Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

Przewodnicząca	Sędzia SA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 kwietnia 2025 r. w S.

sprawy I. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o podleganie dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu

na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 7 czerwca 2024 r., sygn. akt IV U 298/23

oddala apelację.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 338/24

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 25 kwietnia 2023r. stwierdził, że ubezpieczona I. J.: - podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 stycznia 2020 r. do 25 lutego 2021 r.; - nie podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 25 lutego 2022 r.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła I. J.. Wskazała, że niezrozumiały jest dla niej argument, że złożony przez nią dokument (...) nie jest podstawą do przyjęcia podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, ponieważ dokument ten został przyjęty bez żadnych uwag przez pracownika ZUS, a następnie został wprowadzony do systemu ZUS. Od czasu złożenia tego dokumentu, przez prawie rok, nie dostawała żadnych informacji o nieprawidłowościach na koncie dotyczących schematów podlegania ubezpieczeniom, wyłączeniom z ubezpieczeń, w tym z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Na podstawie tego zgłoszenia, bez żadnych zastrzeżeń, miała wypłacane wcześniej zasiłki chorobowe. W systemie (...) widnieje jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegająca dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 25 lutego 2022 r. do nadal. Dobrowolna składka na ubezpieczenie chorobowe co miesiąc jest wykazywana w deklaracjach rozliczeniowych i przyjmowana przez system bez błędów oraz opłacana na rachunek ZUS. Do dnia 24 lutego 2022 r. z uwagi na korzystanie z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, podlegała wyłącznie z tego tytułu ubezpieczeniu zdrowotnemu. (...) został złożony z uwagi na niezgodność kodów ubezpieczenia, po konsultacji z pracownikiem ZUS i na jego polecenie, w celu uporządkowania zapisów na koncie. (...) zawierał zgłoszenie z wnioskiem o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 25 lutego 2022 r. Przed złożeniem tego dokumentu, posiadała ciągłość ubezpieczenia chorobowego i nabyła prawo do świadczenia z tytułu urodzenia dziecka jako osoba prowadząca działalność gospodarczą.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz wskazał, że osoba prowadząca działalność gospodarczą nie może być objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym na podstawie innego dokumentu niż (...), a taki nie został złożony. Dokument (...) powinien zostać złożony w terminie 7 dni od dnia powstania obowiązku podlegania ubezpieczeniu, tj. od dnia 25 lutego 2022 r.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7 czerwca 2024 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż stwierdził, że I. J. podlega od dnia 25 lutego 2022 r. dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej była zgłoszona do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego od 1 grudnia 2012 r. do 25 lutego 2021 r. W tym okresie podlegała jako przedsiębiorca do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Od 26 lutego 2021 r. do 24 lutego 2022 r. korzystała z zasiłku macierzyńskiego i z tego tytułu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlegała wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. W zakresie przyznania zasiłku macierzyńskiego nie została wydana decyzja. Organ rentowy nie informował również ubezpieczonej, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego oraz rodzicielskiego nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, jak również nie informował, że po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, aby podlegać do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, należało złożyć stosowny wniosek.

W dniu 10 marca 2022 r. drogą pisemną w imieniu ubezpieczonej złożono wniosek na druku (...) potwierdzającego podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu, zdrowotnemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Dokonał tego księgowy po konsultacji z pracownikiem ZUS. Organ rentowy odnotował wpływ tego dokumentu 10 marca 2022 r. Ubezpieczona nie otrzymała żadnych sygnałów, że jest to nieprawidłowe. Następnie składano miesięcznie deklaracje rozliczeniowe z ubezpieczeniem dobrowolnym chorobowym, a składki na to ubezpieczenie było opłacane. W marcu 2022 r. wypłacono zasiłek chorobowy na podstawie wniosku o wypłatę zasiłku. Podobnie było w sierpniu 2022 r. Zasiłki były faktycznie wypłacane w następujących okresach: od 23 marca do 21 maja 2022 r., od 9 sierpnia do 18 sierpnia 2022 r., od 22 sierpnia do 28 sierpnia 2022 r. Następnie, organ rentowy decyzją z dnia 12 stycznia 2023 r. odmówił wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 17 grudnia 2022 r. do 8 stycznia 2023 r. Od tej decyzji ubezpieczona wniosła ona odwołanie do Sądu Rejonowego.

