Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 stycznia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Beata Górska

po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2023 r. w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy Gminy P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o zapłatę składek

na skutek apelacji płatnika składek

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 31 marca 2022 r., sygn. akt IV U 483/21

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Gminy P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 675 ( sześćset siedemdziesiąt pięć ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Beata Górska

Sygn. akt III AUa 371/22

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 15.04.2021 r. (...), wydaną na podstawie art. 100 oraz art. 97 § 1, art. 98 § 1, § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 i art. 101 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja Podatkowa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.) w zw. z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021r. poz. 423) określił, że Gmina P. jest odpowiedzialna za zobowiązania zmarłego R. P. wobec ZUS za okres od lipca 2014 r. do lutego 2015 r., które w dniu otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r., wyniosły łącznie 3.407,98 zł, na które składają się:

1. należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 1.188,76 zł oraz odsetki za zwłokę należne od w/w składek liczone od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r. w wysokości 7,00 zł;

2. należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 2.181,22 zł oraz odsetki za zwłokę należne od w/w składek liczone od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r. w wysokości 31,00 zł.

W uzasadnieniu decyzji wskazał, że R. P. jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, zobowiązany był z tego tytułu do obliczania, rozliczania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Ponieważ nie wywiązał się z tego obowiązku i nie opłacił składek za okres od lipca 2014 r. do lutego 2015 r., stał się dłużnikiem ZUS. W dniu 26.02.2015 r. R. P. zmarł, a wysokość zadłużenia na dzień jego śmierci, wyniosła 3.407,98 zł. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Białogardzie z dnia 02.03.2017 r. sygn. akt I Ns 889/15, stwierdzono, że spadek po nim nabyła w całości z dobrodziejstwem inwentarza Gmina P.. Zakład podał, że stosownie do treści art. 1032 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Z protokołu spisu inwentarza z 16.08.2019 r. sporządzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Białogardzie K. R., wynikało, że wartość stanu czynnego spadku wynosi 482.000,00 zł, a na dzień otwarcia spadku, zobowiązania R. P. wobec ZUS wyniosły 3.407,98 zł. Ich wysokość nie przekracza zatem wartości stanu czynnego spadku przypadającego Gminie P.. W tym stanie rzeczy, mając na uwadze powołane okoliczności i wskazane powyżej przepisy prawa, Zakład przyjął, że Gmina P. jest odpowiedzialna za wskazane w sentencji decyzji zobowiązania zmarłego R. P..

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła Gmina P.. Zarzuciła jej:

- brak wszechstronnego, dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, w tym okoliczności związanych z obciążeniem nieruchomości wchodzących w skład masy spadkowej po zmarłym,

- naruszenie art. 1023 k.c. i art. 1031 k.c. w zw. z art. 922 k.c. i art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, polegającym na przyjęciu, że istnieje czynna masa spadkowa, z której możliwe jest zaspokojenie wierzyciela podczas, gdy obciążenie majątku spadkowego hipotekami, powoduje wyłączenie odpowiedzialności gminy jako spadkobiercy.

Mając na uwadze powyższy zarzut, Gmina wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że nie jest zobowiązana do zapłaty kwot wynikających z decyzji ZUS, z uwagi na brak czynnej masy spadkowej oraz o zasądzenie od ZUS zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych prawem.

