Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Jolanta Hawryszko

Sędziowie: SSA Anna Polak

SSO del. Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Protokolant: St. sekr. sąd. Katarzyna Kaźmierczak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 lutego 2019 r. w S.

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 5 czerwca 2018 r., sygn. akt VI U 1198/17

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz A. K. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko SSO del. Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 379/18

UZASADNIENIE

Decyzją z 26 czerwca 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., w związku z prowadzonym postępowaniem upadłościowym, dokonał z urzędu ustalenia wysokości świadczenia do wypłaty A. K. od 12 kwietnia 2017 roku, tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. W decyzji wskazano, iż wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26c ustawy emerytalnej, a jej ostateczna kwota wyniosła 7 744 zł 56 gr brutto. W decyzji ZUS wskazał nadto w punkcie III, że na poczet należności za okres od 12 kwietnia 2017 roku do 31 lipca 2017 roku w kwocie 23 005 zł 98 gr. zaliczył kwotę 12 250 zł 17 gr z tytułu wypłaconej emerytury. Poinformował, że pozostała należność w kwocie 10 755 zł 81 gr po potrąceniu kwoty 8 231 zł 79 gr „z powodu wypłaty dla odbiorcy dodatkowego (syndyk masy upadłości)", po odliczeniu zaliczki na podatek i składki na ubezpieczenie zdrowotne zostanie przekazane za pośrednictwem poczty w kwocie 500 zł. Z kolei w punkcie IV decyzji podano, że wysokość świadczenia do wypłaty po potrąceniu kwoty 5 799 zł 55 gr „z powodu potrąceń na rzecz syndyka" wynosi miesięcznie 500 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji w zakresie rozstrzygnięć zamieszczonych w punktach III i IV wniosła ubezpieczona, zarzucając jej naruszenie przepisów art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez wyznaczenie kwoty do potrąceń na rzecz syndyka masy upadłości, z pominięciem limitu potrąceń określonego w tym przepisie, oraz naruszenie art. 109 ust. 1 powyższej ustawy, poprzez wydanie decyzji o ponownym przeliczeniu emerytury, pomimo braku wniosku ubezpieczonej o takie przeliczenie. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że zgodnie z art. 140 -141 ustawy emerytalnej - potrącenie należności z tytułu zajęcia syndyka wynosi do 25 % świadczenia, zatem organ nie może dokonać potrącenia ponad kwotę wolną od potrącenia ustaloną w art. 141 ustawy o emeryturach i rentach. Nadto odwołująca wskazała, że nie składała wniosku, o którym mowa w decyzji z 26 czerwca 2017 roku, tj. wniosku z 12 kwietnia 2017 roku oraz nie wnosiła odwołania od uprzedniej (uchylonej) decyzji z 31 maja 2017 roku oraz nie sygnalizowała żądania, by decyzja ta podlegała zmianie bądź uchyleniu. Zdaniem ubezpieczonej powyższe wskazuje, że zaskarżona decyzja z 26 czerwca 2017 roku została wydana bez podstawy, tj. wymaganego wniosku ubezpieczonej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, przywołując normy, w oparciu o które wydał zaskarżoną decyzję. W szczególności organ powołał się na dyspozycję art. 141 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wskazując, że zgodnie z pkt la powyższego przepisu, emerytura ubezpieczonej jest wolna od potrąceń w części odpowiadającej 75 % kwoty najniższej emerytury lub renty. Nadto pozwany wskazał, że uchylił decyzję z 31 maja 2017 roku, z uwagi na błędne wyliczenia potrąceń.

Wyrokiem z 5 czerwca 2018 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, iż ustalił, że wysokość potrącenia dokonywanego z należnego ubezpieczonej świadczenia, z powodu wypłaty na rzecz syndyka masy upadłości wynosi 25% należnego ubezpieczonej świadczenia oraz zasądził od organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz ubezpieczonej A. K. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne:

Decyzją z dnia 11 maja 2004 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., przyznał A. K. od 1 marca 2004 roku prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Od 27 kwietnia 2011 roku prawo do tego świadczenia przyznane jest na stałe.

Decyzją z dnia 21 stycznia 2013 roku z Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał ubezpieczonej A. K. od 1 września 2012 roku prawo do emerytury. W treści decyzji organ rentowy wskazał, że na kwotę świadczenia składa się emerytura wypłacana w pełnej wysokości, renta wypłacana w 50% oraz okresowa emerytura kapitałowa.

Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2016 roku Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie o sygnaturze akt XII GU 49/16 ogłosił upadłość A. K. jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencką). W dniu 25 lipca 2016 roku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. wpłynęło złożone przez ustanowionego dla A. K. syndyka masy upadłości zawiadomienie o upadłości z wnioskiem o przekazywanie comiesięcznej emerytury A. K. na podany w zawiadomieniu rachunek bankowy.

Pismem z dnia 1 sierpnia 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. poinformował syndyka masy upadłości, że ze świadczenia upadłej A. K., dokonywane będą przez organ rentowy potrącenia w kwocie po 4 912 zł 36 gr miesięcznie na rzecz syndyka.

Postanowieniem z dnia 1 marca 2018 roku Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie o sygnaturze akt XII GUp 56/16, oddalił zażalenie A. K. na postanowienie sędziego komisarza z dnia 30 listopada 2016 roku, w przedmiocie określenia, iż świadczenia emerytalne i rentowe A. K. w części przekazywanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w W. na ręce syndyka masy upadłości, wchodzą w skład masy upadłości A. K..

Sąd Okręgowy ocenił, że odwołanie ubezpieczonej okazało się uzasadnione. Sąd ten wyjaśnił, że zgodnie z treścią art. 139 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, wyłącznie konkretne wymienione w sposób wyczerpujący, w punktach od 1 do 10 rodzaje należności. Jednym z nich są zaś, wymienione w punkcie 5, sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Odliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne nie może przekraczać zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (ust. 2) Potrącenia należności wymienionych w ust. 1 dokonuje się w kolejności podanej w tym przepisie (ust. 3).

Nadto ustawodawca w art. 140 ustawy emerytalnej - określił granice dopuszczalnych potrąceń. Potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w następujących granicach:

1) świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60% świadczenia;

2) należności egzekwowanych związanych z:

a) odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej,

b) odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych,

c) odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, do wysokości 50% świadczenia;

3) innych egzekwowanych należności - do wysokości 25% świadczenia.

W ustępie 7 przywołanego przepisu określono przy tym, iż wysokość części świadczenia podlegającego egzekucjom, o których mowa w ust. 1, oraz wysokość potrąceń, o których mowa w ust. 4, a także wysokość części świadczenia podlegającego potrąceniom, o których mowa w ust. 6 i 6a, oraz ustaloną orzeczeniem sądu, ugodą sądową lub aktem notarialnym procentową wysokość potrąceń ze świadczeń z tytułu należności alimentacyjnych bez wskazania sposobu ich naliczania, ustala się od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Nadto, w art. 141 ustawy emerytalnej ustawodawca przewidział kwoty wolne od jakichkolwiek potrąceń, podając w ustępie 1 pkt la, że emerytury i renty są wolne od egzekucji i potrąceń (...) w części odpowiadającej 75% najniższej emerytury lub renty - przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi.

Sąd Okręgowy ocenił, że postępowanie organu rentowego jest wadliwe, jako że narusza podstawowe zasady prawidłowej wykładni przepisów prawa. W obowiązującym modelu racjonalnego prawodawcy żaden przepis nie może bowiem zostać uznany za zbędny, a wykładając przepisy nie można tracić z pola widzenia ich celu. Sąd pierwszej instancji omówił cel oraz funkcję upadłości konsumenckiej, odwołując się do treści przepisów art. 1 pkt 2, art. 2 ust. 2, art. 491 ¹ - 491 ²³ ustawy z 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe. Wskazał, że w sprawie zastosowanie znajduje art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego, stanowiący, iż nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego. Ponadto w myśl art. 146 ust. 1 zdanie 1 przywołanej ustawy, postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Oznacza to, że po ogłoszeniu upadłości nie jest możliwe prowadzenie z majątku upadłego egzekucji innych należności niż należności dla syndyka masy upadłości. Postępowanie upadłościowe osoby fizycznej ma bowiem na celu doprowadzenie do oddłużenia tych osób w sposób zapewniający poszanowanie ich godności, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów wszystkich wierzycieli (a nie tylko niektórych -którym uda się pierwszym zająć określone składniki majątku dłużnika).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy wskazał, że z przyznanej A. K. emerytury możliwe jest obecnie (i tak było poczynając od ogłoszenia upadłości) dokonywanie wyłącznie potrąceń należności na rzecz syndyka, mieszczących się w katalogu należności o jakich mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej, w granicach ściśle określonych przepisami prawa. Zdaniem Sądu pierwszej instancji koniecznym jest także zwrócenie uwagi na treść normy art. 833 § 4 k.p.c., w myśl której świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach. Oznacza to zaś, że zastosowanie w sprawie znajdą właśnie przywołane na wstępie przepisy art. 139-141 ustawy emerytalnej - a nie wyłącznie art. 141 tejże ustawy, jak przyjął organ rentowy. W konsekwencji należy uznać, iż ustawodawca nie bez powodu określił najpierw w art. 140 granice potrąceń, a potem - w art. 141 - ustalił kwoty wolne od potrąceń. Pierwsza z norm służy bowiem temu, by ustalić jaka kwota świadczenia w ogóle w danym przypadku podlega zajęciu, zaś druga - temu, by uniknąć sytuacji, w której egzekucja doprowadzi do pozbawienia dłużnika niezbędnego minimum środków utrzymania.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że egzekucja choć ma charakter przymusowy, to jednak musi odbywać się z poszanowaniem podstawowych praw człowieka. Zarówno zwykły dłużnik, jak i dłużnik - upadły będący osobą fizyczną, musi podczas całego postępowania upadłościowego żyć i funkcjonować w możliwie (to jest z uwzględnieniem koniecznej ochrony praw wierzycieli) humanitarnych warunkach. Gdyby zamiarem ustawodawcy było ukaranie dłużników poprzez odgórne ustalenie, że można zająć ich świadczenia do kwot - jak w tym przypadku - stanowiących 75% najniższej emerytury, nie byłoby potrzeby tworzenia trzech przepisów, zawierających szczegółowe zasady wyliczania wysokości świadczeń podlegającej potrąceniu. Skoro jednak ustawodawca takie przepisy stworzył, niewątpliwie miał w tym jakiś cel, który obecnie nie może być ignorowany.

Z tych względów, Sąd Okręgowy przyznał w pełni rację ubezpieczonej, która wskazywała, iż organ rentowy może na poczet należności dla syndyka masy upadłości potrącać wyłącznie 25% jej świadczenia. Powyższe oznacza zaś, że wyliczenie wysokości potrącenia dokonane przez organ rentowy było błędne.

W punkcie II sentencji zamieszczono rozstrzygnięcie o kosztach procesu, oparte na treści przepisów art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 99 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 roku poz. 1804 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia odwołania.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się organ rentowy. W wywiedzionej apelacji zarzucił jednocześnie rozstrzygnięciu naruszenie art. 139 – 141 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niewłaściwą ich interpretację.

Mając na uwadze powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że w świetle mających zastosowanie w sprawie przepisów, do masy upadłości wchodzą tylko te świadczenia emerytalne (ta część świadczenia), które nie podlegają wyłączeniu spod egzekucji na podstawie art. 141 ustawy emerytalnej. Wysokość potrąceń dokonywanych ze świadczeń emerytalnych wynika z reguł określonych w art. 139 – 141 ustawy emerytalnej, ale kwota wolna od potrąceń, czyli wyłączona spod egzekucji określona została w art. 141 ustawy, a zatem na rzecz syndyka, czyli do masy upadłości, może być uiszczana ta część emerytury, która pozostaje po odliczeniu kwoty 50% najniższej emerytury jako kwoty wolnej od potrąceń. Postępowanie upadłościowe rządzi się innymi zasadami niż postępowanie egzekucyjne i to syndyk określa sposób, termin i kolejność zaspokajania wierzycieli upadłego z masy upadłości, a nie organ egzekucyjny. Zasady zaspokajania kontrolowane są przez sędziego komisarza. Stąd też nie można do niego stosować w pełni zasad potrącania świadczeń określonych w art. 139 – 141, ale obowiązkiem organu jest tylko ustalenie jaka część świadczenia nie wchodzi w skład masy upadłości (jaka jest wyłączona spod egzekucji), a jaka należy przekazywać syndykowi jako mienie tej masy.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie od skarżącego na rzecz ubezpieczonej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się niezasadna.

Sąd Okręgowy dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych oraz prawidłowej oceny prawnej, które Sąd Apelacyjny w całości aprobuje i podziela. Organ rentowy nie zdołał podważyć zasadności stanowiska Sądu pierwszej instancji, bowiem w treści apelacji przedstawił jedynie własną interpretację przepisów, odmienną od przyjętej przez Sąd Okręgowy.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 833 § 4 k.p.c. świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie przewidzianym w tych przepisach. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tj. Dz. U. z 2017, poz. 1383) reguluje kwestie związane z potrąceniami w art. 139 – 141.

Przepis art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej stanowi, ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141 m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.

Według art. 140 ust. 1 wskazanej ustawy potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w następujących granicach: 1) świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60% świadczenia; 2) należności egzekwowanych związanych z: a) odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, b) odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych, c) odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, do wysokości 50% świadczenia. Stosownie zaś do treści art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w zakresie innych egzekwowanych należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 - do wysokości 25% świadczenia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji słusznie przyjął, iż relacja między art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej a jej art. 140 ust. 7 jest tego rodzaju, że art. 139 ust. 1 pkt 5 wskazuje, iż sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych podlegają potrąceniu od kwoty netto świadczenia emerytalnego, czyli od kwoty świadczenia po odliczeniu od niej składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, natomiast art. 140 ust. 7 ustawy wskazuje na metodę wyliczenia wysokości tego potrącenia w ten sposób, że wysokość potrącenia ustala się od kwoty brutto świadczenia emerytalnego. Oznacza to, że przy uwzględnieniu dyspozycji art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy, potrąceniu od kwoty netto świadczenia emerytalnego podlegają sumy z tytułu innych egzekwowanych należności wynoszące maksymalnie 25% świadczenia emerytalnego, przy czym zgodnie z art. 141 ust. 3 ustawy, emerytury i renty są wolne od potrąceń sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych egzekwowanych należności do wysokości 25% świadczenia.

Reasumując, za prawidłowe należało uznać stanowisko Sądu Okręgowego, że kwota potrącenia dokonywanego z należnej A. K. emerytury z powodu wypłaty na rzecz syndyka masy upadłości wynosi 25% należnego ubezpieczonej świadczenia. Brak było podstaw do przyjęcia, mając na uwadze powołane regulacje, że z przysługującego ubezpieczonej świadczenia może być potrącana dowolna kwota, tak aby pozostawić ubezpieczonej do wypłaty jedynie kwotę wolną od potrąceń, tj. 500 zł.

Mając na uwadze powyższe, Sąd apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 99 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 roku poz. 1804 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia odwołania.

SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk