Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Barbara Białecka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 listopada 2023 r. w S.

sprawy K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wypłatę środków z subkonta

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 4 maja 2022 r., sygn. akt VI U 862/21

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz K. K. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami należnymi po upływie tygodnia od dnia doręczenia tego wyroku do dnia zapłaty.

Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 423/22

UZASADNIENIE

Ubezpieczona K. K. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z 15 marca 2021 r. wnosząc o jej zmianę i ustalenie, że przysługuje jej wypłata gwarantowana po śmierci męża S. K.. W uzasadnieniu stanowiska skarżąca wskazała, że spełnione zostały wszystkie ustawowe przesłanki do wypłaty gwarantowanej i oceny tej nie zmienia fakt, że S. K. zmarł 12 października 2020 r., tj. przed pierwszą wypłatą emerytury, która to wypłata z uwagi na jego śmierć - zgodnie z art. 136 ustawy emerytalnej – została dokonana do rąk osób najbliższych zmarłemu.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu stanowiska powołał się na argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji, jednocześnie nie zakwestionował faktu, że pismo z dnia 15 marca 2021 r. ma charakter decyzji.

Wyrokiem z dnia 4 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie I. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał K. K. prawo do wypłaty gwarantowanej środków z subkonta po śmierci emeryta S. K. (pesel (...)); w punkcie II. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz K. K. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

K. K. i S. K. zawarli związek małżeński w dniu 25 sierpnia 1979 r. i pozostawali małżeństwem do chwili śmierci S. K.. Do chwili śmierci S. K., w dniu 12 października 2020 r., małżonkowie także zamieszkiwali razem i pozostawali w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej.

W dniu 9 września 2020 r. S. K., urodzony (...), wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o emeryturę. W dniu 24 września 2020 r. organ rentowy wydał decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego S. K.. W dniu 13 października 2020 r. wydano decyzję o przyznaniu emerytury. Zgodnie z tą decyzją prawo do emerytury przyznane zostało na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od 26 września 2020 r. Świadczenie przyznano w kwocie zaliczkowej, następnie ustalono kwotę ostateczną emerytury.

Decyzją z 2 listopada 2020 r. organ rentowy przyznał K. K. prawo do niezrealizowanego świadczenia po S. K., za okres od 26 września 2020 r. do 31 października 2020 r., w kwocie brutto 6.155,88 zł.

W dniu 19 listopada 2020 r. K. K. wystąpiła do organu rentowego z wnioskiem o wypłatę gwarantowaną po śmierci męża, emeryta S. K.. Pismem z 15 marca 2021 r., noszącym cechy decyzji, organ rentowy odmówił wypłaty wnioskowanych środków.

Sąd Okręgowy ocenił, że odwołanie podlegało uwzględnieniu.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołał treść art. 25b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem Zakład Ubezpieczeń Społecznych informuje emeryta, który nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej; posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz nie pobiera okresowej emerytury kapitałowej, o możliwości wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego, zwanego "wypłatą gwarantowaną". W myśl art. 25b ust. 4 osoba uposażona, zgodnie z dyspozycją emeryta, nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Natomiast brak wskazania osoby uposażonej oznacza wskazanie jako osoby uposażonej małżonka, o ile w chwili śmierci emeryta pozostawał z nim we wspólności majątkowej.

Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie z wnioskiem o wypłatę gwarantowaną po śmierci emeryta S. K. wystąpiła K. K., jako małżonka, z którą zmarły pozostawał w ustroju wspólności majątkowej, gdyż z uwagi na to, że zmarły nie wskazał imiennie osoby uposażonej do wypłaty gwarantowanej, z mocy art. 25b ust. 5 ustawy emerytalnej wnioskodawczyni jest osobą uposażoną do otrzymania wypłaty gwarantowanej.

Spór między stronami dotyczył kwestii, czy w sprawie ziściły się wszystkie ustawowe warunki do dokonania wypłaty gwarantowanej. Organ rentowy stanął na stanowisku, że w sprawie nie doszło do wypłaty emerytury na rzecz S. K., który zmarł przed wydaniem decyzji przyznającej mu prawo do emerytury, a tym samym nie ziścił się warunek, aby śmierć emeryta nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę.

W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko organu rentowego jest błędne. W sprawie niekwestionowane jest, że S. K. z dniem 26 września 2020 r. nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego 65 lat, a ponadto, że posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, oraz że nie pobierał okresowej emerytury kapitałowej. Poza sporem pozostaje również, że emeryt zmarł w dniu 12 października 2020 r., a zatem przed wydaniem decyzji o przyznaniu emerytury wyżej wskazanej daty i tym samym nie zdołał pobrać fizycznie choćby jednej miesięcznej kwoty emerytury. Okoliczność ta nie podważa jednak prawa małżonki do wypłaty gwarantowanej po śmierci S. K..

Sąd pierwszej instancji wskazał, że trafne jest stanowisko skarżącej co do tego, że w sprawie doszło do wypłaty świadczenia przyznanego zmarłemu. S. K. wystąpił z wnioskiem o emeryturę jeszcze przed śmiercią i prawo to zostało mu przyznane od 26 września 2020 r., który to dzień także przypadał przed datą zgonu emeryta. Jedynie z przyczyn organizacyjno-technicznych, tj. wydania decyzji przez organ rentowy po śmierci emeryta, wypłata przyznanego świadczenia – za miesiące wrzesień i październik 2020 r. nastąpiła do rąk współmałżonki, jako osoby uprawnionej. Sąd Okręgowy podkreślił, że wypłata zrealizowana do rąk skarżącej nie obejmowała bliżej nieokreślonego świadczenia, ale właśnie emeryturę należną zmarłemu do dnia jego śmierci, zgodnie z art. 136 ust. 1 ustawy emerytalnej. Z tego względu za nieuprawnione Sąd pierwszej instancji uznał twierdzenie organu rentowego, że w okolicznościach sprawy nie doszło do wypłaty przyznanej emerytury.

Sąd orzekający wskazał, że w chwili śmierci S. K. miał już nabyte prawo do emerytury in abstracto, ponieważ jeszcze przed datą zgonu spełniał wszystkie podstawowe i dodatkowe przesłanki, z którymi ustawa wiąże powstanie prawa do emerytury w wieku powszechnym. Ponadto, mąż odwołującej się – składając wniosek do organu rentowego o przyznanie prawa do emerytury in concreto – dopełnił formalności, od których ustawa uzależnia realizację abstrakcyjnego prawa do emerytury. Powyższe okoliczności uprawniały Sąd do zakwalifikowania S. K. jako emeryta.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił prawo K. K. do wypłaty gwarantowanej środków z subkonta po śmierci emeryta S. K..

O kosztach Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z wyrokiem nie zgodził się organ rentowy zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie art. 25b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie.

Skarżący w uzasadnieniu apelacji podniósł, że z uwagi na fakt, że zmarły nie pobrał ani jednej emerytury w docelowej wysokości, wypłata gwarantowana jest niezasadna. Zdaniem organu rentowego ubezpieczony nie nabywa statusu emeryta, jeżeli złożył wniosek o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego i zmarł przed wydaniem decyzji.

Wskazując na powyższy zarzut i argumentację organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania.

W odpowiedzi ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem drugiej instancji według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się na kwestii, czy zachodzi podstawa prawna z art. 25b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2023.1251 j.t.) do przyznania K. K. prawa do wypłaty gwarantowanej środków z subkonta po śmierci emeryta S. K., a w szczególności, czy w sprawie ziściły się wszystkie ustawowe warunki do dokonania wskazanej wypłaty gwarantowanej.

Analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że zaskarżony wyrok jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozważania prawne. Dlatego nie zachodzi potrzeba ich ponownego przytaczania w tej części uzasadnienia (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 i 2 k.p.c.).

W apelacji organ rentowy skupił się na próbie wykazania, że w sprawie ubezpieczony nie nabywa statusu emeryta, jeżeli złożył wniosek o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego lecz zmarł przed wydaniem decyzji.

Z takim stanowiskiem organu rentowego nie można się zgodzić.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji słusznie oparł o wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2021 r.,( III USKP 61/21), który stwierdził, że nie ulega wątpliwości, że w art. 25b ust. 4 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawodawca posłużył się pojęciem emerytury realizowanej, a nie tylko nabytej lub zawnioskowanej, to w przepisie tym - wykładanym łącznie z art. 129 ust. 1 tej ustawy - chodzi o realizację w sensie prawnym, a nie w sensie faktycznym. Chodzi bowiem o świadczenie, do którego wypłaty prawo przysługuje już emerytowi w chwili śmierci, a nie o świadczenie, które zostało pozostawione w dyspozycji emeryta (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2021 r., III USKP 61/21).

Podobnie wyjaśnił Sąd Najwyższy, w wyroku z 17 maja 2016 r., II UK 258/15, że należy podkreślić odrębność nabycia prawa do świadczenia od jego wypłaty, gdyż są to instytucje regulowane odrębnymi przepisami, mające różne znaczenie w obrocie prawnym. O nabyciu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 u.e.r.f.u.s. stanowiący, że prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Natomiast o wypłacie świadczenia - art. 129 ust. 1 u.e.r.f.u.s., nakazujący wypłacanie świadczenia od dnia powstania prawa, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

W okolicznościach niniejszej sprawy zmarły S. K. w dniu 9 września złożył wniosek o przyznanie emerytury (k. 1 akt (...)), a następnie decyzją z 13 października 2020 r. organ rentowy przyznał zaliczkę na poczet przysługującej mu emerytury od 26 września 2020 r., tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego (k. 12 akt (...)). Co prawda S. K. zmarł jeden dzień przed wydaniem decyzji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., w związku z czym nie zdołał pobrać fizycznie ani jednej miesięcznej kwoty przyznanej mu emerytury, jednakże okoliczność ta nie podważa prawa K. K. do wypłaty gwarantowanej po zmarłym mężu. Zmarły, przed śmiercią spełnił wszystkie wymagane prawem warunki do dokonania wypłaty gwarantowanej, określone w art. 25b ust. 1 ustawy emerytalnej. Zmarły nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat; posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz nie pobierał okresowej emerytury kapitałowej. Ponadto przy składaniu wniosku o przyznanie prawa do emerytury dopełnił wszelkich formalności, od których ustawa uzależnia realizację abstrakcyjnego prawa do emerytury. W załączeniu do decyzji z 13 października 2020 r. organ rentowy przesłał informację o możliwości wskazania jednej lub kilku osób, jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego, zwanego dalej „wypłatą gwarantowaną” (k. 15 akt (...)). Ze względu na to, że S. K. zmarł przed wydaniem decyzji przez organ rentowy, a tym samym nie wskazał osoby uposażonej, zgodnie z dyspozycją zawartą w ust. 5 art. 25b ustawy emerytalnej, w takich okolicznościach przyjmuje się że osobą wskazaną jest małżonek zmarłej osoby, o ile w chwili śmierci emeryta pozostawał z nim we wspólności majątkowej.

Z niekwestionowanych ustaleń wynika, że ubezpieczona pozostawała ze S. K. w związku małżeńskim do chwili jego śmierci, a także zamieszkiwali razem i pozostawali w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej.

Zasadnym więc staje się uznanie, że śmierć emeryta pobierającego emeryturę nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Powyższy przepis wprost wskazuje, że trzyletni okres liczony jest od dnia w którym nastąpiła wypłata emerytury.

W związku z powyższym słusznie Sąd Okręgowy wskazał, że w chwili śmierci mąż odwołującej się był „emerytem pobierającym emeryturę” w rozumieniu art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej, w konsekwencji przysługiwało jego małżonce prawo do wypłaty gwarantowanej.

Zastosowana przez organ rentowy interpretacja powyższego przepisu prowadzi do wypaczenia celu regulacji całości przepisów dotyczących wypłaty gwarantowanej i nieuprawnionego różnicowania sytuacji osób uprawnionych do wypłaty po zmarłym emerycie, w zależności od daty wydania decyzji przez organ rentowy oraz czynności organizacyjno-technicznych związanych z wypłatą świadczenia.

Mając na uwadze wszystkie powyżej przywołane względy, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, na podstawie art. art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935 t.j.), przyznając je w kwocie 240 zł za postępowanie apelacyjne.

Barbara Białecka