Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w osobie:

Przewodnicząca:	Sędzia Jolanta Hawryszko

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 grudnia 2024 r. w S.

sprawy Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość emerytury i kapitału początkowego

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 czerwca 2023 r., sygn. akt VI U 2579/19

oddala apelację.

Sędzia Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 436/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie Z. K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. o wysokość kapitału początkowego i emerytury, na skutek odwołania Z. K. od decyzji z 18 października 2019 r., (...) i z 21 października 2019r., (...), wyrokiem z 7 czerwca 2023 r. : I - zmienił zaskarżone decyzje i przyznał upieczonemu prawo do ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz emerytury z uwzględnieniem:

- wynagrodzenia otrzymanego w okresie zatrudnienia w Stoczni (...) w S. w okresie od 8 października 1971 r. do 26 styczna 1972 r. w kwocie 3 221,40 zł za 1971r., w kwocie 955,80 zł za 1972r.;

- wynagrodzenia otrzymanego w okresie zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) w S. w okresie od 12 kwietnia 1972 r. do 23 czerwca 1972 r. w kwocie 3 550 zł;

- wynagrodzenia otrzymanego w okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w S. w okresie od 1 do 13 lutego 1978 r. w kwocie 1 717,85 zł; II - oddalił odwołania w pozostałym zakresie; III - zasądził na rzecz Z. K. od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. 90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że Z. K., ur. (...), w okresie od 8 października 1971 do 26 stycznia 1972 był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Stoczni (...) w S. wg (...) grupy zaszeregowania. Ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia miał jednakową stawkę wynagrodzenia. W świadectwie pracy dotyczącym tego okresu zatrudnienia zapisano, że ubezpieczony zatrudniony był na stanowisku murarza za wynagrodzeniem określonym według grupy (...) wynoszącym 5,90 zł za godzinę. Następnie, w okresie od 12 kwietnia do 23 czerwca 1972 ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) w S. na stanowisku technika normowania za wynagrodzeniem zasadniczym w kwocie 1 500 zł miesięcznie oraz premia w wysokości określonej Regulaminem Premiowania. W okresie od 24 maja 1973 do 31 sierpnia 1974 był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w S. na stanowisku majstra. W okresie od 3 września 1974 do 13 lutego 1978 ubezpieczony był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w S. na stanowiskach majster i starszy majster. W świadectwie pracy dotyczącym tego okresu, wskazano, że na ostaniem stanowisku otrzymywał wynagrodzenie według kategorii 12 w wysokości 3.700 zł. W okresie zatrudnienia od 8 października 1971 do 26 stycznia 1972, w Stoczni (...) w S., ubezpieczony uzyskał wynagrodzenie w następujących wysokościach: za rok 1971 – 3.221,40 zł; za rok 1972 – 955,80 zł. W okresie zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) w S. ubezpieczony uzyskał wynagrodzenie w wysokości 3550 zł za okres od 12 kwietnia do 23 czerwca 1972. W okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w S. ubezpieczony uzyskał wynagrodzenie w wysokości 1717,85 zł za pracę w miesiącu lutym 1978 r.

Ubezpieczony od 1 kwietnia 1980 prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą Zakład (...). Działalność została wykreślona z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej z dniem 8 lipca 2015. W okresie prowadzenia działalności, ubezpieczony korzystał z usług biura (...) w zakresie stałej obsługi spraw podatkowych oraz ubezpieczeń społecznych. W ramach stałej obsługi A. I. dysponowała pełnomocnictwem do reprezentowania klientów. W zakresie tego umocowania A. I. podpisywała przygotowywane wnioski i pisma dotyczące klientów. W przypadku dodatkowych zleceń A. I. przygotowywała na rzecz Z. K. projekty pism, które były następnie podpisywane przez Z. K. i składane przez niego właściwym organom. W toku wykonywania działalności pozarolniczej, Z. K. nieterminowo płacił należne składki na ubezpieczenie społeczne, co doprowadziło do powstania zaległości z tytułu składek. W związku z powstałym zadłużeniem składkowym ubezpieczonego, prowadzone było postępowanie egzekucyjne przez Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w S., które okazało się bezskuteczne.

