Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Zofia Rybicka Szkibiel (spr.)
Sędziowie:	SSA Barbara Białecka SSO del. Beata Górska
Protokolant:	St. sekr. sąd. Edyta Rakowska

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2014 r. w Szczecinie

sprawy R. T.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o wstrzymanie wypłaty renty rolniczej i zwrot nienależnie pobranych świadczeń rentowych za okres 1.04.2011r. - 29.02.2012 r.

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 lipca 2013 r. sygn. akt VII U 1734/12

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i sprawę przekazuje Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do ponownego rozpoznania.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka-Szkibiel SSA Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 971/13

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 23 marca 2012 r. wstrzymał R. T. od 1 marca 2012 r. wypłatę renty rolniczej z powodu objęcia ubezpieczonego innym ubezpieczeniem społecznym. Ponadto, ze względu na pobieranie świadczeń pomimo pouczenia o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń, organ rentowy zobowiązał R. T. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty rolniczej za okres od 1 kwietnia 2011 r. do 29 lutego 2012 r. w kwocie 10.012,53 zł.

W odwołaniu od tej decyzji R. T. wniósł o jej uchylenie. Podniósł, że ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności oraz cierpi na depresję, co obniża jego stan psychiczny. Zaskarżonej decyzji zarzucił brak wskazana, na jaki czas zostało wstrzymane wypłacanie renty. R. T. podniósł, że został wprowadzony w błąd przez Zakład Pracy (...) spółkę z o.o. w S., który zapewniał go o braku konsekwencji wykonywania pracy równocześnie z pobieraniem prawa do renty rolniczej.

W odpowiedzi na powyższe odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu przytoczył treść art. 28 i 52 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 ze zm.; dalej jako „u.s.r.”), a także art. 84 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej jako „s.u.s.”). Organ rentowy podkreślił również, że skarżący został prawidłowo poinformowany o konieczności zgłaszania organowi okoliczności mających wpływ na wypłatę i wysokość przysługującego świadczenia.

Wyrokiem z dnia 24 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie R. T. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 23 marca 2012 r.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że R. T. (ur. w (...) r.) w przeszłości pracował zawodowo, a także prowadził jednoosobową działalność gospodarczą. Od 3 sierpnia 2006 r. podlegał natomiast ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Decyzją Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 19 listopada 2010 r. ubezpieczonemu przyznano prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy na okres od 11 listopada 2010 r. do 31 stycznia 2011 r. Kolejną decyzją z 14 stycznia 2011 roku organ rentowy przyznał mu prawo do świadczenia na dalszy okres do 31 stycznia 2013 r. Obydwie decyzje zawierały pouczenie o tym, że osoba uprawniona do okresowej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy traci prawo do tego świadczenia z chwilą objęcia jej innym ubezpieczeniem społecznym oraz o obowiązku zawiadomienia organu wypłacającego świadczenie w ciągu 14 dni o m.in. podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej, jak też pełnieniu służby.

R. T. był zatrudniony w (...) sp. z o.o. w S. na podstawie umowy o pracę jako stróż od 3 marca 2011 r., przy czym od 19 października 2011 r. do 17 lutego 2012 r. przebywał na zwolnieniu chorobowym (do 1 listopada 2011 r. otrzymywał wynagrodzenie chorobowe, zaś od 2 listopada 2011 r. zasiłek chorobowy z ZUS w S.). R. T. nie poinformował Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w K. (Placówki Terenowej w S.) o podjęciu zatrudnienia i podleganiu z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu. W okresie od 1 kwietnia 2011 r. do 29 lutego 2012 r. R. T. otrzymał tytułem renty rolniczej łączną kwotę 10.012,53 zł.

Ubezpieczony cierpi na organiczne zaburzenia depresyjne i w okresie od 12 stycznia 2012 r. do 3 lutego 2012 r. był z tego powodu hospitalizowany. Poza tym, ma wadę wzroku.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie ubezpieczonego nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na podstawie art. 22 ust. 1 u.s.r. sąd pierwszej instancji uznał, że objęcie ubezpieczonego ubezpieczeniem społecznym innym niż ubezpieczenie społeczne rolników (tj. ubezpieczeniem emerytalno-rentowym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę) oznaczało, że brak było z tą chwilą podstaw do dalszej wypłaty renty rolniczej. Ponadto zgodnie z art. 52 ust. 2 u.s.r. w zw. z art. 84 s.u.s. R. T., który pobrał nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych (rentę wypłaconą mimo zaistnienia okoliczności powodujących wstrzymanie jej wypłaty, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania), był zobowiązany do jego zwrotu wraz z odsetkami.