W uzasadnieniu pełnomocnik Gminy wskazała, że w jej ocenie, wartość nabytych nieruchomości w drodze spadkobrania, powinna być pomniejszona o kwoty obciążeń hipotecznych na nich istniejących. Łączne aktywa masy czynnej spadku wynoszą 482.000,00 zł, zaś pasywa masy czynnej spadku wynoszą 816.703,42 zł. Jednocześnie w księdze wieczystej nr (...) (którą w udziale do ½ nabyła w drodze spadkobrania gmina) jest zapis o obciążeniu nieruchomości hipoteką w łącznej kwocie 741.972,55 zł. Natomiast w księdze wieczystej nr (...) (którą w udziale do ½ nabyła w drodze spadkobrania Gmina) jest zapis o obciążeniu nieruchomości hipoteką w łącznej kwocie 14.307,32 zł. Z kolei w księdze wieczystej nr (...) (którą w udziale do ½ nabyła w drodze spadkobrania gmina) jest zapis o obciążeniu nieruchomością hipoteką w kwocie łącznej 389.377,00 zł. Łączna wartość obciążeń hipotecznych, wobec nieruchomości jakie nabyła w drodze spadkobrania Gmina wynosi 1.145.656,87 zł. Wysokość masy czynnej spadku pozostaje zatem ujemna, jest mniejsza od zera i wynosi -1.480.360,16 zł. Powyższe powoduje, iż Gmina z uwagi na obciążenia jakie nabyła w drodze spadkobrania, nie odpowiada za zobowiązania zmarłego R. P., w tym również za te, wynikające z zaskarżonej decyzji ZUS.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie od Gminy P. zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych prawem. Stwierdził, że wysokość zobowiązań składkowych R. P. na dzień otwarcia spadku, nie przekracza wartości czynnego stanu spadku przypadającego Gminie, która według spisu inwentarza wyniosła 482.000,00 zł. W ocenie organu, zarzuty zawarte w treści odwołania miałyby znaczenie dopiero w postępowaniu egzekucyjnym, w związku z powyższym decyzja ZUS jest prawidłowa i zgodna z obowiązującymi przepisami prawa.

Wyrokiem z 31 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że w jej sentencji dodaje zastrzeżenie, że odpowiedzialność Gminy P. jest ograniczona do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku;

II. oddalił odwołanie w pozostałej części;

III. zasądził od Gminy P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 900,00 zł (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji ustalił, że R. P. prowadził w P. pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniom społecznym w ZUS. Nie opłacił składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne z tytułu prowadzonej działalności za okresy rozliczeniowe od 04/2014 do 02/2015, w tym na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w kwocie 2.181,22 zł oraz na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych w kwocie 1.188,76 zł. R. P. zmarł w dniu 26.02.2015 r. ZUS w dniu 09.11.2017 r. podjął próbę ustalenia kręgu spadkobierców R. P. i w tym celu zwrócił się do Sądu Rejonowego w Białogardzie, o udzielenie informacji o toczącym się postępowaniu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym. W odpowiedzi uzyskano postanowienie Sądu Rejonowego w Białogardzie z dnia 02.03.2017 r. sygn. akt I Ns 889/15, stwierdzające, że spadek po R. P. na podstawie ustawy nabyła Gmina P. z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd Rejonowy w Białogardzie postanowieniem z dnia 10.07.2017 r. orzekł o sporządzeniu spisu inwentarza spadku po R. P..

W dniu 16.08.2019 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Białogardzie sporządził spis inwentarza spadku po zmarłym. Ustalono następujący majątek i długi spadku, na dzień otwarcia spadku, tj. 26.02.2015r.:

- nieruchomość budynkowa oznaczona w ewidencji numerem (...)o powierzchni 0,0740 ha w obrębie (...), dla której Sąd Rejonowy w Białogardzie prowadzi księgę wieczystą KW (...) wycenioną przez biegłego sądowego na kwotę 400.000 zł,

z czego ½ należąca do zmarłego to 200.000 zł;

- nieruchomość gruntowa zabudowana, dla której Sąd Rejonowy w Białogardzie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) oraz nieruchomość gruntowa stanowiąca drogę dojazdową, dla której Sąd Rejonowy w Białogardzie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), wycenioną przez biegłego sądowego na kwotę 564.000 zł, z czego ½ należąca do zmarłego to 282.000 zł. Innego majątku nie stwierdzono, ani ruchomości, ani wierzytelności. Razem ustalono wartość majątku na kwotę 482.000 zł.