W dniu 15 listopada 2002 na skutek wniosku Z. K. wszczęte zostało postępowanie restrukturyzacyjne obejmujące zaległe składki figurujące na koncie rozliczeniowym ubezpieczonego. W toku postępowania restrukturyzacyjnego ubezpieczony uiścił należną opłatę restrukturyzacyjną. Decyzją z dnia 10 grudnia 2002 r. ZUS ustalił jakie składki Z. K. podlegają restrukturyzacji. W dniu 22 kwietnia 2004 r. ubezpieczony potwierdził własnoręcznym podpisem, że został poinformowany o tym, że okresy ubezpieczenia, za które składki podlegające restrukturyzacji zostają umorzone, nie będą uwzględnione przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 z 1998 r.) i ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z 2002 r.). Powyższe postępowanie zostało zakończone wydaniem przez organ rentowy decyzji z 27 kwietnia 2004 r. (znak: 802/02/R/UZ), na podstawie której umorzono należności podlegające restrukturyzacji wraz z odsetkami za zwłokę w łącznej kwocie 29 180,30 zł. Umorzeniem objęto składki Z. K. na ubezpieczenie społeczne za okresy:

- od 1 grudnia 1992 roku do 31 grudnia 1992 roku,

- od 1 marca 1993 roku do 30 czerwca 1993 roku,

- od 1 września 1993 roku do 31 stycznia 1994 roku,

- od 1 kwietnia 1994 roku do 30 kwietnia 1994 roku,

- od 1 czerwca 1994 roku do 30 czerwca 1994 roku,

- od 1 sierpnia 1994 roku do 30 września 1994 roku,

- od 1 listopada 1994 roku do 30 kwietnia 1995 roku,

- od 1 czerwca 1995 roku do 31 lipca 1995 roku,

- od 1 września 1995 roku do 30 września 1995 roku,

- od 1 kwietnia 1996 roku do 30 czerwca 1996 roku,

- od 1 grudnia 1996 roku do 31 grudnia 1996 roku,

- od 1 czerwca 1997 roku do 31 grudnia 1997 roku,

- od 1 kwietnia 1998 roku do 30 czerwca 1998 roku,

- od 1 października 1998 roku do 31 grudnia 1998 roku.

W treści przedmiotowej decyzji wskazano, że okresy ubezpieczenia, za które składki podlegające restrukturyzacji zostają umorzone, nie będą uwzględnione przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 z 1998 r.) i ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z 2002 r.). Powyższa decyzja z 27.4.2004 r. została prawidłowo doręczona ubezpieczonemu i uzyskała walor prawomocności.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z 18 października 2019 nr (...)-2019 organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. ustalił ubezpieczonemu Z. K. wysokość kapitału początkowego, którego jego wartość na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniosła 81.514,18 zł. Jako podstawę wymiaru kapitału początkowego przyjęto kwotę 755,36 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego i obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z faktycznego okresu ubezpieczenia. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 61,87 % przez kwotę 1.220,89 zł (kwota bazowa). Okresy składkowe zostały uwzględnione w wymiarze 18 lat, 6 miesięcy i 4 dni (tj. 222 miesiące), a okresy nieskładkowe – w wymiarze 2 miesięcy i 20 dni (tj. 2 miesięcy). Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 70,80 %, zaś średnie dalsze trwanie życia ustalono na 209 miesięcy. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy nie uwzględnił okresów prowadzenia dzielności gospodarczej:

- od 1 grudnia 1992 roku do 31 grudnia 1992 roku,

- od 1 marca 1993 roku do 30 czerwca 1993 roku,

- od 1 września 1993 roku do 31 stycznia 1994 roku,

- od 1 kwietnia 1994 roku do 30 kwietnia 1994 roku,

- od 1 czerwca 1994 roku do 30 czerwca 1994 roku,

- od 1 sierpnia 1994 roku do 30 września 1994 roku,

- od 1 listopada 1994 roku do 30 kwietnia 1995 roku,

- od 1 czerwca 1995 roku do 31 lipca 1995 roku,

- od 1 września 1995 roku do 30 września 1995 roku,

- od 2 kwietnia 1996 roku do 14 czerwca 1996 roku,

- od 1 grudnia 1996 roku do 31 grudnia 1996 roku,

- od 1 lipca 1997 roku do 31 grudnia 1997 roku,

- od 1 kwietnia 1998 roku do 30 czerwca 1998 roku,

- od 15 października 1998 roku do 31 grudnia 1998 roku.

Podstawą nieuwzględniania powyższych okresów było nieopłacenie składek na ubezpieczenia społeczne oraz ich umorzenie w ramach postępowania restrukturyzacyjnego.

