Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 kwietnia 2024 r. w S.

sprawy J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 11 października 2023 r., sygn. akt VI U 134/23

I. zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję z dnia 14 grudnia 2022 roku nr (...), w ten sposób, że ustala, iż ubezpieczona J. P. nie jest zobowiązana do zapłaty odsetek od wypłaconej renty rodzinnej za okres od 8 grudnia 2021 roku do 14 grudnia 2022 roku w kwocie 972 zł 08 gr (dziewięćset siedemdziesiąt dwa złote osiem groszy) i oddala odwołanie w pozostałym zakresie,

II. oddala apelację ubezpieczonej w pozostałej części.

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 452/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 grudnia 2022 r., znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zobowiązał J. P. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 października 2021 r. do 28 lutego 2022 r. oraz od 1 czerwca 2022 r. do 31 sierpnia 2022 r., tj. renty rodzinnej w kwocie 12.126,49 zł, a także dodatkowego kolejnego świadczenia pieniężnego za 2022 r. w kwocie 1.338,44 zł, oraz odsetek od wypłaconej renty rodzinnej za okres od 8 grudnia 2021 r. do 14 grudnia 2022 r. w kwocie 972,08 zł. Organ rentowy stwierdził, iż renta rodzinna przysługuje dzieciom powyżej 16 r. życia do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, wskazując, iż ubezpieczona nie dopełniła obowiązku nauki wynikającego z podjęcia nauki w Szkole Policealnej (...) w S., co świadczy o tym, że jej zamiarem nie było uczęszczanie do szkoły, pogłębianie wiedzy i ukończenie szkoły, a jedynie pobieranie renty rodzinnej.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła J. P. zarzucając organowi rentowemu:

1. błędne ustalenie stanu faktycznego poprzez przyjęcie, że jej zamiarem nie było uczęszczanie do szkoły, pogłębianie wiedzy i ukończenie szkoły, a jedynie pobieranie renty rodzinnej;

2. naruszenie art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. z dnia 28 stycznia 2022 r., Dz.U. z 2022 r. poz. 504) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że świadczenie pobierane przez nią tytułem renty rodzinnej w okresie od 1 października 2021 r. do 28 lutego 2022 r. oraz od 1 czerwca 2022 r. do 31 sierpnia 2022 r., a także tytułem dodatkowego świadczenia pieniężnego za lata 2021 i 2022 było świadczeniem nienależnym w rozumieniu tej ustawy;

3. naruszenie art. 7 k.p.a., poprzez brak podjęcia czynności niezbędnych do załatwienia przedmiotowej sprawy oraz do wyjaśnienia stanu faktycznego, przede wszystkim poprzez brak przeprowadzenia w dostatecznym zakresie postępowania dowodowego;

4. naruszenie art. 80 k.p.a., poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów na rzecz dowolności tej oceny, sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania;

5. naruszenie art. 107 k.p.a., poprzez takie sporządzenie uzasadnienia wydanej w sprawie decyzji, które nie odpowiada elementarnym określonym w art. 107 § 3 k.p.a. warunkom, w tym przede wszystkim poprzez przedstawienie jedynie fragmentarycznej analizy materiału dowodowego i brak poparcia logicznym, zgodnym ze stanem faktycznym i prawnym wywodem przyjęcia, że zamiarem ubezpieczonej było jedynie pobieranie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a nie chęć pogłębiania wiedzy i zdobycia wykształcenia.

W uzasadnieniu ubezpieczona podniosła, iż prawo do renty rodzinnej uzależnione jest od statusu bycia uczniem, słuchaczem, studentem, co oznacza, że prawo do renty rodzonej ustaje wraz ze skreśleniem przez odpowiedni organ z listy ucznia, słuchacza, studenta. Prawo do renty rodzinnej nie jest uzależnione od samej frekwencji ucznia w zajęciach szkolnych. Ponadto przepisy nie uzależniają prawa do świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów oraz ewentualnego powtarzania semestrów. Jedynym warunkiem jest kontynowanie nauki i ograniczenia wiekowe.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania w całości, a także o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 11 października 2023 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne:

Decyzją z dnia 8 kwietnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał J. P., ur. (...), prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu K. P. od dnia 12 marca 2008 r. tj. od dnia śmierci. Decyzja została doręczona M. P. – opiekunowi prawnemu małoletniej.

