Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

Przewodnicząca:

Sędzia SA Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2025 r. na posiedzeniu niejawnym w Szczecinie

sprawy płatnika składek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

w przedmiocie skargi płatnika składek na bezczynność organu

na skutek apelacji płatnika składek od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 czerwca 2023 r., sygn. akt VI U 989/22

1.  zmienia zaskarżony wyrok i zobowiązuje organ do wydania w terminie dwóch miesięcy decyzji rozliczającej zobowiązania składkowe płatnika na datę wydania decyzji oraz zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz płatnika składek 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz płatnika składek 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi za czas po upływie tygodnia od dnia uprawomocnienia niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 424/23

UZASADNIENIE

Płatnik składek (...) Sp. z o.o. w S. W dniu 29 marca 2022 r. złożyła na podstawie art. 477 ⁹ § 4 k.p.c. odwołanie w związku z czynnością Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. polegającą na niewydaniu przez organ rentowy w terminie dwóch miesięcy decyzji w przedmiocie wniosku z dnia 29 grudnia 2021 r. o wydanie decyzji wymiarowych lub przesłanie korekt dokumentów rozliczeniowych (...), doręczonego ZUS w dniu 3 stycznia 2022 r. Odwołująca się spółka wskazała, iż ZUS swoim zaniechaniem naruszył 8 ust. 1 pkt 1 lit. c oraz art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez nierozpoznanie, wbrew obowiązkowi wynikającemu z przepisów ustawy systemowej, wniosku o wydanie decyzji wymiarowych, a w konsekwencji niewymierzenie składek na ubezpieczenia społeczne. W związku z powyższym odwołująca wniosła o uwzględnienie odwołania poprzez rozpatrzenie wniosku z dnia 29 grudnia 2021 r. i wydanie decyzji wymiarowych zgodnie z wnioskiem.

Spółka uzasadniała, że na przełomie lat 2014/2015 jako płatnik składek zaskarżyła kierowanymi do Sądu Okręgowego w Szczecinie odwołaniami łącznie 159 decyzji ZUS, ustalających obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. W sprawach 105 ubezpieczonych wydane zostały prawomocne orzeczenia Sądu Okręgowego w Szczecinie, natomiast w sprawach 53 ubezpieczonych postępowanie sądowe zakończone zostało wyrokami Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, pozostaje niezakończona sprawa jednego ubezpieczonego. Pierwszy prawomocny wyrok zapadł 23 kwietnia 2018 r., natomiast ostatnia sprawa, spośród spraw zakończonych, zakończyła się 3 lutego 2022 r. wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie, zaś przed tą sprawą, wcześniejszy przedostatni wyrok wydany został 20 grudnia 2021 r. Na dzień 26 września 2019 r. ZUS dysponował 53 decyzjami prawomocnymi, przy 52 decyzje uzyskały prawomocność 17 stycznia 2019 r., natomiast na dzień 29 grudnia 2021 r. prawomocnych decyzji było już 156. Wskazując, że zgodnie z art. 35 § 1 k.p.a. „organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy i bez zbędnej zwłoki”, odwołująca podniosła, że obowiązek ten dotyczy również ZUS, do zakresu działania którego należy prawidłowe i rzetelne prowadzenie, a w konsekwencji rozliczanie kont płatników składek. Zdaniem odwołującej w sytuacji wystąpienia okoliczności mających wpływ na stan tych kont organ rentowy działając w sposób niezwłoczny powinien dążyć do zapewnienia rzetelności informacji zgromadzonych na kontach płatników i egzekwowania od płatników ewentualnych należności składkowych. Zatem w przypadku, gdy decyzje ustalające obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym stają się prawomocne, ZUS niezwłocznie powinien podjąć odpowiednie kroki zmierzające do ustalenia stanu konta wskazanego w decyzji płatnika składek. Tymi krokami jest niewątpliwie sporządzenie z urzędu określonych dokumentów rozliczeniowych, w szczególności z uwagi na charakter spraw związanych z przepisem art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, uwzględnienie wszelkich okoliczności mających wpływ na wysokość ewentualnych należności, w tym instytucję przedawnienia, ewentualne płatności dokonywane przez płatnika, jak też przeksięgowanie składek, a zatem wszechstronna analiza wysokości składek i w konsekwencji ostateczne rozliczenie konta płatnika. Odwołująca wskazała, iż na podstawie danych zgromadzonych na koncie, ZUS powinien wydać tzw. decyzje wymiarowe, w treści których skonkretyzowana zostałby kwota należności składkowych i należności odsetkowych, która pozwalałaby płatnikom składek na dobrowolne, samodzielne - bez konieczności „uruchamiania” narzędzi przewidzianych rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz tzw. egzekucji administracyjnej czy sądowej - uregulowanie zobowiązań, a przede wszystkim zweryfikowanie prawidłowości rozliczeń dokonanych przez ZUS a zaprezentowanych w decyzjach wymiarowych. Odwołująca podniosła, że konkretnie wskazana wysokość składek pozwoliłaby płatnikom na weryfikację działania ZUS - m.in. czy w rozliczeniu konta uwzględniono wszystkie okoliczności danej sprawy. Odwołująca podniosła, że z uwagi na sukcesywne zakańczanie postępowań sądowych, a w konsekwencji uzyskiwanie przez decyzje przymiotu prawomocności, organ rentowy winien podjąć wszystkie obligatoryjne czynności zmierzające do niezwłocznego wyegzekwowania należności składkowych immamentnie związanych z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym. Takim zadaniem jest sporządzenie z urzędu odpowiednich dokumentów rozliczeniowych, rozliczenie konta Spółki, a na tej podstawie wydanie decyzji wymiarowych konkretyzujących (kwotowo) wysokość zaległości istniejących po stronie Spółki.

Pomimo wydawania przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie, a następnie przez Sąd Okręgowy w Szczecinie prawomocnych orzeczeń organ rentowy nie sporządzał dokumentów rozliczeniowych, nie rozliczał konta Spółki, a w konsekwencji nie wydawał decyzji wymiarowych, co uniemożliwiło odwołującej uregulowanie ciążących na niej zobowiązań, a przede wszystkim zweryfikowanie prawidłowości wyliczeń ZUS. Wskazując, że pierwszy prawomocny wyrok zapadł w dniu 23 kwietnia 2018 r. odwołująca zwróciła uwagę, że przez kilkanaście miesięcy ZUS nie podjął jednak w tej sprawie żadnych czynności. Dopiero w drugiej połowie 2019 r., a przede wszystkim pod koniec 2020 r. organ rentowy rozpoczął całkowicie niezasadne działanie polegające na zaliczaniu bieżących wpłat spółki (z tytułu bieżących składek) na poczet zaległości. W ocenie odwołującej się takie postępowanie uznać należy jako niezgodne z prawem, bowiem na moment zaliczania bieżących wpłat spółki, organ rentowy nie dysponował dokumentami rozliczeniowymi (a jeśli nawet dysponował, to nie informował o nich Spółki wbrew obowiązkowi wynikającemu z § 28 ust. 1 rozporządzenia). Zatem, ZUS będąc w posiadaniu jedynie prawomocnych decyzji, całkowicie samowolnie dokonywał rozliczeń należności składkowych, nie sporządzając w tym zakresie żadnej dokumentacji, nie informując o tym płatnika składek i nie wydając decyzji wymiarowych. Dopiero na skutek wielokrotnych próśb Spółki, pismem z 22 marca 2021 r., powołując się na przepis art. 48 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ZUS poinformował odwołującą się o sporządzeniu z urzędu brakujących zgłoszeń ubezpieczonych do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, korekt dokumentów rozliczeniowych oraz imiennych raportów rozliczeniowych (...). Przy czym wszystkie te dokumenty dotyczyły jedynie dwunastu, imiennie wymienionych ubezpieczonych. Kolejnymi pismami o tożsamej treści, ZUS poinformował odwołującą o sporządzeniu ww. dokumentów w sprawach innych ubezpieczonych, odpowiednio pismem z 11 października 2021 r. (prawie 7 miesięcy pierwotnej informacji) co do 44 osób oraz pismem z 9 grudnia 2021 r. co do 10 osób.

W ocenie odwołującej z momentem uprawomocnienia się decyzji ZUS organ rentowy powinien niezwłocznie z urzędu rozpocząć czynności zmierzające do prawidłowego wyliczenia składek przypadających na wszystkich 52 ubezpieczonych (a od dnia 26 września 2019 r. – 53 ubezpieczonych), a nie jedynie w odniesieniu do kilkunastu wybranych osób. Nic nie stało na przeszkodzie aby organ rentowy działał niezwłocznie, dbając jednocześnie, zgodnie z ciążącymi na nim obowiązkami, o prawidłowe prowadzenie konta płatnika.

Wskazując na treść art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy systemowej oraz art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej odwołująca podniosła, że organ rentowy zobowiązany jest wydać decyzje wymiarowe, w treści których wskazać powinien kwotowe wyliczenie należności składkowych, które pozwoliłyby na dobrowolne uregulowanie przez odwołującą się wszystkich zobowiązań wynikających z prawomocnych decyzji, ale przede wszystkim na weryfikację dokonanych już przez ZUS rozliczeń, których bez wyraźnie podanych kwot należności składkowych i odsetkowych nie sposób nawet przeanalizować. W związku z zaniechaniem organu rentowego co do konieczności wydania decyzji wymiarowych, odwołująca pismem z 29 grudnia 2021 wniosła o wydanie takich decyzji, względnie o przesłanie korekt i dokumentów rozliczeniowych (...). Do chwili obecnej Spółka nie otrzymała żadnej odpowiedzi w tym zakresie, ZUS nie tylko nie wydał żądanych decyzji, ale nawet nie odmówił ich wydania i doręczenia (nie przedstawił swojego stanowiska co do tej kwestii). W ocenie odwołującej już tylko takie postępowanie organu rentowego sugeruje, że działa on w sposób całkowicie sprzeczny z zasadą zaufania do władzy publicznej, a przede wszystkim z zasadą praworządności. Otrzymane przez Spółkę rozliczenia konta na dzień 31 grudnia 2020 r. i na dzień 31 grudnia 2021 r. sygnalizują, że ZUS samowolnie, nie stosując się do zasad wynikających chociażby z ustawy systemowej, dokonuje rozliczeń konta Spółki.

W ocenie odwołującej się ZUS nie uwzględnia istotnych okoliczności występujących w sprawie, a mianowicie instytucji przedawnienia należności składkowych i odsetkowych, dokonywanych przez Spółkę na poczet składek płatności oraz płatności dokonywanych przez podmioty trzecie, a przeksięgowanych na konto odwołującej się (zgodnie z zawartymi, załączonymi do niniejszego odwołania, porozumieniami z dnia 3 marca 2015 r. i 21 kwietnia 2015 r.). Nadto, zaliczając wpłaty dokonywane na bieżące składki na poczet zaległości, czyni to w sposób nieprawidłowy - pomija w znacznym zakresie zaległości najstarsze, pomija większość ubezpieczonych, których sprawy zostały prawomocnie zakończone i nie uwzględnia faktu przedawnienia należności składkowych i odsetkowych. Ma to istotne znaczenie w szczególności z uwagi na obowiązek zapłaty odsetek od należności składkowych i ich dalszy bieg.

