Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w osobie sędziego Urszuli Iwanowskiej, po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2024 r., w Szczecinie, na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z odwołania M. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o rentę

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt IV U 225/23,

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz M. O. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

sędzia Urszula Iwanowska

sygn. akt III AUa 317/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 27 marca 2023 r., znak: (...) odmówił M. O. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wskazując, że chociaż ubezpieczona jest całkowicie niezdolna do pracy od kwietnia 2005 r. do 31 grudnia 2025 r., to jednak niezdolność ta nie powstała w trakcie okresów zatrudnienia, innych okresów ubezpieczenia, ani nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Faktyczne podleganie ubezpieczeniu rozpoczęło się w przypadku ubezpieczonej od 6 lutego 2008 r.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. O. wniosła o jej zmianę i przyznanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy począwszy od 1 dnia miesiąca, w którym złożyła wniosek o to świadczenie, zarzucając jej:

1. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że całkowita niezdolność do pracy powstała w kwietniu 2005 r.,

2. naruszenie art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez odmowę przyznania odwołującej prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, pomimo że spełnia ustawowe przesłanki ku temu, w tym warunek powstania niezdolności do pracy w okresie wskazanym w art. 57 ust. 3 ustawy.

Jednocześnie ubezpieczona podniosła, że organ ustalił datę powstania niezdolności do pracy w 2005 roku, opierając się wyłącznie na orzeczeniu o niepełnosprawności z dnia 16 września 2010 r., podczas gdy stopień niepełnosprawności nie jest odpowiednikiem niezdolności do pracy. Odwołująca po dacie wydania tego orzeczenia przez wiele lat pracowała i to nie na stanowiskach specjalnie przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu. W tym okresie kilkukrotnie uzyskiwała orzeczenia o zdolności do pracy, ostatnie 12 grudnia 2019 r., co dowodzi, że przynajmniej od tej daty okresowo nie była niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy.

W odpowiedzi na odwołanie organu rentowego wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w uzasadnieniu decyzji.

Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję przyznając M. O. rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 22 sierpnia 2022 r. na stałe (punkt I), w pozostałej części oddalił odwołanie (punkt II) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz M. O. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty (punkt III).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

M. O. urodziła się w dniu (...) Ma 43 lata. Choruje na schizofrenię paranoidalną.

W przebiegu kariery zawodowej od 6 lutego 2008 r., czyli od 26 roku życia, do 31 sierpnia 2021 r. wykonywała zatrudnienie, przeważnie na stanowisku sprzątającej.

W dniu 16 września 2010 r. (...) ds. Orzekania o Niepełnosprawności w D. wydał wobec odwołującej orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności na stałe, oznaczając przyczynę kodem 02-P (choroby psychiczne), ustalając, że niepełnosprawność istnieje od kwietnia 2005 r. Stwierdzono przy tym, że istnieją wobec niej wskazania dotyczące odpowiedniego zatrudnienia na stanowisku przystosowanym oraz korzystania z systemu środowiskowego wsparcia samodzielnej egzystencji.

We wskazanym wyżej okresie zatrudnienia, odwołująca wielokrotnie uzyskiwała zaświadczenia lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania zatrudnienia na stanowiskach sprzątającej i salowej - ostatnio w dniu 27 września 2021 r. W dniu 29 listopada 2022 r. uzyskała od lekarza medycyny pracy zaświadczenie o niezdolności do pracy na tym stanowisku.

W dniu 22 sierpnia 2022 r. odwołująca złożyła wniosek o rentę wraz z wnioskiem na formularzu ERO o przyznanie jej świadczenia od daty spełnienia przesłanek, nie wcześniejszej niż od 1 marca 2020 r.

Orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS z dnia 6 marca 2023 r. stwierdzono, że odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy od kwietnia 2005 r. do 31 grudnia 2025 r.

W konsekwencji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. wydał zaskarżoną decyzję.

Ze złożonej w sprawie opinii psychiatryczno-psychologicznej wynikało, że u badanej rozpoznano schizofrenię paranoidalną. Wdrożono farmakoterapię, kontynuowaną z przerwami do chwili obecnej. Badana była kilkukrotnie hospitalizowana w oddziale psychiatrycznym, ostatnio w okresach od marca do lipca oraz w październiku 2022 r. Według złożonej przed biegłymi relacji ojca, po 2008 roku, ze względu na zwiększenie nadzoru, jej stan pozwalał na podjęcie zatrudniania, w 2018 roku, po zmianie leków, jej stan uległ pogorszeniu, występuje zwiększone napięcie psychiczne, stany agresji i autoagresji na tle urojeń. Rzadko pojawiając się napady epilepsji.

Biegłe psychiatra i psycholog rozpoznały u odwołującej schizofrenię paranoidalną. Stwierdziły, że stan zdrowia odwołującej powoduje trwałą, całkowitą niezdolność do pracy, powstałą w 2005 roku. Przebieg zaburzeń ma charakter przewlekły, nasilenie poszczególnych objawów ulegało zmianie w czasie. Biorąc pod uwagę obraz kliniczny zaburzeń, nasilenie i częstotliwość objawów, dotychczasowy przebieg choroby oraz obecny stan zdrowia, biegłe stwierdziły, że mimo systematycznego leczenia nastąpiło istotne pogorszenie funkcjonowania. Stopniowo zmniejszały się zdolności adaptacyjne, możliwości społeczne oraz interpersonalne i nasilał się stopień nieprzystosowania w zakresie funkcjonowania psychospołecznego, wpływ tych zaburzeń na funkcjonowanie jest znaczący i względnie stały. Występujące u badanej ograniczenia dotyczące zatrudnienia wskazują na brak możliwości aktywizacji zawodowej w ramach otwartego rynku pracy, w standardowych warunkach i wymaganiach pracy zarobkowej - trwale.

Biegłe zwróciły uwagę na orzeczenie (...) ds. Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 16 września 2010 r., w którym zaliczono odwołującą do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na stałe, z uwzględnieniem że niepełnosprawność istnieje od kwietnia 2005 r. Zdaniem biegłych, podjęcie takiej decyzji orzeczniczej wskazuje na występujące deficyty i zmniejszone zdolności przystosowawcze.

Na podstawie przeprowadzonych badań i po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną i orzeczniczą biegłe stwierdziły, że stan zdrowia odwołującej powoduje całkowitą niezdolność do pracy trwale, która powstała w 2005 roku, przy czym po przystąpieniu do ubezpieczenia nastąpiła zmiana - obniżenie zdolności do zarobkowania z powodu pogorszenia stanu zdrowia w ramach tej samej grupy - od dnia złożenia wniosku o rentę (tj. 22 sierpnia 2022 r. - przypis sprawozdawcy).

Z socjalno-medycznego punktu widzenia biegłe nie wykluczyły istnienia całkowitej niezdolności do pracy, gdy występuje możliwość ograniczonego uczestnictwa w życiu zawodowym, np. zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej, praca może być traktowana głównie jako forma rehabilitacji społeczno-zawodowej w zakładzie aktywności zawodowej lub na ryku chronionym. Stwierdziły niepomyślne rokowanie w zakresie możliwości podjęcia i utrzymania zatrudnienia w dłuższej perspektywie czasowej.

Po dopuszczeniu przez Sąd dowodu z uzupełniającej opinii biegłych psychiatry na okoliczność:

1. ustosunkowania się do zarzutów do opinii pierwotnych sformułowanych w piśmie pełnomocnika odwołującej z dnia 1 grudnia 2023 r. oraz

2. ustalenia, czy u ubezpieczonej doszło do pogorszenia istniejącej przed podjęciem zatrudnienia niezdolności do pracy w ramach danego jej stopnia oraz czy spowodowało to autonomiczną utratę zdolności do wykonywania pracy w dotychczasowym zakresie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2018 r., I UK 496/17 i z dnia 6 sierpnia 2014 r., II UK 513/13), ewentualnie - kiedy takie pogorszenie powstało, w szczególności czy potwierdza to wniosek biegłych na str. 2 opinii (3 akapit od dołu), że „po przystąpieniu do ubezpieczenia nastąpiła zmiana - obniżenie zdolności do zarobkowania z powodu pogorszenia stanu zdrowia (pogorszenie w ramach tej samej grupy) - od dnia złożenia wniosku o rentę, biegłe podtrzymały opinię pierwotną.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie podlega uwzględnieniu.

Powyższy stan faktyczny sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie zgromadzonych w sprawie dokumentów, których wiarygodność nie była kwestionowana, a nadto oparł go na uzyskanych w sprawie opiniach psychiatryczno-psychologicznych.

Sąd podkreślił, że przedmiotem sporu była możliwość przyznania odwołującej prawa do renty w obliczu ustalenia organów orzeczniczych ZUS, że jej całkowita niezdolność do pracy powstała w 2005 roku, a zatem przed okresem ubezpieczenia.

Następnie Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251; powoływana dalej jako: ustawa emerytalno-rentowa), renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1)  jest niezdolny do pracy;

2)  ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3)  niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12 ustawy, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

4)  nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania.

Osobie, która spełniła warunki określone w art. 57 powołanej ustawy, przysługuje renta stała - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała albo renta okresowa - jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa. Dotąd odwołującemu przysługiwała renta okresowa.

Ponadto, niezdolną do pracy w rozumieniu wskazanej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, przy czym całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art. 12 ustawy emerytalno-rentowej).

Natomiast przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy, a także rokowania co do odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji a także możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne (art. 13 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej).

Dalej sąd pierwszej instancji zaznaczył, że ocena stanu zdrowia odwołującej wymagała wiadomości specjalnych, w związku z czym Sąd przeprowadził w sprawie dowody z opinii biegłych psychiatry i psycholog. Stan zdrowia ubezpieczonej jest bowiem okolicznością, dla której ustalenia niezbędne są wiadomości specjalne w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c., wymagające udziału w procesie biegłych lekarzy sądowych. Kluczowa dla tego rodzaju spraw okoliczność stanu zdrowia oraz związana z nim niezdolność do pracy oraz data jej powstania, względnie - data istotnego pogorszenia się zdolności do zarobkowania - w przypadku sporu, co do tych okoliczności - nie mogą być ustalane przez sąd samodzielnie lub wyłącznie na podstawie innych dowodów zgłaszanych przez strony postępowania, takich jak dokumenty, zeznania świadków, wyjaśnienia stron (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 listopada 2019 r., III AUa 617/19, Legalis nr 2267250). Przy ocenie niezdolności do pracy istotny jest przy tym wynik badań przeprowadzonych przez biegłych sądowych specjalistów, a nie samo subiektywne przekonanie ubezpieczonego o swojej niezdolności do pracy, czy też opnie organów orzeczniczych ZUS.

Sąd Okręgowy złożoną w sprawie opinię psychiatryczno-psychologiczną wraz z opinią uzupełniającą, uznał za pełną i jasną, jako taką stanowiącą podstawę do czynienia prawidłowych ustaleń w sprawie. Po uzupełnieniu opinii, żadna ze stron nie kwestionowała już ustaleń biegłych. Wynikało z nich, że odwołująca jest osobą trwale, całkowicie niezdolną do pracy. Niezdolność ta powstała wyjściowo w 2005 roku, tym niemniej po przystąpieniu przez odwołującą do ubezpieczenia w 2008 roku i okresie regularnego zatrudnienia, zdaniem biegłych nastąpiła zmiana - obniżenie zdolności do zarobkowania z powodu pogorszenia stanu zdrowia w ramach tej samej grupy - od dnia złożenia wniosku o rentę, tj. 22 sierpnia 2022 r.

W przekonaniu sądu meriti implikowało to zastosowanie w sprawie zasady wyinterpretowanej w utrwalonej linii orzeczniczej, zgodnie z którą ubezpieczony spełnia warunki z art. 57 ust. 1 pkt. 3 ustawy emerytalno-rentowej, jeżeli w okresach wymienionych w tym przepisie nastąpiło u niego istotne pogorszenie stanu zdrowia w ramach tego samego stopnia niezdolności do pracy, powodujące samodzielnie utratę zdolności do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2018 r., I UK 496/17 i z dnia 6 sierpnia 2014 r., II UK 513/13). Sąd by upewnić się, że we wskazane poglądy orzecznicze wpisywało się twierdzenie biegłych z opinii pierwotnej, że „po przystąpieniu do ubezpieczenia nastąpiła zmiana - obniżenie zdolności do zarobkowania z powodu pogorszenia stanu zdrowia w ramach tej samej grupy - od dnia złożenia wniosku o rentę” dopuścił dowód z uzupełniającej opinii, w której sformułował stosowne zapytanie. W odpowiedzi biegłe podtrzymały przedmiotowe stwierdzenie z opinii pierwotnej, co należało uznać za odpowiedź twierdzącą. Jak już wspomniano, opinia uzupełniająca nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

W konsekwencji sąd pierwszej instancji uznał, że wprawdzie niezdolność do pracy odwołującej powstała w 2005 roku, tym niemniej nie przeszkodziła jej w podjęciu i wieloletnim kontynuowaniu zatrudnienia, co wykluczyło dopiero istotne pogorszenie się stanu zdrowia w ramach tej samej grupy schorzenia w 2022 roku, tj. w obrębie 18-miesięcznego okresu po ustaniu ubezpieczenia (co nastąpiło 31 sierpnia 2021 r.). W świetle wskazanych wyżej, podzielanych przez sąd meriti poglądów orzecznictwa przesądzało to o spełnieniu przez odwołującą przesłanki z art. 57 pkt 1 ust. 3 ustawy emerytalno-rentowej. Przeciwne przyjęcie nie dawałoby się pogodzić z zasadą sprawiedliwości, gdyż odwołująca zostałaby pozbawiona zabezpieczenia społecznego w obliczu utraty zdolności do zarobkowania w sytuacji, gdy na jej koncie ubezpieczeniowym przez lata były odprowadzane składki z tytułu zatrudnienia.

Z powyższych powodów w oparciu o złożone w sprawie opinie biegłych Sąd Okręgowy przyjął, że odwołująca jest trwale, całkowicie niezdolna do pracy, na skutek istotnego pogorszenia stanu zdrowia w ramach tego samego schorzenia, zgodnie ze wskazaniem biegłych, od dnia złożenia wniosku o rentę, tj. od dnia 22 sierpnia 2022 r. Od tej daty należało się jej zatem świadczenie, o które wnioskowała.

Zważywszy na regulację art. 129 ustawy emerytalno-rentowej świadczenie nie mogło być przyznane zgodnie z wnioskiem odwołania od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek o rentę, gdyż biegłe wyraźnie oznaczyły w opinii dzień powstania niezdolności do pracy, jako przypadający na dzień złożenia wniosku. W tej sytuacji nie mogło mieć znaczenia także złożenie przez odwołującą dodatkowego wniosku na formularzu ERO, z uwagi na niemożliwość wcześniejszego stwierdzenia spełnienia przesłanek do uzyskania świadczenia.

Kierując się powyższymi rozważaniami, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił stosownie zaskarżoną decyzję w sposób opisany w pkt. I sentencji wyroku, a w pozostałej części, tj. co do okresu od 1 do 21 dnia miesiąca, w którym złożono wniosek, oddalił odwołanie (pkt II sentencji).

Ponadto Sąd orzekł o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego na podstawie art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. - Dz. U. z 2023 r., poz. 1935), zasądzając na rzecz M. O., jako strony wygrywającej, od organu rentowego kwotę 180 złotych, ze stosownymi, ustalonymi przez przepis odsetkami.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

- naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 57 ustawy emerytalno-rentowej poprzez ich błędne zastosowanie w sprawie polegające na przyjęciu, że M. O. jest uprawniona do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 22 sierpnia 2022r. ;

- naruszenie przepisów postępowania - art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału sprawy oraz dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego sprawy, poprzez nie znajdujące uzasadnienia w materiale dowodowym sprawy uznanie, iż M. O. jako osoba całkowicie niezdolna do pracy jest uprawniona do renty z tego tytułu od dnia 22 sierpnia 2022 r.

Podnosząc powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ubezpieczonej w całości,

- zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą i drugą instancję według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że Sąd Okręgowy w sposób błędny dokonał oceny stanu faktycznego sprawy co skutkowało dokonaniem błędnej subsumpcji tak ustalonego stanu faktycznego do normy art. 57 ustawy emerytalno-rentowej.

Apelujący podkreślił, że dla nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy istotne jest, aby niezdolność ta, (nie zaś naruszenie sprawności organizmu) powstała w okresach wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalno-rentowej. Zdaniem organu, pogorszenie stanu zdrowia, w stopniu uniemożliwiającym przynajmniej wykonywanie pracy w dotychczasowym ograniczonym stanem zdrowia zakresie, stanowi przesłankę nabycia prawa do renty, w przypadku osoby częściowo niezdolnej do pracy, której częściowa niezdolność do pracy nie powstała w okresach wyszczególnionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy, i wykonującej pracę odpowiednią do zachowanych możliwości zdrowotnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2014 r., I UK 393/13). Pry czym skarżący podniósł, że Sąd Najwyższy wielokrotnie w swoim orzecznictwie wskazywał, że pogorszenie istniejącej przed podjęciem zatrudnienia niezdolności do pracy w ramach danego jej stopnia uzasadnia prawo do renty, gdy po pierwsze powstało w okresach wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalno-rentowej oraz po drugie, gdy spowodowało autonomiczną utratę zdolności do wykonywania pracy w dotychczasowym wymiarze. Jest to bowiem powstanie niezdolności do pracy powodujące autonomiczną utratę zdolności do wykonywania pracy w dotychczasowym zakresie bądź uniemożliwiające całkowite wykonywanie jakiejkolwiek pracy.

Zdaniem skarżącego, w rozpoznawanej sprawie taka sytuacja nie miała miejsca, bowiem ubezpieczona została uznana za całkowicie niezdolną do pracy przez organ rentowy od 30 kwietnia 2005 r. do 31 grudnia 2025 r., a niezdolność ta została stwierdzona orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS z dnia 6 marca 2023 r. Jednocześnie z treści opinii biegłych wynika, iż ubezpieczona w okresie od 2005 r. do 2008 r. była całkowicie niezdolna do pracy, a jej stan uniemożliwiał podjęcie zatrudnienia. W tych okolicznościach według apelującego - prawidłowo ustalono, iż u ubezpieczonej niezdolność do pracy nie powstała w okresach, o których mowa w art. 57 ustawy emerytalno-rentowej.

Jednocześnie organ rentowy zwrócił uwagę, że opinia biegłych zawiera w zakresie wniosków pewną niekonsekwencję, bowiem biegli raz w sposób kategoryczny wypowiadają się, iż ubezpieczona jest trwale niezdolna do pracy od 2005 r., by następnie stwierdzić, że po 2008 r. nastąpiła zmiana polegająca na obniżeniu zdolności do zarobkowania z powodu pogorszenia się stanu zdrowia (w ramach tej samej grupy) od dnia złożenia wniosku o rentę. Dlaczego przyjęto taką a nie inną datę biegli nie wyjaśniają, a w kolejnym punkcie stwierdzają, iż nie można wykluczyć istnienia całkowitej niezdolności do pracy, gdy istnieje możliwość ograniczonego uczestnictwa w życiu zawodowym.

Zdaniem organu powyższe wskazuje, że Sąd Okręgowy w sposób niewłaściwy dokonał oceny stanu zdrowia ubezpieczonej w odniesieniu do wymogów ustawowych uzasadniających przyznanie prawa do renty.

Dalej apelujący podniósł, że w przypadku ubezpieczonej była ona całkowicie niezdolna do pracy już przed podjęciem zatrudnienia. Po dacie zatrudnienia stan ten utrzymywał się, przy czym przyjmując leki mogła podjąć pracę. W 2018 r. jak wynika z treści opinii pomimo leczenia stan ubezpieczonej ponownie uległ pogorszeniu.

Przywołując wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2016 r., I UK 320/15, w którym wskazano, że w kontekście prawidłowego zastosowania art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalno-rentowej, istotne znaczenie ma data powstania niezdolności do pracy, a nie chwila ujawnienia się tej niezdolności w wyniku przeprowadzenia badań lekarskich lub w czasie hospitalizacji. Oczywiście, chwila ujawnienia się niezdolności do pracy jest doniosła - można bowiem przyjąć, że niezdolność powstała najpóźniej w dacie jej ujawnienia. Jednak samo ujawnienie się niezdolności nie oznacza, że nie mogła ona powstać wcześniej.

W ocenie skarżącego niemożliwe jest więc np. ustalenie upływu osiemnastomiesięcznego okresu przedłużonej ochrony ubezpieczeniowej bez określenia daty powstania niezdolności do pracy, gdyż to ona stanowi wyznacznik, w stosunku do którego liczy się upływ powyższego terminu.

W odniesieniu do powyższego, mając na uwadze materiał dowodowy sprawy (w tym opinie biegłych) w przypadku ubezpieczonej całkowita niezdolność do pracy powstała niewątpliwie przed datą podjęcia zatrudnienia czyli nie powstała w okresach, o których mowa w art. 57 ustawy.

Zatem Sąd Okręgowy w Koszalinie błędnie przyjął, iż datą powstania u ubezpieczonej niezdolności do pracy jest dopiero dzień 22 sierpnia 2022 r., czyli dzień złożenia wniosku o rentę. Uczynił to wprawdzie w odwołaniu się do opinii biegłych, nie mniej jednak pomijając pozostałe ustalenia opinii w zakresie powstania całkowitej niezdolności co pracy już od 2005 r.

Nadto w ocenie organu, Sąd Okręgowy nie podjął się pomimo obowiązku nałożonego przez art. 233 § l k.p.c. wyjaśniania tej różnicy (nie wyjaśnia tego również opinia uzupełaniająca). Zaniechał więc obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia sprawy.

W tych okolicznościach w ocenie organu rentowego decyzja z dnia 27 marca 2023 r. była decyzją prawidłową, a odwołanie ubezpieczonej winno zostać oddalone. Organ rentowy nie kwestionuje przy tym stanu zdrowia ubezpieczonej wykazując jedynie, iż jako osoba niezdolna do pracy nie spełnia ona ze względu na datę powstania niezdolności formalnych wymagań określonych w art. 57 ustawy emerytalno-rentowej do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy.

W odpowiedzi na apelację M. O., działając przez pełnomocnika, wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wskazując, że zgodnie ze sporządzonymi w niniejszym postępowaniu opinią biegłych z dnia 20 lipca 2023 r. oraz opinią uzupełniającą z dnia 16 kwietnia 2024 r., której organ rentowy nie kwestionował, odwołująca jest osobą trwale i całkowicie niezdolną do pracy, przy czym niezdolność ta powstała wyjściowo w 2005 roku, tym niemniej po przystąpieniu przez odwołującą do ubezpieczenia w 2008 roku i po okresie regularnego zatrudnienia, nastąpiła zmiana - obniżenie zdolności do zarobkowania z powodu pogorszenia stanu zdrowia w ramach tej samej grupy - od dnia złożenia wniosku o rentę, tj. 22 sierpnia 2022 r.

Słusznie zatem sąd pierwszej instancji wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż to implikowało zastosowanie w sprawie zasady wynikającej z utrwalonej linii orzeczniczej, zgodnie z którą ubezpieczony spełnia warunki z art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalno-rentowej, jeżeli w okresach wymienionych w tym przepisie nastąpiło u niego istotne pogorszenie stanu zdrowia w ramach tego samego stopnia niezdolności do pracy, powodujące samodzielnie utratę zdolności do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2018 r., I UK 496/17 i z dnia 6 sierpnia 2014 r., II UK 513/13).

Ubezpieczona podkreśliła, że pomimo tego, iż legitymowała się orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności z dnia 16 września 2010 r., to po 2005 roku, kiedy to zgodnie z opinią biegłych datuje się powstanie u niej niezdolności do pracy, przez wiele lat pracowała, przy czym nie była to praca na stanowiskach specjalnie przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu odwołującej. Odwołująca przez wiele lat uzyskiwała orzeczenia o zdolności do pracy (zob. orzeczenia złożone do akt sprawy, w tym ostatnie orzeczenie o braku przeciwskazań do podjęcia pracy z dnia 27 września 2021 r.) i dopiero istotne pogorszenie się stanu zdrowia odwołującej w ramach tej samej grupy schorzenia w 2022 roku uniemożliwiło jej kontynuację zatrudnienia.

W konsekwencji powyższego, w ocenie ubezpieczonej, orzeczenie sądu pierwszej instancji odpowiada prawu, a apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Dlatego sąd odwoławczy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 k.p.c.). Sąd Apelacyjny nie dostrzegł przy tym naruszenia przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego, w związku z czym podziela także w całości rozważania tego sądu również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych orzeczenia (art. 387 § 2 ¹ pkt. 2 k.p.c.).

W odpowiedzi na zarzuty apelacji w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że stan faktyczny sprawy jest w rzeczywistości niesporny. Organ rentowy nie kwestionuje bowiem faktu, że w okresie zatrudnienia ubezpieczonej doszło do pogorszenia stanu zdrowia w stopniu uniemożliwiającym dalsze wykonywanie pracy, nie tylko na stanowisku salowej czy osoby sprzątającej, ale jakiejkolwiek pracy. Nie jest spornym również okoliczność, że ubezpieczona jest osobą całkowicie niezdolną do pracy od 2005 r., i mimo tej niezdolności podjęła i wykonywała pracę w okresie od 2008 r. do 31 sierpnia 2021 r.

Skoro M. O. mimo całkowitej niezdolności do pracy mogła podjąć i wykonywać pracę, a następnie stan zdrowia uległ pogorszeniu skutkującym utratą zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy od sierpnia 2022 r., to nie może budzić wątpliwości fakt, że ten stopień niezdolności powstał w okresie, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt. 3 ustawy emerytalno-rentowej.

Kwestia pogorszenia stanu zdrowia w zakresie stwierdzonej niezdolności do pracy i wpływu tej okoliczności na prawo do renty była przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego, które następnie legło u podstaw orzecznictwa sądów powszechnych. W postanowieniu z dnia 8 lutego 2022 r., III USK 373/21 (LEX nr 3399352) Sąd Najwyższy podkreślił, że wielokrotnie w swoim orzecznictwie wskazywał, iż pogorszenie istniejącej przed podjęciem zatrudnienia niezdolności do pracy w ramach danego jej stopnia uzasadnia prawo do renty, gdy po pierwsze powstało (to pogorszenie - uwaga SA) w okresach wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej oraz po drugie, gdy spowodowało autonomiczną utratę zdolności do wykonywania pracy w dotychczasowym zakresie (por. uchwałę z dnia 12 czerwca 1984 r., III UZP 24/84, OSNCP 1985/1/6 oraz wyroki z dnia: 17 stycznia 2002 r., II UKN 709/00, OSNP 2003/20/497; 19 lutego 2002 r., II UKN 115/01, OSNP 2003/24/598; 6 sierpnia 2014 r., II UK 513/13, OSNP 2016/1/10; 24 czerwca 2015 r., I UK 357/14, LEX nr 1771400; 1 marca 2016 r., I UK 60/15, LEX nr 2021927). Jest to bowiem powstanie niezdolności do pracy powodujące autonomiczną utratę zdolności do wykonywania pracy w dotychczasowym zakresie bądź uniemożliwiające całkowite wykonywanie jakiejkolwiek pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2016 r., I UK 424/15, LEX nr 2194884).

Podzielając w całości powyższe stanowisko, Sąd Apelacyjny uznał, że w okolicznościach sprawy prawidłowo Sąd Okręgowy przyjął, że stan zdrowia M. O. uległ pogorszeniu w ramach całkowitej niezdolności do pracy w okresie określonym w art. 57 ust. 1 pkt. 3 ustawy emerytalno-rentowej, a tym samym ubezpieczona spełniła warunki do przyznania prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

W konsekwencji zarzuty naruszenia prawa materialnego i prawa procesowego okazały się nieuzasadnione i dlatego Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację w całości (punkt I sentencji wyroku).

O kosztach postępowania, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy, między innymi, koszt ustanowienia zastępstwa procesowego (art. 98 § 3 i art. 99 k.p.c.). Zatem, skoro uwzględniono oddalono apelację organu rentowego uznać należało, że organ ten jest stroną przegrywającą także postępowanie w drugiej instancji. Wysokość kosztów ustalono na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1964). Jednocześnie sąd odwoławczy uwzględnił, że od dnia 1 lipca 2023 r. ma obowiązek orzekać z urzędu o odsetkach należnych stronie wygrywającej od przyznanych kosztów na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. (punkt II sentencji wyroku).

Z przywołanych przyczyn Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

sędzia Urszula Iwanowska