Wraz z decyzją ubezpieczona otrzymała pouczenia oraz informację co do okolicznościach, mających związek z podstawą i zasadami otrzymywania renty rodzinnej. W pkt X.1 organ rentowy pouczył uprawnioną, iż powinna ona powiadomić ZUS o innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty rodzinnej, a mianowicie:

a) zaprzestaniu uczęszczania do szkoły przez osobę powyżej 16 lat, a także o korzystaniu z urlopu dziekańskiego, a jeżeli uczy się w szkole – uczelni, należy nadesłać zaświadczenie o kontynuowaniu nauki i dacie programowego jej ukończenia (renta przysługuje dziecku do osiągnięcia 16 lat, a jeżeli przekroczy 16 lat – do ukończenia nauki, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat na ostatnim roku studiów, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów),

b) zaprzestania uczestnictwa w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej.

Renta rodzinna była przyznawana J. P. na kolejne okresy w związku z przedkładaniem przez nią zaświadczeń o podjęciu nauki w kolejnej szkole.

Decyzją z dnia 12 sierpnia 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w związku z ukończeniem 25 r. życia, wstrzymał J. P. wypłatę świadczenia.

Jednocześnie, w związku z kontrolą uprawnień do wypłaty, pismem z dnia 15 listopada 2022 r., organ rentowy zwrócił się do ubezpieczonej o nadesłanie zaświadczenia ze szkoły, potwierdzającego naukę w okresie od 25 października 2021 r. do 31 sierpnia 2022 r.

Ubezpieczona w dniu 25 października 2021 r. zapisała się do Szkoły Policealnej Centrum (...) w S. na kierunek technik usług kosmetycznych. W tym dniu uzyskała status słuchacza szkoły.

W dniu 24 stycznia 2022 r. ubezpieczona nie otrzymała promocji w związku z brakiem minimalnej frekwencji, nieuzyskania ocen cząstkowych z danego przedmiotu oraz niepodejścia do wszystkich egzaminów wewnętrznych. Ubezpieczona w poszczególnych miesiącach uzyskała frekwencję:

- październik 0,00%,

- listopad 0,00%,

- grudzień 0,00%,

- styczeń 0,00%.

W dniu 31 stycznia 2022 r. J. P. zapisała się do Publicznej Szkoły Policealnej (...) w S. na kierunku – opiekunka środowiskowa.

Z dniem 31 sierpnia 2022 r., wobec niepromowania przez Radę Pedagogiczną, ubezpieczona utraciła status słuchacza szkoły. Przyczyną niepromowania było nieuzyskanie 3 ocen cząstkowych z każdego przedmiotu oraz niepodejście do egzaminów wewnętrznych. W poszczególnych miesiącach ubezpieczona uzyskała frekwencję:

- luty 0,00%,

- marzec 100%,

- kwiecień 56,41%,

- maj 33,33%,

- czerwiec 0,00%.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne.

Sąd meriti wskazał, że zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, obowiązana jest do jego zwrotu, przy czym za nienależnie pobrane świadczenia uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, bądź też świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej, i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy. W treści obowiązujących przepisów wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobrania świadczenia nienależnego, przy czym o jej istnieniu przesądza dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty. Pouczenie powinno wyraźnie, konkretnie i wyczerpująco wskazywać okoliczności mające wpływ na pobieranie świadczeń oraz jasno wskazywać okoliczności powodujące pobranie nienależnego świadczenia w sposób zrozumiały dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, niekonkretne, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że w niniejszej sprawie bezspornym było, iż ubezpieczona została pouczona w sposób prawidłowy o przesłankach warunkujących wypłatę renty rodzinnej, miała zatem świadomość, że jest zobowiązana zawiadamiać organ rentowy o zaprzestaniu lub przerwaniu nauki. Ubezpieczona wielokrotnie realizowała zresztą ten obowiązek przedkładając organowi rentowemu zaświadczenia o kontynuowaniu nauki.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż materialnoprawną podstawę przyznanego i wypłacanego J. P. świadczenia – renty rodzinnej - jest art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który stanowi, że dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w wykładni omawianego przepisu istotne znaczenie ma pojęcie „do ukończenia nauki w szkole”. Sformułowanie „nauka w szkole” wymaga odniesienia do ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, która zapewnia realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się w określonych formach organizacyjno-prawnych. Daje to podstawę do przyjęcia, że pojęcie „nauka w szkole” zasadniczo odnosi się do nauki pobieranej w publicznych i niepublicznych placówkach oświatowo - wychowawczych: podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, kształcących uczniów i objętych przepisami ustawy o systemie oświaty. Podkreślenia wymaga, iż językowo nauka w szkole to nie tylko wpisanie się na listę uczniów, czy słuchaczy. Liczy się zatem nie tylko figurowanie na liście uczniów, lecz także wypełnianie obowiązków, do których należy uczestnictwo w zajęciach, ale też poddawanie się sprawdzaniu wiedzy w sposób przewidziany przez szkołę (odpowiedzi ustne, sprawdziany pisemne, prace pisemne, wykonywanie projektów).

Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy wskazał, że okres pobierania nauki, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, obejmuje tylko okres efektywnej nauki, a za niewystarczające należy uznać samo zapisanie się do szkoły lub na studia, jeżeli dziecko nie uczestniczy w żadnych zajęciach, nie pisze prac kontrolnych, nie uzyskuje zaliczeń i nie przystępuje do egzaminów, co ostatecznie powoduje skreślenie go z listy uczniów czy studentów. Przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie budzi zatem wątpliwości, iż pojęcie kontynuowanie nauki nie polega na stwarzaniu pozorów jej pobierania, czy też wyrażaniu chęci i woli jej pobierania. Nie można bowiem osoby, która faktycznie nie pobiera nauki uznać za osobę pobierającą naukę w rozumieniu cyt. art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dla uprawnień dziecka do renty rodzinnej istotny jest bowiem nie tyle formalny status ucznia (studenta), co realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu uczelni (szkoły), w szczególności poprzez uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów i przedkładanie wymaganych prac semestralnych itd. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (studenta), które polega na zapisywaniu się do danej szkoły bez uczestniczenia w całości lub istotnej części zajęć, niepodchodzeniu do egzaminów, nieprzedkładaniu wymaganych programem nauczania prac.

W świetle powyższego, zdaniem Sądu pierwszej instancji, dla stwierdzenia zatem czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to aby zdobywać formalne kwalifikacje czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji) aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności; ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy, to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie z listy słuchaczy, kiedy ciągle występuje ponad 50% nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżimowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole.

Sąd Okręgowy ustalił, że J. P. będąc słuchaczem Szkoły Policealnej Centrum (...) na kierunku technik usług kosmetycznych nie uczęszczała na zajęcia (frekwencja ubezpieczonej wyniosła 0,00%), nie stawiała się na egzaminy wewnętrzne. Powyższe skutkowało brakiem promocji, a w konsekwencji skreśleniem z listy słuchaczy. Trudno również uznać za okres pobierania nauki w Publicznej Szkole Policealnej (...), w której ubezpieczona była słuchaczem kierunku – opiekunka środowiskowa. Tak poczynione ustalenia wskazują, że przyczyną niepromowania było nieuzyskanie przez ubezpieczoną 3 ocen cząstkowych z każdego przedmiotu oraz niepodejście do wszystkich egzaminów. Co więcej frekwencja ubezpieczonej wyniosła w lutym 0,00%, w marcu 100%, kwietniu 56,41%, w maju zaledwie 33,33% i w czerwcu znowu 0,00%.

Sąd Okręgowy jednoczesne podkreślił, że ubezpieczona składając zeznania nie zaprzeczyła, iż praktycznie nie uczestniczyła w zajęciach, wyjaśniając jedynie, że w tym czasie opiekowała się schorowaną babcią. Zatem odwołująca w okresie objętym zaskarżoną decyzją nie kontynuowała nauki, nie uczęszczała na zajęcia, nie otrzymała żadnej oceny i mimo formalnego statusu słuchacza (ucznia) faktycznie nie uczyła się, dlatego nie przysługiwało jej prawo do renty rodzinnej za ten okres.

Sąd Okręgowy odniósł się do orzecznictwa, w którym oceniano indywidualne przypadki, które usprawiedliwiały i czasowo nie pozwalały uczniowi uczestniczyć w zajęciach szkolnych na przykład z powodu choroby lub urlopu (wyrok SN z 24.11.2004 r. I Uk 3/04). Są to jednak każdorazowo sytuacje jednostkowe uzasadniające przerwę w nauce, które potwierdzają tylko zasadę, która wymaga faktycznego podjęcia i kontynuowania nauki. Czy innym jest kontynuowanie nauki, choć z brakiem pozytywnych rezultatów i powtarzaniem semestrów, czyli wtedy gdy uczeń chce się uczyć, choć nauka nie daje efektów lub wynika choćby z nieestetyczności uczęszczania na zajęcia. Natomiast w rozpoznawanej sprawie ubezpieczona w miesiącach październik 2021 r. - styczeń 2022 r. faktycznie nie uczyła się w szkle. Natomiast w lutym, marcu, kwietniu, maju i czerwcu 2022 r. odpowiednio uzyskała frekwencję 0,00%, 100%, 56,41%, 33,33% i 0,00%. Zdaniem Sądu Okręgowego przyczyny tej oceny nie zmienia odwoływanie się do niektórych wyroków, w których za wystarczające uznano sam status ucznia. Sytuacja ubezpieczonej nie jest przy tym tożsama, gdyż orzeczenia te dotyczyły sytuacji gdy uczeń nie mógł pobierać nauki w szkole ze względu na stan zdrowia i wyraźnie w nich zastrzegano, że „istota uczenia sprowadza się wówczas do sprawdzania w trakcie egzaminów wiedzy nabytej w domu albo na zajęciach praktycznych”.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w tej sytuacji renta rodzinna wypłacona J. P. za okres od października 2021 r. do lutego 2022 r. oraz od czerwca 2022 r. do sierpnia 2022 r. jest świadczeniem nienależnym. Tym samym, prawidłowo organ rentowy zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, tj. renty rodzinnej oraz dodatkowego świadczenia pieniężnego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienia.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznał, iż odwołująca jest zobowiązana do zwrotu renty rodzinnej za okres objęty zaskarżoną decyzją na podstawie art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. W tym więc zakresie, na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodziła się odwołująca, zarzucając mu:

1. błędną wykładnię art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie, że powód czasowego zaprzestania uczęszczania na zajęcia nie ma znaczenia dla utraty prawa do renty rodzinnej;

2. błędną wykładnię art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez przyjęcie, że świadczenie wypłacone ubezpieczonej tytułem renty rodzinnej było świadczeniem nienależnym, a sytuacja osobista i rodzinna ubezpieczonej, powodująca konieczność czasowego zaprzestania uczęszczania na zajęcia szkolne, nie ma znaczenia dla uznania świadczenia za świadczenie pobrane nienależnie, a ponadto, że nie może przesądzać o prawie bądź braku prawa organu rentowego do żądania jego zwrotu;

3. niezastosowanie art. 5 k.c. w stanie faktycznym niniejszej sprawy i nieprzyjęcie, że w okolicznościach sprawy niniejszej zachodziła wyjątkowa sytuacja, która usprawiedliwiała i czasowo nie pozwalała uczestniczyć w zajęciach szkolnych;

4. naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c. przez niewskazanie w treści uzasadnienia wyroku z jakiego powodu Sąd nie uwzględnił żądania w zakresie uchylenia decyzji co do odsetek od kwot naliczonych tytułem nienależnie wypłaconego świadczenia za okres począwszy od 8 grudnia 2021 r. do 14 grudnia 2022 r. i nierozstrzygnięcie o całości zarzutów podniesionych w odwołaniu od decyzji;

5. błędne ustalenie stanu faktycznego poprzez przyjęcie, że w okresie wskazanym w decyzji organu rentowego ubezpieczona nie kontynuowała nauki, pomimo, iż posiadała w tym czasie status ucznia oraz legitymację wydawaną jedynie uczniom, zaś mimo wszystkich przeciwności w miesiącach marcu, kwietniu oraz maju 2022 r. frekwencja na zajęciach wynosiła odpowiednio 100%, 56,41% oraz 33,33%, co prowadzi do wniosku, że w okresie wskazanym w decyzji ubezpieczona kontynuowała naukę, a przerwy w jej pobieraniu spowodowane były wyjątkową i trudną sytuacją rodzinną;

6. w konsekwencji błędnie ustalonego stanu faktycznego sprawy, naruszenie art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że świadczenie pobierane przez ubezpieczoną tytułem renty rodzinnej w okresie od 1 października 2021 r. do 28 lutego 2022 r. oraz od 1 czerwca 2022 r. do 31 sierpnia 2022 r., a także tytułem dodatkowego świadczenia pieniężnego za lata 2021 i 2022 było świadczeniem nienależnym w rozumieniu tej ustawy.