Zdaniem Sądu Okręgowego R. T. został pouczony przez organ rentowy o okolicznościach powodujących brak prawa do świadczenia. Doręczone bowiem ubezpieczonemu decyzje: z 19 listopada 2010 r. oraz 14 stycznia 2011 r. zawierały pełne i prawidłowe pouczenie o tym, iż prawo do rolniczej renty okresowej ustaje z chwilą objęcia rencisty innym ubezpieczeniem społecznym, a ponadto podkreślały obowiązek zawiadomienia organu rentowego o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Sąd pierwszej instancji uznał, że takie okoliczności jak trudna sytuacja zdrowotna ubezpieczonego, słaba umiejętność czytania, czy wada wzroku, nie mogą stanowić przyczyny uwzględnienia jego odwołania. Zdaniem Sądu Okręgowego to zaniechanie zapoznania się z pouczeniami zawartymi w decyzjach przyznających prawo do świadczenia, było przyczyną nieświadomości konsekwencji podjęcia zatrudnienia równocześnie z pobieraniem prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł R. T., który zaskarżył orzeczenie w całości i wniósł o jego zmianę poprzez uwzględnienie odwołania. Skarżący ponownie zakwestionował prawidłowość odmowy przyznania mu pomocy prawnej z urzędu. Podniósł przy tym, że sąd pierwszej instancji wydał wyrok w oparciu o zapisy w dokumentach, których ubezpieczony nie jest w stanie zrozumieć.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

W wyniku ponownego rozpoznania sprawy na skutek apelacji R. T. Sąd Apelacyjny uznał za celowe uchylić zaskarżony wyrok wraz z poprzedzającą go decyzją Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i przekazać sprawę organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

Na wstępie wskazać należy, że przepisy kodeksu postępowania administracyjnego w sposób jednoznaczny określają jakie elementy konstrukcyjne powinna zawierać prawidłowo wydana decyzja administracyjna. Zgodnie z art. 107 § 1 k.p.a. decyzja powinna zawierać: oznaczenie organu administracji publicznej, datę wydania, oznaczenie strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji. Decyzja, w stosunku do której może być wniesione odwołanie do sądu powszechnego lub skarga do sądu administracyjnego, powinna zawierać ponadto pouczenie o dopuszczalności wniesienia tego rodzaju środków zaskarżenia. Wymienione składniki decyzji, służą pełnemu określeniu elementów stosunku prawnego zarówno materialnego, jak też procesowego i należy przyjąć, że decyzja, która nie zawiera wszystkich składników jest decyzją wadliwą. To ona określa przedmiot sporu i zakres rozstrzygnięcia sądu. Powinna więc zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne w szczególności wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł, oraz przyczyn z powodu których odmówił innym dowodom wiarygodności i mocy dowodowej, a także uzasadnienie prawne, t.j. precyzyjne wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa. Powyższe ma umożliwiać kontrolę legalności decyzji przez organ drugiej instancji, a także pozwala na ochronę interesów strony wnoszącej od niej odwołanie poprzez stworzenie jej warunków do stawiania zarzutów odnoszących się do wydanej przez organ decyzji mających na celu ewentualne podważenie jej legalności (tak też w wyroku z dnia 31 stycznia 2012 r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie, sygn. III AUa 1696/11, Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Warszawie 2012/1/3).

Powołanie podstawy prawnej, o którym mowa w art. 107 § 1 k.p.a., to przytoczenie przepisów prawa materialnego, na których organ administracji publicznej oparł swoje rozstrzygnięcie. Powszechnie przyjmuje się, że decyzja, która nie zawiera wszystkich składników określonych w art. 107 § 1 k.p.a. lub w przepisach szczególnych jest decyzją wadliwą (A. Wróbel: Komentarz aktualizowany do art. 107 k.p.a., Lex Omega 45/2012). Ubezpieczony ma pełne prawo do poznania podstawy prawnej decyzji odmawiającej mu prawa do świadczenia (tak też w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2012 r., sygn. II UK 122/12, LEX nr 1308086).

Tymczasem w decyzji z 23 marca 2012 r. organ rentowy orzekał o:

1.  wstrzymaniu wypłaty [renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy],

2.  zwrocie nienależnie pobranych świadczeń emerytalno-rentowych.

