Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 kwietnia 2024 r. w S.

sprawy M. M. i (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 31 lipca 2023 r., sygn. akt IV U 493/22

1. oddala apelację,

2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz M. M. kwotę 240 (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego (wynagrodzenie ustanowionego z urzędu pełnomocnika ubezpieczonego) wraz z ustawowymi odsetkami należnymi za czas po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 396/23

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 21 czerwca 2022 r. stwierdził, że M. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w Z. nie podlega: obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu od 15 września 2021 r. do 30 września 2021r., dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r.

Od powyższej decyzji odwołania wnieśli: M. M. oraz płatnik składek (...) Sp. z o.o. w Z.. Domagali się jej zmiany poprzez przyjęcie, że M. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r., dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołania wniósł o ich oddalenie oraz zasądzenie od płatnika i ubezpieczonego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych prawem.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 31 lipca 2023 r. w punkcie I orzeczenia zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. w ten sposób, że stwierdził, iż M. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w Z. podlega:



obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu od 15 września 2021r. do 30 września 2021r.,



dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 15 września 2021r. do 30 września 2021r.;

W punkcie II Sąd ten przyznał radcy prawnemu P. P. ze środków Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Koszalinie kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych), powiększoną o należną stawkę podatku VAT, tytułem wynagrodzenia za udzieloną ubezpieczonemu pomoc prawną z urzędu.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach

faktycznych i rozważaniach prawnych:

Płatnik składek Spółka (...) z siedzibą w Z. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 16 czerwca 2020 r. Wspólnikami Spółki są M. K. i E. K., którzy posiadają równą liczbę udziałów w Spółce. Do składania oświadczeń w imieniu Spółki uprawnieni są członkowie Zarządu. Członkami Zarządu Spółki są M. K. i E. K.. E. K. jest prezesem Zarządu Spółki, a M. K. pełni funkcję wiceprezesa. Przedmiotem działalności Spółki jest wykonywanie usług z zakresu naprawy i konserwacji maszyn, wykonywanie instalacji elektrycznych, gazowych, kanalizacyjnych i klimatyzacyjnych.

Ubezpieczony M. M. ma obecnie 40 lat. Posiada wykształcenie podstawowe. Mieszkał w O. w powiecie (...). Pracował w Niemczech przez kilka lat. Po powrocie do kraju zamieszkał z rodzicami, był na ich utrzymaniu. Jego sąsiadem i kolegą był S. P..

W dniu 14 września 2021 r. o godzinie 17.00 do zarządu płatnika składek zwrócił się drogą elektroniczną przedstawiciel firmy (...), M. S.. Firma (...) prowadziła prace związane z montażem klimatyzacji w sklepie sieci R. w Ś. przy ulicy (...). Płatnikowi składek zostało przedstawione pilne zlecenie do wykonania. W zakres prac wchodził: montaż kompletnej instalacji wentylacji, montaż 3 sztuk klimatyzatorów kasetonowych oraz jednej sztuki klimatyzatora ściennego, montaż instalacji freonowych i odprowadzania skroplin, 2 przepusty dachowe przeciwpożarowe do obróbki. Poinformowano płatnika, że materiał do budowy pozostał na jej terenie. Prace miały się rozpocząć następnego dnia, tj. 15 września 2021 r. Pilny termin na wykonanie prac wynikał z konieczności odbioru robót przez inspekcję sanitarną. Płatnik potrzebował dodatkowego pracownika, w jego dyspozycji był wówczas tylko jeden zleceniobiorca - S. P.. M. K. poprosił S. P. o polecenie konkretnej osoby do pomocy. S. P. zaproponował zatrudnienie M. M., z którym skontaktował się telefonicznie i przedstawił propozycję pracy. Następnego dnia, S. P. wraz z M. M. o 4 rano stawili się w siedzibie firmy płatnika składek. Podczas rozmowy ustalono szczegóły zatrudnienia. M. K. uzgodnił również z M. M., że będzie on dłużej pracował, gdyż jest zapotrzebowanie na pracę przy montażu w sklepie (...) w Ł.. Na wydłużenie umowy i dodatkową pracę M. M. wyraził zgodę. Następnie we troje udali się do Ś., samochodem kierowanym przez M. K.. Po przyjeździe na miejsce pracy, przystąpili do wykonywania robót. Pracowali do godziny 17, a potem udali się do hotelu. Następnego dnia, 16 września od rana ponownie przystąpili do pracy.