Kolejną zaskarżoną decyzją z 21 października 2019 nr (...) organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., przyznał Z. K. emeryturę od 1 września 2019, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wyliczona kwota emerytury wyniosła 2.519,96 zł.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie częściowo i wskazał na następujące przepisy prawa jako podstawę prawną rozstrzygnięcia - art. 173 ust. 1, art. 174 ust. 1, art. 24 ust. L, art. 25 i art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Sąd Okręgowy wyjaśnił zatem, iż emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art.183. Stosownie do treści § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412), osoba ubiegająca się o emeryturę powinna przedstawić dokumenty stwierdzające okresy uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość. W § 21 ust. 1 rozporządzenia wskazano, że środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Zgodnie zaś z treścią § 22 ww. rozporządzenia, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa czy legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia. Sąd Okręgowy wskazał na wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 1998, II UKN 440/97, z którego wynika, że zaliczenie nieudokumentowanych spornych okresów składkowych z przebiegu ubezpieczenia do stażu ubezpieczeniowego na podstawie zeznań świadków lub przesłuchania strony zainteresowanej jest dopuszczalne tylko w przypadkach nie budzących żadnych wątpliwości co do spójnego i precyzyjnego - rodzajowego oraz czasowego potwierdzenia się udowadnianych okoliczności.

Sąd pierwszej instancji miał na uwadze, że w rozpoznawanej sprawie, po sprecyzowaniu żądania ubezpieczonego kwestia sporna sprowadzała się do ustalenia, czy istnieją podstawy do ustalenia kapitału początkowego i przeliczenia emerytury przy uwzględnieniu wynagrodzenia wyliczonego za cały okres zatrudnienia. Mając na względzie art. 6 k.c., Sąd Okręgowy stwierdził, że to na odwołującym ciążył ciężar dowodowy w przedmiotowej sprawie, zatem to on powinien udowodnić okoliczności, z których wywodzi skutki prawne. Samo zaś twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (art. 232 k.pc.).

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż zeznaniom ubezpieczonego nie dał wiary w zakresie, w jakim twierdził on, że nie posiadał zaległości składowych, że nie wobec niego prowadzone postępowanie egzekucyjne dotyczące tych zaległości, a także w zakresie w jakim ubezpieczony wskazywał, że nie otrzymał decyzji kończącej postępowanie restrukturyzacyjne i nie miał wiedzy odnoszącej się do skutków umorzenia składek na ubezpieczenie społeczne. Okolicznościom tym przeczyła treść znajdujących się w materiale dowodowym dokumentów, w szczególności takich, jak wniosek o wszczęcie postępowania, dowód uiszczenia opłaty restrukturyzacyjnej, decyzja określająca warunki restrukturyzacji, postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego w administracji, notatki dotyczące przebiegu tego postępowania, jak również pisma sporządzane przez ubezpieczonego wskazujące na fakt posiadania wiedzy o prowadzonym postępowaniu restrukturyzacyjnym, pisemne oświadczenie ubezpieczonego potwierdzające powzięcie informacji o skutkach umorzenia składek na ubezpieczenie społeczne. Z kolei decyzja kończąca postępowanie restrukturyzacyjne została zgodnie z przepisami o doręczeniach przewidzianych w Kodeksie postępowania administracyjnego (art. 44 k.p.a.) skutecznie doręczona na adres zamieszkania wskazywany przez ubezpieczonego. Co istotne zdaniem Sądu Okręgowego - na rozprawie w dniu 26 kwietnia 2022 r. pełnomocnik ubezpieczonego oświadczył, że ubezpieczony nie kwestionuje tego, że decyzja z dnia 27 kwietnia 2004 r. jest prawomocna.

Sąd Okręgowy zauważył, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż sąd w postępowaniu cywilnym jest związany ostateczną decyzją administracyjną. Oznacza to, że sąd jest obowiązany uwzględnić stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, który stanowi element stanu faktycznego sprawy. Nie może go pominąć ani inaczej odnieść się do tego stanu niż uczynił to organ administracyjny. Treść decyzji, czyli rozstrzygnięcie (osnowa) zawiera ustalenie konsekwencji stosowanego przepisu prawa materialnego. W postępowaniu cywilnym sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, w szczególności czy istniały przesłanki, które w świetle przepisów prawa materialnego, stanowiły podstawę jej podjęcia. Związanie to wynika z przewidzianego w obowiązującym prawie rozgraniczenia między drogą sądową i drogą administracyjną, którego konsekwencją jest niemożność rozstrzygania przez sąd powszechny wszelkich kwestii należących do drogi administracyjnej. Zatem zdaniem Sądu Okręgowego, orzekając w niniejszej sprawie, był związany decyzją z dnia 27 kwietnia 2004 r. o umorzeniu składek.