W oparciu o powyższe zarzuty, apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz orzeczenie co do istoty sprawy przez orzeczenie zgodnie z żądaniem, tj. zmianę zaskarżonej decyzji organu rentowego z dnia 14 grudnia 2022 r. o sygn. R/052259301/25 i ustalenie, że świadczenie pobrane w spornym okresie nie jest świadczeniem pobranym nienależnie i nie jest zobowiązana do zwrotu pobranych świadczeń za wskazany w decyzji okres.

W uzasadnieniu ubezpieczona wskazała, że nie sposób zgodzić się ze stwierdzeniem zawartym w uzasadnieniu wyroku jakoby nie dopełniła obowiązku wynikającego z kontynuowania nauki, gdyż pomimo wszelkich przeciwności w marcu 2022 r. jej frekwencja na zajęciach wynosiła 100%, w kwietniu 2022 r. 56,41%, zaś w maju 2022 r. 33,33% i już chociażby to przemawia przeciwko przyjęciu, że jej celem było jedynie pobieranie renty, a nie pobieranie nauki i dalszy rozwój. Okoliczność, iż w niektórych miesiącach nie była w stanie pojawić się na zajęciach wynikała nie ze złej woli, a ze zdarzeń o wyjątkowym charakterze, na które to okoliczności nie miała żadnego wpływu, bowiem w tym czasie musiała sprawować opiekę nad schorowanymi członkami rodziny, tj. babcią oraz dziadkiem, który następnie zmarł.

Na gruncie niniejszej sprawy, zdaniem apelującej należy przyjąć, że ustalenie „uczęszczania do szkoły”, czy „nauki w szkole” nie wymaga stwierdzenia systematycznej obecności w szkole. Możliwe jest spełnianie obowiązku szkolnego bez uczestnictwa w zajęciach, a ubezpieczona w spornym okresie posiadała podręczniki, z których korzystała w domu i w domu próbowała nadrabiać zaległości, jednak okazało się to zbyt trudne.

Zdaniem apelującej Sąd Okręgowy nie wskazał w treści uzasadnienia wyroku z jakiego powodu nie uwzględnił żądania w zakresie uchylenia decyzji co do odsetek od kwot naliczonych tytułem nienależnie wypłaconego świadczenia za okres począwszy do 8 grudnia 2021 r. do 14 grudnia 2022 r.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona jedynie odnośnie roszczenia o zapłatę odsetek od wypłaconej renty rodzinnej za okres od 8 grudnia 2021 roku do 14 grudnia 2022 r. i w tym zakresie zasługiwała na uwzględnienie, co doprowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku w pkt 1 i poprzedzającej go decyzji organu rentowego z 14 grudnia 2022 r., w tymże zakresie. W pozostałej części apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W zakresie roszczenia o zwrot nienależnie pobranego świadczenia w postaci renty rodzinnej oraz dodatkowego kolejnego rocznego świadczenia pieniężnego Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, a swe ustalenia oparł na należycie zgromadzonym materiale dowodowym, którego ocena nie wykraczała poza granice wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji wywiódł prawidłowe wnioski z poprawnie dokonanej analizy dowodów stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. Stąd też Sąd Apelacyjny ustalenia tego Sądu w całości uznał i przyjął jako własne nie znajdując podstaw do ponownego ich przytaczania.

