Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie Przewodnicząca – sędzia: Urszula Iwanowska, po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 2022 r., w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania Z. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 marca 2022 r., sygn. akt VI U 1426/21

oddala apelację.

sędzia Urszula Iwanowska

sygn. akt III A Ua 349/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 lipca 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił Z. S. prawa do ponownego ustalenia wysokości emerytury wskazując, że do wniosku o przeliczenie emerytury ubezpieczony nie przedłożył żadnych nowych dowodów mających wpływ na zmianę decyzji.

W odwołaniu od powyższej decyzji Z. S. wniósł o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do najniższej emerytury, zaliczenie okresu od 24 kwietnia 1970 r. do 20 listopada 1975 r., jako pracy na gospodarstwie rolnym rodziców od 16 roku życia jako domownik, a od 20 listopada 1975 r. do 1 lipca 1977 r. jako właściciel gospodarstwa. Zdaniem ubezpieczonego wskazany okres powinien być zaliczony jako okres składkowy w celu uzupełnienia do 25 lat okresu składkowego i nieskładkowego. Dalej odwołujący podkreślił, że w tym okresie wykonywał czynności w gospodarstwie rolnym zgodnie z warunkami określonymi w definicji „domownika”, w pełnym wymiarze godzin, przez 7 dni w tygodniu. Natomiast kiedy przejął jako osoba pełnoletnia gospodarstwo rodziców, nie było obowiązku opłacania składek na rolnicze ubezpieczenie społeczne i ten okres powinien być zaliczony jako składkowy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości wyjaśniając, że ubezpieczony decyzją organu rentowego z dnia 1 lipca 2019 r. ma przyznaną i wypłacaną emeryturę od (...), tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego, a jej wysokość ustalono w oparciu o przepisy art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Emeryturę tę podwyższono o tzw. zwiększenie rolne w związku z faktem, że wnioskodawca opłacał składki na ubezpieczenie społeczne rolników przez 13 lat i 6 miesięcy. Organ rentowy wskazał przy tym, że przyznana ubezpieczonemu emerytura jest niższa od dotychczas przyznanej renty, zatem została podwyższona do kwoty tej renty i wynosi od (...) - 825,00 zł brutto. Jednocześnie organ wyjaśnił, że nie podwyższono emerytury do kwoty najniższej emerytury (1.100,00 zł), gdyż ubezpieczony nie udowodnił łącznie okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 25 lat. Organ rentowy uznał za udowodnione przez ubezpieczonego jedynie 19 lat i 13 dni. Przy czym, okresów pracy w gospodarstwie rolnym nie uwzględnia się przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego i emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalno-rentowej, bowiem jest to okres uzupełniający do prawa do świadczenia. Organ podkreślił również, że okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców został wymieniony w art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i nie ma on wpływu na ustalenie wysokości emerytury na podstawie art. 26 tej ustawy

Wyrokiem z dnia 25 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Z. S. urodził się w dniu (...) Najpierw pracował on w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu szesnastego roku życia do 19 listopada 1975 r. jako domownik, a od 20 listopada 1975 r. do 15 stycznia 1990 r. jako właściciel gospodarstwa.

Ubezpieczony w okresach: od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1982 r. oraz od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników.

W okresie od 1 lipca 1977 r. do 30 czerwca 1982 r. był zwolniony z opłacania składek z tytułu wieku, a od 1 lipca 1982 r. do 31 grudnia 1990 r. składki zostały opłacone.

Decyzją z dnia 19 października 1994 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał Z. S. od dnia 30 września 1994 r., tj. od powstania inwalidztwa, rentę inwalidzką.

Decyzją z dnia 1 lipca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał Z. S. emeryturę od (...), tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Wysokość emerytury ustalono w oparciu o przepisy art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przy ustalaniu wysokości emerytury z urzędu uwzględniono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za okres 13 lat i 6 miesięcy. Zwiększenie wyniosło 126,76 zł. Ponieważ przyznana ubezpieczonemu emerytura jest niższa od dotychczas przyznanej renty, została podwyższona do kwoty tej renty i wynosi miesięcznie od (...) - 825,00 zł brutto.