Wobec tego oraz dysponując dowodem doręczenia decyzji z dnia 27 kwietnia 2004 r., na podstawie art. 235 ² §1 pkt 2, Sąd Okręgowy pominął jako nieistotny dla rozstrzygnięcia wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii grafologa na okoliczność ustalenia autentyczności podpisów ubezpieczonego pod dokumentami z dnia 11 sierpnia 2003 r., 28 października 2003 r., 21 czerwca 2005 r., 8 października 2007 r.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, biorąc pod uwagę wiarygodny dowód z opinii biegłego, że nie można wysokości zarobków stanowiących podstawę do wyliczenia składek na ubezpieczenie społeczne ustalać w sposób hipotetyczny, oparty jedynie na domniemaniu. Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych są bowiem normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na ustalenie wysokości wynagrodzenia w sposób przybliżony lub prawdopodobny. Przy obliczaniu wysokości podstawy emerytury, bierze się zatem pod uwagę dokładnie ustaloną wartość - wysokość uzyskiwanego w określonym czasie wynagrodzenia. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że nie można było zapisów świadectwa pracy z dnia 13 lutego 1978 r. odnosić do całego blisko czteroletniego okresu zatrudnienia. Brak było przy tym innego dowodu, który mógłby bez większych wątpliwości potwierdzić dokładny okres, od którego Z. K. przyznano stawkę wynagrodzenia w kwocie 3700. W tym stanie rzeczy zasadnym było uwzględnienie stawki 3700 zł przy stosunkowym wyliczeniu wynagrodzenia za ostatni miesiąc pracy ubezpieczonego w (...) nr 2 w S..

Odnośnie okresu prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej, Sąd Okręgowy ustalił, że twierdzenia organu rentowego o umorzeniu części należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne znalazło potwierdzenie w zgromadzonym materiale dowodowym sprawy. W aktach sprawy znajduje się wniosek ubezpieczonego inicjujący postępowanie restrukturyzacyjne, dowód uiszczenia wymaganej opłaty, decyzja określająca warunki restrukturyzacji, pismo informujące ubezpieczonego o skutkach wydania decyzji restrukturyzacyjnej i umorzenia składek oraz skutecznie doręczona ubezpieczonemu decyzja z dnia 27 kwietnia 2004 roku, zgodnie z którą składki za sporne okresy podlegały umorzeniu. O tym, że okresy ubezpieczenia, za które składki podlegające restrukturyzacji zostają umorzone, nie będą uwzględnione przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 z 1998 r.) i ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z 2002 r. Z. K. został poinformowany przez organ rentowy w treści decyzji z dnia 27 kwietnia 2004 roku, a także w drodze osobnej pisemnej informacji z dnia 22 kwietnia 2004 roku, którą ubezpieczony odebrał w ZUS osobiście.

Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy prawidłowo przyjął, iż wskutek umorzenia zaległości składkowych, sporne okresy nie mogły być brane pod uwagę przy ustalaniu kapitału początkowego ubezpieczonego. Taki pogląd znajduje swoje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2011 r. (sygn. akt I UK 277/10), zgodnie z którym umorzenie zaległości składkowych za okresy podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób prowadzących pozarolniczą działalność nie sprawia i nie uzasadnia przyjęcia, że umorzone zaległości składkowe zostały zapłacone, co przekreśla zaliczenie składkowych okresów ubezpieczenia, za które składki nie zostały opłacone, do kategorii składkowych lub nieskładkowych okresów ubezpieczenia wymaganych przy ustalaniu (nabyciu) prawa do emerytury lub renty (art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej). Także w wyroku z dnia 11 lutego 2021 r. ( (...) 13/21) Sąd Najwyższy wskazał, że nie ma wątpliwości, że cel przypisany art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej powiązany został nie tylko z opłaceniem składek, ale również z trwaniem "stanu opłacenia". Umorzenie zaległości składkowych za okresy podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób prowadzących pozarolniczą działalność nie sprawia, że składki zostały zapłacone. Przekreśla to możliwość uwzględnienia składkowych okresów ubezpieczenia, za które składki nie zostały opłacone, do składkowych lub nieskładkowych okresów ubezpieczenia wymaganych przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty (art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej).

Odnosząc się do zarzutów ubezpieczonego dotyczących naruszenia art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji, Sąd Okręgowy uznał, iż stanowisko prezentowane w tym zakresie przez organ rentowy jest prawidłowe. Zdaniem Sądu pierwszej instancji nie należało bowiem tracić z pola widzenia faktu, że dopiero po dniu 1 stycznia 1999 roku z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyodrębnione zostały fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. restrukturyzacji podlegają znane na dzień 31 grudnia 2001 r. zaległości wobec Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tytułu składek należnych do dnia 31 grudnia 1998 r. - w całości. Natomiast zgodnie z ust. 3 ww. przepisu, nie podlegają restrukturyzacji zaległości z tytułu składki na ubezpieczenie emerytalne. Nie sposób jest jednak mówić o składkach na ubezpieczenie emerytalne w odniesieniu do należności z tytułu składek za okres sprzed 1 stycznia 1999 roku, skoro nie istniał jeszcze fundusz emerytalny.

W świetle całokształtu przedstawionych powyżej rozważań, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., dokonał zmiany zaskarżonej decyzji w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz emerytury z uwzględnieniem zarobków w okresach i wysokościach wskazanych w pkt. I wyroku.

W pkt II wyroku Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie jako nieuzasadnione.

O kosztach postępowania, na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego organu rentowego, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. oraz w oparciu o § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 z późn. zm.) zasądzając od ubezpieczonego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. kwotę 90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od wyroku złożył ubezpieczony. Zaskarżając powyższy wyrok w części - tj. w zakresie punktu II, wniósł o zmianę zagrożonego wyroku w tej części przez zaliczenie do okresów składkowych niżej wskazanych okresów:

1.  01.12.1992 - 31.12.1992

2.  01.03.1993 - 30.06.1993

3.  01.09.1993 - 31.01.1994

4.  01.04.1994 - 03.04.1994

5.  01.06.1994 - 30.06.1994

6.  01.08.1994 - 30.09.1994

7.  01.11.1994 - 30.04.1995

8.  01.06.1995 - 31.07.1995

9.  01.09.1995 - 30.09.1995

10.  02.04.1996 - 14.06.1996

11.  01.12.1996 - 31.12.1996

12.  01.07.1997 - 31.12.1997

13.  01.04.1998 - 30.06.1998

14.  15.10.1998 - 31.12.1998

i wyliczenie wysokości emerytury z uwzględnieniem tych okresów oraz o zasądzenie od organu na rzecz powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zdaniem apelującego rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zapadło z naruszeniem:

1.  prawa materialnego, tj. art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie ubezpieczonemu do okresu składkowego okresów, za które ubezpieczony uregulował składki bądź uregulował niemalże w całości oraz okresów nieuwzględnionych przez organ w decyzji z dnia 18 października 2019 r. pomimo, iż większa część okresów nie była objęta restrukturyzacji podczas gdy właściwa wykładnia naruszonego przepisu wskazuje, iż nie uwzględnia się okresu z który składki nie zostały zapłacone w całości lub zostały umorzone w całości;

2.  przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów w szczególności dowolną ocenę dokumentów złożonych przez organ rentowy w tym wyciągu z decyzji restrukturyzacyjnej zawierającej wykaz umorzonych składek, który obejmuje znacząco mniejszy okres niż okres niezaliczony przez organ z uwagi na nieopłacenie składek wskazany w decyzji z dnia 18 października 2019 r. i decyzji restrukturyzacyjnej, przy czym Sąd nie wyjaśnił w uzasadnieniu dlaczego okresy nie zaliczone przez organ i nieobjęte restrukturyzacją nie zostały uwzględnione przy naliczaniu kapitała początkowego, a nadto poprzez niewyjaśnienie przez Sąd pierwszej instancji rozbieżności pomiędzy decyzją administracyjną w przedmiocie restrukturyzacji a pismem z rozbieżności pomiędzy decyzją administracyjną w przedmiocie restrukturyzacji a pismem z dnia 30 maja 2022 r. znak: (...) które zawiera uszczegółowienie okresów płatności, jakie zostały umorzone, rozbieżności pomiędzy decyzją administracyjną w przedmiocie restrukturyzacji a pismem z dnia 30 maja 2022 r. znak: (...), które zawiera uszczegółowienie okresów płatności jakie zostały umorzone.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy wydając zaskarżony wyrok, wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności sprawy, przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów w myśl art. 233 §1 k.p.c., a następnie wydał trafny, odpowiadający prawu wyrok. Sąd orzekający wskazał w pisemnych motywach wyroku, jaki stan faktyczny oraz prawny stał się podstawą jego rozstrzygnięcia oraz podał, na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne oraz należycie umotywowaną ocenę prawną sporu Sąd Apelacyjny przyjmuje za własną, w pełni podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Rozważając zasadność zarzutów apelacji, należy wskazać, że na etapie postępowania przed sądem drugiej instancji, spór zasadza się na ocenie dowodów i prawidłowości ustaleń z ograniczeniem do okresu prowadzenia przez ubezpieczonego pozarolniczej działalności gospodarczej, co obejmuje lata od końca 1992 do roku 1998. Odnosząc się ogólnie do zarzutów proceduralnych, należy wskazać, że nie budzi wątpliwości, wynikająca z art. 233 §1 k.p.c. kompetencja sądu do oceny wiarygodność i mocy dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Granice swobodnej oceny dowodów w myśl art. 233 §1 k.p.c. wyznaczają zasady logicznego rozumowania, nakaz opierania się na dowodach przeprowadzonych prawidłowo, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł dowodzenia oraz bezstronności, nakaz wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, konieczność wskazania, na podstawie których dowodów dokonano ustaleń i wyjaśnienia, którym dowodom odmówiono wiarygodności i mocy dowodowej. Sąd Okręgowy wszystkie te reguły zachował, co oznacza brak w tym względzie proceduralnych zastrzeżeń. Ocena dowodów należy zawsze do sądu orzekającego i nawet w sytuacji, w której z dowodu można było wywieść wnioski inne niż przyjęte przez sąd, nie dochodzi do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Orzecznictwo w tej kwestii jest utrwalone i obszerne.