Odwołująca wskazała, że niezasadne jest jakiekolwiek zaliczanie dokonywanych bieżących wpłat na poczet ewentualnych zaległości w sytuacji, gdy w stosunku do żadnego z ubezpieczonych objętych prawomocnymi decyzjami, ZUS nie wydał tzw. decyzji wymiarowych, z których wynikałaby wysokość ewentualnych zaległości składkowych i związanych z tym odsetek (a obowiązek taki wynika z art. 48 ust. 1 u.s.u.s.). Ze względu na to, że takich decyzji nie wydał odwołująca nie ma możliwości zapłaty ewentualnych zaległości, ale i skontrolowania w jakikolwiek sposób zasadności dokonywanych przez ZUS zaliczeń i ich wysokości w odniesieniu do konkretnych okresów rozliczeniowych i konkretnych ubezpieczonych. Odwołująca się nie wie przy tym, w jakiej części ewentualne zaległości (powstałe w związku z zaległościami dotyczącymi ubezpieczonych wskazanych przez ZUS w piśmie z dnia 22 marca, 11 października i 9 grudnia 2021 r.) zostały już zaspokojone, i w jakiej części ZUS może domagać się dalszego zaspokojenia, oraz wobec których z ubezpieczonych które okresy składkowe zostały rozliczone.

W ocenie odwołującej się, działanie ZUS polegające na dokonywaniu jakichkolwiek rozliczeń rzekomych zaległości się bez wydania decyzji wymiarowych, należy uznać za niezgodne z prawem. Z decyzji, w treści której wskazano jedynie podstawy wymiaru składek, nie wynika jakakolwiek kwota zobowiązania odwołującej się (płatnika) wobec ZUS. Odwołująca zgodziła się z tym, że decyzja ustalająca wskazuje na obowiązek ubezpieczenia, z którym związany jest obowiązek zapłaty składek, jednak po pierwsza jest to decyzja mająca charakter deklaratoryjny, a po drugie obowiązek ten konkretyzowany jest przez organ rentowy właśnie w formie decyzji wymiarowej poprzez ustalenie wysokości należnych i nieuiszczonych składek ubezpieczeniowych.

Wskazując, że do zadań ZUS należy m.in. zapewnienie rzetelności i kompletności informacji gromadzonych na kontach płatników (art. 34 u.s.u.s.) odwołująca podniosła, że ZUS powinien zmierzać do uporządkowanego zamykania kolejnych okresów rozliczeniowych. Oznacza to, że z momentem, gdy w sprawach odwołującej wydane decyzje stały się prawomocne, organ rentowy powinien niezwłocznie podjąć odpowiednie czynności w celu uregulowania ewentualnych zaległości powstałych na koncie płatnika. W pierwszej kolejności powinien wydać decyzje wymiarowe (w stosunku do wszystkich ubezpieczonych, tak aby odwołująca miała możliwość dokonania samodzielnej zapłaty, a następnie dopiero w przypadku jej braku powinien dokonać zaliczeń bieżących wpłat odpowiednio na najwcześniej powstałe zaległości. W tym miejscu odwołująca zaznaczyła, że dokonałaby zapłaty wszystkich zaległości, jeżeli wydane zostałyby decyzje wymiarowe, z których wynikałaby ich wysokość oraz wysokość odsetek (lub na ich podstawie przynajmniej wyliczenie odsetek byłoby możliwe).

Odwołująca podkreśliła, że organ rentowy w ogóle nie wziął pod uwagę tak istotnych kwestii (do czego był zobowiązany z mocy prawa) jak, wynikającego z art. 24 ust. 4 u.s.u.s., przedawnienia należności składkowych. Pomimo przedawnienia składek, a więc wygaśnięcia zobowiązania odwołującej wobec organu rentowego, ZUS (niezgodnie z prawem) dokonał rozliczenia bieżących wpłat właśnie na poczet zaległości już przedawnionych. Z uwagi na to, że dokonane przez ZUS rozliczenie dotyczy odległych okresów składkowych (od 2005 r.) organ rentowy powinien wziąć pod uwagę kwestie związane chociażby ze zmianą przepisów dotyczących terminu przedawnienia należności składkowych i zastosowaniem w sprawie tzw. przepisów przejściowych.