W dniu 1 lipca 2021 r. ubezpieczony złożył w organie rentowym wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego, tj. o uznanie, że posiada okresy składkowe i nieskładkowe w wymiarze 25 lat oraz naliczenie najniższej emerytury od dnia złożenia wniosku o emeryturę. Ubezpieczony wskazał we wniosku, że praca w gospodarstwie rolnym przed 1983 rokiem powinna być doliczona do stażu niezbędnego do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie przepisów prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy odwołanie oddalił.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie jest odwołanie od decyzji odmawiającej ubezpieczonemu przeliczenia świadczenia emerytalnego poprzez uwzględnienie okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, a tym samym podwyższenie świadczenia do kwoty najniżej emerytury. Ubezpieczony zakwestionował prawidłowość ustalenia przez ZUS wysokości należnej mu emerytury wskazując, że jego emerytura powinna zostać podwyższona do kwoty najniższej emerytury, która aktualnie wynosi 1.100,00 zł miesięcznie. Natomiast organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do podwyższenia emerytury ustalonej na kwotę 825,00 zł brutto do kwoty najniższego świadczenia wskazując, że ubezpieczony nie spełnił przesłanek umożliwiających dokonanie takiego podwyższenia określonych w art. 87 ustawy emerytalnej. ZUS ustalił bowiem, że ubezpieczony legitymuje się okresem ubezpieczenia wynoszącym łącznie 19 lat i 13 dni, natomiast podwyższenie, o którym mowa w art. 87 ustawy emerytalnej na dzień wydawania decyzji było możliwe w przypadku legitymowania się przez niego 25 letnim stażem ubezpieczeniowym.

Tytułem przypomnienia Sąd Okręgowy wskazał, że emerytura ubezpieczonego przyznana na podstawie art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 504; powoływana dalej jako: ustawa emerytalna), została wyliczona wedle zasad wynikających z art. 25-26.

W myśl art. 26 tej ustawy, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183 ustawy.

Z kolei, z art. 25 ust. 1 ustawy wynika, że podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24 ustawy, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Natomiast kapitał początkowy, zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej, ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie tej ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 ustawy dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3). W myśl art. 174 ust. 1 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (art. 174 ust. 3). Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (art. 174 ust. 3b).

I dalej Sąd Okręgowy wskazał, że art. 10 ustawy emerytalnej stanowi, iż przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1)  okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2)  przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3)  przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Mając na uwadze powyższe, sąd meriti podkreślił, że zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej, okresy pracy w gospodarstwie rolnym i jego prowadzenia stanowią jedynie tzw. okresy uzupełniające. Oznacza to, że organ rentowy ma obowiązek je uwzględnić przy ustalaniu prawa do emerytury, nie zaś wysokości kapitału początkowego, jedynie wówczas, gdy ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury i to tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, iż z cytowanego wyżej przepisu art. 174 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej wprost wynika, że przy ustalaniu kapitału początkowego, nie uwzględnia się okresów rolniczych. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym nie zostały bowiem wymienione ani w art. 6, ani też w art. 7 ustawy emerytalnej, do których to przepisów wprost odwołuje się art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej. Z powyższego wynika, że do wysokości kapitału początkowego w ogóle nie uwzględnia się okresów pracy w gospodarstwie rolnym, ponieważ ustawodawca nie przewidział w art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej takiej możliwości (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 135/04, OSNP 2005/14/217; a także Komentarz do art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Bartosz Suchacki, ABC 2009). Nadto Sąd ten dodał, że katalog z art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej ma charakter zamknięty w tym sensie, że okresy w nim nieprzewidziane nie mogą zostać uwzględnione przy ustalaniu kapitału początkowego, co potwierdza orzecznictwo (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 marca 2005 r., III AUa 1380/04, OSA 2006/6/20; por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 6 grudnia 2016 r., III AUa 274/16 i z dnia 18 czerwca 2013 r., III AUa 92/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 11 października 2018 r., III AUa 203/18).

Natomiast zgodnie z art. 87 ustawy emerytalnej podwyższenie świadczenia do kwoty emerytury minimalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. ma miejsce w przypadku opisanym w ustępie 1 - gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, to wtedy emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

1)  mężczyzna - osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

2)  kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat,

- z uwzględnieniem ust. 3-7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Podsumowując sąd pierwszej instancji zaznaczył, że brak jest tym samym podstawy prawnej, która uzasadniałaby uwzględnienie ubezpieczonemu okresu pracy w gospodarstwie rolnym przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego, a tym samym wysokości emerytury od 24 kwietnia 1970 r. do 19 listopada 1975 r. jako domownik w gospodarstwie rolnym rodziców, a od 20 listopada 1975 r. do 1 lipca 1970 r. jako właściciel gospodarstwa rolnego. Zaskarżona w niniejszym postępowaniu decyzja, która nie uwzględnia tego okresu przy ustaleniu wysokości emerytury Z. S., jest zatem prawidłowa.

Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodził się Z. S., który w wywiedzionej apelacji podkreślił, że ma udokumentowane 25 lat pracy w gospodarstwie rolnym i zaskarżony wyrok jest sprzeczny z orzeczeniami sądowymi np. wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00.

Zdaniem apelującego okres pracy w gospodarstwie rolnym od 16 roku to jest od (...) r. do 1 lipca 1977 r. powinien mu być zaliczony jako składkowy w celu uzupełnienia 25 lat okresu składkowego i nieskładkowego. Stanowisko to wynika m. in. z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2000 r., II UKN 155/00.

Podnosząc powyższe argumenty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie najniższej emerytury od kwietnia 2019 r.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie i w pełni podzielając argumentację faktyczną i prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W ocenie organu rentowego apelacja jest bezzasadna, bowiem sąd pierwszej instancji zebrał w pełni i dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego, prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne sprawy, wyciągnął na ich podstawie nie budzące zastrzeżeń logiczne wnioski i prawidłowo zastosował zarówno przepisy prawa materialnego jak i procesowego.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne i rozważania prawne przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (art. 387 § 2 ¹ pkt. 1 i 2 k.p.c.).

W odpowiedzi na apelację należy zwrócić uwagę, że ubezpieczony urodzony po dniu 31 grudnia 1948 r. należy do grupy osób, które uzyskują prawo do emerytury obliczanej w system zdefiniowanej składki w sposób uregulowany w art. 25-26 ustawy emerytalnej i tylko tam wymienione wielkości mają wpływ na wysokość przyznanego świadczenia emerytalnego. Natomiast okresy ubezpieczenia przebyte przed dniem 1 stycznia 1999 r. są uwzględniane przy ustaleniu kapitału początkowego w oparciu o art. 174 ustawy emerytalnej.

Jak słusznie wskazał sąd pierwszej instancji okresy pracy w gospodarstwie rolnym nie zostały objęte art. 174 powołanej ustawy, a więc nie mają wpływu na ustalenie kapitału początkowego, a także na wysokość świadczenia emerytalnego osoby urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r.

Ubezpieczony w apelacji powołuje się na orzeczenia Sądu Najwyższego, ale nie zauważa, że dotyczyły one osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., a więc osób, które uzyskiwały prawo do emerytury na zasadach określonych w art. 27 i następnych ustawy emerytalnej, a są to zasady, które nie dotyczą ubezpieczonego.

Z kolei, przy podwyższeniu świadczenia emerytalnego do kwoty najniższej emerytury określonej w art. 85 ust. 2 ustawy emerytalnej przewidzianego w art. 87 ust. 1 tej ustawy, przy uwzględnieniu art. 87 ust. 1a ustawy emerytalnej, można uwzględnić jedynie okres, za który ustalono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników wskazane w art. 26a ust. 1 tej ustawy. W sytuacji ubezpieczonego zwiększenie to, wynikające z faktu opłacania składek na rolniczy fundusz ubezpieczeniowy, doliczono przy ustalaniu wysokości świadczenia emerytalnego - za okres udokumentowanego opłacania tych składek od 1 lipca 1982 r. do 31 grudnia 1990 r. w kwocie 126,76 zł. Samo zaś podwyższenie emerytury kapitałowej do wysokości emerytury najniższej następuje wyłącznie wówczas, gdy ubezpieczony, będący mężczyzną, wykaże okresy składkowe i nieskładkowe w wymiarze co najmniej 25 lat. Tego zaś warunku Z. S.nie spełnia (wykazując staż ubezpieczeniowy w wymiarze łącznym 19 lat i 13 dni), wobec czego nie mógł wywodzić swoich uprawnień do weryfikacji kwoty przyznanego mu świadczenia emerytalnego z treści przepisu art. 87 ustawy emerytalnej.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał zaskarżony wyrok za odpowiadający prawu i dlatego na podstawie art. 385 k.p.c. apelację ubezpieczonego oddalił w całości.

sędzia Urszula Iwanowska