W dniu 9 lutego 2023 r. ubezpieczona złożyła wniosek o ustalenie okresów podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, w rezultacie którego organ wydał sporną decyzję.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie, wskazując że stosownie do treści art. 11 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3, 12 i 23 tej ustawy; wg art. 11 ust. 2 ww. ustawy, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-5a, 7b, 8 i 10 tej ustawy, tj. między innymi osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy). Stosownie do treści art. 14 ust. 1 tej ustawy (w wersji obowiązującej na dzień wydania zaskarżonej decyzji), objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a. Stosownie do treści art. 14 ust. 1a objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane zgodnie z art. 36 ust. 4 albo 4b ustawy, tj. w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia. Stosownie do treści art. 14 ust. 2 pkt 1-3 tej ustawy (w wersji obowiązującej na dzień wydania zaskarżonej decyzji), ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w art. 14 ust. 1, ustają: 1- od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony; 2 - od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Sąd Okręgowy wskazał, że z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej ubezpieczona była zgłoszona do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego od 1 grudnia 2012 do 25 lutego 2021. W tym okresie podlegała jako przedsiębiorca do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, zaś od 26 lutego 2021 do 24 lutego 2022 korzystała z zasiłku macierzyńskiego i z tego tytułu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlegała wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Sąd rozważył, że zarówno wypłata jak i przyznanie zasiłku nastąpiło bez wydawania odrębnej decyzji i jakichkolwiek pouczeń w tym zakresie, w tym co do konieczności złożenia wniosku o ponowne podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Sąd Okręgowy podkreślił, że problematyka konieczności złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po ustaniu prawa do zasiłku macierzyńskiego była niejednolicie oceniana, zarówno przez ZUS jak i sądy powszechne. Zasadniczo treść wskazanych przepisów jest jasna, natomiast w orzecznictwie podkreśla się, że wskazane w powyższych przepisach terminy są terminami prawa materialnego, a zatem nie podlegają przywróceniu. W ocenie Sądu pierwszej instancji, w przedmiotowej sprawie istotne znaczenie miało to, że organ rentowy stwierdził niepodleganie ubezpieczeniu chorobowemu w odniesieniu do odwołującej się, jako osoby, która pobierała zasiłek macierzyński, a po zakończeniu jego pobierania nie zgłosiła się ponownie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w terminie 7 dni. W ocenie organu zgłoszenie miało miejsce przede wszystkim na nieprawidłowym druku i nie nastąpiło w terminie. Przy czym kwestia konieczności zgłaszania się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego przez osoby prowadzące działalność gospodarczą po zakończeniu korzystania przez nie z zasiłków macierzyńskich budziła kontrowersje i była wielokrotnie przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego, ostatecznie zaś wymagała podjęcia uchwały.

W uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2019 r. III UZP 2/19 stwierdzono, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w związku z art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Jednak w uzasadnieniu uchwały podniesiono, iż w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniami społecznymi, to w ocenie Sądu Najwyższego, obowiązkiem organu rentowego, wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a., jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku (art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 i art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej). Zgodnie z art. 9 k.p.a., organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

W wyroku z dnia 1 października 2019 r. I UK 41/18) Sąd Najwyższy stwierdził, że warunek pouczenia wynika z niedoskonałości obowiązującej regulacji i ma zapobiec przerwie (luce) w ubezpieczeniu chorobowym, niepożądanej wszak i będącej wbrew żywotnym interesom kobiet, które w okresie zasiłku macierzyńskiego stały się niezdolne do pracy w związku z kolejną ciążą. Brak takiego pouczenia przemawia za uwzględnieniem wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie, co w przypadku trwałej niezdolności do pracy może być bezprzedmiotowe. Pozwala też utrzymać ubezpieczenie, gdy w okresie niezdolności do pracy po zasiłku macierzyńskim nie rozpoczyna się od nowa dotychczasowej działalności, tylko z reguły trwa się w zamiarze jej dalszego prowadzenia. Podobne stanowisko zaprezentowano w postanowieniach Sądu Najwyższego: z dnia 4 listopada 2020r. (I UK 399/19) i z dnia 17 marca 2021r. ( (...) 108/21). W tym ostatnim orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził wprost, że brak stosownego pouczenia ze strony organu rentowego, że niezwłocznie po ustaniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego ubezpieczona powinna zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie powinien mieć negatywnego wpływu na sytuację ubezpieczonej w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym (w świetle art. 8 i 9 k.p.a.), gdyż narusza to zasadę zaufania obywateli do organów państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Następnie, w postanowieniu z 20 kwietnia 2021 r. (...) 141/21 Sąd Najwyższy stwierdził, że regulacja prawna dotycząca podleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu osoby prowadzącej działalność gospodarczą po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego nie była jasna, co nie pozwala poprzestać na regule powszechnej znajomości prawa, wyrażającej się łacińską paremią ignoranta iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) i wymagało od organu rentowego stosownego pouczenia ubezpieczonych o warunkach dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zasiłku macierzyńskim.