Ubezpieczony M. M. udał się do pracy w celach zarobkowych. Natomiast zamiarem płatnika składek było zawarcie umowy zlecenia z ubezpieczonym w celu wywiązania się z realizowanych usług montażu urządzeń klimatyzacyjnych. M. K. nadzorował pracę ubezpieczonego i rozliczał z jej wykonania. Po pierwszym dniu był zadowolony z wykonanej przez niego pracy. Nie znał go przed zatrudnieniem, podobnie jak E. K.. Umowa została zawarta ustnie, została następnie sformalizowana na piśmie przez sporządzenie dokumentu w biurze rachunkowym.

W dniach 4 i 15 października 2021 r. u płatnika składek przeprowadzono kontrolę Państwowej Inspekcji Pracy. Przedmiotem przeprowadzonych czynności było ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jakiemu uległ w dniu 16 września 2021 r. M. M.. Ustalono, że w dniu 16 września 2021 r. przystąpił on do montażu klimatyzatorów oraz anemostatów wentylacji mechanicznej w sklepie (...) w Ś. przy ulicy (...). Około godziny 15.30 przydzielono mu zadanie przyłączenia rury typu FLEX do anemostatu na suficie podwieszanym. Płaszczyzna sufitu znajdowała się na wysokości 3m. Do wykonania zadania użył drabiny rozstawnej 3 częściowej z 9 szczebelkami. W celu wykonania powierzonego zadania jego stopy musiały znajdować się na wysokości 1,5 m od poziomu posadzki, na 5-6 szczeblu drabiny. Wykonując zadanie nie miał kasku ochronnego i kamizelki. Nie był przeszkolony w dziedzinie bhp. W pewnym momencie spadł z drabiny, stracił przytomność, mając zachowane tętno i oddech. Po minucie odzyskał przytomność, wezwano karetkę pogotowia, która przetransportowała ubezpieczonego do portu w Ś., a stamtąd - drogą powietrzną - do Szpitala w S.. Za przyczyny wypadku inspektor pracy uznał nieprawidłowe rozstawienie drabiny i jej przemieszczenie w trakcie pracy, utratę równowagi, co doprowadziło do upadku, użycie drabiny jako stanowiska służącego do wykonywania pracy na wysokości zamiast podestu roboczego, brak środków ochrony indywidualnej głowy. Podczas kontroli przedstawiono dokumenty potwierdzające zatrudnienie M. M. i drugiego ze zleceniobiorców S. P.. Odnotowano, że jest on zatrudniony od 1 września 2021 r. do 30 grudnia 2021 r., w miesiącu wrześniu przepracował łącznie 142 godziny, za które wypłacono wynagrodzenie w kwocie 2.840 zł brutto, tj. 2.418 zł netto.

Płatnik składek sporządził egzemplarz umowy zlecenia nr (...) z datą 15 września 2021 r. zawartej na czas określony od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r. z M. M. jako zleceniobiorcą, na wykonanie czynności pomocnika montażu klimatyzacji. Za wykonanie umowy przewidziano wynagrodzenie w kwocie 20 zł brutto za jedną godzinę pracy. Egzemplarz umowy został podpisany przez E. K.. Do umowy sporządzono rachunek na kwotę 380 zł brutto, od którego potrącono składki na ubezpieczenie społeczne, zaliczkę na podatek dochodowy oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Wynagrodzenie w kwocie 286,86 zł netto zostało wypłacone ubezpieczonemu za pomocą przekazu pocztowego.

W dniu 16 września 2021 r. ubezpieczony został przyjęty do (...) Publicznego Szpitala (...) w S. na Szpitalny Oddział Ratunkowy z rozpoznaniem: stanu po urazie czaszkowo-mózgowym, złamania kości podstawy przedniego dołu czaszki, pourazowego krwiaka śródmózgowego w prawej okolicy czołowej, obrzęku mózgu. Doszło do niedowładu lewostronnego. Wykonano zabieg implantacji zastawki komorowo-otrzewnej, wprowadzono w stan śpiączki farmakologicznej. Ubezpieczony przebywał w tym Szpitalu do dnia 13 grudnia 2021 r. Od 13 grudnia 2021 r. do 8 lutego 2022 r. przebywał na Oddziale (...) (...) Centrum Medycznego w B..

Komenda Miejska Policji w Ś. pod nadzorem Prokuratury Rejonowej w Świnoujściu prowadziła postępowanie przygotowawcze w sprawie wypadku przy pracy mającego miejsce w dniu 16 września 2021 r. w Ś.. Postanowieniem Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Świnoujściu z dnia 29 czerwca 2022 r. dochodzenie w tej sprawie zostało umorzone z uwagi na brak znamion czynu zabronionego.

W dniu 18 maja 2022 r. ZUS wszczął postępowanie w sprawie ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym przez M. M. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia z płatnikiem składek (...) Sp. z o.o. w Z.. Z posiadanych wówczas danych Zakład ustalił, że ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu zatrudnienia w ramach umowy zlecenia od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r. a M. M. zgłosił roszczenie o wypłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, któremu uległ w dniu 16 września 2021 r. Dokument zgłoszeniowy wpłynął w dniu 21 września 2021 r.

ZUS w dniu 8 czerwca 2022 r. zakończył postępowanie administracyjne w tej sprawie. W konsekwencji, decyzją z dnia 8 czerwca 2022 r. stwierdził, że M. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. nie podlega: obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r., dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r.

W dniu 27 stycznia 2022 r. M. M. złożył wniosek o przyznanie świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Od 30 grudnia 2021 r. legitymuje się znacznym stopniem niepełnosprawności, orzeczonym na okres do 31 stycznia 2024 r. Datę powstania niepełnosprawności ustalono na 16 września 2021 r. Orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z 16 marca 2022 r. ubezpieczony został uznany za osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji na okres od 16 września 2021 r. do 31 marca 2023 r. Decyzją z dnia 13 kwietnia 2022 r. przyznano mu prawo do świadczenia uzupełniającego na okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołania ubezpieczonego i płatnika składek wskazując, że stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem art. 6 ust. 4 ww. ustawy. Stosownie do treści art. 12 ust.1 cytowanej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jak stanowi art. 11 ust. 2 ustawy, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-5a, 7b, 8 i 10 ustawy.

Jednocześnie Sąd pierwszej instancji zauważył, że zgodnie z treścią art. 13 pkt 2 ww. ustawy, zleceniobiorcy obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w następujących okresach - od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Zgodnie z art. 734 § 1 i 2 k.c. przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Jak stanowi art. 750 k.c., do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd meriti wyjaśnił, iż przedmiotem sporu było ustalenie, czy ubezpieczony podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu umowy zlecenia. Przy czym Sąd ten zauważył, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązują ograniczenia dowodowe, jakie funkcjonują w toku postępowania administracyjnego przed organem rentowym. Strona wnosząca odwołanie od decyzji ZUS, może wykorzystać wszelkie środki dowodowe by udowodnić słuszność swoich racji.

W ocenie Sądu Okręgowego, przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało słuszność racji stron odwołujących się od decyzji ZUS. W przekonaniu tego Sądu, ubezpieczony wykonywał pracę zarobkową na rzecz płatnika składek i został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że umowa była wykonywana do momentu zaistnienia wypadku, który spowodował uraz u ubezpieczonego i nagłe, drastyczne pogorszenie stanu jego zdrowia. Ubezpieczony pojechał do Ś. wykonać zlecenie, a nie w celu darmowej pomocy świadkowi S. P.. Okoliczność, że wcześniej odwołujący miał niewiele okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu, zdaniem Sądu meriti, nie ma istotnego znaczenia, ponieważ nie jest to przedmiotem niniejszej sprawy.