W kontekście powyższych uwag należy stwierdzić, że zarzuty w przedmiocie oceny dowodów w postaci dokumentów złożonych przez organ rentowy, w istocie stanowią nieuzasadnioną polemikę z prawidłową oceną mocy dowodowej poszczególnych dokumentów, dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Sąd rozważył wszystkie dokumenty znajdujące się w aktach rentowych, jak i przedłożone w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, jednocześnie prawidłowo przyjął, że decyzja restrukturyzacyjna z dnia 27 kwietnia 2004 r. jest prawomocna, co oznacza, że rozpoznając przedmiotową sprawę był związany ostateczną decyzją administracyjną. Zasadnie więc Sąd Okręgowy przyjął, że powyższe wiąże się z obowiązkiem uwzględnienia stanu prawnego, wynikającego z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, który stanowi element stanu faktycznego sprawy. Sąd Okręgowy nie mógł bowiem stanu tego pominąć, ani też inaczej się do niego odnieść, niż uczynił to organ administracyjny. Sąd Okręgowy trafnie uznał, że orzekając w niniejszej sprawie, był związany decyzją z 27 kwietnia 2004 r. o umorzeniu składek. Orzecznictwo sądowe, w tym Sądu Najwyższego jest w tej materii ugruntowane. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z 28 maja 2014 r., I CSK 419/13: Treść decyzji, czyli rozstrzygnięcie (osnowa) zawiera ustalenie konsekwencji stosowanego przepisu prawa materialnego. Uzasadnienie, nie jest częścią składową rozstrzygnięcia (art. 107 § 1 k.p.a.). W postępowaniu cywilnym sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, w szczególności czy istniały przesłanki, które w świetle przepisów prawa materialnego, stanowiły podstawę jej podjęcia. Związanie to ma miejsce niezależnie od treści uzasadnienia decyzji, ponieważ w zakresie objętym treścią rozstrzygnięcia jest ona - bez względu na motywy jej podjęcia - wyrazem stanowiska organu administracji publicznej. Wynika to z przewidzianego w obowiązującym prawie rozgraniczenia między drogą sądową i drogą administracyjną, którego konsekwencją jest niemożność rozstrzygania przez sąd powszechny wszelkich kwestii należących do drogi administracyjnej W tym znaczeniu sąd orzekający o roszczeniu odszkodowawczym, przewidzianym w art. 160 § 1 k.p.a. jest związany decyzją nadzorczą, stwierdzającą nieważność decyzji lub jej wydanie z naruszeniem prawa (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 121; z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNCP 1983, nr 5-6, poz. 64; postanowienie z dnia 4 czerwca 2009 r., III CZP 28/09, niepubl. oraz wyroki: z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 433/02; z dnia 6 czerwca 2009 r., I CSK 504/08 niepublikowane; z dnia 26 sierpnia 2009 r., I CSK 26/09, OSNC ZD, 2010, nr 1, poz. 22; z dnia 16 grudnia 2009 r., I CSK 175/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 115; z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 380/09; z dnia 19 maja 2011 r., I CSK 202/11, niepublikowane). Stanowisko prawne Sądu pierwszej instancji było zatem jak najbardziej słuszne.