Zarzuty skarżącej w ocenie Sądu Apelacyjnego pozbawione są merytorycznego uzasadnienia i stanowią jedynie polemikę z prawidłową oceną zgromadzonego materiału dowodowego. Twierdzenia ubezpieczonej o wadliwości dokonanych ustaleń, odwołujące się do stanu faktycznego, który w jej przekonaniu odpowiada rzeczywistości, nie mogą być wystarczające dla skutecznego podważenia zasadności wydanego orzeczenia. W ocenie Sądu odwoławczego, apelująca zarzuca zaskarżonemu orzeczeniu Sądu pierwszej instancji naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Jednak aby zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. odniósł zamierzony przez skarżącą skutek, konieczne jest z jej strony wykazanie, że orzekający Sąd uchybił konkretnym zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego; tylko bowiem takie uchybienie może być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Zarzut dokonania przez Sąd pierwszej instancji błędnych ustaleń faktycznych w analizowanym zakresie, uznać należało za sformułowany w sposób nieskuteczny. Przedstawiony zarzut jest wyrazem subiektywnej oceny wyselekcjonowanej przez apelującą części zebranego i przeprowadzonego w sprawie materiału dowodowego, który w założeniu miał wykazać zasadność argumentacji wskazanej w uzasadnieniu apelacji.

Sąd odwoławczy nie stwierdził przy tym naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego odnośnie roszczenia o rentę rodzinną, w związku z czym w pełni poparł rozważania tego Sądu również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych tego orzeczenia. W przedmiotowej sprawie sporną pozostawała kwestia czy renta rodzinna pobrana przez J. P. w okresie od 1 października 2021 r. do 28 lutego 2021 r. oraz od 1 czerwca 2022 r do 31 sierpnia 2022 r. była świadczeniem nienależnym, a w związku z tym, czy odwołująca się jest obowiązana do jej zwrotu.

Ubezpieczona podnosiła, że Sąd Okręgowy naruszył przepis art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez przyjęcie, że powód czasowego zaprzestania uczęszczania na zajęcia nie ma znaczenia dla utraty prawa do renty rodzinnej. W myśl powyższego przepisu dzieci mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. W tym miejscu wskazać należy, że wbrew twierdzeniom odwołującej się, w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw świadczących o konieczności zaprzestania uczęszczania przez J. P. na zajęcia. Z treści zeznań świadków, złożonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (członków rodziny ubezpieczonej), wynika że ubezpieczona zmuszona była zostać w domu i sprawować opiekę nad babcią i w związku z tym nie mogła uczęszczać do szkoly. Zeznaniom tym nie można jednak przypisać waloru wiarygodności, nie tylko z uwagi na powiązania rodzinne z ubezpieczoną (siostra i ciocia ubezpieczonej) ale również z uwagi na to, że w sprawie nie zostały przedstawione dowody, również w postaci dokumentacji medycznej, stwierdzające, że babcia ubezpieczonej potrzebuje stałej opieki ze strony ubezpieczonej. Nie wynika z tego również, że ubezpieczona nie może pozostawić babci samej w domu na czas trwania zajęć szkolnych. Taka okoliczność winna być udowodniona w sposób niebudzący wątpliwości stosowna dokumentacją medyczną.

Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę także okoliczność, że ubezpieczona w latach 2013-2016 pobierała naukę w II Liceum Ogólnokształcącym im. Miesza I w S., a następnie w latach 2016 do marca 2020 studiowała w P. na studiach stacjonarnych. Powyższe wskazuje, że ubezpieczona wcześniej miała możliwość rzeczywistego uczęszczania na zajęciach w miejscowościach znacznie bardziej oddalonych od domu rodzinnego i nic nie stało na przeszkodzie aby, już jako osoba dorosła, po ukończeniu studiów, tak zorganizowała swoją aktywność życiową, aby uczęszczać do szkoły. Nie należy zapominać, że marka ubezpieczonej żyje i to przede wszystkim jej obowiązkiem jest opiekowanie się rodzicami.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ubezpieczona, po ukończeniu studiów stacjonarnych w P., postanowiła, w celu kontynuowania pobierania renty rodzinnej, stworzyć pozory dalszej nauki aż do osiągnięcia 26 roku życia.

W niniejszej sytuacji brak jest podstaw do uznania, że w sprawie zachodziła wyjątkowa sytuacja, która usprawiedliwiała czasowe nieuczestniczenie ubezpieczonej w zajęciach. Podkreślenia wymaga, że ubezpieczona nie opuszczała poszczególnych zajęć, w poszczególne dni, zaś w rzeczywistości nie pojawiła się na zajęciach przez łącznie okres sześciu miesięcy, jednocześnie nie nadrabiając niezbędnego do zaliczenia egzaminów materiału. Ubezpieczona nie poinformowała również szkoły o rzekomej potrzebie pozostawania w domu w celu sprawowania opieki nad babcią. Zatem słusznie Sąd Okręgowy wskazał, że samo zapisanie się do Publicznej Szkoły Policealnej (...) w S. i posiadanie statusu ucznia nie wystarcza do uznania, że został spełniony warunek konieczny do uzyskania renty rodzinnej. Wbrew twierdzeniom apelującej samo posiadanie podręczników i korzystanie z nich w domu (ubezpieczona nie udowodniła tego faktu) nie świadczy o spełnianiu obowiązku szkolnego, gdyż dopiero przedstawienie wymiernych efektów tego kształcenia jest przesłanką umożliwiającą stwierdzenie, że ubezpieczona faktycznie kontynuowała naukę.

J. P. w okresie objętym zaskarżoną decyzją nie kontynuowała nauki, nie uczęszczała na zajęcia, nie otrzymała żadnej oceny i mimo formalnego statusu ucznia faktycznie nie uczyła się.

Tym samym uznać należy, że ubezpieczona w spornym okresie nie spełniała przesłanek uprawniających ją do pobierania renty rodzinnej.

Nie będąc uprawnioną do renty rodzinnej na dzień 31 października 2021 i 2022 r. ubezpieczona zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 stycznia 2021 r. o kolejnym dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym (Dz. U. 2021 poz. 432) nie była również uprawniona do dodatkowego świadczenia rocznego.

Słusznie stwierdził również Sąd meriti, że zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest obowiązana do ich zwrotu. Zgodnie z ust. 2 pkt 1 przytoczonego przepisu za nienależnie pobrane świadczenia uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Nie było wątpliwości, że ubezpieczona została prawidłowo pouczona o okolicznościach warunkujących kontynuację wypłaty renty rodzinnej (pouczenia zawarte w kolejnych decyzjach) i miała ich świadomość. Zdaniem Sądu Apelacyjnego to właśnie z tego powodu podjęła próbę upozorowania dalszego trwania nauki.

Zważywszy na powyższe i wobec tego, że ubezpieczona w okresie objętym zaskarżoną decyzją nie kontynuowała nauki w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Apelacyjny za bezzasadny uznał zarzut naruszenia powyższych przepisów.

Sąd Apelacyjny nie podzielił natomiast rozważań Sądu pierwszej instancji odnośnie roszczenia o zapłatę odsetek od wypłaconej renty rodzinnej.

Nienależnie pobrane świadczenie stało się wymagalne dopiero z chwilą doręczenia J. P. decyzji organu rentowego stwierdzającej, że w spornym okresie nienależnie pobierała świadczenia z tytułu renty rodzinnej, dodatkowego kolejnego rocznego świadczenia pieniężnego za 2021 r. i dodatkowego kolejnego świadczenia pieniężnego za 2022 r. oraz zobowiązującej ją do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami.

Nie można zapominać, że zwrot nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami następuje w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego stosownie do art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje zatem przez doręczenie dotyczącej tego decyzji. Z tą chwilą następuje również wymagalność roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego. Należy przypomnieć, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, zatem organ rentowy może naliczać odsetki dopiero od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Podsumowując stwierdzić należy, że odsetki, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie biegną przed wydaniem decyzji ustalającej obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyroki Sadu Najwyższego z 3 lutego 2010 r., I UK 210/09 – LEX 585713; z 17 marca 2021 r., (...) LEX 3174443; z 14 grudnia 2021 r., (...) LEX 3274933).

Zapłaty odsetek od wypłaconej renty rodzinnej można zatem żądać dopiero od chwili wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzji w dniu 14 grudnia 2022 r. Dopiero od momentu dostarczenia spornej decyzji ubezpieczona miała możliwość zapoznania się z jego treścią.

W związku z wyżej przedstawioną argumentacją, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego z 14 grudnia 2022 r. i ustalił, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zapłaty odsetek od wypłaconej renty rodzinnej oraz oddalił odwołanie w pozostałym zakresie (punkt I wyroku). Sąd Apelacyjny uznał, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego odnośnie renty rodzinnej było prawidłowe i z tego względu na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację w pozostałej części (punkt II wyroku).

Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk