Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 kwietnia 2020 r. w S.

sprawy M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 19 listopada 2019 r., sygn. akt IV U 939/19

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 596/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 7.05.2019 r. , na podstawie art. 151 §1 pkt 1 w związku z art. 145a k.p.a. odmówił M. S. uchylenia decyzji z 10.04.2013 r. wskazując, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6.03.2019 r. nie ma zastosowania w sprawie, bowiem dotyczył wyłącznie kobiet urodzonych w (...) roku, zaś ubezpieczona urodziła się w roku (...).

Ubezpieczona wniosła odwołanie od powyższej decyzji i domagała się ponownego przeliczenia wartości przysługującej jej emerytury. W ocenie skarżącej, problem konstytucyjny rozstrzygnięty w ww. wyroku dotyczy również jej, co wynika z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Zdaniem odwołującej, brak jest podstaw do różnicowania w obecnym stanie sytuacji prawnej kobiet urodzonych w roku 1950 i 1953. Wysokość jej świadczenia również powinna być ustalona z pominięciem art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalno-rentowej.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 19 listopada 2019 r. oddalił odwołanie oraz zasądził od M. S. na rzecz Zakładu 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. S., ur. (...). od 2.07.2002 r. do 3.01.2005 korzystała ze świadczenia przedemerytalnego. Od (...) r. otrzymywała wcześniejszą emeryturę w związku z ukończeniem 55 lat; świadczenie podlegało kilkukrotnie waloryzacji i przeliczeniu w związku z podleganiem ubezpieczeniu społecznemu. W dniu 28.03.2013 r., w wieku 63 lata, złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury w wieku powszechnym. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. decyzją z 10.04.2013 r. przyznał ubezpieczonej emeryturę. Do obliczenia emerytury przyjął kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego od którego przysługuje wypłata emerytury. Podstawa obliczenia emerytury podlegała wówczas pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Emerytura stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej. Z uwagi na fakt, iż świadczenie dotychczas wypłacane (emerytura wcześniejsza) było wyższe od emerytury powszechnej obliczonej na podstawie art. 26, zakład kontynuował wypłatę korzystniejszego świadczenia. Trybunał Konstytucyjny RP wyrokiem z 6.03.2019 r. orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. poz. 2072 oraz z 2019 r. poz. 125) umorzył postępowanie w pozostałym zakresie. Wyrok został opublikowany w Dzienniku Ustaw w 21.03.2019 r.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania. Wyjaśnił, że art. 145a k.p.a. stanowi podstawę do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją. W myśl tego przepisu można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), przy czym w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (§ 2). Wyrok TK z 6.03.2019 r. miał charakter zakresowy i nie ma zastosowania do ubezpieczonych urodzonych w roku 1950. Wynika to również z treści uzasadnienia wyroku TK. Wskazano wyraźnie, że przedmiotem kontroli konstytucyjnej było zastosowanie regulacji art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalno-rentowej wobec kobiet urodzonych w (...) roku, które pobierały wcześniejszą emeryturę, a następnie w roku 2013 uzyskały prawo do pobierania emerytury powszechnej, której podstawa wymiaru była zmniejszona o sumę kwot dotychczas pobranych emerytur. Trybunał stwierdzając niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu w zakresie, w jakim dotyczy kobiet urodzonych w roku 1953, które przed dniem 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy o FUS, nie zakwestionował możliwości stosowania określonego w nim mechanizmu potrącania w stosunku do pozostałych osób. Wynika to z treści uzasadnienia opisującej skutki wyroku TK, co wyraźnie przeczy stanowisku odwołującej. W ocenie Sądu I instancji, do pozostałych osób należy również ubezpieczona, urodzona w roku (...). W przeciwieństwie do kobiet urodzonych w roku (...) miała ona swobodę wyboru daty ubiegania się o przyznanie prawa do emerytury w wieku powszechnym. Ukończyła wiek 60 lat (...), a niekonstytucyjna regulacja weszła w życie dopiero 3 lata później. Wnioskodawczyni nie jest objęta treścią wyroku TK z 6.03.2019r. Podstawą do wznowienia postępowania w sprawie zakończonej wydaniem prawomocnej decyzji przez ZUS może być wyłącznie treść wyroku Trybunału, a nie informacje zawarte w jego uzasadnieniu. Stąd prawidłowa była decyzja ZUS odmawiająca uchylenia decyzji z 10.04.2013 r. a przez to odmawiająca wznowienia postępowania.

Apelację od wyroku złożyła ubezpieczona, podnosząc zarzut naruszenia przepisów prawa, tj. art. 25 ust. 1b w związku z art. 129 ustawy emerytalnej oraz zarzut niezgodności istotnych ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji zgodnie z jej żądaniem oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej kosztów postępowania przed sądem II instancji wraz z kosztami zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazała, że jej wniosek powinien być potraktowany jako wniosek o przeliczenie kapitału początkowego i ponowne ustalenie wysokości świadczenia emerytalnego na podstawie nowych okoliczności ujawnionych w sprawie. Zdaniem apelującej błędne jest stanowisko Sądu I instancji i organu rentowego, że w sprawie wprost należy stosować wyrok TK w sprawie kobiet urodzonych w roku (...), co uniemożliwia przeliczenie wysokości kapitału początkowego i emerytury ubezpieczonej. Organ rentowy oraz Sąd I instancji mieli podstawę prawną do przeliczenia kapitału początkowego i ponownego wyliczenia emerytalnego odwołującej.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Sąd Apelacyjny, dokonując własnej oceny przedstawionego pod osąd materiału procesowego stwierdził, że ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny sprawy był bezsporny. Wątpliwości budziło natomiast właściwe zastosowanie prawa materialnego w zakresie ustalania wysokości emerytury dla ubezpieczonych kobiet urodzonych po 31 grudnia 1943 roku.

Jednak, w pierwszej kolejności analizując treść wywiedzionej przez ubezpieczoną apelacji należy zauważyć, że żądanie w niej zawarte, tj. uchylenie zaskarżonego wyroku i rozpoznanie wniosku M. S., jako wniosku o przeliczenie kapitału początkowego i ponowne ustalenie świadczenia emerytalnego na podstawie nowych okoliczności ujawnionych w sprawie, jest nie tylko nowe, ale i sprzeczne z żądaniami sformułowanymi w wywiedzionym odwołaniu. Przede wszystkim wymaga zauważenia, że w zarzutach formułowanych w stosunku do zaskarżonej decyzji M. S. podniosła między innymi naruszenie art. 145a k.p.a. przez odmowę wznowienia postępowania w przedmiocie naliczenia wysokości emerytury ubezpieczonej, gdy tymczasem w związku z wejściem w życie wyroku TK z 6.03.2019 r., P 20/16 i złożeniem wniosku przez ubezpieczoną organ rentowy powinien był rozważyć wznowienie stosownego postępowania. W odwołaniu od zaskarżonej decyzji ubezpieczona jednoznacznie wskazała, że w jej ocenie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego dotyczyło zasad obliczania emerytur dla osób, które nabyły prawo do emerytur wcześniejszych przed 1 stycznia 2013 r., i w treści samego orzeczenia wyraźnie jest wskazane, że sytuacja taka dotyczy grupy ubezpieczonych urodzonych w latach 1949 – 1968. Zdaniem ubezpieczonej przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r. do 30 września 2017 r., nie dotyczył jedynie kobiet urodzonych w (...) r., ale kobiet z roczników od (...), a wiec również i M. S.. Odwołująca wyraźnie wskazywała, że podstawą do wznowienia postępowania jest art. 145a §1 k.p.a. Jej zdaniem brak było także przeszkód, aby złożony przez nią wniosek uznać za wniosek o ponowne przeliczenie emerytury, z uwagi na nową okoliczność, jaką jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. W ocenie odwołującej nie było żadnych podstaw do tego, aby różnicować uprawnienia emerytalne kobiet z rocznika (...). W wywiedzionym odwołaniu M. S. stwierdziła także, że wysokość jej emerytury bez zastosowania przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej byłaby korzystniejsza od dotychczas pobieranej, wobec czego jej emerytura powinna być wyliczana bez pomniejszania od podstawy wyliczenia kwot już pobranych emerytur. Odwołująca podkreśliła: chociaż orzeczenie TK dotyczy kobiet urodzonych w (...) r., to z treści uzasadnienia wyraźnie wynika, że sytuacja taka dotyczy także grupy ubezpieczonych urodzonych w latach (...), a więc również M. S. . Skarżąca podkreśliła, że podobnie do kobiet urodzonych (...) nabyła prawo do emerytury wcześniejszej przed 2013 rokiem. Miała prawo przypuszczać, że emerytura, do której nabędzie prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, nie będzie potrącona o kwoty pobranych emerytur wcześniejszych. Skarżąca wskazała, że nie miała również możliwości, tak jak kobiety urodzone w (...) r., żeby zmienić skutki podjętej wcześniej decyzji. Ubezpieczona podkreśliła, że w dniu 19.03.2019 r. złożyła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją z 10.04.2013r., domagając się jej uchylenia i obliczenia bez zastosowania przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej emerytury, powołując się przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019 r.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wobec tak sformułowanych zarzutów, Sąd I instancji prawidłowo doszedł do przekonania, że w stosunku do ubezpieczonej nie ma zastosowania wyrok TK z 6 marca 2019 r., P 20/16. W przywołanym orzeczeniu Trybunał orzekł: art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis, na który powoływała się ubezpieczona, tj. art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, poddany został przez Trybunał Konstytucyjny kontroli konstytucyjności wyłącznie w odniesieniu do ubezpieczonej kobiety urodzonej w (...) roku, która nabyła i zrealizowała prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej. W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że ocena konstytucyjności art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej mogła być dokonana przez Trybunał jedynie w takim zakresie, jaki został określony w pytaniu prawnym oraz w odniesieniu do sformułowanych tam zarzutów niekonstytucyjności. To znaczy, że przedmiotem oceny Trybunału w tej sprawie jest wyłącznie sam fakt posłużenia się przez ustawodawcę mechanizmem potrącenia w odniesieniu do konkretnej grupy osób ubezpieczonych. W tym bowiem ujęciu pytający sąd kwestionował konstytucyjność art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, stawiając zarzuty niezgodności tego przepisu z art. 2, art. 67 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Poza zakresem zaskarżenia, a przez to także poza zakresem kontroli Trybunału, znalazła się natomiast ocena tego, w jaki sposób ustawodawca ukształtował mechanizm potrącenia przewidziany w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Trybunał dostrzegł to istotne rozróżnienie, ale jednocześnie stwierdził, że pytający sąd nie kwestionował art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej z tego punktu widzenia. Powołując się na gwarancje normatywne wynikające z przywołanych w pytaniu prawnym wzorców kontroli, pytający sąd starał się podważyć dopuszczalność zastosowania mechanizmu ustawowego przewidzianego w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w odniesieniu do kobiet urodzonych w (...) r., które nabyły prawo do wcześniejszej emerytury przed 1 stycznia 2013 r. Tylko w tym konkretnym zakresie Trybunał dokonał zatem kontroli konstytucyjności art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, z powołanych wyżej względów ubezpieczona M. S. nie może, na podstawie art. 145a k.p.a. skutecznie prawnie żądać wznowienia postępowania i przeliczenia świadczenia bez pomniejszania od podstawy wyliczenia kwot już pobranych emerytur (art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej) w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy kobiet urodzonych w (...) roku, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Należy także zauważyć, że w chwili nabycia przez ubezpieczoną prawa do emerytury w wieku powszechnym, ubezpieczona miała czas na podjęcie decyzji zapobiegającej niekorzystnym skutkom nowelizacji oraz możliwość zrealizowania prawa do emerytury na starych zasadach (bez potrąceń). Niekonstytucyjność rozstrzygnięć względem rocznika (...) w wyroku P 20/16 wynikała z tego, że ta kategoria uprawnionych nie miała możliwości, by zmienić konsekwencje decyzji podjętych w 2008 r. Fundamentalna różnica między nimi a osobami urodzonymi do końca 1952 polegała zatem na tym, że członkinie tej drugiej grupy miały możliwość zmiany konsekwencji podjętych decyzji. W uchwale z 28.11.2019 r., III UZP 5/19 (LEX nr 2744419 ) Sąd Najwyższy wyjaśnił: podobnie jak kobiety z rocznika (...), rok starsze ubezpieczone, przechodząc na emeryturę wcześniejszą, nie miały świadomości co do skutków prawnych, jakie może wywołać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej pobieranie świadczeń emerytalnych. Należy jednak wskazać, że w chwili nabycia przez nie prawa do emerytury w powszechnym wieku art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie obowiązywał, a zatem nie wywoływał jeszcze skutku prawnego. Kobiety urodzone w (...) r. (choćby nawet urodziły się (...)) - przy sześciomiesięcznej vacatio legis - miały, po pierwsze, czas na podjęcie decyzji zapobiegającej niekorzystnym skutkom nowelizacji oraz, po drugie, możliwość zrealizowania prawa na starych zasadach (bez potrąceń). Z tego powodu nie można twierdzić, że przyrzeczenia złożone tym osobom przed zmianą przepisów pozostały bez pokrycia albo że wycofanie się państwa z dotychczasowych uregulowań miało nagły charakter. Należy zatem podsumować, że ustawodawca, umożliwiając kobietom z roczników (...) realizację świadczenia na dotychczasowych zasadach, uczynił zadość zasadzie lojalności, a wobec nieuzasadnionego aksjologicznie dynamicznego przyrostu emerytury powszechnej mógł ex nunc dokonać dezaktywacji owego emerytalnego "perpetuum mobile". Niekonstytucyjność rozstrzygnięć względem rocznika (...) w wyroku P 20/16 skonkludowano stwierdzeniem, że kobiety te nie miały możliwości, by zmienić konsekwencje decyzji podjętych w 2008 r. Fundamentalna różnica między nimi a osobami urodzonymi do końca (...) polegała zatem na tym, że członkinie tej drugiej grupy miały możliwość zmiany konsekwencji podjętych decyzji. Respektując zatem stanowisko zawarte w wyroku P 20/16, wypada stwierdzić, że kobiety z rocznika 1952 nie znalazły się "w pułapce" decyzji podjętych przed wejściem w życie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Miały bowiem możliwość skorzystania z uprawień w kształcie, jaki istniał przed nowelizacją.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy wskazać należy, że ubezpieczona 60 lat ukończyła (...), a zatem w czasie, kiedy niekonstytucyjna regulacja jeszcze nie obowiązywała. Ubezpieczona miała zatem możliwość zadecydowania o tym, na jakich zasadach będzie jej wypłacane świadczenie. Mogła wpłynąć na swoją sytuację poprzez złożenie odpowiedniego wniosku i domaganie się wypłaty świadczenia na tzw. starych zasadach, a zatem bez pomniejszania od podstawy wyliczenia kwot już pobranych emerytur.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonej.

Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko Beata Górska