W tym miejscu wymaga podkreślenia, że intencją ubezpieczonego było wzruszenie rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w zakresie odmowy uwzględnienia okresów pominiętych przy ustaleniu kapitału początkowego, z uwagi na objęcie ich decyzją o umorzeniu składek, wydaną w toku postępowania restrukturyzacyjnego. Apelujący wskazał, iż takie rozstrzygnięcie zapadło z naruszeniem art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Analizując jednak treść uzasadnienia apelacji, można wnioskować, iż skarżący miał na myśli ustawę o emeryturach i rentach z FUS, a nie ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych. Niezależnie jednak o powyższego, Sąd Apelacyjny w pełni zaaprobował stanowisko Sądu pierwszej instancji, poparte szerokim orzecznictwem Sądu Najwyższego (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2011 r., I UK 277/10; wyrok Sądu Najwyższego z 11 lutego 2021 r., (...) 13/21). Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego umorzenie zaległości składkowych za okresy podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób prowadzących pozarolniczą działalność nie sprawia, że składki zostały zapłacone. Zdaniem Sądu Najwyższego przekreśla to możliwość uwzględnienia składkowych okresów ubezpieczenia, za które składki nie zostały opłacone, do składkowych lub nieskładkowych okresów ubezpieczenia wymaganych przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty (art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że ubezpieczony konsekwentnie twierdził, że składki w spornych okresach „niemalże w całości” uregulował. Jakkolwiek, ubezpieczony w swoich zeznaniach (protokół z rozprawy z dnia 9 marca 2021 r. – k. 115-16) zasłaniał się niewiedzą oraz brakiem pamięci, co do okoliczności przeprowadzonego postępowania restrukturyzacyjnego, tak jednak zaznaczenia wymaga, że postępowanie restrukturyzacyjne zostało wszczęte na wniosek płatnika składek z 15 listopada 2002 r. i obejmowało zaległe składki figurujące na jego koncie rozliczeniowym. W dniu 10 grudnia 2002 r. organ rentowy, na podstawie art. 18 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych do przedsiębiorców wydał decyzję o warunkach restrukturyzacji, określającą należności podlegające restrukturyzacji w łącznej kwocie należności głównej 6 290,50 zł. Co więcej, w decyzji wyznaczono opłatę restrukturyzacyjną, którą to opłatę ubezpieczony uregulował. Nie były więc prawdziwe twierdzenia ubezpieczonego, który wskazał: Nie toczyły się postępowania egzekucyjne wobec mnie o składki. (…) Nie wiem po co podpisałem wniosek o restrukturyzację. Widocznie ja ten wniosek złożyłem przed sprawdzeniem zaległości. (…) O restrukturyzacji dowiedziałem się po decyzji emerytalnej. Nie wiem czy zapłaciłem opłatę restrukturyzacyjną (protokół rozprawy z dnia 9 marca 2021 r., k. 115-116). Słusznie zatem Sąd Okręgowy uznał zeznania ubezpieczonego za niewiarygodne, w zakresie w jakim nie odnajdywały odzwierciedlenia w urzędowej dokumentacji dotyczącej restrukturyzacji. Nie budzi wątpliwości Sądu drugiej instancji, że postępowanie restrukturyzacyjne zostało zainicjowane i toczyło się na wniosek ubezpieczonego. Wszelkie przywoływane więc przez ubezpieczonego twierdzenia na okoliczność jego braku świadomości co do przedmiotu i konsekwencji przeprowadzonego wobec niego postępowania restrukturyzacyjnego są nieprawdziwe. Co więcej, istotne znaczenie ma również okoliczność, że Z. K. był wielokrotnie informowany o zaległościach, co wprost wynika z akt rentowych (pisma: z dnia 07.10.1995 r., z dnia 15.01.1996 r., z dnia 02.09.1997 r., z dnia 08.02.2000 r., z dnia 17.04.2000 r.), a także otrzymywał tytuły wykonawcze. Zatem, wbrew odmiennym twierdzeniom ubezpieczonego, miał świadomość toczącego się postępowania restrukturyzacyjnego i niewątpliwie nie został on pozbawiony udziału, czy obrony swoich praw w tymże postępowaniu, przy czym najdobitniej o świadomości posiadania zaległości, przemawiał fakt złożenia przez ubezpieczonego wniosku z dnia 15.11.2002 r. o restrukturyzację.

Należy też wskazać, że z decyzji z 27 kwietnia 2004 r. wynika wprost, że okresy ubezpieczenia, za które składki podlegające restrukturyzacji zostaną umorzone, nie będą uwzględnione przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 z 1998 r.) i ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z 2002 r.). Przy czym wymaga podkreślenia, iż podczas rozprawy w dniu 26 kwietnia 2022 r. pełnomocnik ubezpieczonego oświadczył: decyzja z 27.04.2004 r. jest prawomocna, nie kwestionujemy decyzji, ale okresy wskazane w decyzji pokrywają się z tymi, na które ZUS zaliczył wpłaty dokonywane przez ubezpieczonego (k. 183-184).

Sąd Najwyższy (sygn. akt I UK 277/10) wskazał wprost, że z prawidłowej wykładni art. 5 ust. 4 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS wynika, że umorzenie zaległości składkowych za okresy podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osób prowadzących pozarolniczą działalność nie sprawia i nie uzasadnia przyjęcia, że umorzone zaległości składkowe zostały zapłacone, co przekreśla uwzględnienie składkowych okresów ubezpieczenia, za które składki nie zostały opłacone, do składkowych lub nieskładkowych okresów ubezpieczenia wymaganych przy ustalaniu (nabyciu) prawa do emerytury lub renty (art. 5 ust. 4 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Natomiast w sprawie o sygn. akt II USKP 13/21, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że cel przypisany art. 5 ust. 4 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych powiązany został nie tylko z opłaceniem składek, ale również trwaniem ‘stanu opłacenia’. W przepis ten wpisano pewną temporalność. Zakłada on bowiem, że między opłaceniem składki a ustaleniem prawa do emerytury istnieje odstępstwo czasowe. Oznacza to, że status określony słowami ‘za który nie zostały opłacone składki’ badany jest również w dacie ustalania prawa do emerytury. Na ten dzień składki za dany zaliczany okres mają być ‘opłacone’.

Z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie. Bezspornie Zakład Ubezpieczeń Społecznych umorzył bowiem należności z tytułu składek za sporny okres tj.: 01.12.1992 - 31.12.1992; 01.03.1993 - 30.06.1993; 01.09.1993 - 31.01.1994; 01.04.1994 - 03.04. (...).06.1994 - 30.06.1994; 01.08.1994 - 30.09.1994; 01.11.1994 - 30.04.1995; 01.06.1995 - 31.07.1995; 01.09.1995 - 30.09.1995; 02.04.1996 - 14.06.1996; 01.12.1996 - 31.12.1996; 01.07.1997 - 31.12.1997; 01.04.1998 - 30.06.1998; 15.10.1998 - 31.12.1998), co ma odzwierciedlenie w zgormadzonym w sprawie materiale dowodowym. Skoro zatem składki za wskazane powyżej okresy zostały umorzone, to nie zostały opłacone, a co za tym idzie, brak możliwości zaliczenia tych okresów do składkowych bądź nieskładkowych okresów ubezpieczenia. Należy przy tym zauważyć, że w decyzji restrukturyzacyjnej zostały podane należności umorzone zarówno na koncie osobistym płatnika (...) jak i pracowniczym (...) zgodnie z art. 4 ustawy z 30.08.2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (k.197v). Nie ma znaczenia prawnego wartość nieopłaconej składki, która została objęta procesem restrukturyzacyjnym, lecz końcowa decyzja, umarzająca należności z jednoznaczną konsekwencją w postaci niezaliczalności okresu objętego umorzeniem, do przyszłych świadczeń emerytalnych płatnika. Ubezpieczony jako przedsiębiorca powinien być świadomy konsekwencji i ryzyka podjętych działań w sferze gospodarczej, w tym konsekwencji prawnych procesu restrukturyzacyjnego. Zatem aktualnie nie ma żadnych podstaw faktycznych ani prawnych, by konsekwencje tych minionych zdarzeń przerzucić na organ rentowy. Ubezpieczony jako przedsiębiorca nie chciał płacić zaległych składek na ubezpieczenie społeczne własne i zatrudnionych pracowników i podjął czynności w celu ich skutecznego prawnie umorzenia. Zatem, aktualnie jako emeryt, dotknięty jest skutkiem wyłącznie własnych kalkulacji finansowych, bez możliwości uciekania się do sprawiedliwości społecznej, a to w myśl zasady volenti non fit iniuria. Sąd – wbrew wywodom apelującego - nie dostrzega kuriozalności tej sytuacji, spowodowanej krótkotrwałością decyzji ubezpieczonego. Kuriozalne natomiast było nieopłacanie składek za zatrudnionych pracowników, którzy bez własnej winy, zostali pozbawieni okresów ubezpieczenia składkowego.

Mając wszystko powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego.

SSA Jolanta Hawryszko