Ustalono następujące długi spadku:

- Burmistrz P. z tytułu zaległości podatkowych od nieruchomości w kwocie 6.774,61 zł;

- Naczelnik Urzędu Skarbowego w B. z tytułu zaległości podatkowych w kwocie 47.289,83 zł;

- Oddział ZUS w G. z tytułu zaległości na kwotę 201.518,14 zł;

- (...) sp. z o.o. w Ł. kwota 496.816,57 zł;

- Bank (...) S.A. kwota 179.549,84 CHF oraz 2522,12 zł;

- inne zobowiązania wobec podmiotów prywatnych wymienionych w protokole.

Razem ustalono zadłużenie z tytułu spadku na kwotę 816.703,42 złotych oraz 179.549,84 franków szwajcarskich.

Gmina P. wniosła skargę na czynności komornika w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza i wniosła o jego zmianę poprzez prawidłowe ustalenie wartości nieruchomości objętych spisem. Sąd Rejonowy w Białogardzie postanowieniem z dnia 21.01.2020 r. oddalił skargę. Z kolei postanowieniem z dnia 13.05.2020 r. nie stwierdzono podstaw do wydania zarządzeń Komornikowi co do sposobu sporządzenia spisu inwentarza.

W dniu 02.02.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych otrzymał od Burmistrza P. kserokopię sporządzonego spisu inwentarza spadku po zmarłym R. P.. W dniu 05.03.2021 r. ZUS zawiadomił Gminę P. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie o ustalenie zakresu odpowiedzialności spadkobierców R. P. za nieopłacone należności z tytułu składek. W dniu 19.03.2021 r. podjęto decyzję o zakończeniu postępowania wyjaśniającego w tej sprawie.

W dniu 14.04.2021 r. ostatecznie ustalono, że należności składkowe zmarłego wynoszą łącznie 3.407,98 zł, w tym:

- należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 1.188,76 zł oraz odsetki za zwłokę należne od w/w składek liczone od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r. w wysokości 7,00 zł;

- należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 2.181,22 zł oraz odsetki za zwłokę należne od w/w składek liczone od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r. w wysokości 31,00 zł.

Następnie, ZUS decyzją z dnia 15.04.2021 r. określił, że Gmina P. jest odpowiedzialna za zobowiązania zmarłego R. P. wobec ZUS za okres od lipca 2014 r. do lutego 2015 r., które w dniu otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r., wyniosły łącznie 3.407,98 zł, na które składają się:

1. należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 1.188,76 zł oraz odsetki za zwłokę należne od w/w składek liczone od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r. w wysokości 7,00 zł;

2. należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 2.181,22 zł oraz odsetki za zwłokę należne od w/w składek liczone od dnia wymagalności do dnia otwarcia spadku, tj. 26.02.2015 r. w wysokości 31,00 zł.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy Odwołanie Gminy P. uznał za zasługujące na uwzględnienie jedynie w niewielkiej części.

W ocenie Sądu I instancji istotą sporu było ustalenie zakresu odpowiedzialności spadkobiercy Gminy P. za długi spadkowe zmarłego R. P. wobec ZUS z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Sam fakt istnienia zadłużenia nie był kwestionowany przez odwołującą się od decyzji. Podnosiła ona jednak, że z uwagi na obciążenia hipoteczne na nabytych w drodze spadkobrania nieruchomościach oraz z uwagi na inne zobowiązania zmarłego, wartość nabytego spadku jest ujemna, stąd Gmina nie powinna ponosić odpowiedzialności za zobowiązania R. P..

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że stosownie do treści art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 1a, 2 i 2a, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Zgodnie z brzemieniem art. 98 § 1 ww. ustawy do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Z kolei zgodnie z art. 100 § 1 ustawy organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. W § 3 tego artykułu wskazano, że termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynikających z decyzji o zakresie jego odpowiedzialności wynosi 14 dni od dnia jej doręczenia.

Z mocy art. 31 i 32 ustawy o z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z.U.2020r. poz. 266 ), powyższe przepisy stosuje się do należności

z tytułu składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Decyzje wydane na podstawie art. 97 § 1 i art. 100 § 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13.12.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, są decyzjami jedynie stwierdzającymi w sposób konstytutywny odpowiedzialność za składki z ograniczeniem tej odpowiedzialności do znanej organowi rentowemu wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, organ podatkowy (rentowy) w tego typu decyzji ustala jedynie wysokość znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań spadkodawcy, jak i zakres odpowiedzialności spadkobierców, ze wskazaniem, że ma ona charakter solidarny (zgodnie z treścią art. 1034 § 1 kc) oraz, że jest ona ograniczona do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Nie jest natomiast rolą organu rentowego ustalenie, czy w skład spadku wchodzi majątek pozwalający na zaspokojenie obciążających dłużnika – spadkobiercę należności oraz jaka jest rzeczywista wartość tego majątku (wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5.10.2012 r. w sprawie I UK 174/12). Na etapie postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe nie bada się, czy istnieje majątek, z którego zaspokoić się może wierzyciel. Co więcej nie bada się nawet, czy długi spadkowe nie przekraczają stanu czynnego spadku. Te kwestie nabierają znaczenia dopiero w toku postępowania egzekucyjnego. Istotne, z punktu widzenia decyzji organu rentowego w tym przedmiocie, pozostaje to, kto jest spadkobiercą (lub spadkobiercami) dłużnika oraz jaki jest jego zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. Decyzja organu rentowego ma charakter konstytutywny i jest pierwszym krokiem, zmierzającym do egzekucji należności, albowiem jest konieczna, aby żądać od spadkobiercy ich zapłaty. Oznacza to zarazem, że pozostałe okoliczności faktyczne, które mogą w jakikolwiek sposób wpływać na możliwość uiszczenia zaległych składek (np. przedawnienie, brak wystarczającego majątku), nie mają dla wydania przedmiotowej decyzji znaczenia, gdyż mogą wpłynąć jedynie na możliwość rzeczywistego pokrycia zaległości. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, na gruncie postępowań sądowych realizuje się w ten sposób, że w wyroku wydanym przeciwko takiemu spadkobiercy zastrzega się mu prawo do powoływania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Nie można się zgodzić, że z chwilą wyczerpania majątku spadkowego, wskutek zaspokojenia się innych wierzycieli ustaje odpowiedzialność spadkobiercy, ponieważ trwa ona nadal, chociażby z uwagi na treść art. 1032 § 2 k.c., który wprowadza sankcję na wypadek spłacenia przez spadkobiercę niektórych długów, gdy spłacając te długi spadkobierca wiedział o istnieniu innych długów spadkowych (wyrok SA w Szczecinie z dnia 26.10.2017r, w sprawie III AUa 677/16, wyrok SA w Katowicach z dnia 22.08.2019r. w sprawie III AUa 287/19).