Wobec powyższego, skoro ZUS nie podał Odwołującej się kwot zaległości, to nie ma ona możliwości zweryfikowania, czy w dokonanych rozliczeniach ZUS uwzględnił instytucję przedawnienia należności składkowych i należności odsetkowych, a nadto czy wziął pod uwagę trzy pozostałe istotne kwestie, a mianowicie: płatności dokonywane przez Spółkę na rzecz Zakładu tytułem należności składkowych za okresy składkowe od września 2009 r. do grudnia 2011 r., płatności dokonywane przez Spółkę na rzecz Zakładu tytułem składek zdrowotnych, które były uiszczane przez Spółkę w latach 2005 – 2011 oraz płatności podmiotów trzecich - (...) sp. z. o.o. oraz (...) sp. z o.o. uiszczane w latach 2005 - 2011, w części która została przeksięgowana na poczet zobowiązań Spółki wobec Zakładu.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o oddalenie odwołania. W uzasadnieniu wskazał, iż sposób działania wskazany przez Spółkę, tj. konieczność wydania decyzji wymiarowych nie wynika z obowiązujących przepisów prawa. ZUS nie ma bowiem obowiązku wydawania wskazanych decyzji po wydaniu decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym. Działanie takie, jak wskazał organ rentowy byłoby nie tylko sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa, ale także wiązałoby się z odgórnym założeniem, że płatnik zobowiązany do zapłaty składek nie będzie się wywiązywał z nałożonego przez prawo obowiązku. Organ rentowy wydaje decyzje o zaległościach składkowych jedynie w sytuacji braku wpłat składek, co w stosunku do Spółki nie miało miejsca. ZUS wskazał, że nie miał podstaw żeby z góry zakładać taki tryb postępowania u ww. płatnika. Organ rentowy podkreślił, że postępował zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa w myśl bowiem art. 38a ust. 2 ustawy systemowej jeżeli w wyniku uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 1, zostanie potwierdzone, że płatnikiem składek jest płatnik składek ustalony przez ZUS, Zakład sporządza za tego płatnika z urzędu dokumenty związane z ubezpieczeniami społecznymi określone w ustawie za okres wskazany w decyzji. Przepis ten określa sposób i zasady postępowania w sytuacji której za płatnika zostanie uznany podmiot inny niż dotychczasowy. Nie ma w nim mowy o wydawaniu decyzji o zaległościach składkowych. Organ rentowy podkreślił, że regulacja ta koresponduje również z przepisami rozporządzenia z 21 września 2017 r. i to zarówno w kwestii sporządzania korekt dokumentów i informowania o tym płatnika (§ 28 ust. 1 i 4) jak również odnośnie zaliczania wpłat (począwszy od należności o najwcześniejszym terminie płatności - § 12 ust. 2). Ani płatnik składek, ani ZUS odnośnie zaliczania wpłat nie ma tutaj możliwości dowolnego kwalifikowania czy zaliczania poszczególnych wpłat, bowiem wszystkie są one rozliczane zgodnie z zasadami przywołanego rozporządzenia. Ponadto, odnosząc się do kwestii przesłania sporządzonych korekt dokumentów rozliczeniowych organ rentowy wskazał, że ZUS nie ma obowiązku przekazywać płatnikom kopii sporządzonych z urzędu dokumentów.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie z wniosku (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. w związku ze skargą (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na bezczynność organu rentowego w przedmiocie niewydania decyzji wymiarowych oddalił skargę oraz zasądził zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na podstawie przeprowadzonej kontroli w oparciu o treść art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wydał w grudniu 2014 r. i styczniu 2015 r. 159 decyzji w których stwierdził, że ubezpieczeni w nich wymienieni z tytułu wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia zawartych z (...) Sp. z o.o. oraz (...) Sp. z o.o., a wykonywanych na rzecz swojego pracodawcy (...) Sp. z o.o. podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownicy płatnika składek (...) Sp. z o.o. oraz określił podstawy wymiaru składek. Natomiast płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne ubezpieczonych jest (...) Sp. z o.o. Odwołania od decyzji ZUS wywiódł płatnik składek P. Sp. zo.o. w S. wnosząc o ich zmianę poprzez ustalenie, że ubezpieczeni nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu w okresach objętych zaskarżonymi decyzjami na podstawie wykonywanych na rzecz innego, niż płatnik przedsiębiorcy umów cywilnoprawnych. Wywiedzione przez płatnika odwołania zostały oddalone kolejnymi wyrokami wydanymi przez Sąd Okręgowy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wywiedzione przez płatnika apelacje oddalone zostały wyrokami Sądu Apelacyjnego w Szczecinie III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

W okresie od 5 marca 2019 r. do 25 marca 2022 r. do Oddziału ZUS w S. wpłynęło 158 akt spraw z prawomocnymi wyrokami, na podstawie których ZUS sporządził korekty dokumentów dotyczących:

- w 2018 r. - 17 prawomocnych wyroków, na podstawie których organ sporządził korekty (6 w 2019 r., 4 w 2020 r., 4 w 2021 r., do 2 wyroków korekty sporządzone zostały przez płatnika, 1 bez korekt - uchylenie zaskarżonego wyroku z uwagi na zgon ubezpieczonego, wydano decyzję umorzeniową),

- w 2019 r. - 1 prawomocny wyrok, na podstawie którego organ sporządził korekty w 2020 r.,

- w 2020 r. - 45 prawomocnych wyroków, na podstawie których organ sporządził korekty (1 w 2020 r., 34 w 2021 r., 5 w 2022 r., do 5 wyroków korekty sporządzone zostały przez płatnika),

- w 2021 r. - 94 prawomocne wyroki, na podstawie których organ sporządził korekty (15 w 2021 r., 66 w 2022 r., do 12 wyroków korekty sporządzone zostały przez płatnika, w 1 przypadku postanowienie SO o zawieszeniu postępowania, z uwagi na zgon - ubezpieczonego),

- w 2022 r. - 2 prawomocne wyroki, na podstawie których organ sporządził korekty w 2022 r.

O sporządzeniu z urzędu korekt dokumentów ZUS poinformował płatnika składek pismem z dnia 22 marca 2021 r. (dot. korekt sporządzonych dla 12 ubezpieczonych), pismem z dnia 11 października 2021 r. (dot. korekt sporządzonych dla 44 ubezpieczonych), pismem z dnia 9 grudnia 2021 r. (dot. korekt sporządzonych dla 10 ubezpieczonych), pismami z dnia 21 kwietnia 2022 r. (dot. korekt sporządzonych dla 66 ubezpieczonych).

płatnik składek (...) Sp. z o.o. w dniu 29 grudnia 2021 r. wniósł o wydanie decyzji wymiarowych wobec tych pracowników, za których sporządzono dokumenty rozliczeniowe lub przesłanie korekt dokumentów rozliczeniowych (...). Pismami z dnia 28 marca 2022 r. organ rentowy przesłał płatnikowi składek wydruki wydanych decyzji w okresie od 2014 r. do 2015 r. stwierdzające podstawy wymiaru składek dla 159 pracowników.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił skargi na milczenie organu rentowego, podkreślając że zgodnie z art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Od decyzji organu rentowego przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (art. 83 ust. 2). Odwołanie do sądu przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia (art. 83 ust. 3). Stosownie do treści art. 477 ⁹ § 4 k.p.c. w sytuacji, gdy organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przewidziany, odwołanie (skargę na milczenie organu) można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu. Warunkiem skutecznego wniesienia skargi na milczenie organu rentowego jest niewydanie decyzji w przepisanym terminie.

W myśl art. 38a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli w wyniku uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 1, zostanie potwierdzone, że płatnikiem składek jest płatnik składek ustalony przez Zakład, Zakład sporządza za tego płatnika z urzędu dokumenty związane z ubezpieczeniami społecznymi określone w ustawie za okres wskazany w decyzji. Wskazany przepis określa sposób i zasady postępowania w sytuacji której za płatnika zostanie uznany podmiot inny niż dotychczasowy, co miało miejsce w przypadku odwołującej. Zgodnie natomiast z treścią § 28 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2017 r. w sprawie szczegółowych zasad i sposobu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1831) Zakład informuje ubezpieczonego i płatnika składek o sporządzonych lub skorygowanych z urzędu dokumentach ubezpieczeniowych oraz o danych wprowadzonych lub skorygowanych bezpośrednio na koncie ubezpieczonego lub na koncie płatnika składek. Wskazany przepis nie nakłada natomiast na organ rentowy obowiązku przekazywania płatnikowi kopii sporządzonych z urzędu dokumentów. O zakresie poczynionych z urzędu zmian ZUS winien poinformować płatnika składek, jednakże nie ma obowiązku drukowania, przesyłania korekt i dokumentów rozliczeniowych (...). Organ rentowy sukcesywnie sporządzał z urzędu korekty dokumentów o czym płatnik został poinformowany pismami z dnia 22 marca 2021 r., 11 października 2021 r., 9 grudnia 2021 r. oraz 21 kwietnia 2022 r. Spółka (...) Sp. z o. o., jako płatnik składek, ma więc dostęp do(...) Płatnika (...), co daje jej możliwość podglądu danych zaewidencjonowanych na koncie płatnika składek i na kontach ubezpieczonych, w tym również dostęp do wyliczeń składek kwot zawartych w deklaracjach sporządzonych z urzędu przez Zakład za pośrednictwem platformy internetowej (...).

Sąd Okręgowy, odnosząc się do stanowiska odwołującej wskazującej, że organ rentowy oprócz sporządzenia z urzędu odpowiednich dokumentów rozliczeniowych winien dokonać rozliczenia konta Spółki i na tej podstawie wydać decyzje wymiarowe konkretyzujące (kwotowo) wysokość zaległości istniejących po stronie Spółki, wskazał, iż przepis art. 38a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie nakłada na organ rentowy obowiązku wydania decyzji dotyczącej zaległości składkowych, a jedynie obowiązek sporządzenia za tego płatnika z urzędu dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi określonymi w ustawie za okres wskazany w decyzji, co też ZUS niewątpliwie uczynił. W ocenie tego Sadu, zważywszy iż konieczność wydania przez organ rentowy decyzji wymiarowych po wydaniu decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym nie wynika z obowiązujących przepisów prawa, żądanie przez odwołującą wydania w tym przedmiocie decyzji było bezpodstawne. Organ rentowy wydaje decyzje o zaległościach składkowych jedynie w sytuacji braku wpłat składek, co w przypadku Spółki nie miało miejsca.

Apelację od wyroku złożył płatnik składek, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1. art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że organ rentowy nie ma obowiązku wydawania decyzji wymiarowych, ponieważ obowiązek taki nie wynika z przepisów prawa, podczas gdy z treści ww. przepisów wynika obowiązek organu rentowego wymierzania składek, czyli określania wysokości składek według wynikającej z ustawy stopy procentowej od podstawy wymiaru, i wydania w tym zakresie decyzji wymiarowej, w której organ rentowy potwierdza istnienie ewentualnych zaległości składkowych i ich wysokość;

2. art. 48 ust. 1 u.s.u.s. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że konieczność wydania przez organ rentowy decyzji wymiarowych nie wynika z obowiązujących przepisów prawa, podczas gdy taka powinność wynika wprost z wykładni językowej art. 48 ust. 1 u.s.u.s., w którym ustawodawca stwierdza, że niezłożenie przez płatnika deklaracji rozliczeniowej zobowiązuje organ rentowy do aktywności i wydania decyzji wymiarowej z urzędu;

II. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, to jest dowodów z dokumentów przedłożonych przez Odwołującą się, a w szczególności:

- z wygenerowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych raportu na dzień 31 grudnia 2021 r. i raportu na dzień 31 grudnia 2020 r., z których wynika fakt potrącania przez organ rentowy z bieżących wpłat Spółki dokonywanych na bieżące składki (za okres składkowy 2020 r. i 2021 r.) na poczet zaległości składkowych za sporne okresy składkowe 01.2005-08.2009, co doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na uznaniu przez Sąd I instancji (za organem rentowym), iż organ rentowy nie ma obowiązku wydania decyzji wymiarowych związanych z zaległościami składkowymi, ponieważ po stronie Spółki nie występują żadne zaległości składkowe, które faktycznie na ten moment już nie występowały, ale tylko dlatego, że wcześniej - gdy jeszcze zaległości te niewątpliwie występowały - zostały przez organ (bez zwymiarowania, żeby nie powiedzieć bez żadnego trybu) po prostu potrącone tak jak organowi były najwygodniej z bieżących wpłat Płatnika dokonywanych na poczet bieżących należności składkowych, o czym już jednak ani organ rentowy, ani Sąd I instancji nie wspomina;

- z pism Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 22 marca 2021 r., 11 października 2021 r. i 9 grudnia 2021 r., w których organ rentowy wyraźnie powołuje się na przepis art. 48 u.s.u.s., a na podstawie którego organ rentowy zobowiązany jest wydać decyzje wymiarowe;

2. art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn, dla których Sąd I instancji odmówił wiarygodności i mocy dowodowej dowodom z dokumentów przedstawionym przez Odwołującą się;

3. art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. poprzez oddalenie odwołania Spółki, podczas gdy brak było podstaw do wydania takiego rozstrzygnięcia.

W oparciu o powyższe zarzuty, apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego; ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie odwołania w całości;

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest zasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, przy bezspornym stanie faktycznym sprawy i w kontekście żądania płatnika składek objętego apelacją organu, Sąd pierwszej instancji dokonał nieprawidłowej interpretacji prawa materialnego i w oparciu o błędne przesłanki, nietrafnie ocenił okoliczności sprawy. W szczególności, nie wziął pod uwagę, że organ uchybił podstawowym zasadom procedury administracyjnej: pogłębiania zaufania do organów władzy publicznej, szybkości i prostoty działania oraz gwarancji dostępu do informacji, przy czym ostatnia z tych zasad jest szczególnie istotna w stanie faktycznym sprawy, ponieważ organy administracji publicznej oczywiście są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego; czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek (art. 9 k.p.a.).

W stanie faktycznym sprawy odwołująca spółka została uznana przez ZUS za płatnika składek dla określonych ubezpieczonych na podstawie decyzji wydanych w latach 2014-2015. Spółka złożyła odwołania od tych decyzji, które zostały prawomocnie oddalone przez sądy, a Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Na podstawie tych decyzji ZUS sporządził korekty dokumentów rozliczeniowych, jednak Spółka nie otrzymała decyzji wymiarowych. Wnioskiem z dnia 29 grudnia 2021 r. Spółka zwróciła się o wydanie decyzji wymiarowych lub przesłanie korekt dokumentów rozliczeniowych (...), co spotkało się z brakiem reakcji ZUS i skutkowało odwołaniem do sądu z powodu niewydania przez ZUS decyzji wymiarowych. Organ argumentował, że nie ma obowiązku wydawania decyzji wymiarowych, powołując się na art. 38a ustawy systemowej i twierdząc, że decyzje wymiarowe wydawane są jedynie w przypadku braku wpłat składek, a nie w każdej sytuacji po ustaleniu podlegania ubezpieczeniom.

Sąd Apelacyjny rozważył w tej sprawie, że po pierwsze, organ jest zobowiązany do przestrzegania i realizacji kluczowych zasad procedury administracyjnej. W okolicznościach sprawy mowa o następujących zasadach:

- zasada praworządności (art. 6 k.p.a.) według której organy administracji publicznej działają na podstawie i w granicach prawa; ZUS jako organ rentowy, ma obowiązek wydać decyzję, jeśli wynika to z przepisów, a jego zaniechanie może być uznane za naruszenie tej zasady;

- zasada pogłębiania zaufania obywateli do państwa i prawa (art. 8 k.p.a.), oznaczająca że postępowanie powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów państwa;

- zasada udzielania informacji (art. 9 k.p.a.), w myśl której organ ma obowiązek informować stronę o jej prawach i obowiązkach;

- zasada szybkości postępowania (art. 12 k.p.a.), nakazująca organom działanie bez zbędnej zwłoki;

- obowiązek załatwienia sprawy w formie decyzji (art. 104 k.p.a.) co oznacza, że sprawy wymagające rozstrzygnięcia władczego powinny kończyć się decyzją administracyjną;

- wykluczenie bezczynność organu i przewlekłość postępowania (art. 36-38 k.p.a.), bowiem jeśli organ nie wydaje decyzji w ustawowym terminie, strona ma prawo wniesienia ponaglenia, a następnie odwołania do sądu.

Po drugie, organ ZUS jest generalnie uprawniony do wydawania decyzji na podstawie:

- art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy systemowej, który określa, że do zakresu działania ZUS należy między innymi wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, zaś wymierzanie składek oznacza konieczność ustalenia ich wysokości w odniesieniu do konkretnego płatnika i okresu składkowego;

- jak też na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej, który wskazuje, że ZUS wydaje decyzje w sprawach indywidualnych, dotyczących w szczególności ustalania wymiaru składek (czyli ich wysokości i podstawy wymiaru).

Skoro więc organ rentowy ma obowiązek wymierzania składek (art. 68) i jednocześnie jest uprawniony do wydawania decyzji w zakresie ich wymiaru (art. 83), to w istocie ma podstawę prawną do wydania decyzji wymiarowych jako takich, niezależnie od stopnia realizacji wpłat przez płatnika. Przy czym należy podkreślić, że organ posiada nie tylko kompetencję do wydania decyzji, ale również obowiązek, zwłaszcza gdy wydanie decyzji ma na celu ochronę prawa strony do rzetelnej informacji. W sytuacji sporu, brak decyzji wymiarowej narusza bowiem zasadę pewności prawa i ochrony interesów płatnika, a więc organ powinien działać nawet z urzędu .

W nawiązaniu do stanu faktycznego sprawy, warto też zwrócić uwagę na kolejne przepisy ustawy systemowej:

- art. 34, który określa, że ZUS prowadzi konta ubezpieczonych i płatników składek, co wiąże się z obowiązkiem rzetelnego ewidencjonowania wpłat i zobowiązań;

- art. 48, który wskazuje, że ZUS może sporządzać dokumenty rozliczeniowe z urzędu, co w określonych przypadkach może prowadzić do konieczności wydania decyzji wymiarowych;

- art. 24 ustawy systemowej, który reguluje przedawnienie należności składkowych, co ma znaczenie w kontekście rozliczeń i ewentualnego wydania decyzji określających należne składki.

I po trzecie Sąd Apelacyjny rozważył, że organ ZUS wydaje decyzje rozliczające zobowiązania składkowe na podstawie art. 38 ust. 1 i art. 38 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

Zgodnie z art. 38 ustawy systemowej:

1. W razie sporu dotyczącego obowiązku ubezpieczeń społecznych Zakład wydaje decyzję osobie zainteresowanej oraz płatnikowi składek.

2. Nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 1, płatnik składek jest zobowiązany przekazać do Zakładu dokumenty związane z ubezpieczeniami społecznymi określone w ustawie za okres objęty decyzją.

Natomiast art. 38a ustawy systemowej, określający kwotę do zaliczenia na poczet należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne stanowi:

1. Jeżeli w związku z przeprowadzonym postępowaniem wyjaśniającym lub kontrolą wykonywania przez płatników składek obowiązków z zakresu ubezpieczenia społecznego zachodzi konieczność wydania decyzji, o której mowa w art. 83 ust. 1 pkt 1a , Zakład wydaje decyzję podmiotowi zgłaszającemu ubezpieczonych do ubezpieczeń społecznych oraz płatnikowi składek ustalonemu przez Zakład.

2. Jeżeli w wyniku uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 1, zostanie potwierdzone, że płatnikiem składek jest płatnik składek ustalony przez Zakład, Zakład sporządza za tego płatnika z urzędu dokumenty związane z ubezpieczeniami społecznymi określone w ustawie za okres wskazany w decyzji.

3. Jeżeli podmiot zgłaszający ubezpieczonych do ubezpieczeń społecznych wypłacał świadczenia podlegające rozliczeniu w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne za okres wskazany w decyzji, sporządzane przez Zakład dokumenty, o których mowa w ust. 2, uwzględniają te świadczenia.

4. Składki nienależnie opłacone przez podmiot zgłaszający ubezpieczonych do ubezpieczeń społecznych za okres wskazany w decyzji, o której mowa w ust. 1, Zakład zalicza z urzędu na poczet należności z tytułu składek płatnika składek. Zakład dokonuje zaliczenia ustalonej do zaliczenia kwoty na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek. Przepisów art. 24 ust. 6a-6f nie stosuje się.

W istocie, art. 38a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych szczegółowo reguluje obowiązki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, m.in. w zakresie sporządzania dokumentów rozliczeniowych z urzędu, które służą ustaleniu wysokości należnych składek (decyzji wymiarowych). Ustępy 2 i 4 tego artykułu przewidują, że w sytuacji potwierdzenia, iż płatnikiem składek jest podmiot ustalony przez ZUS, organ zobowiązany jest z urzędu sporządzić dokumenty rozliczeniowe, co de facto może przełożyć się na wydanie decyzji określającej stan zobowiązań. Należy zauważyć, że przepis wskazuje, że obowiązkiem organu jest sporządzenie dokumentów rozliczeniowych, ale nie wskazuje wprost na obowiązek wydawania decyzji wymiarowych, i to niezależnie czy płatnik w ogóle nie realizuje płatności, czy też realizuje częściowo lub w całości.

Niemniej w sytuacjach, gdy organ nie wydał wymaganej decyzji, przepisy postępowania cywilnego w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c. umożliwiają sądowi zobowiązanie organu do wydania takiej decyzji w określonym terminie. Sąd może bowiem uznać, że organ przez zaniechanie naruszył prawo. Sąd może także orzec co do istoty sprawy. Kluczowe jest zatem, czy brak wydania decyzji stanowi naruszenie prawa. I nie chodzi tylko o naruszenia prawa materialnego, ale również prawa formalnego. Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lipca 2023 r., (...) 27/23 postawił tezę: Przyjęcie, iż niewydanie przez organ rentowy decyzji nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 3 zdanie drugie KPC, wymaga uprzedniego ustalenia, że zaniechanie ze strony organu rentowego stanowiło konsekwencję oczywistego uchybienia przepisom procedury administracyjnej (w zakresie prawidłowości i terminowości jej stosowania) lub przepisom prawa materialnego właściwym dla oceny danej sytuacji faktycznej, przy wzięciu pod uwagę charakteru sprawy objętej wnioskiem, stopnia jej skomplikowania i znaczenia dla ubezpieczonego będącego wnioskodawcą, a nadto że rodziło niekorzystne dla niego skutki na przykład w postaci szkody spowodowanej niewydaniem decyzji.

Sąd Apelacyjny nie zgadza się z twierdzeniem organu, że decyzje wymiarowe powinny być wydawane jedynie w przypadku braku wpłat składek, a nie w każdej sytuacji po ustaleniu podlegania ubezpieczeniom. Teza ta bowiem nie ma stanowczego umocowania w przywołanych wyżej przepisach art. 38 i art. 38a ustawy systemowej, które jak wskazano nie nakładają na organ obowiązku wydania decyzji wymiarowych. To w praktyce organ wypracował, że w sytuacji braku wpłat, organ ma podstawę do wydania decyzji o zaległościach, co wynika z konieczności ustalenia stanu zobowiązań wobec ZUS. Natomiast jeżeli płatnik uiszcza składki – nawet jeśli ich sposób rozliczania budzi wątpliwości – organ rentowy stosuje mechanizm zaliczania bieżących wpłat na poczet ewentualnych zaległości, nie wydając przy tym odrębnej decyzji rozliczającej. ZUS uznaje, że w takich przypadkach nie ma podstaw do wydania decyzji wymiarowych, ponieważ istnienie wpłat wyklucza konieczność wydania decyzji o zaległościach, chociaż te zaległości przecież istnieją, skoro na ich poczet, zaliczane są bieżące wpłaty. Prezentowane stanowisko organ rentowy popiera właśnie interpretacją art. 38a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który przewiduje sporządzenie z urzędu dokumentów rozliczeniowych w sytuacji ustalenia podmiotu jako płatnika składek, ale nie nakłada wyraźnego obowiązku wydania decyzji wymiarowych, jeżeli dokonywane są wpłaty.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, taka interpretacja nie może być jedyną słuszną w kontekście prawa płatnika do rzetelnego rozliczenia i weryfikacji wysokości zobowiązań. Literalne brzmienie art. 38 ustawy systemowej nie nakłada wprost na organ obowiązku wydania decyzji, która określałaby dokładny wymiar składek w sytuacji sporu z płatnikiem. Przepis ten odnosi się bowiem do wydania decyzji w sprawie obowiązku ubezpieczenia, co ma charakter deklaratoryjny, potwierdzający podleganie ubezpieczeniowemu – nie zaś do szczegółowego ustalenia kwot zobowiązań. Ustalenie dokładnych kwot należności wynika z dalszych czynności administracyjnych, których podstawy znajdują się m.in. w art. 38a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, gdzie przewidziano sporządzanie dokumentów rozliczeniowych z urzędu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zarówno przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 38 ust. 1 i art. 38a ustawy systemowej, jak i mechanizm przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego, jak też podstawowe zasady procedury administracyjnej oraz przepisy o charakterze generalnym - art . 68 ust. 1 pkt 1 lit. c w zw. z art. art. 83 ust. 1 pkt 3 i w połączniu z art. 34, 48 i 24 ustawy systemowej , stanowią wystarczającą podstawę prawną umożliwiającą organowi wydawanie decyzji rozliczających zobowiązania składkowe, zwłaszcza gdy jest to konieczne dla zapewnienia rzetelności i przejrzystości rozliczeń składkowych. Jest to istotna przesłanka przemawiająca za zobowiązaniem ZUS do wydania decyzji wymiarowych, chociaż brak jednoznacznego przepisu nakładającego taki obowiązek. Tym samym, łączna interpretacja wskazanych przepisów uzupełnia lukę prawną w art. 38a ustawy systemowej. Chociaż przepisy nie nakładają wprost obowiązku wydawania decyzji wymiarowych, to w sytuacji sporu decyzja taka jest konieczna dla zapewnienia transparentności rozliczeń .

Nie budzi wątpliwości Sądu, że płatnik, aby rzetelnie prowadzić rozliczenia musi mieć możliwość zweryfikowania działań organu w zakresie przeksięgowania wpłat, uwzględnienia przedawnienia czy stosowania zasady „zaliczania na najstarsze”. Musi mieć dostęp do pełnej dokumentacji rozliczeniowej, która precyzyjnie wykazuje sposób dokonania tych czynności. W przypadku rozbieżności co do ustalenia podstawy wymiaru składek i sposobu rozliczania składek, organ rentowy powinien zatem w sposób formalny ustalić wymiar składek, co w konsekwencji skutkuje wydaniem decyzji wymiarowej. Brak decyzji wymiarowej pozwala na ocenę, że organ nie realizuje swojego podstawowego obowiązku przekazania informacji - szczegółowego rozliczenia, które precyzowałoby, jakie kwoty zostały przypisane do poszczególnych okresów i ubezpieczonych. Tym samym narusza zasadę prawdy obiektywnej, wynikającą z art. 7 k.p.a., która nakazuje, na wniosek stron lub z urzędu, podjęcie wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. W efekcie, stanowi to o niedostatecznej transparentności rozliczeń, ponieważ bez oficjalnego dokumentu, w którym wykazane byłyby m.in. zastosowane kryteria przeksięgowania, zasady naliczania przedawnienia czy kolejność zaliczania wpłat, płatnik nie ma możliwości porównania własnych rejestrów z danymi organu. Płatnik ponosi negatywne konsekwencje finansowe wynikające z takiego stanu rzeczy, jak chociażby brak możliwości skontrolowania wysokości zobowiązań, czy brak pewności prawa. Organ tym samym nie realizuje formalnego obowiązku informacyjnego, polegającego na należytym i wyczerpującym informowaniu stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organ nie realizuje formalnego obowiązku czuwania nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udziela im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

W analizowanej sprawie ZUS ustalił płatnikowi obowiązek ubezpieczeń, ale nie wydał decyzji wymiarowych, mimo że dokonywał przeksięgowań i rozliczał wpłaty. Brak tych decyzji uniemożliwia płatnikowi pełną i wiarygodną weryfikację prawidłowości działań organu , co przede wszystkim narusza zasady prawidłowego działania administracji publicznej. Analiza prawna wszystkich wskazanych wyżej przepisów prawa wskazuje, że z ich literalnego brzmienia wynika kompetencja ZUS do wydania decyzji wymiarowych, chociaż przepisy nie mówią jednoznacznie o obowiązku ich wydania w każdym przypadku. Jednak w sytuacji, gdy istnieje spór co do rozliczeń, a taki fakt ma miejsce w tej sprawie, decyzja wymiarowa powinna być wydana obowiązkowo, ponieważ jest jedynym aktem pozwalającym płatnikowi na skuteczną kontrolę zobowiązań i ochronę własnych interesów prawnych . W przedmiotowej sprawie, z godnie z zasadami transparentności i obowiązkiem informacyjnym, organ administracji powinien udzielić płatnikowi pełnych wyjaśnień i udostępnić niezbędną dokumentację, również przez wzgląd na treść art. 7, 8 i 9 kodeksu postępowania administracyjnego. W efekcie, bez wydania decyzji wymiarowej, płatnik pozostaje w trudnej sytuacji kontrolnej, ponieważ nie otrzymuje kompletnej informacji o sposobie rozliczenia swoich zobowiązań, co utrudnia weryfikację, czy działania organu są zgodne z prawem. Płatnik nie ma też możliwości planowania rozliczeń i realizowania wpłat składek, skoro nie ma wglądu w saldo rozliczeń, co może rodzić negatywne skutki finansowe.

Podsumowując, chociaż brak jednoznacznego przepisu, który expressis verbis nakładałby obowiązek wydania decyzji wymiarowej w tej konkretnej sytuacji, to przepisy art. 68 i 83 ustawy systemowej w połączeniu z art. 34, 48 i 24 tej ustawy w związku z ogólnymi zasadami procedury administracyjnej, stanowią podstawę prawną do dochodzenia przez płatnika realizacji obowiązku organu wydania takiej decyzji w celu zapewnienia transparentności rozliczeń . Sąd Apelacyjny podkreśla, że ZUS wykonując rozliczenia, faktycznie uznaje istnienie zobowiązań płatnika - a skoro istnieje zobowiązanie, powinno ono zostać określone w decyzji. Organ ma obowiązek przedstawić szczegółowe wyliczenie w decyzji wymiarowej, aby płatnik mógł skutecznie kontrolować poprawność tych rozliczeń. Brak decyzji narusza prawo płatnika do rzetelnego rozliczenia swoich zobowiązań i może powodować skutki finansowe. Przy czym, praktyka organu nie może być sprzeczna z zasadami praworządności, transparentności i ochrony praw płatnika.

Na tej podstawie w oparciu o art. 385 §1 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekając co do istoty sprawy zmienił zaskarżony wyrok i zobowiązał organ rentowy do wydania decyzji wymiarowej na podstawie art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c. uznając, że brak takiej decyzji stanowi naruszenie praw płatnika oraz zasad transparentności administracji publicznej. O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono według stawek minimalnych, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023, poz. 1935).

SSA Jolanta Hawryszko