały ogródek przynależny do jego mieszkania „sam coś tam dłubie”, a świadek przywodzi mu ziemię, korę. Świadek chociaż wskazał, że z ubezpieczonym chodzi do lekarza i leki wykupują mu świadkowie, to zeznał także, że ubezpieczony czasami sam leki odbiera, a następnie sam leki przyjmuje, bo zna ich dawki. P. L. w swoich zeznaniach potwierdził przedstawione fakty.

Podnoszone okoliczności obrazują trudności w funkcjonowaniu ubezpieczonego, ale nie uwzględniają adaptacji organizmu człowieka i samego człowieka do codziennych warunków egzystencji, a najlepszym dowodem na to, że ubezpieczony nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji jest bezsporny fakt, że zamieszkuje sam i samodzielnie zaspokaja swoje podstawowe potrzeby. Nie jest zmuszony do egzystencji w całkowitej zależności od innych osób.

Jednocześnie wyjaśnić trzeba, że zarówno sąd pierwszej instancji, jak i Sąd Apelacyjny oceniają stan faktyczny istniejący w dniu złożenia wniosku o świadczenie (9 września 2020 r.) i do dnia wydania zaskarżonej decyzji (8 stycznia 2021 r.). Zatem zmiany, które mogłyby nastąpić po tym terminie nie mają wpływu na ocenę prawidłowości zaskarżonej decyzji. Inaczej mówiąc, postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest postępowaniem odwoławczym i sprawdzającym. To oznacza, że oś sporu stanowi moment wydania zaskarżonej decyzji, a zatem potencjalnie wszystko to co dzieje się następczo nie czyni zaskarżonego orzeczenia wadliwym (tak - postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2022 r., I (...) 346/21, LEX nr 3362891).

Mając na uwadze powyższe sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji, a okoliczność, że ubezpieczony czuje się osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji, wobec ustalonego jego stanu zdrowia na dzień 8 stycznia 2021 r., samodzielnego zamieszkiwania, samodzielnej obsługi w życiu codziennym oraz braku dokumentacji medycznej, która uzasadniałaby stwierdzenie niezdolności do samodzielnej egzystencji – nie jest wystarczająca do uwzględnienia wniosku P. L. o przyznanie świadczenia uzupełniającego od września 2020 r., tj. od miesiąca złożenia wniosku.

Uwzględniając powyższe sąd odwoławczy uznał, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji P. L. nie spełniał warunków do przyznania świadczenia uzupełniającego, zatem zarówno decyzja organu rentowego, jak i zaskarżony wyrok odpowiadają prawu.

Mając na uwadze wszystkie powyższe okoliczności i rozważania Sąd Apelacyjny uznał zarzuty naruszenia prawa procesowego, a w konsekwencji także prawa materialnego, za chybione i dlatego na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego (punkt I).

O kosztach zastępstwa procesowego, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., przyznając pełnomocnikowi ubezpieczonej od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 240 zł powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, działając na podstawie § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 2631), przy uwzględnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lutego 2024 r., SK 90/22 i odpowiednio § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935) mając na uwadze nakład pracy pełnomocnika i jego zaangażowanie w wyjaśnieniu sprawy (punkt II sentencji wyroku).

sędzia Urszula Iwanowska