Zdaniem Sądu Okręgowego gramatyczna (językowa) wykładnia art. 1032 § 1 i 2 k.c. jednoznacznie wskazuje, iż jego adresatem jest wyłącznie spadkobierca, a nie którykolwiek z wierzycieli spadkodawcy. Oba powołane przepisy określają obowiązki spoczywające właśnie na spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Nie nakładają natomiast jakichkolwiek obowiązków na wierzycieli spadkodawcy, w tym organ rentowy, gdyż się do nich w ogóle nie odnoszą. W szczególności więc nie nakazują wierzycielom zachowań respektujących zasadę poszanowania wszystkich wierzycieli i proporcjonalnego ich zaspokojenia. Nie można przy tym zapominać, że organ rentowy, który z mocy przepisów szczególnych zawartych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w Ordynacji podatkowej, posiada uprawnienie do nakładania na ubezpieczonych oraz płatników składek, w drodze decyzji administracyjnej, zobowiązań z tytułu należności składkowych, a także do przenoszenia odpowiedzialności za te zobowiązania na osoby trzecie, w tym na spadkobierców zobowiązanego, wskutek wydania takich decyzji staje się przecież wierzycielem osób w nich wskazanych. Nie istnieją jednak żadne racjonalne przesłanki do przyjęcia tezy, iż organ rentowy, wydając decyzję dotyczącą zobowiązań z tytułu należności składkowych oraz przeniesienia odpowiedzialności za te zobowiązania na osoby trzecie, winien uwzględniać w niej interesy innych ewentualnych wierzycieli zobowiązanego. Przede wszystkim, bowiem, nie zobowiązuje go do tego żaden przepis prawa, a fakt, że wskutek wydania odpowiedniej decyzji staje się on wierzycielem osoby zobowiązanej do uiszczenia należności składkowych, powoduje, iż jak każdy wierzyciel może on podejmować działania służące zabezpieczeniu jego interesów, a właściwie interesu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto jako dysponent Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który jest państwowym funduszem celowym, powołanym do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 51 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zobowiązany do dbałości o jego stan (art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), a co za tym idzie, poza przypadkami szczegółowo uregulowanymi w art. 28 i art. 29 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie może podejmować działań, które mogłyby prowadzić do zmniejszenia wpływów do tego Funduszu należnych od podmiotów zobowiązanych do uiszczania należności składkowych (por. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r., II UK 80/11). To samo zastrzeżenie dotyczy należności z tytułu składek, do poboru których Zakład Ubezpieczeń Społecznych został zobowiązany na podstawie art. 32 w związku z art. 71 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ustalenie, czy w skład spadku wchodzi majątek pozwalający na zaspokojenie obciążających dłużnika (spadkobiercę) należności oraz jaka jest rzeczywista wartość tego majątku, należy ostatecznie do postępowania egzekucyjnego, w ramach którego konieczne jest wszak uwzględnienie zasad tego postępowania, w tym reguł określających kolejność zaspokajania wierzytelności objętych przywilejami egzekucyjnymi (wyrok SN z dnia 5.10.2012r. w sprawie I UK 174/12).

Sąd Okręgowy wskazał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako jednostka wykonująca zadania administracji publicznej, jest obowiązany działać na podstawie i w granicach przepisów prawa. W związku z tym brak jest podstaw materialnoprawnych, by to organ rentowy dokonywał czynności w postaci uznania jaka część majątku zmarłego pozostała do zaspokojenia roszczenia z tytułu zaległych składek. Organ rentowy w świetle przepisów Ordynacji podatkowej miał obowiązek wydania decyzji, o której mowa w art. 97 § 1 Ordynacji, a elementem koniecznym decyzji w myśl art. 100 § 1 Ordynacji było określenie zobowiązań zmarłego spadkodawcy (wyrok SA w Katowicach z dnia 22.08.2019r. w sprawie III AUa 287/19).

W decyzji mającej podstawę w rozliczeniu nieopłaconych składek, odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (por. art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) Zakład Ubezpieczeń Społecznych przedstawia wierzytelność w granicach uwzględniających treść art. 1031 § 2 k.c. Na etapie ustalenia roszczenia kwota ta nie może być w żaden sposób korygowana; organ ubezpieczeń społecznych jako wierzyciel należności składkowych nie może czynić żadnych koncesji w decyzji wymiarowej, gdyż jakiekolwiek ograniczenie roszczeń z jego strony prowadziłoby do naruszenia interesu publicznego, rozumianego jako ochrona funduszy ubezpieczeniowych (wyrok SN z dnia 12.12.2019 r. w sprawie I UK 308/18).

Zdaniem Sądu Okręgowego, zaskarżona decyzja była prawidłowa, bowiem określała wysokość długów spadkowych, podmiot wyznaczony jako spadkobierca, zakres jego odpowiedzialności, ze wskazaniem, choć dopiero w treści uzasadnienia, że jest ona ograniczona do stanu czynnego spadku, przy czym Zakład w zasadzie przytoczył jedynie w uzasadnieniu treść przepisu przewidującą takie ograniczenie, nie w sposób dostatecznie jasny wskazując, że odpowiedzialność Gminy jako spadkobiercy jest faktycznie ograniczona, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w sentencji decyzji. Natomiast wszelkie kwestie następcze związane z zakresem zaspokojenia poszczególnych wierzycieli, poziomem majątku wchodzącego w skład spadku mogą być przedmiotem postępowania egzekucyjnego. Dlatego nie zasługują na uwzględnienie zarzuty Gminy, że spadek nabyty przez nią prezentuje wartość ujemną. Kwestie obciążeń hipotecznych nie mają tutaj znaczenia. Dodatkowo należy wskazać, że czynności związane ze sporządzeniem spisu inwentarza przez Komornika, podlegały kontroli Sądu Rejonowego w Białogardzie, który nie dopatrzył się żadnych nieprawidłowości przy ustaleniu wartości nabytego spadku i przy sporządzaniu spisu inwentarza.

W konsekwencji Sąd w punkcie 1 sentencji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 15.04.2021 r. tylko o tyle, że w jej sentencji dodał wyraźne zastrzeżenie, że odpowiedzialność Gminy P. jest ograniczona do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (zastrzeżenie to znalazło się tylko w uzasadnieniu decyzji w ramach przytoczonych przepisów prawa). W punkcie 2 sentencji Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałej części. W pkt III wyroku Sąd orzekł o obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa procesowego dla strony wygrywającej spór, zasądzając od Gminy na rzecz ZUS kwotę 900,00 zł.

Mając na uwadze treść art. 98 k.p.c. oraz § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U 2018 r. poz. 265), podstawą do ustalenia wysokości zwrotu kosztów zastępstwa procesowego jest wartość przedmiotu sporu wynosząca w niniejszej sprawie kwotę 3.407,98 zł. Przy tak ustalonej wartości przedmiotu sporu, stawka minimalna określona § 2 pkt 3 w/w rozporządzenia, została ustalona na kwotę 900 zł. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o należności z tytułu składek i wysokość zadłużenia stawkę wynagrodzenia radcy prawnego ustala się bowiem na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, co wynika z treści uchwały Sądu Najwyższego z dnia 03.10.2019 r. sygn. akt III UZP 9/19. Nie mają wówczas zastosowania stawki minimalne, o których mowa w § 9 ust. 2 w/w rozporządzenia.

Z powyższym rozstrzygnięciem w całości nie zgodziła się Gmina P.. W wywiedzionej apelacji wyrokowi zarzuciła:

1. zarzut naruszenia prawa materialnego tj. art. 1023 k.c. w zw. z art. 1031 k.c., w zw. z art. 922 k.c. i art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, polegającym na przyjęciu iż istnieje czynna masa spadkowa z której możliwe jest zaspokojenie wierzyciela, podczas gdy obciążenie majątku spadkowego hipotekami powoduje wyłączenie odpowiedzialności spadkobiercy - gminy.

2. zarzut naruszenia przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c., poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego ustaleń iż pomimo ujemnej wartości majątku spadkowego pozwany ponosi odpowiedzialność wobec powoda, podczas gdy okoliczności powyższe nie zostały zweryfikowane, potwierdzone i wykazane w toku postępowania żadnymi innymi dowodami, co stanowi dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego przez Sąd I instancji.

Tak argumentując, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem odwoławczym, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja Gminy P. okazała się nieuzasadniona

Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska apelującej. W ocenie Sądu Odwoławczego, sąd I instancji prawidłowo przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, dokonał trafnych ustaleń faktycznych w granicach swobodnej oceny dowodów i wyprowadził z nich należycie uzasadnione wnioski, które stały się podstawą do wydania orzeczenia. Sąd Apelacyjny podzielił zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776, z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09).

Należy przypomnieć, że przedmiotem sporu jest ocena merytorycznej poprawności decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalających odpowiedzialność Gminy P., jako spadkobiercy za jego zaległości składkowe z ograniczeniem do wartości ustalonego w spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Nie ulega wątpliwości, że niezapłacone w terminie składki na rzecz organu rentowego (oraz należności z nimi związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach jej odpowiedzialności za długi spadku (tak SN w wyroku z 24 listopada 2009 r. II UK 118/09). Zgodnie z art. 31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, jak również składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne stosuje się m.in. art. 97 § 1, art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100, art. 101 Ordynacji podatkowej. Art. 97 Ordynacji podatkowej przewiduje, że spadkobiercy podatnika (płatnika), przejmują przewidziane w przepisach prawa majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Art. 1031 § 2 zdanie 1 stanowi, że w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

W zgodzie z powyższym w sprawie uznać należało, że sam fakt spadkobrania przez Gminę P. po zmarłym R. P. uzasadniał po stronie ZUS wydanie stosownej decyzji, stwierdzającej, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność z dobrodziejstwem inwentarza za nieopłacone składki. Jak słusznie argumentował sąd I instancji, na etapie postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe, nie bada się, czy istnieje majątek z którego zaspokoić się może wierzyciel. Co więcej nie bada się nawet czy długi spadkowe nie przekraczają stanu czynnego spadku. Istotne, z punktu widzenia decyzji organu rentowego w tym przedmiocie, pozostaje to, kto jest spadkobiercą (lub spadkobiercami) dłużnika oraz jaki jest jego zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. Decyzja organu rentowego ma charakter konstytutywny i jest pierwszym krokiem, zmierzającym do egzekucji należności, albowiem jest konieczna aby żądać od spadkobiercy ich zapłaty. Oznacza to zarazem, że pozostałe okoliczności faktyczne, które mogą w jakikolwiek sposób wpływać na możliwość uiszczenia zaległych składek (np. przedawnienie, brak wystarczającego majątku), nie mają dla wydania przedmiotowej decyzji znaczenia, gdyż mogą wpłynąć jedynie na możliwość rzeczywistego pokrycia zaległości. Nie sposób pomijać, że apelująca w żadnym momencie postępowania nie kwestionowała zarówno ani podstawy swej odpowiedzialności, ani też faktu ich istnienia, a jedynie wskazywała, iż ujemną wartość majątku spadkowego, z którego możliwe byłoby ich zaspokojenie, co tym bardziej przemawia za jej trafnością. Ten zaś argument, jak słusznie wskazywał Sąd Okręgowy, może być rozważany dopiero na etapie postępowania egzekucyjnego. Podnoszenie tego rodzaju argumentów w odwołaniu od decyzji w przedmiocie ustalenia odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy jest bowiem przedwczesne. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, na gruncie postępowań sądowych wbrew rozumowaniu apelującej realizuje się w ten sposób, że w wyroku wydanym przeciwko takiemu spadkobiercy zastrzega się mu prawo do powoływania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Z powyższego zatem wyraźnie wynika, że Gmina P. jest spadkobiercą zmarłego R. P. w odniesieniu do jego zaległości składkowych na dzień zgonu. Jednocześnie odpowiedzialność ta ograniczona jest do wartości czynnej spadku, która to okoliczność znaczenia nabierze w toku egzekucji. W tej sytuacji, mając na względzie, że sąd ubezpieczeń społecznych orzeka w granicach zaskarżonej decyzji, brak było podstaw do prowadzenia dalszego postępowania dowodowego, szczególnie w przedmiocie okoliczności, które nie mają znaczenia z punktu widzenia merytorycznej poprawności zaskarżonej decyzji. Nie można się zgodzić, że z chwilą wyczerpania majątku spadkowego, wskutek zaspokojenia się innych wierzycieli ustała odpowiedzialność apelującej, ponieważ trwa ona nadal, chociażby z uwagi na treść art. 1032 § 2 k.c., który wprowadza sankcję na wypadek spłacenia przez spadkobiercę niektórych długów, gdy spłacając te długi spadkobierca wiedział o istnieniu innych długów spadkowych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł w myśl zasady odpowiedzialności za wynik postępowania, zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c., wysokość kosztów ustalając stosownie do § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804).

SSA Beata Górska

.