Sąd Okręgowy wyjaśnił przy tym, że zarówno sąd, jak i wcześniej ZUS, ocenia czy w danym okresie ktoś podlega ubezpieczeniom społecznym, czy też nie. Sąd ten podkreślił, iż ubezpieczony nie jest spokrewniony zarówno ze wspólnikami zatrudniającej go Spółki (nie znał ich również przed podjęciem zatrudnienia), a S. P. jest jego sąsiadem i kolegą, co wprost nie oznacza, że ubezpieczony nie pojechał do Ś. do pracy, lecz wyłącznie pomóc swojemu koledze. Z wyjaśnień ubezpieczonego wynikało, iż pojechał tam wyłącznie w celach zarobkowych.

Zdaniem Sądu meriti, ubezpieczonego nie może również obciążać za to, że płatnik nie zachował wymogów bhp przy zatrudnianiu jego osoby. Ponadto, Sąd Okręgowy zauważył, że nie jest zabronione zawarcie umowy zlecenia w formie ustnej, a ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych warunek podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia uzależnia od jej wykonywania a nie sporządzenia na piśmie. Umowa i rachunek zostały sporządzone po zdarzeniu wypadkowym. Ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie za wykonane czynności.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, twierdzenia organu rentowego, że ubezpieczony tylko pomagał świadkowi S. P. są zbyt daleko idące. Umowa zlecenia zawarta przez M. M. miała okres trwania do 30 września, ponieważ razem z płatnikiem składek ustalono, że M. M. będzie pracował dalej dla płatnika, również na budowie w Ł.. Potwierdza to również materialne zainteresowanie ubezpieczonego pracą u płatnika. Gdyby zależało mu wyłącznie na pomocy świadkowi, to według tego Sądu nie podejmowałby on dalszego zatrudnienia.

Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne dokumenty złożone w sprawie i zeznania świadka oraz osób reprezentujących płatnika składek. Za wiarygodne należało uznał również to, że płatnik miał nagłą potrzebę zatrudnienia dodatkowej osoby do wykonywania pilnego zlecenia na terenie Ś.. Według Sądu meriti, wynika to z przedstawionych zeznań i korespondencji e-mail. Na początku września 2021 r. dysponował bowiem tylko możliwością zlecenia pracy świadkowi S. P.. Także wyjaśnienia osób zeznających w sprawie Sąd Okręgowy uznał za całkowicie wiarygodne, stwierdzając iż nie mieli też oni interesu by zeznawać korzystnie dla ubezpieczonego. Sąd pierwszej instancji jednocześnie zauważył, że nie sposób jest twierdzić, iż dokumentacja została sporządzona na potrzeby postępowania przed ZUS, skoro te same dokumenty przedstawiono inspektorowi PIP w październiku 2021 r. podczas kontroli przeprowadzonej u płatnika składek. W związku z powyższym Sąd ten uznał, że brak jest podstaw by zakładać, że dokumenty zostały spreparowane na potrzeby postępowania przed ZUS, które zostało wszczęte w następnym roku kalendarzowym.

Kierując się powyższymi ustaleniami, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję orzekając jak w sentencji.