W uzasadnieniu decyzji zawarto stwierdzenie, że wstrzymanie od dnia 1 marca 2012 r. wypłaty renty rolniczej następuje z powodu objęcia ubezpieczonego innym ubezpieczeniem społecznym. Świadczenie nie przysługuje od dnia 1 kwietnia 2011 r. stosownie do przepisów art. 22 ust. 1 u.s.r. Ponadto na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.; dalej jako „FUS”) ubezpieczony został zobowiązany do zwrotu kwoty 10.012,53 zł. Zarazem w odpowiedzi na odwołanie R. T. organ rentowy wskazał za podstawę prawną decyzji o wstrzymaniu wypłaty świadczenia art. 28 u.s.r., który dotyczy zawieszenia prawa do świadczenia, a zatem zupełnie innej instytucji prawa. Tymczasem wstrzymanie wypłaty świadczenia powinno być oparte na ustawowych przesłankach, których należy poszukiwać w u.s.r., a w ich braku, w przepisach, które mają odpowiednie zastosowanie w sprawach nieuregulowanych zgodnie z art. 52 u.s.r. Przepis art. 22 ust. 1 u.s.r. (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania spornej decyzji) nie stanowił podstawy prawnej wstrzymania wypłaty rolniczej renty. Podstawą tą mógłby być natomiast art. 52 ust. 1 pkt 2 u.s.r. w zw. z art. 134 ust. 1 pkt 1 i 2 FUS. Sąd ubezpieczeń społecznych nie jest jednak uprawniony do tego, aby z urzędu poszukiwać i wskazywać za organ rentowy podstawę prawną rozstrzygnięcia.

Z tego względu Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że treść zawartego w decyzji rozstrzygnięcia nie znajduje pełnego poparcia w jej podstawie prawnej. Należy z całą stanowczością podkreślić, że prawidłowo sporządzona decyzja w niniejszej sprawie powinna zawierać wyraźne wskazanie jakie świadczenie uległo wstrzymaniu, na jakiej podstawie i dlaczego. Tych elementów w decyzji z dnia 23 marca 2012 r. jednak zabrakło.

Art. 386 § 4 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nie rozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Z kolei art. 477 ^14a k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji uchylając wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego może sprawę przekazać do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu. W okolicznościach niniejszej sprawy zaskarżona decyzja nie poddawała się kontroli sądowej, bo nie można było ocenić jej prawidłowości. Celowe jest zatem zwrócenie decyzji do organu rentowego w celu jej uzupełnienia poprzez wskazanie podstawy prawnej wstrzymania wypłaty świadczenia należnego R. T.. Okoliczność ta umknęła całkowicie uwadze Sądu Okręgowego, mimo iż art. 467 § 4 pkt 1 k.p.c. stanowi, że jeżeli w toku wstępnego badania sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych okaże się, że występują istotne braki w materiale, a przeprowadzenie jego uzupełnienia w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. To samo dotyczy wypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera podstawy prawnej i faktycznej.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że brak było możliwości merytorycznego rozstrzygnięcia odwołania od zaskarżonej decyzji, ponieważ jej treść i podstawa prawna wzajemnie ze sobą nie korespondowały, co wykluczało kontrolę jej prawidłowości. Sąd pierwszej instancji pomijając kwestię braków formalnych decyzji organu rentowego nie rozpoznał istoty sprawy, co w konsekwencji wiązało się z koniecznością uchylenia zarówno wyroku sądu pierwszej instancji, jak i poprzedzającej go decyzji organu rentowego.

Na marginesie Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że pouczenie zawarte w decyzji powinno być jednoznaczne, jasne i dostosowane do warunków osobistych jego adresata. Abstrakcyjne i ogólne pouczenie przez organ rentowy o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do emerytury powoduje, że świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, choćby nawet z innych źródeł mógł powziąć wiadomość o tych okolicznościach (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2005 r., sygn. akt II UK 440/03, OSNP 2005/18/291). Bezspornie R. T. był rencistą z powodu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym z uwagi na schorzenia psychiatryczne (przedłużająca się reakcja depresyjna adaptacyjna, symbol F43). Rozpoznano u niego także ograniczone zaburzenia osobowości. Założenie a priori, że standardowe pouczenie znajdujące się w pkt 5 i 6 decyzji z 19 listopada 2010 r. stanowiło właściwe poinformowanie nie jest prawidłowe i wymaga głębszego rozważenia.

W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego, także na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. poprzedzającą go decyzje organu rentowego i przekazał sprawę Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do ponownego rozpoznania.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka-Szkibiel SSA Barbara Białecka