Sąd Okręgowy uznał, że w realiach rozpoznawanej sprawy kluczowe znaczenie miały okoliczności, że odwołująca się była zgłoszona do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu wykonywanej działalności gospodarczej przed pobieraniem zasiłku macierzyńskiego, natomiast po jego zakończeniu nie dokonała w terminie zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego na właściwym druku, jak tego wymagał organ, co zapewne wyniknęło wyłącznie z nieznajomości przedmiotowej regulacji, dotyczącej konieczności „odnowienia” zgłoszenia, o której nie została pouczona. Z reguły pouczenie takie zawiera się bowiem w decyzji o wypłacie zasiłku macierzyńskiego, jednak odwołującej się wypłacano w praktyce zasiłek macierzyński, nie wydając w tym zakresie decyzji.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że organ nie dochował wobec odwołującej się obowiązku informacyjnego, o którym mowa w art. 9 k.p.a., a następnie - w zaskarżonej decyzji - niesłusznie wyłączył ją z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Obowiązek informacyjny nie jest uzależniony od tego, czy ubezpieczona jako płatnik dysponuje pomocą księgowych. Sąd zaznaczył, że ani odwołująca się, ani obsługujący ją księgowy nie mogli mieć pełnego rozeznania prawnego w sprawach, które wymagały jednoznacznej wypowiedzi wykładni dokonanej przez powiększony skład Sądu Najwyższego. Tego rodzaju pewności nie mieli też pracownicy ZUS. Poza tym, pracownicy ZUS przyjęli druk (...) w dniu 10 marca 2022 r. i na jego podstawie wypłacili zasiłki chorobowe w marcu i w sierpniu 2022 r. Ubezpieczona miała prawo oczekiwać, że nie ma w takiej sytuacji żadnej nieprawidłowości. Złożenie druku (...) nastąpiło po konsultacji z pracownikiem ZUS. Zawarto w nim żądanie objęcia ubezpieczeniem chorobowym od 25 lutego 2022 r. (...) ten nie został zakwestionowany. Jeżeli organ uważał, że był błędny, to wówczas powinien był wszcząć niezbędne postępowanie wyjaśniające. Co więcej, organ na podstawie dokumentu, który obecnie uważa za nieprawidłowy, wypłacał ubezpieczonej świadczenia z ubezpieczenia chorobowego. Skoro bezczynność odwołującej się była skutkiem niedopełnienia obowiązku prawnego przez organ, to Sąd Okręgowy uznał, że nie mogło to skutkować wydaniem niekorzystnej decyzji co do niepodlegania ubezpieczeniom chorobowym, szczególnie że zamiarem odwołującej ewidentnie było dalsze podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, zaś wolę tę wyartykułowała po terminie, ze względu na nieznajomość prawa spowodowaną zaniechaniem ZUS. Opłacała jednak składki na to ubezpieczenie.

Sąd Okręgowy nie zgodził ze stanowiskiem ZUS, że wiedza o terminach i sposobie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych ma charakter powszechny, jeżeli zważy się, że problematyka związana z tym, czy kobieta pobierająca zasiłek macierzyński po upływie jego pobierania ma ponownie zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wymagała wypowiedzi Sądu Najwyższego w formie uchwały. W takiej sytuacji, na organie rentowym jako organie administracji publicznej, ciążyły dodatkowe obowiązki, objawiające się w przekazaniu niezbędnego pouczenia płatnikom znajdującym się w sytuacji, o której orzekał Sąd Najwyższy.

Sąd Okręgowy podkreślił także zmianę podejścia ustawodawcy, co do zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, bowiem art. 1 pkt 4c ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621) uchylono art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy, mający zastosowanie w niniejszej sprawie. Ustawodawca zrezygnował z instytucji ustawania z mocy ustawy dobrowolnych ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowych i chorobowego na skutek nieopłacenia składek w terminie, a tym samym organ został pozbawiany stosowania tej dość arbitralnej konstrukcji wyrażania zgody na przywrócenie terminu do opłaty składki po terminie.

Nieudzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą prawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym (przykładowo: wyrok Sądu Najwyższego z 9 czerwca 2021r. (...) 59/21, czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 12 października 2023 r. III AUa 788/22).

Apelację od wyroku złożył organ rentowy, zarzucając orzeczeniu naruszenie przepisów prawą materialnego - art. 1 ust. 2 w zw. z art. 6 ust. l pkt 5 oraz art. 14 ust. l i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przez ich błędne zastosowanie w sprawie, polegające na przyjęciu, że ubezpieczona jako osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 25 lutego 2022 r.; a nadto, naruszenie przepisów postępowania - art. 233 k.p.c., przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału sprawy oraz dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego przez nieznajdujące uzasadnienia w materiale dowodowym sprawy uznanie, iż ubezpieczona jako osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 25 lutego 2022 r. Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ubezpieczonej. W uzasadnieniu organ wyjaśnił, że procesuje codziennie dziesiątki, jak nie setki tysięcy różnych dokumentów związanych realizacją swoich instytucjonalnych obowiązków ustawowych. W tym kontekście obowiązek informacyjny wobec ubezpieczonych realizowany jest przede wszystkim na poziomie centralnym poprzez rozbudowany moduł informacyjny strony internetowej Zakładu i poprzez inne media. Dostęp do informacji jest więc prosty i intuicyjny w szczególności gdy ubezpieczony czy też płatnik składek korzysta z profesjonalnego wsparcia. Organ z całą stanowczością stwierdził, iż nie wydając decyzji o przyznaniu zasiłku i nie pouczając ubezpieczonej o konieczności ponownego złożenia wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniu chorobowemu po zakończeniu korzystania z tego świadczenia, nie naruszył prawa ani swoich obowiązków informacyjnych wobec strony. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2023r.poz.2780 ze zmian.) ustalenie prawa do zasiłków z ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego nie wymaga wydania decyzji organu rentowego. Przy czym ubezpieczona nie występowała z wnioskiem o wydanie takiej decyzji. Natomiast złożenie przez ubezpieczoną w dniu 10 marca 2022r. druku (...), czyli druku zgłoszenia korekty okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym i/lub ubezpieczeniu zdrowotnemu, nie mogło być przez organ rentowy traktowane jako zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, ze względu na niezachowanie przewidzianej przepisami prawa formy oświadczenia o przystąpieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W ocenie organu rentowego, Sąd Okręgowy nie kierował się przy wyrokowaniu przepisami prawa, lecz szeroko rozumianymi zasadami współżycia społecznego i sprawiedliwości społecznej, co w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych budzi poważne wątpliwości i nie powinno mieć miejsca.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, prawidłowo ustalił stan faktyczny, zaś w ramach ustaleń i wniosków nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów, wynikającej z przepisu art. 233 k.p.c.; nie popełnił też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, bowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował przepisy prawa. Sąd Apelacyjny zaakceptował w całości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne. W pełni też podzielił pierwszoinstancyjną ocenę prawną.

Należy zauważyć, że w sprawie nie budzi wątpliwości etap postępowania sądowego związany ze sferą ustaleń faktycznych, zważywszy że stan faktyczny jest bezsporny. Zatem rozstrzygnięcie sprawy zasadza się na weryfikacji przesłanek z przepisu art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - który stanowi że dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10, a więc m.in. osoby prowadzące pozarolniczą działalność - w kontekście wymogów wynikających z ogólnych zasad procedury administracyjnej, w szczególności wymogu udzielania stronom należytych i wyczerpujących informacji o ich ubezpieczeniowym statusie prawnym.

Nie budzi wątpliwości, że w myśl brzmienia art. 14 ust. 2 pkt 3 tej ustawy systemowej - dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe ustają od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom - datę ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ubezpieczonej wyznaczała data zaprzestania podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, a to wobec korzystania z zasiłku macierzyńskiego i podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom z tego tytułu, czyli data rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z brzmienia przepisu 11 ust. 2 ustawy systemowej wynika bowiem, że nie stanowi on podstawy do objęcia dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym (co dotyczy ściśle okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego). Ponowne przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego staje się zatem możliwe dopiero po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2016 r., II UK 478/15, LEX nr 2198198). Stosownie zaś do treści art. 9 ust. 1c ustawy systemowej osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 (a więc także osoby prowadzące pozarolniczą działalność), spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, zostać objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów. Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego jest okresem składkowym, w świetle art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1383). Natomiast zgodnie z treścią art. 14 ust. 1 ustawy systemowej, objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a. W myśl art. 14 ust. 1a tej ustawy objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4, a więc w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

Sąd pierwszej instancji, oceniając okoliczności sprawy, trafnie wskazał na rozbieżność poglądów orzecznictwa co do następstw prawnych, jakie dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, objętej dobrowolnie na swój wniosek ubezpieczeniem chorobowym, wynikają z pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego. Sąd Najwyższy w wyroku z 7 grudnia 2016 II UK 478/15 oraz w uzasadnieniu uchwały z 25 października 2018 r. III UZP 8/18 (publikacje www.sn.pl ) wyjaśniał, że z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje i nie istnieje możliwość przystąpienia do tego ubezpieczenia, ani z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, ani z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, ponieważ takiego uprawnienia nie przewiduje art. 11 ust. 2 ustawy systemowej. Przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego staje się zaś możliwe po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego, w związku z przekształceniem się dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w ubezpieczenie obowiązkowe. Z kolei w wyroku z 9 sierpnia 2018 r. II UK 213/17 Sąd Najwyższy przyjął, że ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność nie kończy się z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale ustaje dopiero w momencie zaprzestania korzystania z tego świadczenia. Można twierdzić, że w takiej sytuacji, w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego następuje „swoiste zawieszenie” podlegania obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność, na rzecz okresowego objęcia tych osób innym ustawowym tytułem ubezpieczeniowym, jakim staje się pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Poglądowi temu towarzyszyło również założenie, zgodnie z którym po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, „przejściowe” podleganie ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu kończy się (art. 13 pkt 13 in fine ustawy systemowej), co wymaga złożenia przez osobę zainteresowaną wniosku o ponowne objęcie jej adekwatnym tytułem podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, w terminie przez nią wybranym (art. 36 ust. 5 ustawy systemowej). Z kolei według trzeciego stanowiska, wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z 13 lutego 2018 r. II UK 698/16, podtrzymanego następnie w wyroku z 17 kwietnia 2018 r. I UK 73/17: dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, zainicjowane wnioskiem złożonym przed rozpoczęciem pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie ustaje ani z chwilą rozpoczęcia, ani zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale trwa w sposób nieprzerwany tak długo aż nie wystąpi którakolwiek z okoliczności wskazanych enumeratywnie w art. 14 ust. 2 ustawy systemowej.

Jak prawidłowo wskazał Sąd Okręgowy, powyższe rozbieżności zostały rozstrzygnięte, na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2019 r., III UZP 2/19, w której przyjęto, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w związku z art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy systemowej). Tym samym Sąd Najwyższy w powiększonym składzie opowiedział się za pierwszym z opisanych wcześniej poglądów. Równocześnie jednak wyjaśnił, że spełnienie przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność warunków do objęcia jej obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, prowadzi do objęcia jej tym ubezpieczeniem, przy czym możliwe jest kontynuowanie ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu tej działalności, ale tylko jako ubezpieczenia dobrowolnego. Ustawodawca - wyszczególniając w art. 11 ustawy systemowej osoby, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu - nie przewidział jednak możliwości podlegania temu ubezpieczeniu w odniesieniu do osób podlegających dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz w związku z pobieraniem zasiłku macierzyńskiego, albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. To oznacza, że w sytuacji określonej w art. 9 ust. 1c ustawy systemowej z mocy prawa ustaje tytuł podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, ponieważ wówczas nie jest możliwe podleganie z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Sąd Apelacyjny oczywiście w całości aprobuje pogląd wyrażony w omówionej uchwale Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r.

Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy, należy podkreślić, że organ przyjął od ubezpieczonej, jako prawidłowy druk (...) w dniu 10 marca 2022 r. i na jego podstawie wypłacał zasiłki chorobowe w marcu i w sierpniu 2022 r. Ubezpieczona zatem miała uzasadnione przekonanie co do prawidłowości podjętych czynności. Tym bardziej, że z ustaleń sprawy wynika, że złożenie druku (...) nastąpiło po konsultacji z pracownikiem ZUS. W formularzu jednoznacznie sformułowano żądanie objęcia ubezpieczeniem chorobowym od dnia 25 lutego 2022 r., co zostało zaaprobowane przez organ. Jak słusznie zważył Sąd pierwszej instancji, skoro niewłaściwe czynności formalne ubezpieczonej nie spotkały się z reakcją organu, to należało ocenić, że były skutkiem niedopełnienia obowiązków prawnych przez organ, w szczególności w zakresie zaniechania wyczerpującego i należytego informowania strony o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogły mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków, będących przedmiotem postępowania administracyjnego.

Wymaga w tym miejscu stanowczego podkreślenia, że obowiązujące w tym zakresie przepisy formalne nie mają charakteru fasadowego, zaś ich treść musi wyznaczać standardy postępowania przed organem i to niezależnie od niedomagań organizacyjnych leżących po stronie organu, na co wskazywał apelujący. Organ powinien dopasować swoje struktury informacyjne tak, by na bieżąco reagować na różne zdarzenia prawne wynikłe z wątpliwości interpretacyjnych, właśnie po to, żeby minimalizować negatywne skutki w sferze uprawnień i obowiązków stron. Należy też zaznaczyć, że to właśnie w konsekwencji zaniechania przez organ realizacji obowiązków proceduralnych określonych w części ogólnej procedury administracyjnej, a nie w konsekwencji stosowania zasad współżycia społecznego, organ nie mógł wydać w stosunku do ubezpieczonej skutecznej prawnie decyzji w zakresie ustalenia niepodlegania ubezpieczeniom chorobowym. Nietrafność decyzji jest tym bardziej oczywista, że zamiar odwołującej dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, został stanowczo wyartykułowany w formularzu zaaprobowanym przez organ i poparty opłaceniem składki na to ubezpieczenie.

W tym kontekście warto zauważyć, że we wspomnianej wyżej uchwale III UZP 2/19, Sąd Najwyższy stanowczo stwierdził, że to na organie rentowym, jako organie administracji publicznej, ciążą dodatkowe obowiązki, polegające na przekazaniu płatnikom niezbędnego pouczenia. Sąd Najwyższy odwołał się do art. 8 i 9 k.p.a., wskazując że organ ma obowiązek pouczyć podmiot prowadzący działalność, że z momentem objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, zaś ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością, może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga złożenia stosownego wniosku (por. wyroki Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2018 r. II UK 213/17 i z 22 stycznia 2020 r. I UK 311/18, z dnia 20 października 2021 r. (...) 66/21, postanowienie Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2023 r. (...) 240/22). Również w wyroku z dnia 27 kwietnia 2023 r. (...) 2/22 Sąd Najwyższy podkreślił, że po podjęciu uchwały siedmiu sędziów z dnia 11 lipca 2019 r. III UZP 2/19, przyjmuje się, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą może podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu już od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym, jeżeli organ rentowy udzieli takiej osobie nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest trafne i wpisuje się w linię orzeczniczą akcentującą znaczenie ochrony zaufania obywatela do działań administracji publicznej, szczególnie w obszarze ubezpieczeń społecznych, gdzie konsekwencje formalnych uchybień bywają dotkliwe. Sąd Okręgowy słusznie zaakcentował, że nawet przy formalnym braku zachowania terminu, nie można było pomijać okoliczności, w których organ rentowy wprowadza stronę w błąd, a to przez bierność, brak pouczeń, przyjęcie dokumentu i wreszcie wypłatę świadczeń.

Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że brak pouczenia przez organ rentowy osoby prowadzącej działalność gospodarczą o konieczności ponownego zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, przy równoczesnym przyjęciu przez organ zgłoszenia na formularzu (...) oraz wypłacie zasiłków chorobowych, uzasadnia stwierdzenie, że osoba ta podlegała ubezpieczeniu chorobowemu od wskazanego przez siebie momentu, mimo formalnego uchybienia w zakresie rodzaju formularza i terminu zgłoszenia.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację organu rentowego.

SSA Jolanta Hawryszko