W pkt II Sąd Okręgowy przyznał radcy prawnemu P. P. ze środków Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Koszalinie kwotę 180 zł, powiększoną o należną stawkę podatku VAT, tytułem wynagrodzenia za udzieloną ubezpieczonemu pomoc prawną z urzędu. Sąd Okręgowy wskazał, iż uznał za właściwe, by dochowując standardów konstytucyjnych, przyznać radcy prawnemu z urzędu wynagrodzenie za udzieloną pomoc prawną według stawki minimalnej obowiązującej w przypadku pełnomocników procesowych z wyboru, tj. stawkę 180 zł określoną w § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zamiast stawki 90 zł, wynikającej z treści § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 kwietnia 2023r., SK 53/22, stwierdził niekonstytucyjność stawek wynagrodzeń radców prawnych działających przed sądami, jako pełnomocnicy i obrońcy ustanowieni z urzędu, w zakresie, w jakim stawki te ustalane są na poziomie niższym niż dla radców prawnych działających w takich samych sprawach, ale z wyboru. Trybunał Konstytucyjny orzekł o całości normy wynikającej z kilku przepisów prawa, a nie wyłącznie o konkretnej pozycji z listy stawek, która była podstawą zasądzenia wynagrodzenia w indywidualnej sprawie. Wyrok dotyczy zatem całej normy prawnej przewidującej listę stawek i nie ogranicza się do fragmentu normy wyrażonej w konkretnej części przepisu prawnego.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się organ rentowy, który zaskarżając go w całości, zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 83 § 1 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie w sprawie polegające na przyjęciu, że M. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) sp. z o.o. w Z. podlega od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r. obowiązkowo do ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, wypadkowego oraz od 15 września 2021 r. do 30 września 2021 r. do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego brak jest przekonujących dowodów na okoliczność wykonywania pracy przez M. M. w ramach zawartej ustnej umowy zlecenia w dniu 15 września 2021 r. Z wyjaśnień złożonych przez M. M. w trakcie rozprawy w dniu 22 czerwca 2023 r. wynika, że ubezpieczony nie zajmował się wcześniej pracami dotyczącymi klimatyzacji pomieszczeń. W związku z powyższym wyjaśnienia płatnika M. K. i świadka S. P., dotyczące posiadanych kwalifikacji przez ubezpieczonego nie znajdują potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym. Tym samym organ rentowy posiada uzasadnione wątpliwości, czy w dniu 15 września 2021 r. faktycznie pomiędzy stronami doszło do zawarcia skutecznie umowy ustnej dotyczącej zatrudnienia M. M. na podstawie umowy zlecenia, z zakresem obowiązków polegających na instalowaniu klimatyzacji i wentylacji – w charakterze pomocnika – skoro, jak przyznał sam ubezpieczony, nie posiadał w tym zakresie żadnych kwalifikacji. Zgodnie z art. 734 § 1 k.c. przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Zastanawiające zdaniem organu rentowego jest, w jaki sposób osoba nieposiadająca kwalifikacji została dopuszczona przez pracodawcę do praw montażowych na wysokości, bez przeszkolenia BHP, bez kasku ochronnego oraz badań lekarskich potwierdzających zdolność do wykonywania pracy na danym stanowisku pracy. Ponadto na miejsce M. M. nie została zatrudniona żadna inna osoba, a prace zostały dokończone przez męża właścicielki spółki i (...);

2.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego w sprawie, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie dowodów zebranych w sprawie, a w szczególności dowodów z zeznań świadków za jednoznaczne i wskazujące na to, że M. M. zawarł z płatnikiem składek skuteczną umowę zlecenia, pomimo braku obiektywnych dowodów świadczących o faktycznym zawarciu takiej umowy. Z oświadczenia złożonego przez prezesa spółki (...) Sp. z o.o. E. K. w dniu 22 czerwca 2023 r. wynika, że cyt. „(…) Mąż zadzwonił do M. wieczorem 14 września 2021 r. i zawarli umowę ustną (…)” natomiast z zeznań S. P. i M. K. wynika, że do ubezpieczonego zadzwonił S. P..

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania ubezpieczonego i płatnika składek, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych za I i II instancję.

W odpowiedzi na apelację płatnik składek wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm prawem przepisanych za I i II instancję.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie oraz o przyznanie pełnomocnikowi ubezpieczonego, ustanowionego z urzędu, zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej według norm prawem przepisanych za postępowanie prowadzone przed Sądem drugiej instancji, jednocześnie oświadczając, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu nie zostały zapłacone w całości lub w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, okoliczności rozpoznawanej sprawy nie pozwalały przyjąć, że między płatnikiem (...) Sp. z o.o. a ubezpieczonym M. M. w rzeczywistości nie doszło do skutecznego zawarcia ustnej umowy dotyczącej zatrudnienia ubezpieczonego na podstawie umowy zlecenia z dnia 15 września 2021 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybił przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny w całości podzielił zarówno ustalenia, jak i rozważania prawne Sądu Okręgowego przyjmując je za własne i rezygnując z ponownego ich przytaczania.

Jednocześnie, wobec obszernego rozwinięcia zarzutów apelacji, mających potwierdzić twierdzenia organu rentowego, że w sprawie brak jest dowodów na wykonywanie przez ubezpieczonego na rzecz płatnika pracy w ramach umowy zlecenia z dnia 15 września 2021 r., już na wstępie trzeba podkreślić, że sąd drugiej instancji nie ma obowiązku odrębnego odniesienia się do wszystkich argumentów strony apelującej (vide: wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 2015 r., V CSK 13/15 z 13 października 2017 r., I CSK 46/17, z 5 października 2018 r., I CSK 608/17 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 8 lutego 2018 r., II CSK 203/17 i z 12 kwietnia 2019 r., I CSK 368/18). Wystarczająca jest bowiem zbiorcza ocena zarzutów, jeśli z uzasadnienia orzeczenia wynika, że racje podniesione w apelacji zostały w całości rozważone przez sąd drugiej instancji (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2019 r., I CSK 433/18).

Przechodząc do oceny istoty sporu wymaga podkreślenia, że zgodnie z brzmieniem art. 734 § 1 i 2 k.c. przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się je wykonać bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Natomiast zgodnie zaś z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społeczny (Dz.U. z 2017r. poz. 1778) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: m.in. osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4.

Organ rentowy, wydając decyzję o niepodleganiu M. M. ubezpieczeniom społecznym w tytułu zatrudnienia w spółce (...) Sp. z o.o., podważył umowę zlecenia łączącą strony w zakresie faktycznego wykonywania pracy przez ubezpieczonego.

Zatem oś sporu w przedmiotowej sprawie koncentrowała się na ustaleniu, czy ustalony stan faktyczny - wynikający z dowodów z dokumentów, jak również z dowodów z zeznań ubezpieczonego, płatnika, oraz świadka S. P. - pozwala na uznanie, że umowa zlecenia zawarta między ubezpieczonym i płatnikiem jest czynnością prawną pozorną w rozumieniu art. 83 k.c. mającą na celu obejście przepisów prawa.

Wobec powyższego wyjaśnienia wymaga, iż pozorność oświadczenia woli (art. 83 § 1 k.c.) została potraktowana przez ustawodawcę jako wada oświadczenia woli. Jest to jednak wada szczególnego rodzaju, bo dotycząca oświadczenia złożonego świadomie i swobodnie dla pozoru drugiej stronie, która o takim oświadczeniu wie i na to się zgadza (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 czerwca 1971 r., II CR 250/71). Przy czym, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 1986 r., I CR 45/86 Sąd Najwyższy pozorność należy rozumieć jako „wadę oświadczenia woli polegającą na niezgodności między aktem woli, a jej przejawem na zewnątrz, przy czym strony zgodne są co do tego, aby wspomniane oświadczenie woli nie wywoływało skutków prawnych”. Co więcej, nie można też przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy (o pracę), gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadomie to przyjmował (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2001 r., II UKN 258/00).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, całokształt okoliczności tej sprawy dawał podstawy do ustalenia, że ubezpieczony M. M. faktycznie wykonywał pracę na rzecz płatnika w oparciu o umowę zlecenia z dnia 15 września 2021 r. aż do chwili, w której uległ wypadkowi przy wykonywaniu tej pracy. Sekwencja zdarzeń, jak i dokumenty przesądzają, że strony skutecznie zawarły przedmiotową umowę oraz w rzeczywistości ją realizowały. Stąd też, jako chybione jawią sią argumenty organu rentowego, powołującego się na twierdzenia odmienne, nieodnajdujące odzwierciedlenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Jak słusznie podniósł płatnik w wywiedzionej odpowiedzi na apelację, trudno jest przyjąć, by ubezpieczony nie wykonywał na jego rzecz pracy zarobkowej, a jedynie udzielał bezinteresownej pomocy spółce. Co szczególnie istotne, strony umowy wcześniej się nie znały, zatem nie sposób uznać by posiadały jakiekolwiek powiązania pozwalające na instrumentalne wykorzystanie umowy zlecenia dla stworzenia dla osoby bliskiej tytułu do ubezpieczeń społecznych. Ponadto jako nielogiczne jawi się twierdzenie , iż ubezpieczony wyłącznie „pomagał” w sytuacji, gdy umowa została zawarta nie tylko w celu wykonywania prac w sklepie (...) w Ś., albowiem po zakończeniu tej realizacji ubezpieczony miał wykonywać również inne prace na rzecz spółki, w tym podczas montażu w sklepie (...) w Ł..

Apelujący dowodząc słuszności swoich twierdzeń, powołał się na okoliczności, które jego zdaniem nie pozwalały na ustalenie, że doszło do zawarcia skutecznej umowy zlecenia pomiędzy stronami. Organ rentowy podniósł między innymi to, że ubezpieczony nie posiadał kwalifikacji do wykonywania zleconych mu prac związanych z instalowaniem klimatyzacji i wentylacji. Skarżący jednak traci z pola widzenia, że po stronie płatnika wystąpiła pilna potrzeba zatrudnienia osoby do pomocy, co niewątpliwie potwierdzają zarówno dowody z zeznań stron oraz świadka, jak i korespondencja e-mail. Zatem w świetle powyższej okoliczności jako racjonalne jawi się to, iż płatnik poprosił swojego dotychczasowego pracownika o polecenie dodatkowej osoby do pracy. Przy czym, odnosząc się do poniesionego zarzutu w zakresie braku kwalifikacji, wypada również zauważyć, że ubezpieczonemu powierzono wykonywanie pracy w charakterze pomocnika. Organ rentowy jednocześnie zwrócił uwagę, iż M. M. przed przystąpieniem do wykonywania pracy, nie odbył szkolenia BHP, jak i nie uzyskał również orzeczenia lekarskiego potwierdzającego zdolność do wykonywania pracy na powierzonym mu stanowisku. Jakkolwiek spostrzeżenia organu rentowego w tym zakresie były trafne, tak jednak nie sposób było uznać, iż wobec wymienionych powyżej okoliczności możliwym byłoby skuteczne podważenie faktu rzeczywistego świadczenia przez ubezpieczonego pracy na rzecz płatnika składek. Jak słusznie bowiem podniósł Sąd pierwszej instancji, bezzasadnym byłoby obciążanie ubezpieczonego za to, że płatnik nie zachował powyższych wymogów przy zatrudnianiu jego osoby, w sytuacji gdy umowa w rzeczywistości była realizowana. Zatem powyższe okoliczności, akcentowane przez apelującego, pozostawały w ostatecznym rozrachunku bez znaczenia dla wydanego w sprawie rozstrzygnięcia.

Jak powyżej wskazano, wbrew odmiennym twierdzeniom apelującego, fakt wykonywania pracy przez M. M. na rzecz spółki potwierdzał szereg dowodów, które słusznie Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne. Sąd Apelacyjny w pełni podziela te spostrzeżenia, zarówno co do oceny zeznań ubezpieczonego, płatnika, jak i przesłuchanego w sprawie świadka. Tak samo – jako wiarygodne – należało ocenić dowody z dokumentów, które niewątpliwie nie zostały sporządzone na potrzeby niniejszego postępowania, bowiem jak trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, te same dokumenty przedłożono rok wcześniej podczas kontroli inspekcji pracy. Również o prawidłowości ustaleń Sądu Okręgowego (pośrednio) świadczą dokumenty przedłożone przez płatnika wraz z odwołaniem, tj. protokół kontroli PIP, oświadczenie M. S. z dnia 14 lipca 2022 r., pismo dot. postępowania przygotowawczego z dnia 3 grudnia 2021 r. oraz notatka służbowa o zdarzeniu z dnia 16 września 2021 r.

Mając powyższe na uwadze, nie sposób więc podzielić podniesionego przez apelującego zarzutu, wskazującego na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Przypomnieć się zatem trzeba, że w myśl art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy powinien ocenić wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału. Zasada swobodnej oceny dowodów przez sąd orzekający, której odzwierciedleniem kodeksowym jest powołany przepis z jednej strony uprawnia sąd do oceny tychże dowodów ,,według własnego przekonania” z drugiej natomiast strony zobowiązuje sąd do ,,wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”. Uprawnienie sądu do oceny dowodów według własnego przekonania nie oznacza oczywiście dowolności w tej ocenie, bowiem poza sporem winno być, iż dokonując tej oceny sąd nie może ignorować zasad logiki, osiągnięć nauki, doświadczenia czy też wyciągać wniosków niewynikających z materiału dowodowego. Dopuszczenie się obrazy art. 233 § 1 k.p.c. przez sąd może więc przejawiać się albo w przekroczeniu granic swobody oceny wyznaczonej logiką, doświadczeniem, zasadami nauki, albo też na zaniechaniu przez sąd wszechstronnego rozważania sprawy. W tym drugim przypadku wyciągnięte przez sąd wnioski mogą być logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym, jednakże sąd czyni je w oparciu o część materiału dowodowego, a pozostałą część tego materiału, która pozwoliłaby na wyciągnięcie innych wniosków, pomija. W związku z powyższym, swobodna ocena dowodów rozumiana jak wyżej jest prawem sądu orzekającego, w związku z czym kontrola prawidłowości tej oceny winna być dokonywana przez sąd odwoławczy w sposób ostrożny (wyrok Sądu Najwyższego 27 września 2002 r., sygn. akt II CKN 817/00; wyrok Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2002 r., sygn. akt V CKN 1446/00; wyrok Sądu Najwyższego z 14 marca 2002 r., sygn. akt IV CKN 859/00). Jednocześnie, przy odwoływaniu się do zasady swobodnej oceny dowodów trzeba też pamiętać, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 233 §1 k.p.c. oprócz przyznanej swobody oceny dowodów szczególnie istotnym jest, aby ocena wyrażona w aspekcie wiarygodności dokonana była na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału w sprawie oraz uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu (postanowienie Sądu Najwyższego z 18 lipca 2002 r., sygn. akt IV CKN 1256/00, wyrok Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2000 r., sygn. akt III CKN 562/98, postanowienie Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2002 r. , sygn. akt II CKN 691/99). W niniejszej sprawie wszystkie te elementy zostały ocenione przez Sąd pierwszej instancji właściwie, zaś poczynione przez ten Sąd ustalenia nie pozostają w sprzeczności z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Mając na uwadze wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego, nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie nie doszło do zawarcia pozornej umowy zlecenia, gdyż powstały na jej podstawie stosunek prawny był w rzeczywistości realizowany. Przy czym zaznaczenia w tym miejscu wymaga, że to właśnie o ważności zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia przemawia fakt jej rzeczywistego wykonywania. Nie ma znaczenia natomiast forma takiej umowy, czy spełnienie przez pracodawcę obowiązków związanych z zapewnieniem przeszkolenia BHP, bądź uzyskania orzeczenia lekarskiego potwierdzającego zdolność do wykonywania określonej pracy.

W ocenie Sądu odwoławczego ubezpieczony oraz płatnik szczegółowo wyjaśnili w jakich okolicznościach doszło do zawarcia umowy zlecenia, na czym miały polegać zlecone ubezpieczonemu prace oraz w jaki sposób je realizował.

Zdaniem Sądu odwoławczego, umowa zlecenia, zawarta między stronami z pewnością nie była czynnością prawną pozorną w rozumieniu art. 83 § 1 k.c., gdyż była faktycznie realizowana.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny nie podzielił żadnego z podniesionych przez organ rentowy zarzutów, w związku z czym na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako nieuzasadnioną.

O kosztach, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., przyznając pełnomocnikowi ubezpieczonego od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego
w Szczecinie kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych wraz z ustawowymi odsetkami należnymi za czas po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk